1. ΚΕΙΜΕΝΟ Κοσµά Πολίτη: Στου Χατζηφράγκου «Η οµορφιά του κόσµου» (απόσπασµα) (Κ.Ν.Λ. Α Λυκείου, σσ. 307-319) 2. ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ 2.1. Παραδείγµατα ερωτήσεων ελεύθερης ανάπτυξης 1. Ποια είναι τα πρόσωπα της αφήγησης και ποια η συµµετοχή τους στη δράση του έργου; 2. Ποιοι τρόποι αφήγησης χρησιµοποιούνται και πώς εναλλάσσονται µεταξύ τους; 3. Σε ποια µορφή αφήγησης ανήκει το συγκεκριµένο απόσπασµα; Αιτιολογήστε την απάντησή σας. 4. Αν οι όροι που προϋποθέτει µια µορφή αφήγησης, ώστε να χαρακτηριστεί «διήγηµα», είναι η συντοµία, η αυτοτέλεια και η χρονική ακολουθία, τότε µπορούµε να χαρακτηρίσουµε ως διήγηµα το απόσπασµα αυτό; Αιτιολογήστε την απάντησή σας. 5. Όταν απουσιάζει η παρεµβατική παρουσία του συγγραφέα, λέµε ότι η αφήγηση είναι αντικειµενική. Ισχύει αυτό στην περίπτωση αυτής της αφήγησης; Αιτιολογήστε την απάντησή σας. 6. Πώς περιγράφεται ο Τζώνης, ο µισοπάλαβος της γειτονιάς; 7. α) Πώς περιγράφεται η κυρία Αλιφάντη και πού εντοπίζονται οι λεπτοµέρειες της περιγραφής; β) Ποια η διαφορά της περιγραφής της σε σχέση µε την παρουσίαση του κ. Αλιφάντη; 8. Ο συγγραφέας περιγράφοντας µε τόσες λεπτοµέρειες το αµάξι και το πολύτιµο περιεχόµενό του θεωρήθηκε «εστέτ» 1. Πώς θα δικαιολογούσατε εσείς αυτό το χαρακτηρισµό; 9. Μπορεί να θεωρηθεί εξεζητηµένη η εµφάνιση της νέας γυναίκας; ικαιολογήστε την απάντησή σας. 1 «εστέτ»: [γαλλ. esthéte < ελλ. αισθητής: πρόσωπο που υπηρετεί το ωραίο ως θεµελιώδη αξία (αισθητισµός)]. Οι αισθητιστές εννούν την τέχνη ως αυτόνοµη αξία (η τέχνη για την τέχνη). 169
10. Η περιγραφή της γυναίκας - οπτασίας θα µπορούσε να µας επιτρέψει να της δώσουµε ένα συµβολικό ή λογικό νόηµα. Ο ίδιος όµως ο συγγραφέας µας αποτρέπει από κάτι τέτοιο. Πώς το πετυχαίνει αυτό; 11. Ο συγγραφέας επιχειρεί να υπερβεί τις ρεαλιστικές καταστάσεις και να δηµιουργήσει µια ατµόσφαιρα φανταστική. Πώς το πετυχαίνει αυτό; 12. Ποιους συνεπαίρνει η οµορφιά του κόσµου και γιατί; 13. Γιατί κανένας από τους µεγάλους δεν συγκινείται ούτε από την οπτασία της γυναίκας, ούτε από την εξαφάνιση του Τζώνη; Πώς το αιτιολογείτε εσείς αυτό; 14. Γιατί ο Τζώνης αντικρίζει την «οπτασία» τη στιγµή ακριβώς που νιώθει ταπεινωµένος; Τι ακριβώς σηµαίνει αυτό; 15. Πώς εισάγεται στην αφήγηση το λαϊκό στοιχείο, έτσι ώστε να δίνεται η πραγµατικότητα της ζωής; 16. Με ποια στοιχεία πετυχαίνει ο συγγραφέας τη µετάθεση από την πραγµατικότητα τη ζωής στην πραγµατικότητα του ονείρου; 17. Πώς αντιλαµβάνεται ο συγγραφέας την απόλυτη οµορφιά; Να αναφέρετε τα χαρακτηριστικά της. 18. Πώς λειτουργεί η «κοινωνική κριτική» (κουτσοµπολιό) στο απόσπασµα; 2.2. Παραδείγµατα ερωτήσεων σύντοµης απάντησης 1. Σε ποιες ενότητες µπορούµε να χωρίσουµε το απόσπασµα; 2. Στην πρώτη ενότητα η αφήγηση γίνεται από εξωτερική οπτική γωνία και περιορίζεται αποκλειστικά στα πράγµατα. Πώς το πετυχαίνει αυτό ο συγγραφέας µέσω της περιγραφής; 3. Πώς παρουσιάζεται το ατύχηµα που προήλθε από ένα ανόητο - άνοστο χωρατό; 4. Γιατί κανένας δε γέλασε µε το θέαµα του πεσµένου Τζώνη; 5. Τη στιγµή του εξευτελισµού του ο Τζώνης αντικρίζει το όραµα που αιχµαλωτίζει το ήδη σαλεµένο µυαλό του. Τι πετυχαίνει ο συγγραφέας µ αυτό; 6. Ποια είναι η µοναδική αντίδραση της γυναίκας - οράµατος στα ερεθίσµατα του εξωτερικού περιβάλλοντος; 7. Τι πετυχαίνουν οι σύντοµοι διάλογοι των γυναικών που παρεµβάλλονται στην αφήγηση; 170
8. Τα παιδιά και ο Τζώνης ποιον κίνδυνο ένιωθαν να τα απειλεί, καθώς έβλεπαν την οπτασία; 9. Πώς χαρακτηρίζετε την ατµόσφαιρα, όπου συντελείται η µετάθεση από την πραγµατικότητα της ζωής στην πραγµατικότητα του ονείρου και της φαντασίας; 10. Τι τελικά πήρε µαζί της φεύγοντας η οµορφιά του κόσµου; 2.3. Συνδυασµός ερωτήσεων σύντοµης απάντησης και ελεύθερης ανάπτυξης 1. Το µυθιστόρηµα του Κοσµά Πολίτη Στου Χατζηφράγκου - τα 40χρονα µιας χαµένης πολιτείας έχει ως «µότο»: «Καταφέρανε νάχω στην πατρίδα µου το αίσθηµα του ραγιά». Θα µπορούσε κάτι τέτοιο να ισχύσει στην περίπτωση του Τζώνη; Αιτιολογήστε την απάντησή σας. 2. Σε συνέντευξή του ο Κοσµάς Πολίτης για το µυθιστόρηµά του Στου Χατζηφράγκου 2 είπε ότι το µυθιστόρηµα είναι «η βιογραφία µιας εποχής και µιας κοινωνίας βασισµένη στην πραγµατικότητα και στολισµένη µε φανταστικά επεισόδια». Με βάση αυτή τη θέση του συγγραφέα µπορείτε να περιγράψετε ποιος είναι ο στόχος του συγγραφέα στο απόσπασµα αυτό; 3. Ο ρόλος της περιγραφής µέσα στην αφήγηση είναι η ενάργεια, η επιβράδυνση του αφηγηµατικού χρόνου, ή τέλος η απεικόνιση µιας κατάστασης. Τι ακριβώς πιστεύετε ότι εξυπηρετεί η περιγραφή σ αυτό το απόσπασµα; Αιτιολογήστε την απάντησή σας. 4. Ο συγγραφέας µε το επεισόδιο του χωρατού προβάλλει την ταπείνωση του Τζώνη, χωρίς όµως να τον γελοιοποιεί. Πώς το πετυχαίνει αυτό; 5. Ποιο ύφος χρησιµοποιεί ο συγγραφέας για να δώσει την πραγµατικότητα της ζωής και ποιο ύφος για να παρουσιάσει τις ονειρικές καταστάσεις; 6. Να εντοπίσετε την ειρωνεία του συγγραφέα στην τελευταία παράγραφο και να ανιχνεύσετε τους στόχους της. 2 Συνέντευξη του Κ. Πολίτη στο Γ. Π. Σαββίδη στον πρόλογο του βιβλίου Στου Χατζηφράγκου τα 40χρονα µιας χαµένης πολιτείας, εκδ. Καραβία, Αθήνα 1963, σ. θ. 171
2.4. Παραδείγµατα ερωτήσεων αντικειµενικού τύπου 2.4.1. Ερωτήσεις της µορφής «σωστό-λάθος» Βάλτε ένα Χ στο αντίστοιχο τετραγωνάκι, αν νοµίζετε ότι το περιεχόµενο των παρακάτω προτάσεων είναι σωστό ή λανθασµένο: Σωστό Λάθος 1. Ο συγγραφέας ενδιαφέρεται αποκλειστικά να παρουσιάσει τα πράγµατα ρεαλιστικά.!! 2. Η µόνη αντίδραση της κυρίας Αλιφάντη ήταν να ανοιγοκλείνει τα µατόφυλλά της. Αυτό σηµαίνει εγωισµό ή αυταρέσκεια.!! 3. Οι γυναίκες ζηλεύουν την όµορφη κυρία Αλιφάντη.!! 4. Οι γυναίκες λυπούνται την όµορφη κυρία Αλιφάντη.!! 5. Τα παιδιά βλέποντας το όραµα της οµορφιάς νιώθουν ότι απειλούνται από τον κίνδυνο να το χάσουν.!! 6. Τα παιδιά βλέποντας το όραµα της οµορφιάς νιώθουν ότι απειλούνται από κάποιο ανεπανόρθωτο κακό.!! 2.4.2. Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής Βάλτε σε κύκλο το γράµµα της απάντησης που θεωρείτε σωστή: 1. Ο Τζώνης ο τρελός αντικρίζει την οπτασία της οµορφιάς τη στιγµή που έχει ταπεινωθεί και ζητάει να βρει στη µουσική έναν τρόπο να εκφράσει τα συναισθήµατά του, επειδή: α) Με τη φυσαρµόνικα δείχνει πως δεν υπολογίζει αυτούς που τον πειράζουν. β) Με τη µουσική ενοχλεί τον κουρέα που εξαργύρωσε το κούρεµα µε τρικλοποδιά. γ) Παίζει επίτηδες φυσαρµόνικα, γιατί του το έχουν απαγορεύσει. δ) Με τη µουσική φαίνεται ότι έχει πραγµατικά ξεφύγει από την κακή πραγ- µατικότητα κι ότι κάτι άλλο τον έχει συνεπάρει. 172
2. Τα παιδιά βλέποντας την όµορφη γυναίκα αισθάνονται ότι απειλούνται, διότι: α) Πιστεύουν ότι θα τους κάνει κακό. β) Πιστεύουν ότι φεύγοντας θα έπαιρνε κάποιον µαζί της. γ) Πιστεύουν ότι δε θα µπορούν πια να παίξουν ελεύθερα στην αλάνα, γιατί θα τα εµποδίζει η παρουσία της. δ) Πιστεύουν ότι θα τα τιµωρήσει για κάποια αταξία τους. 2.4.3. Ερωτήσεις σύζευξης Να γράψετε δίπλα από κάθε αριθµό της στήλης Α το γράµµα του στοιχείου της στήλης Β που αντιστοιχεί σ αυτό: Α Β 1.... «Ω, άγγελε του Θεού, έλεγες µέσα σου» α. εσωτερική (σ. 312) οικονοµία του µύθου 2.... «Αφεντικό µε παίρνεις στη δουλειά β. «αισθητισµός» σου;... ζεµπίλια» (σ. 310) γ. ειρωνεία 3.... «Και µε την πρώτη µατιά που έριξε... δ. ρεαλιστικός διάλογος οµορφιά του κόσµου» (σ. 311) ε. πραγµατικές 4.... «Όλα µαζί, αλήθεια, είχε κάτι καταστάσεις - πολύτιµο... πανάκριβο...» (σ. 312) ρεαλισµός 5.... «Μονάχα το απογεµατάκι στ. υποβλητικότητα το σοκάκι» (σ. 313) ζ. «ποίηση της 6.... «Τα παιδιά του µαχαλά... στέρηση» (σ. 317) ασηµαντότητας» 7.... «Άλλα δυο βήµατα... κανένας δε γέλασε» (σ. 310) 2.5. Συνδυασµός ερωτήσεων αντικειµενικού τύπου και ελεύθερης ανάπτυξης 1. Α. Η πραγµατικότητα της ζωής φαίνεται στην αφήγηση, γιατί: α) Ο συγγραφέας χρησιµοποιεί το λαϊκό στοιχείο (το χωρατό του εργάτη, τη συµπεριφορά του κουρέα, τις αντιδράσεις των γυναικών). β) Η γυναίκα εµφανίζεται υπερβολικά ωραία. γ) Η οπτασία της οµορφιάς είναι κάτι συνηθισµένο. δ) Τα παιδιά συνήθως βλέπουν κάτι πολύ πιο όµορφο απ ό,τι είναι στην πραγµατικότητα. Β. Αναφέρατε συνοπτικά τους λόγους για τους οποίους αποκλείετε τις άλλες επιλογές. 173
2. Α. Βάλτε ένα Χ στο αντίστοιχο τετραγωνάκι, αν νοµίζετε ότι το περιεχόµενο των παρακάτω προτάσεων είναι σωστό ή λανθασµένο: Σωστό Λάθος α) Ο συγγραφέας προτιµά να τοποθετήσει τη δράση σε χρόνο και σε τόπο που έζησε ο ίδιος για να είναι αληθοφανέστερος.!! β) Ο συγγραφέας «κατασκευάζει» την ιστορία χρησιµοποιώντας κυρίως περιγραφικά στοιχεία.!! γ) Ο συγγραφέας επιχειρεί µε ρεαλιστικά µέσα να δηµιουργήσει µια φανταστική ατµόσφαιρα.!! δ) Η «οπτασία» του Τζώνη δεν έχει συµβολικό νόηµα. Αυτό δηλώνεται από τον αφηγητή.!! Β. Να δικαιολογήσετε την επιλογή σας «σωστό-λάθος» στην περίπτωση (δ). 3. ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ 1. ιαβάστε ολόκληρο το επεισόδιο µε τον τρελό της γειτονιάς, το Τζώνη από το βιβλίο του Κοσµά Πολίτη Στου Χατζηφράγκου και παρουσιάστε το επεισόδιο σε θεατρική µορφή. 3 2. Προσπαθήστε να χαρακτηρίσετε το Τζώνη. Είναι πράγµατι τρελός; ικαιολογήστε την άποψή σας. 4. ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ ΣΥΝΘΕΤΙΚΩΝ - ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ 1. Αισθητισµός: Πότε εµφανίζεται αυτή η τάση στη λογοτεχνία; Ποιοι είναι οι κυριότεροι εκπρόσωποι; 2. Κριτικά κείµενα για την πεζογραφία του Κοσµά Πολίτη. Να κάνετε µια επιλογή κριτικών απόψεων που, κατά τη γνώµη σας, είναι ενδιαφέρουσες. 3 Ο τίτλος του κεφαλαίου είναι: «Στου Σκλαβούνου το σοκάκι» (9 ο Κεφάλαιο). 174
5. ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Κριτήριο για ολιγόλεπτη γραπτή δοκιµασία (15 λεπτά) ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:... ΤΑΞΗ:... ΤΜΗΜΑ:... ΜΑΘΗΜΑ: Κείµενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Κοσµά Πολίτη: «Η οµορφιά του κόσµου» ΗΜΕΡ/ΝΙΑ:... ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ: 1. Βάλτε ένα Χ στο αντίστοιχο τετραγωνάκι, αν νοµίζετε ότι το περιεχόµενο των παρακάτω προτάσεων είναι σωστό ή λανθασµένο: Σωστό Λάθος α) Πρόθεση του συγγραφέα είναι να δώσει ζωντανή τη µνήµη της Σµύρνης, έτσι όπως την κράτησε από τα παιδικά του χρόνια.!! β) Πρόθεση του συγγραφέα είναι να παρουσιάσει την εξαιρετική οµορφιά της κυρίας Αλιφάντη.!! γ) Η γυναίκα του εργολάβου αλλάζει µε την παρουσία της το ρυθµό της ζωής στη γειτονιά.!! δ) Η γυναίκα του εργολάβου µε τα πλούτη και την οµορφιά της περνάει απαρατήρητη από τους λαϊκούς ανθρώπους.!! ε) Ο Τζώνης ο τρελός ήταν το παίγνιο των µεγάλων και η συµπάθεια των µικρών.!! στ) Ο Τζώνης προκαλούσε τον οίκτο στους µεγάλους.!! Μονάδες 3 175
2. Να βάλετε σε κύκλο τη σωστή απάντηση: Α. Η πραγµατικότητα της ζωής φαίνεται στην αφήγηση, γιατί: α) Ο συγγραφέας χρησιµοποιεί το λαϊκό στοιχείο (το χωρατό του εργάτη, τη συµπεριφορά του κουρέα, τις αντιδράσεις των γυναικών). β) Η γυναίκα εµφανίζεται υπερβολικά ωραία. γ) Η οπτασία της οµορφιάς είναι κάτι συνηθισµένο. δ) Τα παιδιά συνήθως βλέπουν κάτι πολύ πιο όµορφο απ ό,τι είναι στην πραγµατικότητα. Β. Τα παιδιά βλέποντας την όµορφη γυναίκα αισθάνονται ότι απειλούνται διότι: α) Πιστεύουν ότι θα τους κάνει κακό. β) Πιστεύουν ότι φεύγοντας θα έπαιρνε κάποιον µαζί της. γ) Πιστεύουν ότι δε θα µπορούν πια να παίξουν ελεύθερα στην αλάνα γιατί θα τα εµποδίζει η παρουσία της. δ) Πιστεύουν ότι θα τα τιµωρήσει για κάποια αταξία τους. Μονάδες 2 3. Να γράψετε δίπλα από κάθε αριθµό της στήλης Α το γράµµα του στοιχείου της στήλης Β που αντιστοιχεί σ αυτό: Α Β α)... «Ω, άγγελε του Θεού, έλεγες µέσα σου» (σ. 312) α. εσωτερική β)... «Αφεντικό µε παίρνεις στη δουλειά οικονοµία του µύθου σου;... ζεµπίλια» (σ. 310) β. «αισθητισµός» γ)... «Και µε την πρώτη µατιά που έριξε... γ. ειρωνεία οµορφιά του κόσµου» (σ. 311) δ. ρεαλιστικός διάλογος δ)... «Όλα µαζί, αλήθεια, είχε κάτι γ. ειρωνεία πολύτιµο... πανάκριβο...» (σ. 312) ε. πραγµατικές ε)... «Μονάχα το απογεµατάκι καταστάσεις το σοκάκι» (σ. 313) ρεαλισµός στ)... «Τα παιδιά του µαχαλά... στέρηση» (σ. 317) στ. υποβλητικότητα Μονάδες 3 176
4. Η περιγραφή της γυναίκας - οπτασίας θα µας επέτρεπε να της δώσουµε ένα συµβολικό ή λογικό νόηµα. Ο ίδιος όµως ο συγγραφέας µας αποτρέπει από κάτι τέτοιο. Πώς το πετυχαίνει αυτό; Μονάδες 6 5. Ο συγγραφέας επιχειρεί να υπερβεί τις ρεαλιστικές καταστάσεις και να δηµιουργήσει µια ατµόσφαιρα ονειρική. Πώς το πετυχαίνει αυτό; Μονάδες 6 177
Κριτήριο για ωριαία γραπτή δοκιµασία (45 λεπτά) ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:... ΤΑΞΗ:... ΤΜΗΜΑ:... ΜΑΘΗΜΑ: Κείµενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Κοσµά Πολίτη: «Η οµορφιά του κόσµου» ΗΜΕΡ/ΝΙΑ:... ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ: 1. Ποιους συνεπαίρνει η οµορφιά του κόσµου και γιατί; Μονάδες 4 2. Γιατί κανένας από τους µεγάλους δε συγκινείται ούτε από την οπτασία, ούτε από την εξαφάνιση του Τζώνη; Πώς το αιτιολογείτε εσείς αυτό; Μονάδες 4 3. Γιατί ο Τζώνης αντικρίζει την οπτασία τη στιγµή ακριβώς που νιώθει ταπεινωµένος; Τι ακριβώς σηµαίνει αυτό; Μονάδες 4 4. Πώς εισάγεται στην αφήγηση το λαϊκό στοιχείο, έτσι ώστε να δίνεται η πραγµατικότητα της ζωής; Μονάδες 4 5. Με ποια στοιχεία πετυχαίνει ο συγγραφέας τη µετάθεση από την πραγµατικότητα της ζωής στην πραγµατικότητα του ονείρου; Μονάδες 4 178