ΠΟΤΑΜΙΑ ΥΔΑΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΥΔ ΚΡΗΤΗΣ

ΠΡΟΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΛΕΚΑΝΩΝ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΟΤΑΜΩΝ ΤΟΥ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΟΣ ΚΡΗΤΗΣ (GR13) ΠΟΤΑΜΙΑ ΥΔΑΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΥΔ ΚΡΗΤΗΣ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ, ΤΥΠΟΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΚΑΙ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Μάρτιος 2014-1 -

Αναθεωρήσεις: 18-03-2014 Διαμόρφωση του Παραρτήματος I - 2 -

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α 1. ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΑ ΥΔΑΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ... - 4-2. ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΠΟΤΑΜΙΩΝ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ... - 6-2.1 Τυπολογία και άσκηση διαβαθμονόμησης... - 6-2.2 Ποτάμια υδατικά συστήματα στο ΥΔ Κρήτης... - 9-3. ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΩΝ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ... - 15-3.1 Οικολογική κατάσταση και οικολογικό δυναμικό... - 15-3.2 Χημική κατάσταση... - 19-4. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΠΟΤΑΜΙΩΝ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ... - 20-4.1 Μεθοδολογία αξιολόγησης... - 20-4.2 Τυποχαρακτηριστικές συνθήκες αναφοράς - Επιλογή σταθμών αναφοράς... - 24-4.3 Δειγματοληψία βενθικών μακροασπονδύλων... - 27-5. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΠΟΤΑΜΙΩΝ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΥΔ ΚΡΗΤΗΣ... - 28-5.1 Οικολογική ποιότητα των σταθμών αναφοράς... - 28-5.2 Εκτίμηση της οικολογικής κατάστασης... - 43 - ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α... - 62 - - 3 -

1. ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΑ ΥΔΑΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Σύμφωνα με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ (Άρθρο 2, παρ. 1) ο χαρακτηρισμός και καθορισμός των επιφανειακών υδάτων στοχεύει αρχικά στην αναγνώριση των επιφανειακών υδατικών συστημάτων και την κατάταξή τους σε 4 κατηγορίες: Ποταμοί: Συστήματα εσωτερικών υδάτων τα οποία ρέουν, κατά το πλείστον στην επιφάνεια του εδάφους αλλά το οποίο μπορεί για ένα μέρος της διαδρομής του να ρέει υπογείως. Λίμνες: Συστήματα στάσιμων εσωτερικών υδάτων. Μεταβατικά ύδατα: Συστήματα επιφανειακών υδάτων πλησίον του στομίου ποταμών τα οποία είναι εν μέρει αλμυρά λόγω της γειτνίασής τους με παράκτια ύδατα αλλά τα οποία μπορεί να επηρεάζονται ουσιαστικά από ρεύματα γλυκού νερού. Παράκτια: τα επιφανειακά ύδατα που βρίσκονται στην πλευρά της ξηράς μίας γραμμής της οποίας βρίσκεται σε απόσταση ενός ναυτικού μιλίου προς τη θάλασσα από το πλησιέστερο σημείο της γραμμής βάσης από την οποία μετράται το εύρος των χωρικών υδάτων και τα οποία κατά περίπτωση εκτείνονται μέχρι του απώτερου ορίου των μεταβατικών υδάτων. Ο καθορισμός των παραπάνω κατηγοριών χρησιμεύει ως πλαίσιο για την περαιτέρω διάκριση υδατικών συστημάτων και για το λόγο αυτό θα πρέπει να ακολουθούνται οι ακόλουθοι γενικοί περιορισμοί: Να αναγνωριστούν τα σημαντικά συστήματα υδάτων και να προσδιοριστούν τα εξωτερικά όρια τους. Να αναγνωριστούν τα όρια μεταξύ των διαφορετικών κατηγοριών των τύπων υδατικών συστημάτων. Το Σύστημα Επιφανειακών Υδάτων, σύμφωνα με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ (Άρθρο 2, παρ. 1 Οδηγίας), ορίζεται ως: «διακεκριμένο και σημαντικό στοιχείο επιφανειακών υδάτων, όπως π.χ. μια λίμνη, ένας ταμιευτήρας, ένα ρεύμα, ένας ποταμός ή μια διώρυγα, ένα τμήμα ρεύματος, ποταμού ή διώρυγας, μεταβατικά ύδατα ή ένα τμήμα παράκτιων υδάτων». Ένα Σύστημα Επιφανειακών Υδάτων οφείλει να είναι διακεκριμένο και σημαντικό. Οι χαρακτηριστικές ιδιότητες που καθιστούν ένα σύστημα υδάτων διακεκριμένο και σημαντικό εξετάζονται ανά κατηγορία. Εκτός των παραπάνω κατηγοριών, τα Συστήματα Επιφανειακών Υδάτων διακρίνονται ως προς το βαθμό επέμβασης των ανθρώπων σε αυτά, σε: 1. Φυσικά υδατικά συστήματα 2. Τεχνητό υδατικό σύστημα (ΤΥΣ): «ένα σύστημα επιφανειακών υδάτων που δημιουργείται με δραστηριότητα του ανθρώπου» (Ορισμός σύμφωνα με Άρθρο 2, παρ. 8 Οδηγίας). 3. Ιδιαιτέρως τροποποιημένο υδατικό σύστημα (ΙΤΥΣ): «ένα σύστημα επιφανειακών υδάτων του οποίου ο χαρακτήρας έχει μεταβληθεί ουσιαστικά λόγω φυσικών αλλοιώσεων από τις δραστηριότητες του ανθρώπου και το οποίο ορίζεται από το κράτος μέλος» (Ορισμός σύμφωνα με Άρθρο 2, παρ. 9 Οδηγίας). Η σημαντικότητα ενός στοιχείου επιφανειακών υδάτων αφορά κυρίως στο μέγεθός του. Η Οδηγία ισχύει για το σύνολο των επιφανειακών υδάτων, χωρίς να προσδιορίζεται κάποιο ελάχιστο μέγεθος για αυτά. Ωστόσο, τα επιφανειακά ύδατα περιλαμβάνουν έναν μεγάλο αριθμό πολύ μικρών στοιχείων και το διοικητικό φορτίο για την διαχείρισή τους, προκειμένου να επιτύχουν τους στόχους της Οδηγίας, μπορεί να αποδειχθεί τεράστιο έτσι ώστε να μη καταστεί δυνατή η διαχείρισή του. Η Οδηγία δεν περιλαμβάνει ένα όριο για πολύ μικρά υδατικά συστήματα. Εντούτοις, η Οδηγία (Παράρτημα ΙΙ) καθορίζει δύο συστήματα για τη διάκριση των υδατικών συστημάτων σε τύπους (διαδικασία τυπολογίας), το Σύστημα Α και το Σύστημα Β. Μόνο η τυπολογία με βάση το Σύστημα Α διευκρινίζει τιμές για τους παράγοντες μεγέθους για τους ποταμούς και τις λίμνες. Το μικρότερο εύρος μεγέθους για έναν τύπο ποταμών του Συστήματος Α είναι 10-100 km 2 περιοχή λεκάνης απορροής. Το μικρότερο εύρος μεγέθους για έναν τύπο λιμνών του Συστήματος Α είναι 0,5-1 km 2 επιφανειακή έκταση. Κανένα όριο ή εύρος μεγέθους δεν δίνεται για τα μικρά μεταβατικά και παράκτια ύδατα. Και στα δύο συστήματα Α & Β χρησιμοποιούνται οι - 4 -

ίδιοι υποχρεωτικοί παράγοντες. Η διαφορά μεταξύ τους είναι ότι το Σύστημα Α καθορίζει πώς θα χαρακτηριστούν χωρικά τα υδατικά συστήματα σε συγκεκριμένες κλάσεις υψομέτρου, μεγέθους και βάθους, ενώ το Σύστημα Β επιτρέπει τη χρήση πρόσθετων παραγόντων καθώς και ευέλικτο εύρος κλάσεων των παραγόντων. Σημειώνεται πως εφόσον χρησιμοποιηθεί το Σύστημα Β, θα πρέπει να καλύπτεται ο ίδιος αριθμός των κλάσεων ανά παράγοντα που υπάρχει στο Σύστημα Α, δηλ. η εφαρμογή του συστήματος Β πρέπει να επιτύχει τουλάχιστον το ίδιο επίπεδο διαφοροποίησης με το σύστημα Α. Έχοντας αναφέρει τα παραπάνω, μπορεί να αρμόζει σε συγκεκριμένη περιοχή να αθροιστούν τα υδατικά συστήματα σε ομάδες, για ορισμένους λόγους που συνοψίζονται στο σχετικό Καθοδηγητικό Έγγραφο (GuidanceDocument) της Οδηγίας για τα υδατικά συστήματα. Στο ίδιο κείμενο δίνεται η δυνατότητα διαφοροποίησης της παραπάνω προσέγγισης, σε περιοχές όπου υπάρχουν πολλά μικρά υδατικά συστήματα, ως εξής: Εξετάζεται αν περιλαμβάνονται μικρά στοιχεία επιφανειακών υδάτων ως τμήματα ενός παρακείμενου μεγαλύτερου υδατικού συστήματος της ίδιας κατηγορίας επιφανειακών υδάτων και του ίδιου τύπου, όπου είναι δυνατόν. Όπου αυτό δεν είναι δυνατό, ελέγχονται προκαταρκτικά τα μικρά στοιχεία επιφανειακών υδάτων για τον προσδιορισμό τους ως υδατικό σύστημα, σύμφωνα με τη σημασία τους στο πλαίσιο των σκοπών και απαιτήσεων της Οδηγίας, όπως: οικολογική σημασία, επίτευξη των στόχων μιας προστατευόμενης περιοχής, σημαντικές δυσμενείς επιπτώσεις σε άλλα επιφανειακά ύδατα στην περιοχή λεκάνης ποταμού. Στην περίπτωση αυτή, μικρά στοιχεία τα οποία: ανήκουν στην ίδια κατηγορία και τύπο, επηρεάζονται από ίδια κατηγορία και επίπεδο πίεσης και έχουν μια επιρροή σε άλλο καλά οριοθετημένο υδατικό σύστημα μπορούν να ομαδοποιηθούν για τους σκοπούς αξιολόγησης και αναφοράς. Τα μικρά στοιχεία επιφανειακών υδάτων που δεν προσδιορίζονται ως επιφανειακά υδατικά συστήματα, προστατεύονται και, όπου είναι απαραίτητο, βελτιώνονται στην έκταση που απαιτείται για να επιτευχθούν οι στόχοι της Οδηγίας για τα υδατικά συστήματα στα οποία είναι άμεσα ή έμμεσα συνδεμένα. Σχετικά με τη διακριτότητα ενός συστήματος επιφανειακών υδάτων, στο κατευθυντήριο κείμενο αναφέρεται ότι: «Για να είναι ένα υδατικό επιφανειακό σύστημα διακεκριμένο στοιχείο επιφανειακών υδάτων, δεν πρέπει να επικαλύπτονται το ένα με τον άλλο ή να αποτελούνται από στοιχεία επιφανειακών υδάτων που δεν είναι παρακείμενα». - 5 -

2. ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΠΟΤΑΜΙΩΝ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ 2.1 Τυπολογία και άσκηση διαβαθμονόμησης Ο χωρισμός των επιφανειακών νερών (ποτάμια, λίμνες, μεταβατικά και παράκτια ύδατα) σε υδατικά συστήματα και στη συνέχεια σε τύπους, βάσει συγκεκριμένων αβιοτικών χαρακτηριστικών τους, ονομάζεται τυπολογία. Η διαδικασία αυτή ορίστηκε στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, σύμφωνα με το οποίο τα Κράτη Μέλη απαιτείται να διαφοροποιούν και να κατατάσσουν τα επιφανειακά νερά σε διάφορους τύπους. Σε κάθε ένα τύπο θα πρέπει να βρεθούν και να καταγραφούν αδιατάρακτα, από ανθρώπινη επέμβαση, επιφανειακά νερά στα οποία θα επικρατούν πρότυπες συνθήκες αναφοράς. Ο κύριος σκοπός της τυπολογίας είναι συνεπώς ο καθορισμός τυποχαρακτηριστικών συνθηκών αναφοράς για να χρησιμοποιηθούν αυτές στη συνέχεια ως συγκριτικό αναφορικό στοιχείο για την τελική οικολογική ταξινόμηση των επιφανειακών νερών. Τα αβιοτικά χαρακτηριστικά, βάσει των οποίων υποδιαιρούνται σε τύπους τα επιφανειακά νερά, καθορίζονται στα Συστήματα Α και Β τα οποία περιγράφονται στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας. Προκειμένου να εφαρμοστεί σωστά η Οδηγία στις χώρες της Ευρώπης έπρεπε να υπάρχει συγκρισιμότητα των αποτελεσμάτων της οικολογικής κατάστασης ανάμεσα σε όλα τα Κράτη Κέλη. Έτσι, σύμφωνα με το Παράρτημα V της Οδηγίας, απαιτήθηκε μια διαβαθμονόμηση (Ιntercalibration Εxercise), μεταξύ των εθνικών μετρικών συστημάτων που η κάθε χώρα εφαρμόζει προκειμένου να αξιολογήσει την οικολογική κατάσταση των επιφανειακών της νερών. Για να επιτευχθεί αυτό καταρτίστηκαν από ειδικούς οι 14 «Γεωγραφικές Ομάδες Διαβαθμονόμησης» οι οποίοι ομαδοποίησαν τις γεωγραφικές περιοχές της Ευρώπης (π.χ. Μεσόγειο, Κεντρική Ευρώπη & Βαλτική, Αλπική κ.ά.) (van de Bund etal. 2004, vandebund 2009) ανάλογα με τους παρόμοιους τύπους ποταμών, λιμνών, μεταβατικών και παράκτιων νερών που μοιράζονται. Για να διευκολυνθεί η διαβαθμονόμηση, σε κάθε γεωγραφική περιοχή της Ευρώπης καθορίστηκαν π.χ. για τα ποτάμια, ορισμένοι τύποι υδατικών συστημάτων (R-Μ, R-C, R-N, R-A&R-E) που προέκυψαν από συνδυασμό των παραγόντων των συστημάτων Α και Β ενώ προστέθηκαν και νέοι παράγοντες σύμφωνα με τα φυσικά γνωρίσματα και τις ιδιαιτερότητες των επιφανειακών νερών της κάθε γεωγραφικής περιοχής. Πάνω σε αυτούς τους τύπους καθορίστηκαν οι τυποχαρακτηριστικές συνθήκες αναφοράς, το οποίο αποτέλεσε το σημαντικότερο βήμα της διαβαθμονόμησης. Η Μεσογειακή Γεωγραφική Ομάδα Διαβαθμονόμησης (MediterraneanIntercalibrationGroup, MEDGIG) στην οποία ανήκει η Ελλάδα, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Απόφαση 2008/915/ΕΚ, καθόρισε αρχικά 5 τύπους για τα ποτάμια (Πίνακας 2-1) βασιζόμενους στα συστήματα Α & Β ενώ πρόσθεσε και το «καθεστώς ροής ποταμού» σαν μία ιδιαίτερης σημασίας παράμετρο για τη Μεσόγειο. Σύμφωνα με τη Μεσογειακή Γεωγραφική Ομάδα Διαβαθμονόμησης, το καθεστώς μόνιμης ροής χαρακτηρίζει ποταμούς που ρέουν καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Η ροή τους μπορεί να υπόκειται σε μεγάλες εποχικές διακυμάνσεις εντός του υδρολογικού έτους, ωστόσο δεν μηδενίζεται ποτέ εκτός ίσως από περιπτώσεις ακραίας ξηρασίας. Το καθεστώς περιοδικής ροής χαρακτηρίζει χείμαρρους που ρέουν κατά την υγρή περίοδο του υδρολογικού έτους, αλλά στερεύουν κατά την ξηρή περίοδο (θερινή περίοδο) του έτους, ο δε κύκλος αυτός αποτελεί είτε φυσικό ιδιοχαρακτηριστικό τους, είτε προκύπτει ως αποτέλεσμα ανθρωπογενών επιδράσεων. Χαρακτηριστικό αυτών των χειμάρρων είναι ότι παρουσιάζουν τέλματα κατά μήκος της κοίτης τους την ξηρή περίοδο. Το καθεστώς εφήμερης ροής χαρακτηρίζει χείμαρρους που εμφανίζουν ροή για μικρό χρονικό διάστημα (μικρότερο των 6 μηνών) και δεν παρουσιάζουν τέλματα κατά μήκος της κοίτης τους την ξηρή περίοδο. - 6 -

Πίνακας 2-1: Χαρακτηριστικά Μεσογειακού τύπου ποταμών (Απόφαση 2008/915/ΕΚ εκτός από R-M3 vandebundetal. 2004). Τύπος Χαρακτηρισμός Ποταμού Λεκάνη απορροής Υψόμετρο- Γεωμορφολογία Γεωλογία υπόβαθρου Καθεστώς ροής ποταμού R-M1 Μικρός σε μεσαίο υψόμετρο 10-100 km² 200-800 m Μικτή Έντονα εποχικό R-M2 Μεσαίος σε χαμηλό υψόμετρο 10-1000 km² <400 m Μικτή Έντονα εποχικό R-M3 Μεγάλος σε χαμηλό υψόμετρο 1000-10000 km² <600 m Μικτή Έντονα εποχικό R-M4 Μικρός/μεσαίος σε μεσογειακού τύπου βουνό 10-1000 km² 400-1500 m Μη πυριτικό υπόβαθρο (μικτή) Έντονα εποχικό R-M5 Μικρός/εποχικός 10-100 km² <300 m Μικτή Πρόσκαιρο Καθώς δεν βρέθηκαν σταθμοί αναφοράς για τους μεγάλους, χαμηλού υψομέτρου τύπους ποταμών (R-M3), η Μεσογειακή Γεωγραφική Ομάδα Διαβαθμονόμησης, πρότεινε4 τύπους ποταμών. Το Ελληνικό Σύστημα Αξιολόγησης (Ε.Συ.Α., Artemiadou&Lazaridou, 2005) της οικολογικής κατάστασης των ποταμών, διαβαθμονομήθηκε για τους τύπους ποταμών R-M1, R-M2 (Ntislidouetal. 2013) και R-M4 (Artemiadouetal. 2008). Στη συνέχεια, λόγω των προβλημάτων των κρατών μελών της Μεσογείου να εντάξουν τα επιφανειακά νερά των ποταμών τους στους παραπάνω τύπους, οι περιγραφείς που κατηγοριοποιούν τους τύπους ποταμών, μειώθηκαν. Έτσι σύμφωνα με το προσχέδιο της Ευρωπαϊκής Απόφασης 2013 για τη θέσπιση των τιμών των συστημάτων αξιολόγησης των κρατών μελών ως αποτέλεσμα της διαβαθμονόμησης και με την κατάργηση της απόφασης 2008/915/ΕΚ, οι περιγραφείς που παρέμειναν είναι: η λεκάνη απορροής (με λιγότερες κλάσεις μεγέθους), η γεωλογία και το καθεστώς ροής (Πίνακας 2-2). Τύπος R-M1 Πίνακας 2-2: Χαρακτηριστικά Μεσογειακού τύπου ποταμών, σύμφωνα με το προσχέδιο της Ευρωπαϊκής Απόφασης 2013 Χαρακτηρισμός Λεκάνη Γεωλογία Ποταμού Απορροής (km²) Μικρά μεσογειακά <100 Μικτή (εκτός από ρέματα πυριτικά) Καθεστώς ροής Έντονα εποχικό R-M2 Μεσαία μεσογειακά ρέματα 100-1000 Μικτή (εκτός από πυριτικά) Έντονα εποχικό R-M4 Ορεινά μεσογειακά ρέματα Μη πυριτικό υπόβαθρο Έντονα εποχικό R-M5 Εποχικά ρέματα - Περιοδικό - 7 -

Στο Υδατικό Διαμέρισμα της Κρήτης εμφανίζονται λίγα ποτάμια μόνιμης ροής που ρέουν καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Η ροή τους μπορεί να υπόκειται σε μεγάλες εποχιακές διακυμάνσεις εντός του υδρολογικού έτους, ωστόσο δεν μηδενίζεται ποτέ εκτός ίσως από περιπτώσεις ακραίας ξηρασίας. Τα περισσότερα ποτάμια στην Κρήτη είναι χείμαρροι περιοδικής ροής. Σε αυτούς διακρίνονται τρεις κατηγορίες: αυτοί των οποίων η επιφανειακή ροή διαρκεί 8-9 μήνες την υγρή περίοδο του χρόνου και διατηρούν τέλματα στην κοίτη τους την ξηρή καλοκαιρινή περίοδο καθώς η στάθμη του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα δε χαμηλώνει αρκετά. Στη δεύτερη κατηγορία η επιφανειακή ροή των χειμάρρων διαρκεί 6-8 μήνες την υγρή περίοδο του χρόνου αλλά δεν διατηρούν τέλματα στην κοίτη τους το καλοκαίρι. Τέλος στην τρίτη κατηγορία ανήκουν οι χείμαρροι με πολύ μικρή περίοδο επιφανειακής ροής (3 μήνες περίπου) και φυσικά χωρίς τέλματα στην κοίτη τους το καλοκαίρι (Βορεάδου Α., 1993). Αυτές οι διαφοροποιήσεις στο καθεστώς ροής είναι ουσιαστικές, καθ όσον καθορίζουν τη δομή της βιοκοινωνίας αυτών των οικοσυστημάτων. Έτσι η βιοποικιλότητα του κάθε ποταμού διαμορφώνεται ανάλογα με το καθεστώς ροής του και παρουσιάζονται έντονες διαφοροποιήσεις στη βιοποικιλότητα μεταξύ των διαφορετικών καθεστώτων ροής (Βορεάδου Α., 1993). Για τα ποτάμια του Υδατικού Διαμερίσματος της Κρήτης,έγινε η επιλογή του συστήματος κατάταξης τύπων που αναφέρεται στον Πίνακα 2-2. Και τούτο διότι το ανωτέρω σύστημα, που στηρίζεται στο Σύστημα Β, περιλαμβάνει ένα περιγραφέα με ιδιαίτερη σημασία για την Κρήτη: το καθεστώς ροής που προβλέπει μάλιστα και τις περιπτώσεις ποταμών με περιοδική ροή, όπως οι χείμαρροι (τύπος R-M5) που πλειοψηφούν στην Κρήτη. Αυτό έδωσε τη δυνατότητα να εκτιμηθεί η οικολογική κατάσταση και στα ποτάμια μόνιμης ροής αλλά και στους χειμάρρους των 2 πρώτων κατηγοριών που εντάχθηκαν όλοι στην κατηγορία R-M5. Επιπλέον το σύστημα του ανωτέρω Πίνακα 2-2 είναι πιο ευέλικτο, καθώς η απλούστευση των κλάσεων των Λεκανών Απορροής και η αφαίρεση του υψομέτρου, έδωσαν τη δυνατότητα στον Ανάδοχο να ενταχθεί σε τύπους η πλειοψηφία των ποταμών στο Υδατικό Διαμέρισμα της Κρήτηςκαι να καθορισθούν στη συνέχεια οιτυποχαρακτηριστικές συνθήκες αναφοράς γι αυτούς. Επιπλέον στους τύπους του Πίνακα 2-2, προστέθηκαν δύο υποκατηγορίες: οι R-M1a και R-M5a, προκειμένου να καλυφθούν τα ποτάμια με λεκάνη απορροής μικρότερη των 10 km²καθώς αυτού του μεγέθους λεκάνες, αποτελούν συχνό και χαρακτηριστικό φαινόμενο των συστημάτων του ΥΔ Κρήτης (Πίνακας 2-3). Τύπος R-M1a Πίνακας 2-3: Υποκατηγορίες για το ΥΔ της Κρήτης στην Ευρωπαϊκή Απόφαση 2013/480/ΕΕ Χαρακτηρισμός Λεκάνη Γεωλογία Καθεστώς Ποταμού Απορροής (km²) ροής Μικρά μεσογειακά Μικτή (εκτός από Έντονα εποχικό <10 ρέματα πυριτικά) R-M5a Εποχικά ρέματα <10 - Περιοδικό - 8 -

2.2 Ποτάμια υδατικά συστήματα στο ΥΔ Κρήτης Στο ΥΔ Κρήτης τελικώς προσδιορίστηκαν 120 ποτάμια συστήματα. Η κωδικοποίηση των επιφανειακών ΥΣ πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις κατευθύνσεις του Κατευθυντήριου κειμένου GD 22 Updating Guidance of Implementing the GIS elements of the EU Water Policy αλλά και τον τρόπο που ακολούθησαν άλλοι Ανάδοχοι (π.χ. Π1.5 - Χαρακτηρισμός και τυπολογία επιφανειακών υδατικών συστημάτων και αρχικός και περαιτέρω χαρακτηρισμός των υπογείων υδατικών συστημάτων για το Σχέδιο Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής Ποταμών του ΥΔ Κεντρικής Μακεδονίας (GR09), http://wfd.ypeka.gr/), προκειμένου να υπάρχει κοινός τρόπος αναφοράς. Η κωδικοποίηση συνοψίζεται για τα ποτάμια ΥΣ, στον Πίνακα 2-4 που ακολουθεί: Πίνακας 2-4: Κωδικοποίηση ποτάμιων ΥΣ ΠΕΔΙΑ ΚΩΔΙΚΟΥ ΨΗΦΙΑΠΕΔΙΟΥ ΔΥΝΑΤΕΣ ΤΙΜΕΣ ΤΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΕΠΕΞΗΓΗΣΗΠΕΔΙΟΥ 1 ΧΧ GR Υποχρεωτική αναφορά της διεθνούς συντομογραφίας χώρας 2 ΧΧ 13 Κωδικός Υδατικού Διαμερίσματος 3 ΧΧ 39 40 41 Κωδικός Ρεμάτων Βορείου Τμήματος Χανίων- Ρεθύμνου-Ηρακλείου Κωδικός ΛΑΠ Ρεμάτων Νοτίου Τμήματος Χανίων- Ρεθύμνου-Ηρακλείου 4 X R R = ποτάμιο Κωδικός Ρεμάτων Ανατολικής Κρήτης 5 ΧΧ 00 Διακριτικό άλλων χωρών με τις οποίες μοιράζεται το σύστημα. 6 ΧΧ 01 έως 99 (ζυγοί αριθμοί για κύριους ποταμούς που εκβάλουν στη θάλασσα και μονοί για τα ενδιάμεσα τμήματα και μικρότερους ποταμούς ή ρέματα), 00 για εκβολή σε λίμνη 7 ΧΧ 01 έως 99 (ζυγοί αριθμοί για τους κύριους παραπόταμους και Σε κάθε ΛΑΠ (01-02 για το ΥΔ 09) προσδιορίζονται οι λεκάνες των κύριων ποταμών και παίρνουν αύξοντα ζυγό αριθμό (02, 04, 06, 08, 10, ) δεξιόστροφα. Τα πιθανά ενδιάμεσα τμήματα μεταξύ των λεκανών των κύριων ποταμών (ρέματα, μικρότεροι ποταμοί) παίρνουν αύξοντα μονό αριθμό (01, 03, 05, 07, ) δεξιόστροφα. Σε περίπτωση ποταμού που καταλήγει σε λίμνη, ο κωδικός αυτός είναι 00. Σε κάθε ποταμό προσδιορίζονται οι κύριοι παραπόταμοι οι οποίοι παίρνουν αύξοντα ζυγό αριθμό (02, 04, 06, ) από τα κατάντη προς τα ανάντη. Τα ενδιάμεσα τμήματα μεταξύ των κύριων - 9 -

ΠΕΔΙΑ ΚΩΔΙΚΟΥ ΨΗΦΙΑΠΕΔΙΟΥ ΔΥΝΑΤΕΣ ΤΙΜΕΣ ΤΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΕΠΕΞΗΓΗΣΗΠΕΔΙΟΥ μονοί για τα ενδιάμεσα τμήματα) παραποτάμων παίρνουν αύξοντα μονό αριθμό (01, 03, 05, ) από τα κατάντη προς τα ανάντη. Σε περίπτωση παρεμβολής ταμιευτήρα, η μέτρηση συνεχίζεται από τα κατάντη του κύριου κλάδου και δεν ξαναρχίζει σε κάθε ταμιευτήρα. 8 Χ 1 έως 9 Αύξων αριθμός (από τα κατάντη προς τα ανάντη) συμβάλλοντος (δευτερεύων παραπόταμος) σε κάθε μία από τις λεκάνες του προηγούμενου σημείου 7 9 ΧΧ 01 έως 99 Αύξων αριθμός υδατικού συστήματος (waterbody) μέσα σε κάθε Υδατικό Διαμέρισμα. Η μέτρηση γίνεται από τα κατάντη προς τα ανάντη των ποταμών του πεδίου 6. 10 Χ Ν, Η, Α ΦΥΣΙΚΟ, ΙΤΥΣ, ΤΣ Τα προηγούμενα πεδία του κωδικού (6 έως 8) εξαρτώνται από την έκταση που καταλαμβάνει το waterbody και το επίπεδο στο οποίο έχει καθορισθεί. Π.χ. αν ένα waterbody περιλαμβάνει όλο τον κύριο ποταμό, τότε τα πεδία 7 και 8 παίρνουν τιμή 00. Αν περιλαμβάνει 2 κύριους παραπόταμους, τότε το πεδίο 7 παίρνει την τιμή του πρώτου κύριου παραπόταμου και το πεδίο 8 την τιμή 00. Η απεικόνιση των υδατικών συστημάτων στο ΥΔ Κρήτης φαίνεται στο Χάρτη 1 που ακολουθεί. Τα ονόματα καθώς και τα μήκη των υδατικών συστημάτων, ο χαρακτηρισμός τους, οι τύποι τους και οι κωδικοί τους εμφανίζονται στον ακόλουθο Πίνακα. Πίνακας 2-5: Ονόματα, μήκη, τύποι και κωδικοί ποτάμιων υδατικών συστημάτων στο ΥΔ Κρήτης ONOMA MHKOΣ (m) ΥΔΑΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ TYΠOI RM KΩΔΙΚΟΣ_GR ANAPODARHS 4413 HMRWB RM5 GR1340R000106311H ANAPODARHS 4777 HMRWB RM5 GR1340R000106210H KOYRTALIOTHS 2131 NRWB RM1 GR1340R000401031N ANAPODARHS 7571 HMRWB RM5 GR1340R000109012H ANAPODARHS 6916 NRWB RM5 GR1340R000105003N ANAPODARHS 4174 HMRWB RM5 GR1340R000102105H ANAPODARHS 4801 NRWB RM5 GR1340R000109215N ANAPODARHS 3396 NRWB RM5 GR1340R000108116N GEROPOTAMOS 1236 NRWB RM4 GR1340R000204125N MYLOPOTAMOS 9957 NRWB RM5 GR1339R001101028N KAKODIKIANOS 1045 NRWB RM5 GR1340R000701039N - 10 -

ONOMA MHKOΣ (m) ΥΔΑΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ TYΠOI RM KΩΔΙΚΟΣ_GR GIFLOS 6170 NRWB RM5 GR1339R000201058N ALMYROS XANION 4407 NRWB RM5 GR1339R000601062N KERITHS 3912 NRWB RM2 GR1339R000401011N KOILIARHS 1415 NRWB RM2 GR1339R000501059N KOILIARHS 3902 NRWB RM5 GR1339R000501017N ANAPODARHS 1754 NRWB RM5 GR1340R000104108N KARTEROS 1391 NRWB RM5 GR1339R001501044N KOILIARHS 1424 NRWB RM5 GR1339R000502118N FODELE 4233 NRWB RM1 GR1339R001201032N APOSELEMHS 1028 NRWB RM5a GR1339R001604155N APOSELEMHS 683 NRWB RM5 GR1339R001603053N APOSELEMHS 2136 NRWB RM5 GR1339R001605054N TAVRONITHS 9006 NRWB RM1a GR1339R000302009N APOSELEMHS 2286 NRWB RM1a GR1339R001602152N GEROPOTAMOS 6974 HMRWB RM5 GR1340R000204124H PELEKANIOTHS 6091 NRWB RM1 GR1340R000801043N GIFLOS 8676 NRWB RM1a GR1339R000201003N GEROPOTAMOS 1482 NRWB RM5 GR1340R000206126H PELEKANIOTHS 2338 NRWB RM5 GR1340R000801042N TAVRONITHS 1779 NRWB RM1 GR1339R000303110N PETRES 1762 NRWB RM1 GR1339R000901023N TAVRONITHS 4098 NRWB RM1 GR1339R000301007N TSIXLIANOS 9237 NRWB RM5 GR1339R000101001N GIFLOS 5897 NRWB RM1 GR1339R000202205N KAKODIKIANOS 2430 NRWB RM1 GR1340R000702241N APOSELEMHS 5090 HMRWB RM5 GR1339R001603048H KOYRTALIOTHS 3868 NRWB RM5 GR1340R000402133N ANAPODARHS 7375 NRWB RM5 GR1340R000109114N ANAPODARHS 7364 HMRWB RM5 GR1340R000106109H TAVRONITHS 6720 NRWB RM1a GR1339R000301008N ANAPODARHS 9343 NRWB RM5 GR1340R000101001N ANAPODARHS 1795 NRWB RM5 GR1340R000103002N ANAPODARHS 7566 NRWB RM5 GR1340R000107004N KAKODIKIANOS 2841 NRWB RM1 GR1340R000702140N PETRES 1282 NRWB RM5 GR1339R000901022N ALMYROS LASITHI 6493 NRWB RM4 GR1341R000101003N KALAMAFKIANOS 1099 NRWB RM1 GR1341R000601012N GAZANOS 3019 NRWB RM5 GR1339R001301036N GAZANOS 1229 NRWB RM5 GR1339R001303037N GAZANOS 3231 NRWB RM5 GR1339R001304239N GAZANOS 1339 NRWB RM5 GR1339R001302138N GIOFYROS 1730 NRWB RM5 GR1339R001401042N GIOFYROS 1922 NRWB RM5 GR1339R001401041N FODELE 4400 NRWB RM5 GR1339R001202135N FODELE 1123 NRWB RM5 GR1339R001201033N - 11 -

ONOMA MHKOΣ (m) ΥΔΑΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ TYΠOI RM KΩΔΙΚΟΣ_GR FODELE 4354 NRWB RM5 GR1339R001201034N MYLOPOTAMOS 8940 NRWB RM5 GR1339R001101030N SFAKORYAKO 1099 HMRWB RM5 GR1339R001001026H PLATYS 1506 HMRWB RM5 GR1340R000301029H KOURNIOTHS 3297 HMRWB RM1 GR1339R000701020H SAMARIAS FARAGG 2631 NRWB RM5a GR1340R000602237N BRAMIANOS 2328 NRWB RM5 GR1341R000501011N BRAMIANOS 2378 HMRWB RM5 GR1341R000501010H ALMYROS LASITHI 7560 NRWB RM5 GR1341R000101002N APOSELEMHS 8279 HMRWB RM5 GR1339R001601047H APOSELEMHS 1064 NRWB RM1a GR1339R001605056N APOSELEMHS 2622 NRWB RM5 GR1339R001602250N APOSELEMHS 2104 NRWB RM5 GR1339R001602151N APOSELEMHS 4627 NRWB RM5 GR1339R001602049N KARTEROS 6656 NRWB RM5 GR1339R001503045N KARTEROS 4762 NRWB RM5 GR1339R001502046N GEROPOTAMOS 3688 NRWB RM5 GR1340R000201017N GEROPOTAMOS 1451 NRWB RM5 GR1340R000205019N GEROPOTAMOS 8683 NRWB RM5 GR1340R000209021N GEROPOTAMOS 5557 NRWB RM5 GR1340R000202123N GEROPOTAMOS 1646 NRWB RM5 GR1340R000207020N GEROPOTAMOS 8800 NRWB RM5 GR1340R000208128N GEROPOTAMOS 1033 NRWB RM5 GR1340R000203018N ZAKROY FARAGGI 7119 NRWB RM5a GR1341R000401009N SAMARIAS FARAGG 1052 NRWB RM5 GR1340R000601035N KERITHS 1098 NRWB RM1 GR1339R000401114N TAVRONITHS 4063 NRWB RM1 GR1339R000301006N MOYSELAS 7488 NRWB RM1 GR1339R000801021N GIFLOS 3203 NRWB RM1 GR1339R000202104N PETRES 6814 NRWB RM5 GR1339R000902125N PETRES 2279 NRWB RM1 GR1339R000901024N MYLOPOTAMOS 3494 NRWB RM5 GR1339R001102131N GAZANOS 1670 NRWB RM5 GR1339R001306340N GIOFYROS 6340 NRWB RM5 GR1339R001401043N ALMYROS LASITHI 6449 NRWB RM5 GR1341R000101001N MYRTOS 5999 HMRWB RM5 GR1341R000701013H ANAPODARHS 3364 NRWB RM5 GR1340R000109013N GEROPOTAMOS 5212 NRWB RM5 GR1340R000202122N KOYRTALIOTHS 2744 NRWB RM1 GR1340R000403032N SAMARIAS FARAGG 2473 NRWB RM5 GR1340R000602136N TAVRONITHS 1681 NRWB RM1 GR1339R000301057N KERITHS 2407 NRWB RM1a GR1339R000401115N KOILIARHS 986 NRWB RM2 GR1339R000501016N ANAPODARHS 4285 NRWB RM5 GR1340R000102107N PELEKANIOTHS 3650 NRWB RM1 GR1340R000801044N - 12 -

ONOMA MHKOΣ (m) ΥΔΑΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ TYΠOI RM KΩΔΙΚΟΣ_GR KAKODIKIANOS 1114 NRWB RM5 GR1340R000701038N MYLOPOTAMOS 2952 NRWB RM5 GR1339R001101029N MYLOPOTAMOS 7051 NRWB RM5 GR1339R001101027N GIOFYROS 3098 NRWB RM5 GR1339R001401061N KOILIARHS 558 NRWB RM2 GR1339R000501060N XOXLAKIAS 4870 NRWB RM5a GR1341R000303007N XOXLAKIAS 2636 NRWB RM5 GR1341R000301006N XOXLAKIAS 3024 NRWB RM1a GR1341R000302008N PENTELHS 3904 NRWB RM5 GR1341R000201005N PENTELHS 5177 HMRWB RM5 GR1341R000201004N KERITHS 1777 NRWB RM1 GR1339R000402013N ANAPODARHS 4525 NRWB RM5 GR1340R000102106N GEROPOTAMOS 2112 NRWB RM5a GR1340R000206127N PLATYS 3248 NRWB RM5 GR1340R000301030N KERITHS 1816 HMRWB RM1 GR1339R000401012H MYRTOS 2559 NRWB RM1 GR1341R000701014N RODAKINO 1881 NRWB RM5 GR1340R000501034N ALMYROS XANION 2572 NRWB RM5 GR1339R000601019N SFAKORYAKO 1945 HMRWB RM5 GR1339R001001063H - 13 -

Χάρτης 1: Τύποι επιφανειακών συστημάτων του ΥΔ Κρήτης - 14 -

3. ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΩΝ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ 3.1 Οικολογική κατάσταση και οικολογικό δυναμικό Πρωτοποριακό στοιχείο της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ είναι ότι η ποιότητα των επιφανειακών υδάτων δεν εκτιμάται με βάση μόνο τα αποτελέσματα των χημικών αναλύσεων (χημική κατάσταση) αλλά με βιολογικά ποιοτικά στοιχεία σε συνδυασμό με χημικά στοιχεία. Έτσι, στο Παράρτημα V της Οδηγίας, καθορίζονται τα ποιοτικά στοιχεία με βάση τα οποία ταξινομούνται τα εσωτερικά επιφανειακά υδατικά συστήματα ποταμών, λιμνών, μεταβατικών, παράκτιων, ΙΤΥΣ, ΤΥΣ (όπως αυτά ορίζονται στην Οδηγία) στις αντίστοιχες κλάσεις οικολογικής κατάστασης, δηλαδή της ποιοτικής έκφρασης της διάρθρωσης και της λειτουργίας των υδατικών οικοσυστημάτων που συνδέονται με τα επιφανειακά ύδατα ή του οικολογικού δυναμικού, δηλαδή της κατάστασης ενός ιδιαίτερα τροποποιημένου ή τεχνητού υδατικού οικοσυστήματος. Τα οικολογικά ποιοτικά στοιχεία (α) βιολογικά στοιχεία, (β) φυσικοχημικά στοιχεία και (γ) υδρομορφολογικά στοιχεία φαίνονται στον παρακάτω Πίνακα 3-1. Πίνακας 3-1: Ποιοτικά στοιχεία που χρησιμοποιούνται για την οικολογική κατάσταση/δυναμικό, σύμφωνα με τη λίστα του Παραρτήματος V, 1.1. της Οδηγίας Παράρτημα V 1.1.1. Ποτάμια Βιολογικά στοιχεία Σύνθεση και αφθονία της υδατικής χλωρίδας Σύνθεση και αφθονία της πανίδας βενθικών ασπονδύλων Σύνθεση, αφθονία και κατανομή ανά ηλικίες της ιχθυοπανίδας Παράρτημα V 1.1.2. Λίμνες Σύνθεση, αφθονία και βιομάζα του φυτοπλαγκτού Σύνθεση και αφθονία της υδατικής χλωρίδας Σύνθεση και αφθονία της πανίδας βενθικών ασπονδύλων Σύνθεση, αφθονία και κατανομή ανά ηλικίες της ιχθυοπανίδας Παράρτημα V 1.1.3. Μεταβατικά ύδατα Σύνθεση, αφθονία και βιομάζα φυτοπλαγκτού Σύνθεση και αφθονία της υδατικής χλωρίδας Σύνθεση και αφθονία της πανίδας βενθικών ασπονδύλων Σύνθεση και αφθονία της ιχθυοπανίδας Υδρομορφολογικά στοιχεία που υποστηρίζουν τα βιολογικά στοιχεία Υδρολογικό καθεστώς Ποσότητα και δυναμική των υδάτινων ροών Σύνδεση με συστήματα υπόγειων υδάτων Συνέχεια του ποταμού Μορφολογικές συνθήκες Διακύμανση του βάθους και του πλάτους του ποταμού Δομή και υπόστρωμα του πυθμένα του ποταμού Δομή της παρόχθιας βλάστησης Υδρολογικό καθεστώς Ποσότητα και δυναμική των υδάτινων ροών Χρόνος παραμονής Σύνδεση με συστήμα υπόγειων υδάτων Μορφολογικές συνθήκες Διακύμανση του βάθους της λίμνης Ποσότητα, δομή και υπόστρωμα του πυθμένα της λίμνης Δομή της όχθης της λίμνης Μορφολογικές συνθήκες Διακύμανση του βάθους Ποσότητα, δομή και υπόστρωμα πυθμένα Δομή της διαπαλιρροιακής ζώνης Παλιρροιακό καθεστώς Ροή γλυκού νερού Έκθεση στα κύματα Φυσικό-χημικά στοιχεία που υποστηρίζουν τα βιολογικά στοιχεία Γενικά Θερμικές συνθήκες Συνθήκες οξυγόνωσης Αλατότητα Κατάσταση οξίνισης Συνθήκες θρεπτικών ουσιών Συγκεκριμένοι ρύποι Ρύπανση από όλες τις ουσίες προτεραιότητας οι οποίες είναι γνωστό ότι απορρίπτονται στο υδατικό σύστημα Ρύπανση από άλλες ουσίες οι οποίες είναι γνωστό ότι απορρίπτονται στο υδατικό σύστημα Γενικά Διαφάνεια Θερμικές συνθήκες Συνθήκες οξυγόνωσης Αλατότητα Κατάσταση οξίνισης Συνθήκες θρεπτικών ουσιών Συγκεκριμένοι ρύποι Ρύπανση από όλες τις ουσίες προτεραιότητας οι οποίες είναι γνωστό ότι απορρίπτονται στο υδατικό σύστημα Ρύπανση από άλλες ουσίες οι οποίες είναι γνωστό ότι απορρίπτονται στο υδατικό σύστημα Γενικά Διαφάνεια Θερμικές συνθήκες Συνθήκες οξυγόνωσης Αλατότητα Συνθήκες θρεπτικών ουσιών Συγκεκριμένοι ρύποι Ρύπανση από όλες τις ουσίες προτεραιότητας οι οποίες είναι γνωστό ότι απορρίπτονται στο υδατικό σύστημα Ρύπανση από άλλες ουσίες οι οποίες είναι γνωστό ότι απορρίπτονται στο υδατικό σύστημα Παράρτημα V 1.1.4. Παράκτια ύδατα Σύνθεση, αφθονία και βιομάζα του φυτοπλαγκτού Σύνθεση και αφθονία της υδατικής χλωρίδας Σύνθεση και αφθονία της πανίδας των βενθικών ασπονδύλων Μορφολογικές συνθήκες Διαμύμανση του βάθους Δομή και υπόστρωμα της ακτής Δομή της διαπαλιρροιακής ζώνης Παλιρροιακό καθεστώς Κατεύθυνση δεσποζόντων ρευμάτων Έκθεση στα κύματα Γενικά Διαφάνεια Θερμικές συνθήκες Συνθήκες οξυγόνωσης Αλατότητα Συνθήκες θρεπτικών ουσιών Συγκεκριμένοι ρύποι Ρύπανση από όλες τις ουσίες προτεραιότητας οι οποίες είναι γνωστό ότι απορρίπτονται στο υδατικό σύστημα Ρύπανση από άλλες ουσίες οι οποίες είναι γνωστό ότι απορρίπτονται στο υδατικό σύστημα - 15 -

Σύμφωνα με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ, βασικός στόχος της είναι τα Κράτη-Μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης να προστατεύσουν, αναβαθμίσουν και να αποκαταστήσουν όλα τα υδατικά συστήματα, ώστε μέχρι το τέλος του 2015: τα Φυσικά να έχουν καλή οικολογική κατάσταση και τα Ιδιαιτέρως Τροποποιημένα (ΙΤΥΣ) και τα Τεχνητά Υδατικά Συστήματα (ΤΥΣ) να έχουν καλό οικολογικό δυναμικό. Στην Ευρώπη υπάρχει πληθώρα μεθόδων για την εκτίμηση της οικολογικής κατάστασης των ποταμών, οι οποίες όμως χρησιμοποιούν διαφορετικές κλίμακες βαθμολογίας και επομένως διαφορετικά όρια στις κλάσεις ποιότητας. Με βάση τις σαφείς κατευθυντήριες γραμμές της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, για την εξασφάλιση της συγκρισιμότητας των αποτελεσμάτων: α) η οικολογική κατάσταση των ρεόντων υδάτων θα πρέπει να παρουσιάζεται με την παρακάτω πενταβάθμια κλίμακα (Οδηγία 2000/60/ΕΚ, Παράρτημα V), η οποία αποδίδεται χρωματικά στο ακόλουθοσχήμα. Σχήμα 3-2: Ταξινόμηση και χρωματικός κώδικας των υδατικών συστημάτων σύμφωνα με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ Κατάταξη οικολογικής κατάστασης Χρωματισμός Υψηλή Μέτρια Ελλιπής Κακή Yψηλή Κατάσταση (High): Έλλειψη, ή ήσσονος μόνον σημασίας ανθρωπογενείς μεταβολές των τιμών των φυσικοχημικών και των υδρομορφολογικών ποιοτικών στοιχείων. Οι τιμές των βιολογικών ποιοτικών στοιχείων του συστήματος επιφανειακών υδάτων αντικατοπτρίζουν εκείνες των συνθηκών αναφοράς. Κατάσταση (Good): Οι τιμές των βιολογικών ποιοτικών στοιχείων του συστήματος επιφανειακών υδάτων εμφανίζουν χαμηλού επιπέδου αλλοιώσεις λόγω ανθρωπίνων δραστηριοτήτων αλλά διαφοροποιούνται σε μικρό βαθμό από τις τιμές που χαρακτηρίζουν το τυπικό σύστημα επιφανειακών υδάτων υπό μη διαταραγμένες συνθήκες. Μέτρια Κατάσταση (Moderate): Οι τιμές των βιολογικών ποιοτικών στοιχείων του συστήματος επιφανειακών υδάτων παραλλάσουν μετρίως τις τιμές που χαρακτηρίζουν φυσιολογικά το τυπικό σύστημα επιφανειακών υδάτων υπό μη διαταραγμένες συνθήκες. Ελλιπής Κατάσταση (Poor): Τα ύδατα τα οποία εμφανίζουν ενδείξεις σημαντικών αλλοιώσεων των τιμών των βιολογικών ποιοτικών στοιχείων του τυπικού συστήματος επιφανειακών υδάτων και στα οποία οι σχετικές βιολογικές κοινότητες διαφέρουν ουσιαστικά από εκείνες που χαρακτηρίζουν το τυπικό σύστημα επιφανειακών υδάτων σε μη διαταραγμένες συνθήκες. Κακή Κατάσταση (Bad): Τα ύδατα τα οποία εμφανίζουν ενδείξεις σοβαρών αλλοιώσεων των τιμών των βιολογικών ποιοτικών στοιχείων του τυπικού συστήματος επιφανειακών υδάτων και από τα οποία απουσιάζει μεγάλο μέρος των σχετικών βιολογικών κοινοτήτων που χαρακτηρίζουν φυσιολογικά το τυπικό σύστημα επιφανειακών υδάτων σε μη διαταραγμένες συνθήκες. - 16 -

Η σχέση μεταξύ των βιολογικών, των υδρομορφολογικών και των φυσικοχημικών ποιοτικών στοιχείων απεικονίζεται, για όλες τις κατηγορίες επιφανειακών υδατικών συστημάτων, στο σχήμα 3-3. Σύμφωνα με το σχήμα αυτό οι τιμές των υδρομορφολογικών ποιοτικών στοιχείων πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν όταν τα υδάτινα σώματα χαρακτηρίζονται με υψηλή οικολογική κατάσταση ή υψηλό οικολογικό δυναμικό (π.χ. όταν υποβαθμίζεται η καλή οικολογική κατάσταση ή το μέγιστο οικολογικό δυναμικό σε καλή οικολογική κατάσταση/δυναμικό). Για τις υπόλοιπες κλάσεις, τα υδρομορφολογικά ποιοτικά στοιχεία χρειάζονται να έχουν συνθήκες σύμφωνες με αυτές των βιολογικών ποιοτικών στοιχείων. Για αυτό το λόγο, η ταξινόμηση των υδατικών συστημάτων σε καλή, μέτρια, ελλιπή και κακή οικολογική κατάσταση/δυναμικό μπορεί να βασισθεί μόνο στα βιολογικά ποιοτικά στοιχεία. Οι τιμές των φυσικο-χημικών ποιοτικών στοιχείων πρέπει να λαμβάνονται υπόψη όταν τα υδατικά συστήματα ταξινομούνται σε υψηλή ή καλή οικολογική κατάσταση και μέγιστο ή καλό οικολογικό δυναμικό. Για αυτό το λόγο, η ταξινόμηση των υδάτων σωμάτων σε μέτρια, ελλιπή και κακή οικολογική κατάσταση/δυναμικό μπορεί να βασισθεί μόνο στα βιολογικά ποιοτικά στοιχεία. Οι χημικές συνθήκες θα πρέπει ακόμα να ταυτίζονται με τα περιβαλλοντικά πρότυπα ποιότητας για ουσίες προτεραιότητας και ορισμένους άλλους ρύπους. Σχήμα 3-3: Λογικό διάγραμμα αξιολόγησης κατάστασης φυσικού υδατικού συστήματος β) τα αποτελέσματα για την ταξινόμηση της οικολογικής κατάστασης κάθε σταθμού επιφανειακών υδάτων, σύμφωνα με το άρθρο 1.4.1. του Παραρτήματος V της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ πρέπει να εκφράζονται ως λόγοι της οικολογικής ποιότητας (Ecological Quality Ratio, EQR), όπου οι βιολογικές παράμετροι αποτελούν απόκλιση από τις συνθήκες αναφοράς και οι φυσικοχημικέςυδρομορφολογικές παράμετροι είναι τέτοιες που να στηρίζουν τα αποτελέσματα των βιολογικών - 17 -

ποιοτικών στοιχείων (Οδηγία 2000/60/ΕΚ, Παράρτημα V). Ο λόγος εκφράζεται ως η αριθμητική τιμή μεταξύ του μηδενός και του ενός, όπου η υψηλή οικολογική κατάσταση δηλώνεται με την τιμή ένα (1) και η κακή οικολογική κατάσταση αντιπροσωπεύεται από το μηδέν (0) Σχήμα 3-4: Λόγος οικολογικής απόκλισης (EQR) γ) για να υπολογιστεί η παραπάνω απόκλιση, ήταν αναγκαίο να ταξινομηθούν τα ρέοντα ύδατα της Ευρώπης σε πολύ λιγότερους τύπους και αυτό επιτεύχθηκε με τη άσκηση διαβαθμονόμησης. δ) Αντίστοιχα για τα Ιδιαιτέρως Τροποποιημένα (ΙΤΥΣ) και τα Τεχνητά Υδατικά Συστήματα (ΤΥΣ) το οικολογικό δυναμικό θα πρέπει να παρουσιάζεται με την παρακάτω τριβάθμια κλίμακα: Μέγιστο οικολογικό δυναμικό: Οι τιμές των σχετικών βιολογικών ποιοτικών στοιχείων αντικατοπτρίζουν, στο μέτρο του δυνατού, τις τιμές που χαρακτηρίζουν τον πλέον συγκρίσιμο τύπο συστήματος επιφανειακών υδάτων, λαμβανομένων υπόψη των φυσικών συνθηκών που απορρέουν από τα τεχνητά ή ιδιαιτέρως τροποποιημένα χαρακτηριστικά του υδατικού συστήματος. Καλό οικολογικό δυναμικό: Ελαφρές αλλαγές των τιμών των σχετικών βιολογικών ποιοτικών στοιχείων σε σχέση με τις τιμές που απαντούν στο μέγιστο οικολογικό δυναμικό. Μέτριο οικολογικό δυναμικό: Μέτριες αλλαγές των τιμών των σχετικών βιολογικών ποιοτικών στοιχείων σε σχέση με τις τιμές που απαντούν στο μέγιστο οικολογικό δυναμικό. Σε αντίστοιχη πορεία με τα φυσικά συστήματα, τα Ιδιαιτέρως Τροποποιημένα και τα Τεχνητά συστήματα ακολουθούν διαφορετική διαδικασία η οποία απεικονίζεται στο Σχήμα 3-5 όπου φαίνεται ότι σε αυτή τη περίπτωση, εξετάζεται πρώτα η παράμετρος των υδρομορφολογικών στοιχείων. Σχήμα 3-5: Διάγραμμα κατάταξης του οικολογικού δυναμικού για τα Ιδιαιτέρως Τροποποιημένα και Τεχνητά συστήματα - 18 -

Οι υδρομορφολογικές συνθήκες συνάδουν με το ΜΟΔ ; Ναι Οι εκτιμώμενες τιμές Ναι των βιολογικών Οι φυσικοχημικές Ναι ποιοτικών στοιχείων συνάδουν με το ΜΟΔ ; συνθήκες συνάδουν με το ΜΟΔ; Το ΜΟΔ ισχύει, ταξινόμηση ως καλό και ανώτερο δυναμικό Όχι Όχι Όχι Οι εκτιμώμενες τιμές των βιολογικών ποιοτικών στοιχείων αποκλίνουν μονάχα ελάχιστα από το ΜΟΔ ; Ναι Οι φυσικοχημικές συνθήκες α) εξασφαλίζουν τη λειτουργικότητα του οικοσυστήματος και β) ικανοποιούν τα ΟΠΠ για συγκεκριμένους ρύπους ; Ναι Ταξινόμηση ως καλό και ανώτερο δυναμικό Όχι Όχι Ταξινόμηση με βάση την βιολογική απόκλιση από το ΜΟΔ Ναι Η απόκλιση είναι μέτρια ; Μεγαλύτερη Ταξινόμηση ως μέτριο δυναμικό Η απόκλιση είναι σημαντική ; Ναι Ταξινόμηση ως ελλιπές δυναμικό Μεγαλύτερη όπου ΜΟΔ = Μέγιστο Οικολογικό Δυναμικό ΟΠΠ = Οικολογικά Ποιοτικά Πρότυπα Ταξινόμηση ως κακό δυναμικό 3.2 Χημική κατάσταση Σε σχέση με τη χημική κατάσταση, η Οδηγία 2000/60/ΕΚ, στο Άρθρο 2, ως καλή χημική επιφανειακών υδάτων ορίζει τη χημική κατάσταση που απαιτείται για την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων για τα επιφανειακά ύδαταόπως αυτοί καθορίζονται στο Άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο α. Δηλαδή η χημική κατάσταση που έχει επιτύχει ένα σύστημα επιφανειακών υδάτων, στο οποίο οι συγκεντρώσεις ρύπων δεν υπερβαίνουν τα πρότυπα περιβαλλοντικής ποιότητας τα οποία ορίζονται στο παράρτημα IX και δυνάμει της παραγράφου 7 του Άρθρου 16, καθώς και δυνάμει άλλων συναφών κοινοτικών νομοθετημάτων που θεσπίζουν ποιοτικά περιβαλλοντικά πρότυπα σε κοινοτικό επίπεδο. Στη χώρα μας τα Πρότυπα Ποιότητας Περιβάλλοντος έχουν καθορισθεί με την ΚΥΑ Η.Π. 51354/2641/Ε103 (Β1909/8-12-2010) (Παράρτημα I). Οι συγκεντρώσεις των ρύπων αυτών θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη μόνο για την αξιολόγηση της χημικής κατάστασης των επιφανειακών υδατικών συστημάτων και όχι για την αξιολόγηση της οικολογικής κατάστασης. Σχήμα 3-6: Κατηγορίες αξιολόγησης χημικής κατάστασης συστημάτων Χημική Κατάσταση Κακή Χημική Κατάσταση Η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων επικεντρώνεται στις χημικές ενώσεις για τις οποίες έχουν ορισθεί Πρότυπα Ποιότητας Περιβάλλοντος στα ακόλουθα: Στην Οδηγία 105/2008/ΕΚ σχετικά με ΠΠΠ στον τομέα της πολιτικής των υδάτων και σχετικά με την τροποποίηση και μετέπειτα κατάργηση των οδηγιών του Συμβουλίου 82/513/ΕΟΚ, 83/513/ΕΟΚ, 84/156/ΕΟΚ, 84/491/ΕΟΚ και 86/280/ΕΟΚ και την τροποποίηση της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ Στην Κοινή Υπουργική Απόφαση Η.Π. 51354/Ε103/2010 (ΦΕΚ 1909Β/8-12-2010) με την οποία γίνεται η εναρμόνιση του εθνικού δικαίου με την Κοινοτική Οδηγία και ταυτόχρονα καθορίζονται ΠΠΠ ειδικών ρύπων που δεν εμπίπτουν στον κατάλογο των ουσιών προτεραιότητας και ειδικών ρύπων εθνικού ενδιαφέροντος. - 19 -

Στην παραπάνω κοινή Υπουργική Απόφαση καθορίζονται Πρότυπα Ποιότητας Περιβάλλοντος για 101 χημικές ενώσεις ή ομάδες χημικών ενώσεων, εκ των οποίων 41 αφορούν σε ουσίες προτεραιότητας και άλλους ρύπους, που έχουν θεσπιστεί σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης (Οδηγία 105/2008/ΕΕ) και 60 αφορούν σε ειδικούς ρύπους, οι οποίοι είτε έχουν ανιχνευθεί στα υδατικά συστήματα της χώρας είτε αναφέρονταν σε παλαιότερες νομοθετικές ρυθμίσεις στο εθνικό δίκτυο. Σημειώνεται πως οι ουσίες προτεραιότητας χαρακτηρίζουν την χημική κατάσταση των υδάτων, όπως αυτή ορίζεται στην Οδηγία 2000/60/ΕΚ και οι ειδικοί ρύποι χρησιμοποιούνται για την υποβοήθηση του προσδιορισμού της οικολογικής κατάστασης. 4. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΠΟΤΑΜΙΩΝ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ 4.1 Μεθοδολογία αξιολόγησης Η εκτίμηση της οικολογικής ποιότητα των ποταμών στο Υδατικό Διαμέρισμα της Κρήτης έγινε με βάση το Ελληνικό Σύστημα Αξιολόγησης (Ε.Συ.Α.) (Artemiadou&Lazaridou, 2005), και τον πολυμετρικό δείκτη STAR_ICMi (Buffagni et al., 2005) και βασίστηκε σε 473 δείγματα βενθικών μακροασπονδύλων. Για τους τύπους ποταμών R-M1, R-M2 και R-M4 τέθηκαν οι τιμές των ορίων μεταξύ των κλάσεων υψηλής-καλής και καλής-μέτριας ποιότητας που αναφέρονται στον Πίνακα 4-1, λαμβάνοντας υπόψη το Ελληνικό Σύστημα Αξιολόγησης (Ε.Συ.Α.) και τον πολυμετρικό δείκτη STAR_ICMi (Buffagnietal.,2005). Τα παραπάνω όρια αναφέρονται στην Ευρωπαϊκή Απόφαση 2008/915/ΕΚ και καθορίστηκαν στη διαδικασία διαβαθμονόμησης για τα ποτάμια και με βιολογικό στοιχείο τα βενθικά μακροασπόνδυλα, στην οποία συμμετείχε η Ελλάδα. Πίνακας 4-1: Λόγοι οικολογικής ποιότητας για την Ελλάδα με βάση τον πολυμετρικό δείκτη STAR_ICMi (Ευρωπαϊκή Απόφαση 2008/915/ΕΚ) Τύπος ποταμού Όριο Υψηλής-ς Όριο ς-μέτριας R-M1 0,95 0,71 R-M2 0,94 0,71 R-M4 0,96 0,72 Το Ελληνικό Σύστημα Αξιολόγησης (Ε.Συ.Α.) λαμβάνει υπόψη του: (α) το άθροισμα των βαθμολογιών των ταξινομικών ομάδων των βενθικών μακροασπονδύλων σε κάθε δείγμα, ανάλογα με τη σχετική τους αφθονία, και αποτελεί την τιμή του Ελληνικού Σκορ Αξιολόγησης (ΕΣΑ), όπως ο Βρετανικός δείκτης BMWP (Armitageetal. 1983), (β) το πηλίκο της βαθμολογίας αυτής με τον αριθμό των ταξινομικών ομάδων που βαθμολογήθηκαν αποτελώντας τον Μέσο όρο του Ελληνικού Σκορ Αξιολόγησης (ΜΕΣΑ), ο οποίος είναι αντίστοιχος του Βρετανικού και Ισπανικού ASPT (AverageScorePerTaxon) και (γ) την ποικιλία των διαθέσιμων ενδιαιτημάτων (Chatzinikolaou et al, 2006). - 20 -

Στη συνέχεια, οι τιμές ΕΣΑ και ΜΕΣΑ βαθμολογούνται από το 1 έως το 5 (όσο πιο υψηλές είναι οι τιμές τόσο πιο μεγάλο βαθμό παίρνουν) και εξαρτώνται από το αν οι σταθμοί χαρακτηρίζονται ως «πλούσιοι» ή «φτωχοί» με βάση τη μήτρα ενδιαιτημάτων (Chatzinikolaouetal, 2006) και τέλος υπολογίζεται το ημιάθροισμα των βαθμολογιών αυτών (ΗμιΕΣΑ). Η συγκεκριμένη μήτρα αποτελείται από 60 διαφορετικούς τύπους, λαμβάνοντας υπόψη τις συνεχείς αλλαγές της ποικιλότητας του ενδιαιτήματος, εξαιτίας των γεωμορφολογικών και κλιματικών αλλαγών, όπως επίσης και την επίδρασή τους στη βενθική κοινότητα (Artemiadou&Lazaridou, 2005). Στο Υδατικό Διαμέρισμα της Κρήτης, τα περισσότερα υδάτινα οικοσυστήματα και η υδρόβια πανίδα τους είναι κάτω από μία ισχυρή «πίεση» λόγω των έντονων κλιματολογικών και γεωμορφολογικών συνθηκών: χαμηλό ετήσιο βροχομετρικό ύψος, εποχικός περιορισμός της βροχόπτωσης μόνο στους χειμερινούς μήνες και απουσία στη διάρκεια του καλοκαιριού. Συγχρόνως η έλλειψη των βροχοπτώσεων το καλοκαίρι συμπίπτει με τις μέγιστες τιμές της θερμοκρασίας και της εξατμισοδιαπνοής, γεγονός που οδηγεί σε μια έντονη ξηρασία από τον Ιούνιο μέχρι και το Σεπτέμβριο. Παράλληλα οι ποσότητες του νερού που διεισδύουν στον υπόγειο υδροφορέα είναι μεγαλύτερες από αυτές που συγκρατούνται στην επιφάνεια καθώς το 45-50% της έκτασης της Κρήτης καλύπτεται από ανθρακικά πετρώματα συγκεντρωμένα στους τέσσερις σημαντικότερους ορεινούς όγκους του νησιού, που αποτελούν και τους κύριους υδροσυλλέκτες του. Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με τις τεκτονικές δομές που εμφανίζονται στην Κρήτη (ρήγματα, ασυνέχειες κ.ά.), οδηγούν στις μικρές παροχές των επιφανειακών υδάτινων οικοσυστημάτων, στην κυριαρχία των ποταμών περιοδικής ροής (χείμαρροι) και στη χρονική «συμπίεση» του κύκλου ζωής της υδρόβιας πανίδας τους. Με βάση τις παραπάνω ιδιαιτερότητες του Υδατικού Διαμερίσματος της Κρήτης και τη δυνατότητα του Ελληνικού Συστήματος Αξιολόγησης να λαμβάνει υπόψη του την επιρροή των κλιματολογικών και γεωμορφολογικών αλλαγών στη βενθική πανίδα, κρίθηκε σκόπιμο, στο Υδατικό Διαμέρισμα της Κρήτης, να χρησιμοποιηθούν οι τιμές ΕΣΑ και ΜΕΣΑ που αντιστοιχούν στο «φτωχό» ενδιαίτημα. Η τελική ερμηνεία (Υψηλή,, Μέτρια, Ελλιπής, Κακή) της ποιότητας του νερού είναι η ερμηνεία του ημιαθροίσματος (ΗμιΕΣΑ) και βασίζεται σε πενταβάθμια χρωματική κλίμακα, σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Η βαθμολογία των ευαίσθητων ταξινομικών ομάδων κατά τον ΕΣΑ αυξάνεται με τη σχετική αφθονία τους, ενώ αντίθετα των ανθεκτικών ομάδων μειώνεται. Οι ευαίσθητες ομάδες έχουν βαθμό από 90-120, οι ανθεκτικές από 1-40 και η βαθμολογία 50 70 αναφέρεται στις μέτρια ανθεκτικές στην οργανική ρύπανση ταξινομικές ομάδες (Παράρτημα Α). Ο πολυμετρικός δείκτης STAR_ICMiβασίζεται στην αφθονία, στον αριθμό των ταξινομικών ομάδων (ποικιλότητα) και στην ευαισθησία τους στη ρύπανση όπως ορίζεται στην Οδηγία 2000/60/ΕΚ. Ο πολυμετρικός αυτός δείκτης δεν ήταν δυνατό να εφαρμοστεί στο τύπο ποταμού R-M5 (εποχικά ρέματα), ενώ στο Υδατικό Διαμέρισμα της Κρήτης (13) υπάρχουν σταθμοί αναφοράς του συγκεκριμένου τύπου καθότι η Ελλάδα δεν έδωσε σταθμούς αναφοράς για το συγκεκριμένο τύπο στην άσκηση διαβαθμονόμησης, με αποτέλεσμα να μην οριστούν τα όρια υψηλής-καλής και καλήςμέτριας ποιότητας. Για το λόγο αυτό η εκτίμηση της ποιότητας του νερού έγινε μόνο με βάση το Ε.Συ.Α. το οποίο έχει διαβαθμονομηθεί για τους τύπους ποταμών R-M1 και R-M2 (Ntislidouetal. 2013) και R-M4 (Artemiadouetal. 2008). Κρίνεται απαραίτητο η Ελλάδα να συμμετέχει στις επόμενες ασκήσεις διαβαθμονόμησης, ώστε να καθοριστούν για το συγκεκριμένο τύπο όρια και εθνικό σύστημα αξιολόγησης. Για το τύπο ποταμού R-M4 βρέθηκε μόνο ένας σταθμός, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να εφαρμοστεί ο πολυμετρικός δείκτης R-M4. Όσον αφορά το τύπο ποταμού R-M1 (Μικρά μεσογειακά ρέματα) εφαρμόστηκε ο πολυμετρικός δείκτης STAR_ICMi ως ακολούθως: Ο πολυμετρικός δείκτης STAR_ICMi (Intercalibration Common Multimetric Indices, ICMi) αποτελείται από τις κοινές βιοτικές του παράμετροι (Intercalibration Common Metrics, ICMs) που περιγράφονται στον Πίνακα 4-2. Όλες οι βιοτικές παράμετροι διαιρέθηκαν με τη διάμεσο (medianvalue) που είχαν στα δείγματα αναφοράς από την Κρήτη [διαδικασία κανονικοποίησης σύμφωνα με Buffagnietal., (2005)] για να μετατραπούν σε λόγο οικολογικής ποιότητας (EcologicalQualityRatio, EQR) (Πίνακας 4- - 21 -

2). Στη συνέχεια, η κάθε κανονικοποιημένη παράμετρος πολλαπλασιάσθηκε με το ειδικό βάρος, το οποίο καθορίζεται από Buffagnietal., 2005 (Πίνακας 4-2). Ο πολυμετρικός δείκτης STARICMi υπολογίσθηκε ως άθροισμα των γινομένων (Πίνακας 4-2) και στη συνέχεια διαιρέθηκε με την αντίστοιχη διάμεσο που είχαν στα δείγματα αναφοράς από την Κρήτη. - 22 -

Αφθονία & ποικιλότητα Αφθονία/Ενδιαίτημα Πίνακας 4-2: Περιγραφή των συνδυασμένων βιοτικών παραμέτρων (ICMs) και ο υπολογισμός του πολυμετρικού δείκτη STARICMi (Buffagnietal.,. 2005).EQR = EcologicalQualityRatio (Λόγος Οικολογικής Ποιότητας). Συνδυασμός Βιοτικών Παραμέτρων (ICMs) Παράμε τρος (βάρος) ASPT (0.333) Log 10 (Se leptd +1) (0.266) 1-GOLD (0.067) EPT (0.083) N- families (0.167) Shanno n- Wieneri ndex (0.083) Περιγραφή Ολόκληρη η κοινότητα (σε επίπεδο οικογένειας) Υπολογισμόςτουδεκαδικούλογάριθμουτουαθροίσματοςκαιτουσυνόλ ουτωνατόμωναπόεπιλεγμένεςοικογένειεςτων Ephemeroptera, Plecoptera, Trichoptera και Diptera (Heptageniidae, Ephemeridae, Leptophlebiidae, Brachycentridae, Goeridae, Polycentropodidae, Limnephilidae, Odontoceridae, Dolichopodidae, Stratyomidae, Dixidae, Empididae, Athericidae, Nemouridae) 1-(σχετικήαφθονίατων Gastropoda, Oligochaeta and Diptera) Ο συνολικός αριθμός των οικογενειών Ephemeroptera, Plecoptera και Trichoptera Ο συνολικός αριθμός των ταξινομικών ομάδων στο δείγμα Δείκτης ποικιλότητας - 23 - Βιβλιογ ραφία Armitag e et al., 1983 Buffagni et al., 2004; Buffagni & Erba, 2004 Pinto et al., 2004 Ofenböc k et al., 2004; Böhmer et al., 2004 Ofenböc k et al., 2004 Hering et al., 2004; Böhmer et al., 2004 EQR τιμές (EQRICMs) EQRASPT-2 = ASPT- 2/διάμεσος του ASPT-2 στα δείγματα αναφοράς EQR log(seleptd + 1) = log(seleptd + 1)/διάμεσοςτ ου log(seleptd + 1) σταδείγματα αναφοράς EQR (1-GOLD) = 1-GOLD-2/ διάμεσος του 1-GOLD στα δείγματα αναφοράς EQREPT = EPT/ διάμεσος του EPT στα δείγματα αναφοράς EQR N- families = N- families/διάμ εσοςτου N- families σταδείγματα αναφοράς EQR Shannon index = Shannon index/διάμεσ οςτου Shannon index σταδείγματα αναφοράς INTERCALIBRATION COMMON MULTIMETRIC INDEX STAR ICMi = 0.333*EQR ASPT-2 + 0.266*EQR Log 10 (SelEPTD +1) + 0.067*EQR (1-GOLD) + 0.083*EQR EPT + 0.167*EQR N-families + 0.083*EQR Shannon EQRSTAR_ICMi = STARICMi / διάμεσος του STARICMi στα δείγματα αναφοράς

4.2 Τυποχαρακτηριστικές συνθήκες αναφοράς - Επιλογή σταθμών αναφοράς Σύμφωνα με το Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, οι συνθήκες αναφοράς πρέπει να καθοριστούν ξεχωριστά για κάθε τύπο ποταμού. Με βάση τις Ευρωπαϊκές κατευθυντήριες γραμμές για τις συνθήκες αναφοράς (WorkingGroup 2.3 REFCOND 2003, EuropeanCommission 2007, vandebund 2009), διερευνήθηκε ποιοι από τους σταθμούς του Υδατικού Διαμερίσματος της Κρήτης (13) θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως σταθμοί αναφοράς. Επίσης, η επιλογή έγινε και με βάση τα κριτήρια (Πίνακας 4-3) που έχουν προταθεί από τους Sánchez -Montoyaetal. (2005) για τον καθορισμό των σταθμών αναφοράς στην Ισπανία. Αρχικά, η επιλογή των σταθμών αναφοράς έγινε με βάση τους σταθμούς με μη τροποποιημένα υδρομορφολογικά ενδιατήματα (χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα που είχαν καταγράψει οι ερευνητές στους αντίστοιχους σταθμούς) τους και την κατανομή των χρήσεων γης, ανάντη από κάθε σταθμό με τη χρήση του CorineLandCover 2000. Οι σταθμοί, που προέκυψαν από την παραπάνω διαδικασία, ελέχθηκαν και για το αν πληρούσαν τα κριτήρια για τις τιμές των θρεπτικών αλάτων, που χρησιμοποιεί η Μεσογειακή Ομάδα Διαβαθμονόμησης και εφαρμόστηκαν και στους ποταμούς της Καταλονίας (Ισπανία) (Munné etal,. 2006) (Πίνακα 4-4).Τέλος, τα δείγματα που προέκυψαν από την παραπάνω διαδικασία ελέχθηκαν και για την οικολογική ποιότητα που χαρακτήριζε τα δείγματα, η οποία έπρεπε να ήταν Υψηλή ή (δηλαδή ΗμιΕΣΑ > 3,5) με βάση το Ελληνικό Σύστημα Αξιολόγησης (Artemiadou&Lazaridou, 2005). - 24 -

Υδρομο ρφολογι κά Φυσικο-χημικά Βιολογικά Πίνακας 4-3: Κριτήρια για την επιλογή των σταθμών αναφοράς από τους Sánchez-Montoyaetal., (2005) (από Αρτεμιάδου, 2007) Στοιχεία Ορισμός της «υψηλής κατάστασης» Κριτήρια Χωρική κλίμακα Ζώνη ποταμού Ζώνη ποταμού χωρίς σημαντικές παρεμβάσεις και με τη βλάστηση που αρμόζει στο συγκεκριμένο τύπο ποταμού και στη γεωγραφική θέση. Ποικιλότητα και σύνθεση ειδών κατάλληλα για το συγκεκριμένο τύπο ποταμού. Απουσία καλλιεργειών στη ζώνη πλημμύρας του ποταμού. Απουσία αδιαπέραστων περιοχών στη ζώνη πλημμύρας του ποταμού π.χ. ασφαλτοστρωμένοι δρόμοι, μεγάλες κατασκευές κ.λπ.. Ξενικά είδη Συμβατή εισαγωγή ξένων ειδών και με ελάχιστες επιπτώσεις στα βιολογικά στοιχεία. Απουσία σοβαρών επιπτώσεων στην αυτόχθονη πανίδα και χλωρίδα από τα ξενικά είδη. Σταθμός Απουσία ρύπων που μεταβάλλουν την αλατότητα ή τις φυσικές συνθήκες θερμοκρασίας. Σημειακή ρύπανση Απουσία τοπικών ρύπων ή παρουσία κάποιων ρύπων που έχουν ελάχιστες επιπτώσεις στα βιολογικά στοιχεία. Απουσία ρύπων από βιομηχανίες. Απουσία καναλιών που μεταφέρουν στο ποτάμι απόνερα άρδευσης. Απουσία περιοχών για εντατική χρήση αναψυχής ή ζώνες για κατασκήνωση. Συνολικό ποσοστό καλλιεργούμενων εκτάσεων < 30% (ξηρικών και αρδευόμενων) Διάχυτη ρύπανση Διάχυτες πηγές ρύπανσης με μικρές μόνο οικολογικές επιπτώσεις. Συνολικό ποσοστό χρήσης γης < 5% Απουσία επιπτώσεων από ναυσιπλοΐα. Λεκάνη απορροής Μορφολογία ποταμού Φυσική μορφολογία κοίτης ποταμού και σύνθεση υποστρώματος κατάλληλη για τον τύπο και την τοποθεσία Σύσταση υποστρώματος κατάλληλη για τον τύπο ποταμού. Απουσία καναλιών ρηχών ή βαθιών μη στερεωμένων. Σταθμός - 25 -

του ποταμού. Απουσία εγκάρσιων κατασκευών που προκαλούν κατακράτηση ιζήματος. Λεκάνη απορροής Απουσία αμμοληψιών & σταδίων. Σταθμός Απουσία μεγάλων παροχετεύσεων νερού (για αγροτική, αστική ή βιομηχανική χρήση). Εξαγωγή νερού ρύθμιση φυσικού πλούτου και Επίπεδο μεταφορών, εξαγωγών και ρυθμίσεων που επιφέρουν μικρή τροποποίηση στο φυσικό πλούτο. Απουσία πιέσεων που μεταβάλλουν σημαντικά το φυσικό πλούτο. Απουσία επιπτώσεων από μεταγγίσεις νερού στη λεκάνη απορροής. Μη εξάρτηση από υδροφόρο ορίζοντα που τον έχουν υπερεκμεταλλευθεί, ή είναι ρυπασμένος ή έχει επηρεασθεί από θαλασσινό νερό. Λεκάνη απορροής - 26 -

Πίνακας 4-4: Χημικά κριτήρια σύμφωνα με τον Munné etal., 2006 Μέσος όρος ΝΗ 4 < 0,2 mg/l, που ισοδυναμεί με Ν-ΝΗ 4 < 0,1556 mg/l Μέγιστη τιμή ΝΗ 4 < 1 mg/l,που ισοδυναμεί με Ν-ΝΗ 4 < 0,7778 mg/l Μέσος όρος NO 3 < 10 mg/l, που ισοδυναμεί με Ν-ΝΟ 3 < 2,2581 mg/l Μέγιστη τιμή ΝΟ 3 < 20 mg/l, που ισοδυναμεί με Ν-ΝΟ 3 < 4,5162 mg/l Μέσος όρος PO 4 < 0,1 mg/l, που ισοδυναμεί με P-PO 4 < 0,0326 mg/l Μέγιστη τιμή PO 4 < 1 mg/l, που ισοδυναμεί με P-PO 4 < 0,326 mg/l 4.3 Δειγματοληψία βενθικών μακροασπονδύλων Τα βιολογικά και φυσικοχημικά δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν για την παρούσα μελέτη, προέρχονται από 57 σταθμούς σε ποτάμια της Κρήτης. Το 84,3% (48 σταθμοί) των παραπάνω δεδομένων προέρχεται από δειγματοληψίες που είχαν πραγματοποιηθεί από το Εργαστήριο Υδροβιολογίας του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης (ΜΦΙΚ) και το υπόλοιπο 15,7% (9 σταθμοί) από το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε.). Ένα μεγάλο ποσοστό των ιζημάτων των ποταμών της Κρήτης χαρακτηρίζεται από πολύ χονδρόκοκκα ιζήματα, με πέτρες δηλ. πάνω από 256 mm κατά Wentworth (Buchanan 1984) στα οποία η δειγματοληψία των βενθικών οργανισμών έχει χαρακτηριστεί προβληματική (Peckarsky 1984). Παράλληλα κάτω από τα 5 ή 10 cm του ιζήματος, το υπέδαφος είναι σκληρό. Λόγω των παραπάνω ιδιαιτεροτήτων ο ποσοτικός δειγματολήπτης o οποίος έχει κριθεί ως ο πλέον κατάλληλος για τα υδάτινα συστήματα της Κρήτης (Βορεάδου 1993), είναι μορφής σέσουλας (Peckarsky 1984, Cairns 1982, Schwoerbel 1970) με μεταλλικό κάλυμμα. Έχει μέγιστη χωρητικότητα 1 lt και άνοιγμα στομίου 11cm σε πλάτος & 11cm σε ύψος. Στο επάνω τμήμα του καλύπτεται από μεταλλικό, ανοξείδωτο δίχτυ, με μέγεθος ματιού 0,3 mm. Ο δειγματολήπτης εισχωρεί στο ίζημα, σε βάθος περίπου 7cm και σύρεται σε μια απόσταση 40cm, καλύπτοντας μια επιφάνεια της τάξης των 400cm 2. Ο συγκεκριμένος τύπος δειγματολήπτη πλεονεκτεί σε σχέση με άλλα δειγματοληπτικά μέσα που χρησιμοποιούνται σε αντίστοιχες περιπτώσεις καθώς: 1. Είναι μικρού βάρους και μεγέθους και κατά συνέπεια εξαιρετικά εύχρηστος. 2. Είναι χειροκίνητος και επομένως μπορεί να ασκηθεί μεγαλύτερη πίεση όταν χρειάζεται να εισχωρήσει σε σκληρό υπόστρωμα. 3. Εισχωρεί με ευκολία στα διάκενα που αφήνουν οι πέτρες στο ίζημα. 4. Μπορεί να πάρει δείγμα και από ίζημα με κροκάλες διαμέτρου μέχρι 10 cm. 5. Η δειγματοληψία του πυθμένα είναι δυνατή και στις περιπτώσεις που η κολώνα του νερού έχει βάθος μεγαλύτερο των 30 cm. 6. Η χωρητικότητα του είναι συγκεκριμένη και έτσι ελέγχεται, παράλληλα και με ογκομετρικό δοχείο, ο όγκος των δειγμάτων που λαμβάνονται. 7. Δεν διαταράσσει πολύ το ίζημα στον πυθμένα, με αποτέλεσμα να μην χάνονται τα ευκίνητα βενθικά είδη. 8. Οι οργανισμοί του πυθμένα, ανασύρονται μαζί με το ίζημα στο οποίο διαβιούν, με αποτέλεσμα να ανασύρονται κι αυτοί που είναι προσκολλημένοι σε αυτό. - 27 -

5. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΠΟΤΑΜΙΩΝ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΥΔ ΚΡΗΤΗΣ 5.1 Οικολογική ποιότητα των σταθμών αναφοράς Στο Υδατικό Διαμέρισμα της Κρήτης προσδιορίστηκαν, στο σύνολό τους, σε επίπεδο οικογένειας, 137.567 άτομα βενθικών μακροασπονδύλων από 57 σταθμούς δειγματοληψίας. Όσον αφορά τους τύπους καταγράφηκαν και οι τέσσερις τύποι μεσογειακών ποταμών R-M1, R-M2, R-M4 &R-M5. Από τα μέχρις στιγμής δεδομένα, όπως αυτά απεικονίζονται στον Πίνακα 8.1.3.1, ο τύπος R-M5 έχει την πιο συχνή παρουσία με 85 υδατικά συστήματα και ακολουθεί ο τύπος R-M1 με 29. Οι τύποι R-M2 και R-M4 είναι οι πιο σπάνια απαντόμενοι στην Κρήτη. Ο συνολικός αριθμός των υδατικών συστημάτων / μεσογειακό τύπο και ο αριθμός των σταθμών αναφοράς/τύπο φαίνονται στον Πίνακα 5-1. Πίνακα 5-1: Αριθμός υδατικών συστημάτων & αριθμός σταθμών αναφοράς/τύπο ποταμού στο ΥΔ Κρήτης Τύπος Χαρακτηρισμός Ποταμού Λεκάνη Απορροής (km²) Γεωλογία Καθεστώς ροής Συνολικός αριθμός ΥΣ Σταθμοί αναφοράς R-M1 Μικρά μεσογειακά ρέματα <100 Μικτή (εκτός από πυριτικά) Έντονα εποχικό 29 8 R-M2 Μεσαία μεσογειακά ρέματα 100-1000 Μικτή (εκτός από πυριτικά) Έντονα εποχικό 4 - R-M4 Ορεινά μεσογειακά ρέματα Μη πυριτικό υπόβαθρο Έντονα εποχικό 2 1 R-M5 Εποχικά ρέματα Περιοδικό 85 6 Α.Σταθμοί αναφοράς για τον τύπο ποταμού R-M1 Οι σταθμοί αναφοράς στο Υδατικό Διαμέρισμα της Κρήτης (Χάρτης 2) για τον τύπο ποταμού R-M1, βρίσκονται στα ποτάμια Πελεκανιώτης, Κακοδικιανός, Γκίφλος, Ταυρωνίτης, Κερίτης, Μουσέλας, Φόδελε και Μύρτος. Χάρτης 2: Οι σταθμοί αναφοράς στο ΥΔ της Κρήτης για το τύπο ποταμού R-M1-28 -

Στο Σχήμα 5-2 φαίνονται οι καλύψεις των χρήσεων γης, με βάση το CorineLandCover των σταθμών αναφοράς για το τύπο ποταμού R-M1. Οι χρήσεις γης αντιπροσωπεύουν τη λεκάνη απορροής που βρίσκεται ανάντη του σταθμού αναφοράς. Παρατηρείται ότι όλοι οι σταθμοί πληρούν τα κριτήρια που προτείνονται από τους Sánchez-Montoyaetal., (2005) τόσο για το ποσοστό για των αγροτικών εκτάσεων όσο και για τις αστικές χρήσεις. Συγκεκριμένα, οι Sánchez-Montoyaetal., (2005) προτείνουν το σύνολο των αγροτικών εκτάσεων (αρδευόμενες και μη αρδευόμενες) να είναι σε ποσοστό μικρότερο του 30%. Μόνο στην περίπτωση του σταθμού KER-MUP, στη κάλυψη των χρήσεων γης υπάρχουν μη αρδευόμενες οργώσιμες εκτάσεις, που αντιστοιχεί σε ποσοστό 3% (8,7% αγροτικές εκτάσεις). Στην περίπτωση του σταθμού MOUS-UP το ποσοστό των αγροτικών εκτάσεων είναι περισσότερο από 30,1%, αλλά αναφέρεται σε ελαιώνες (8,33%), πολύπλοκα σχέδια καλλιέργειας (4,42%) και εκτάσεις που κατά κύριο λόγο καλύπτονται από αγροτικές καλλιέργειες, σε συνδυασμό με σημαντικές εκτάσεις φυσικής βλάστησης (17,40%). Για το λόγο αυτό, θεωρήθηκε ως σταθμός αναφοράς, αφού δεν υπάρχουν αγροτικές εκτάσεις αρδευόμενες ή μη αρδευόμενες σε ποσοστό μεγαλύτερο του 30% (Sánchez-Montoyaetal., 2005). Σχήμα 5-2: Κάλυψη χρήσεων γης με βάση το CorineLandCover 2000 για τους σταθμούς αναφοράς στο ΥΔ Κρήτης στον τύπο ποταμού R-M1-29 -

Στον Πίνακα 5-3φαίνονται οι τιμές των θρεπτικών αλάτων στους σταθμούς αναφοράς στο ΥΔ της Κρήτης. Παρατηρείται ότι όλες οι τιμές είναι χαμηλότερες από τα προτεινόμενα όρια των Munné etal., 2006. Πίνακας 5-3: Τιμές θρεπτικών αλάτων στους σταθμούς αναφοράς του ΥΔ Κρήτης στο τύπο ποταμού R-M1 Α/Α Ποτάμια Σταθμός Φορέας Συντεταγμένες Ν- P-PO 4 N-NO 3 υλοποίηση ΝΗ 4 mg/ mg/l mg/l ς Χ Υ l 1 Πελεκανιώτης PELEK-M Up ΜΦΙΚ 23,635664 35,307965 <0.01 0.08 0.780 2 Κακοδικιανός KAKOD-Pl- Up ΜΦΙΚ 23,722686 35,324609 0.02 0.125-3.740 3 Γκίφλος GIFL-S Up ΜΦΙΚ 23,708847 35,403913-0.005-0.145-0.370 4 Ταυρωνίτης TAVR-D Up ΕΛΚΕΘΕ 23,848824 35,418877 0,030 0,007 0,447 5 Κερίτης KER-M Up ΜΦΙΚ 23,952659 35,400954 0.03-0.007 0.447 6 Μουσέλας MOUS Up ΕΛΚΕΘΕ 24,321556 35,32975 0,040 0,008 0,814 7 Φόδελε FODE Up ΜΦΙΚ 24,958731 35,377819 0,016 0,150 2.25 8 Μύρτος MYRT Up ΕΛΚΕΘΕ 25,576928 35,058967 0,030 0,002 0,292-30 -

Η οικολογική ποιότητα στους σταθμούς αναφοράς με βάση το Ε.Συ.Α. (Artemiadou&Lazaridou, 2005) εκτιμήθηκε για τους 4 σταθμούς ως υψηλή και για τους υπόλοιπους 4 ως καλή (Πίνακας 5-4). Πίνακας 5-4: Οικολογική ποιότητα των σταθμών αναφοράς στο τύπο ποταμού R-M1 στο ΥΔ Κρήτης με βάση το Ε.Συ.Α. Α/Α Ποτάμια Σταθμός Φορέας Συντεταγμένες ΗμιΕΣΑ Ερμηνεία υλοποίησης Χ Υ ΗμιΕΣΑ 1 Πελεκανιώτης PELEK-M Up ΜΦΙΚ 23,635664 35,307965 4,5 Υψηλή 2 Κακοδικιανός KAKOD-Pl Up ΜΦΙΚ 23,722686 35,324609 4,0 3 Γκίφλος GIFL-S Up ΜΦΙΚ 23,708847 35,403913 4,0 4 Ταυρωνίτης TAVR-D Up ΕΛΚΕΘΕ 23,848824 35,418877 4,5 Υψηλή 5 Κερίτης KER-M Up ΜΦΙΚ 23,952659 35,400954 3,5 6 Μουσέλας MOUS-A Up ΕΛΚΕΘΕ 24,321556 35,32975 5,0 Υψηλή 7 Φόδελε FODE Up ΜΦΙΚ 24,958731 35,377819 4,0 8 Μύρτος MYRT Up ΕΛΚΕΘΕ 25,576928 35,058967 5,0 Υψηλή Οι σημαντικότερες οικογένειες που απαντώνται στο συγκεκριμένο τύπο είναι αυτές των Baetidae (21%) και Gammaridae (18%) (Σχήμα 5-5). Παρακάτω ακολουθούν αναλυτικά οι ταξινομικές ομάδες που αναγνωρίστηκαν στο τύπο ποταμού R-M1 και κατηγοριοποιήθηκαν σε ευαίσθητες, ανθεκτικές και μέτρια ανθεκτικές ως προς την οργανική ρύπανση με βάση το Ε.Συ.Α. (Artemiadou&Lazaridou, 2005). Σχήμα 5-5: Ποσοστιαία συμμετοχή των ταξινομικών ομάδων από τους σταθμούς αναφοράς που ανήκουν στο τύπο ποταμού R-Μ1-31 -

M-1 Τύπος Ευαισθησία των ευρεθέντων βενθικών μακροασπονδύλων Ευαίσθητες ταξινομικές ομάδες: Nemouridae, Leuctridae, Heptageniidae, Psychomyidae, Glossosomatidae, Polycentropodidae, Ecnomidae, Baraeidae, Leptoceridae, Aeshnidae, Calopterygidae, Athericidae, Dixidae, Stratiomyidae, Hydraenidae, Gyrinidae, Hydrobiidae Ποσοστιαία συμμετοχή των ταξινομικών ομάδων Ανθεκτικές ταξινομικές ομάδες: Baetidae, Hydroptilidae, Tipulidae, Chironomidae, Limoniidae, Chironomidae (red), Dityscidae, Hydrophilidae, Oligochaeta, Veliidae, Gerridae, Notonectidae, Planorbidae, Hydracarina, Ostracoda - 32 -

Μέτριας ευαισθησίας ταξινομικές ομάδες: Gammaridae, Caenidae, Hydropsychidae, Simuliidae, Ceratopogonidae, Psychodidae, Planariidae, Empididae, Dryopidae, Dugesiidae, Elminthidae Υπόλοιπα taxa: Scirtidae, Nematomorpha, Arachnida - 33 -

Β. Σταθμός αναφοράς για τον τύπο ποταμού R-M4 Ο σταθμός αναφοράς στο Υδατικό Διαμέρισμα της Κρήτης (Χάρτης 3) για τον τύπο ποταμού R-M4, βρίσκεται στο ποτάμι Γεροπόταμος στη θέση του δάσους Ρούβα. Χάρτης 3: Ο σταθμός αναφοράς στο ΥΔ της Κρήτης για το τύπο ποταμού R-M1 Στο Σχήμα 5-6φαίνεται η κάλυψη των χρήσεων γης ανάντη του σταθμού GER_RUP, σύμφωνα με το CorineLandCover, και παρατηρείται ότι όλη η έκταση της λεκάνης απορροής καλύπτεται από δάση και ημιφυσικές περιοχές. Σχήμα 5-6:Κάλυψη χρήσεων γης με βάση το CorineLandCover 2000 για το σταθμό αναφοράς στο ΥΔ Κρήτης στο τύπο ποταμού R-M4. - 34 -

Στον Πίνακα 5-7φαίνονται οι τιμές των θρεπτικών αλάτων στο σταθμό αναφοράς GER-RUp στο ΥΔ της Κρήτης (13). Παρατηρείται ότι όλες οι τιμές είναι χαμηλότερες από τα προτεινόμενα όρια των Munné etal., 2006. Πίνακας 5-7: Οι τιμές των θρεπτικών αλάτων στο σταθμό αναφοράς του ΥΔ της Κρήτης (13) στο τύπο ποταμού R-M4. Α/Α Ποτάμια Σταθμός Φορέας Συντεταγμένες Ν- P-PO 4 N-NO 3 υλοποίησης ΝΗ 4 m mg/l mg/l Χ Υ g/l 1 Γεροπόταμος GER-R Up ΜΦΙΚ 24,914207 35,165355 0.005 0,005 0.06 Η οικολογική ποιότητα στον παραπάνω σταθμό αναφοράς με βάση το Ε.Συ.Α. (Artemiadou&Lazaridou, 2005) εκτιμήθηκε ως υψηλή (Πίνακας 5-8). Πίνακας 5-8:Οικολογική ποιότητα του σταθμού αναφοράς στο τύπο ποταμού R-M4 στο ΥΔ της Κρήτης (13) με βάση το Ε.Συ.Α. Α/Α Ποτάμια Σταθμός Φορέας Συντεταγμένες ΗμιΕΣΑ Ερμηνεία Χ Υ ΗμιΕΣΑ 1 Γεροπόταμος GER-R Up ΜΦΙΚ 24,914207 35,165355 4,5 Υψηλή Οι σημαντικότερες οικογένειες που απαντώνται στο συγκεκριμένο τύπο είναι αυτές των Leuctridae (42,65%) και Scirtidae (15,93%) (Σχήμα 5-9). Παρακάτω ακολουθούν αναλυτικά οι ταξινομικές ομάδες που αναγνωρίστηκαν στο τύπο ποταμού R-M4 και κατηγοριοποιήθηκαν σε ευαίσθητες, ανθεκτικές και μέτρια ανθεκτικές ως προς την οργανική ρύπανση με βάση το Ε.Συ.Α. (Artemiadou&Lazaridou, 2005). Σχήμα 5-9: Ποσοστιαία συμμετοχή των ταξινομικών ομάδων από το σταθμό αναφοράς που ανήκει στο τύπο ποταμού R-Μ4-35 -

RM-4 Τύπος Ευαισθησία των ευρεθέντων βενθικών μακροασπονδύλων Ευαίσθητες ταξινομικές ομάδες: Leuctridae, Heptageniidae, Philopotamidae, Glossosomatidae, Sericostomatidae, Ecnomidae, Dixidae, Hydraenidae Ποσοστιαία συμμετοχή των ταξινομικών ομάδων Ανθεκτικές ταξινομικές ομάδες: Baetidae, Chironomidae, Ostracoda, Hydracarina, Oligochaeta, Hydrophilidae, Tipulidae, Dityscidae, Hygrobiidae, Corixidae, Notonectidae, Dolichopodidae - 36 -

Μέτριας ευαισθησίας ταξινομικές ομάδες: Dugesiidae, Psychodidae, Hydropsychidae, Caenidae, Tabanidae, Empididae, Elminthidae Υπόλοιπα taxa: Nematomorpha, Scirtidae - 37 -

Γ. Σταθμοί αναφοράς για τον τύπο ποταμού R-M5 Οι σταθμοί αναφοράς στο Υδατικό Διαμέρισμα της Κρήτης (Χάρτης 4)για τον τύπο ποταμού R-M5, βρίσκονται στα ποτάμια της Σαμαριάς, του Ροδάκινου και της Ζάκρου. Χάρτης 4:Οι σταθμοί αναφοράς στο ΥΔ της Κρήτης για το τύπο ποταμού R-M5 Η κάλυψη των χρήσεων γης, σύμφωνα με το CorineLandCover 2000, για τους σταθμούς αναφοράς στο τύπο ποταμό R-M5 είχε για όλους τους σταθμούς 100% κάλυψη από δάση και ημιφυσικές περιοχές, εκτός από το σταθμό ZARKΑ UP. Στο συγκεκριμένο σταθμό, το ποσοστό της αγροτικής έκτασης αναφέρεται σε βοσκοτόπια (15,75%) και ελαιώνες (1,03%). Σχήμα 5-10:Κάλυψη χρήσεων γης με βάση το CorineLandCover 2000 για τους σταθμούς αναφοράς στο ΥΔ Κρήτης στο τύπο ποταμού R-M5. - 38 -

Στον Πίνακα 8.1.3.5 φαίνονται οι τιμές των θρεπτικών αλάτων στους σταθμούς αναφοράς στο ΥΔ της Κρήτης (13). Παρατηρείται ότι όλες οι τιμές είναι χαμηλότερες από τα προτεινόμενα όρια των Munné etal., 2006. Πίνακας 5-11:Οι τιμές των θρεπτικών αλάτων στο σταθμό αναφοράς του ΥΔ Κρήτης στο τύπο ποταμού R- M5. Α/ Ποτάμια Σταθμός Φορέας Συντεταγμένες Ν-ΝΗ 4 P-PO 4 N-NO 3 Α υλοποίησης Χ Υ (mg/l) (mg/l) (mg/l) 1 Σαμαριά SAMA-R Up ΜΦΙΚ 23,928788 35,306349 <0.01 0.11 <0.17 2 Σαμαριά SAMA Up ΜΦΙΚ 23,933631 35,30809 <0.01 0.11 <0.17 3 Σαμαριά SAMA-S Mi ΜΦΙΚ 23,959578 35,284296 0.04 0.03 0.61 4 Σαμαριά SAMA-P Mi ΜΦΙΚ 23,967487 35,254786 0.04 0.05 0.43 5 Ροδάκινο RODA Up ΜΦΙΚ 24,315062 35,201565 0.04 0.05 0.7 6 Ζάκρος ZAKR Up ΜΦΙΚ 26,213647 35,114362 0.035 0.115 1.150 Η εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας στους σταθμούς αναφοράς, για το τύπο ποταμού R-M5, έγινε με βάση το Ε.Συ.Α. (Artemiadou&Lazaridou, 2005). Η οικολογική ποιότητα εκτιμήθηκε για τους 3 σταθμούς αναφοράς ως υψηλή και για τους υπόλοιπους ως καλή (Πίνακας 5-12). - 39 -

Πίνακας 5-12:Οικολογική ποιότητα των σταθμών αναφοράς στο τύπο ποταμού R-M5 στο ΥΔ της Κρήτης με βάση το Ε.Συ.Α. Α/Α Ποτάμια Σταθμός Φορέας Συντεταγμένες ΗμιΕΣΑ Ερμηνεία υλοποίησης Χ Υ ΗμιΕΣΑ 1 Σαμαριά SAMA-R Up ΜΦΙΚ 23,928788 35,306349 3,5 2 Σαμαριά SAMA Up ΜΦΙΚ 23,933631 35,30809 3,5 3 Σαμαριά SAMA-S Mi ΜΦΙΚ 23,959578 35,284296 5,0 Υψηλή 4 Σαμαριά SAMA-P Mi ΜΦΙΚ 23,967487 35,254786 4,0 5 Ροδάκινο RODA Up ΜΦΙΚ 24,315062 35,201565 5,0 Υψηλή 6 Ζάκρος ZAKR Up ΜΦΙΚ 26,213647 35,114362 4,5 Υψηλή Οι σημαντικότερες οικογένειες που απαντώνται στο συγκεκριμένο τύπο είναι αυτές των Chironomidae (42,65%) και Baetidae (15,93%) (Σχήμα 5-13). Παρακάτω ακολουθούν αναλυτικά οι ταξινομικές ομάδες που αναγνωρίσθηκαν στο τύπο ποταμού R-M5 και κατηγοριοποιήθηκαν σε ευαίσθητες, ανθεκτικές και μέτρια ανθεκτικές ως προς την οργανική ρύπανση με βάση το Ε.Συ.Α. (Artemiadou&Lazaridou, 2005). Σχήμα 5-13: Ποσοστιαία συμμετοχή των ταξινομικών ομάδων από τους σταθμούς αναφοράς που ανήκουν στο τύπο ποταμού R-Μ5. - 40 -

R-M5 Τύπος Ευαισθησία των ευρεθέντων βενθικών μακροασπονδύλων Ποσοστιαία συμμετοχή των ταξινομικών ομάδων Ευαίσθητεςταξινομικέςομάδες: Leuctridae, Heptageniidae, Glossosomatidae, Dixidae, Polycentropodidae, Limnephilidae, Libellulidae, Rhyacophilidae, Psychomyidae, Ecnomidae, Cordulegasteridae, Nemouridae, Gyrinidae, Blephariceridae Ανθεκτικές ταξινομικές ομάδες: Chironomidae, Baetidae, Dityscidae, Dolichopodidae, Tipulidae, Chironomidae (red), Limoniidae, Muscidae, Hydroptilidae - 41 -

Μέτριας ευαισθησίας ταξινομικές ομάδες: Simuliidae, Ceratopogonidae, Empididae, Elminthidae, Hydropsychidae, Dugesiidae, Psychodidae, Hydrochidae, Caenidae, Tabanidae, Υπόλοιπα taxa: Scirtidae, Arachnida - 42 -

5.2 Εκτίμηση της οικολογικής κατάστασης Η εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας του συνόλου των 57 σταθμών του Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης έγινε με το Ελληνικό Σύστημα Αξιολόγησης (Artemiadou&Lazaridou, 2005) και με τον πολυμετρικό δείκτη STAR_ICMi μόνο για τον τύπο ποταμού R-M1 για τους λόγους που αναφέρθηκαν στην παράγραφο «Υπολογισμός των κοινών βιοτικών παραμέτρων και του πολυμετρικού δείκτη STAR_ICMi». Η ποιότητα των σταθμών, με βάση το Ε.Συ.Α., εκτιμήθηκε ως Υψηλή για το 20% των σταθμών (12 σταθμοί), ως για το 43% των σταθμών (24 σταθμοί), ως Μέτρια για το 34% των σταθμών (19 σταθμοί) και ως Ελλιπής για το 4% των σταθμών (2 σταθμοί) (Σχήμα 5-14). Παρακάτω παρατίθενται αναλυτικότερα ανά ΠΕ τα αποτελέσματα της εκτίμησης της ποιότητας του νερού. Σχήμα 5-14:Ποσοστό ποιότητας των σταθμών με βάση το Ε.Συ.Α στο Υδατικό Διαμέρισμα Κρήτης ΠΕ Χανίων Στην ΠΕ Χανιών πραγματοποιήθηκαν δειγματοληψίες σε 8 υδρολογικές λεκάνες με 19 σταθμούς δειγματοληψίας (17 σταθμούς από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης και 2 σταθμούς από το ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε.). Στον ακόλουθο Πίνακα δίνονται τα αποτελέσματα της οικολογικής κατάστασης με βάση το Ε.Συ.Α. και το STAR_ICMi (μόνο για τον τύπο ποταμού R-M1). Από τα αποτελέσματα προκύπτει ότι στους περισσότερους σταθμούς (83%) η οικολογική κατάσταση είναι μεγαλύτερη ή ίση της καλής. Εξάλλου 9 σταθμοί από τους παραπάνω έχουν χαρακτηρισθεί ως σταθμοί αναφοράς. Μέτρια χαρακτηρίστηκε η κατάσταση στο σταθμό SAMA-E Do ο οποίος βρίσκεται στην έξοδο του φαραγγιού της Σαμαριάς, πιθανόν λόγω της έντονης κτηνοτροφίας στην περιοχή. Επίσης μέτρια χαρακτηρίστηκε η κατάσταση στον Αλμυρό Χανίων που εκβάλει στον κόλπο της Γεωργιούπολης και συγκεκριμένα στους σταθμούς ALM-XMi και ALM- XDo. Το ποτάμι παλαιότερα δεχόταν λύματα ελαιοτριβείου που υπήρχε κατάντι του χωριού Βρύσες και για το λόγο αυτό η οικολογική κατάσταση εκτιμήθηκε ως μέτρια. Οι σταθμοί αυτοί θα επανεξεταστούν καθώς υπάρχει περίπτωση το ελαιοτριβείο να είναι πλέον εκτός λειτουργίας. - 43 -

A/A Ποτάμι Σταθμός Προστατευόμενες περιοχές στη λεκάνη απορροής Φορέας Συντεταγμένες Χ Υ Εποχή Τύπος ποταμού Τιμή & Ερμηνεία ΗμιΕΣΑ Τιμή & Ερμηνεία STAR_ICMi Οικολογική κατάσταση 1 Πελεκανιώτης PELEK-M Up GR4340016 ΜΦΙΚ 23,635664 35,307965 Α R-M1 2 Πελεκανιώτης PELEK-K Do GR4340016 ΜΦΙΚ 23,648695 35,253813 Α R-M5 3 Κακοδικιανός KAKOD-P Up - ΜΦΙΚ 23,722686 35,324609 Α R-M1 4 Κακοδικιανός KAKOD-P Do - ΜΦΙΚ 23,690171 35,248385 Α R-M5 5 Σαμαριά SAMA-R Up GR4340008 ΜΦΙΚ 23,928788 35,306349 Α R-M5 6 Σαμαριά SAMA-X Up GR4340008 ΜΦΙΚ 23,933631 35,30809 Α R-M5 7 Σαμαριά SAMA-S Mi GR4340008 ΜΦΙΚ 23,959578 35,284296 Α R-M5 8 Σαμαριά SAMA-P Mi GR4340008 ΜΦΙΚ 23,967487 35,254786 Α R-M5 9 Σαμαριά SAMA-E Do GR4340008 ΜΦΙΚ 23,963237 35,232051 Α R-M5 10 Γκίφλος GIFL-S Up GR4340004 ΜΦΙΚ 23,708847 35,403913 Α R-M1 11 Γκίφλος GIFL-K Do GR4340004 ΜΦΙΚ 23,688824 35,485525 Α R-M5 4,5 Υψηλή 4,0 4,0 4,5 Υψηλή 3,5 3,5 5,0 Υψηλή 4,0 2,5 Μέτρια 4,0 3,5 1,07 Υψηλή Υψηλή 1,02 Υψηλή - Υψηλή - - - Υψηλή - - Μέτρια 1,11 Υψηλή - - 44 -

A/A Ποτάμι Σταθμός Προστατευόμενες περιοχές στη λεκάνη απορροής Φορέας Συντεταγμένες Χ Υ Εποχή Τύπος ποταμού Τιμή & Ερμηνεία ΗμιΕΣΑ Τιμή & Ερμηνεία STAR_ICMi Οικολογική κατάσταση 12 Ταυρωνίτης TAVR Up GR4340003 ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε 23,848824 35,418877 Α R-M1 13 Κερίτης KER-M Up GR4340004 ΜΦΙΚ 23,952659 35,400954 Α R-M1 14 Κερίτης KER-P Do GR434006 ΜΦΙΚ 23,912137 35,481249 Α R-M2 15 Κοιλιάρης KIL Mi - ΜΦΙΚ 24,1385 35,4505 Α R-M2 16 Κοιλιάρης KIL Do - ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε 24,1422 35,4542 Α R-M2 17 Αλμυρός Χανίων ALM-X Up GR4340010 ΜΦΙΚ 24,218994 35,368498 Α R-M5 18 Αλμυρός Χανίων ALM-X Mi GR4340010 ΜΦΙΚ 24,215386 35,36913 Α R-M5 19 Αλμυρός Χανίων ALM-X Do GR4340010 ΜΦΙΚ 24,226864 35,368145 Α R-M5 Όπου Α: Άνοιξη 4,5 Υψηλή 3,5 4,0 4,5 Υψηλή 4,0 4,ο 3,0 Μέτρια 3,0 Μέτρια 0,83 Υψηλή 0,75 - Υψηλή - - - Μέτρια - Μέτρια - 45 -

ΠΕ Ρεθύμνου Στην ΠΕ Ρεθύμνου πραγματοποιήθηκαν δειγματοληψίες σε 6 υδρολογικές λεκάνες με 9 σταθμούς δειγματοληψίας (5 σταθμούς από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας και 4 από το ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε). Στον ακόλουθο Πίνακα παρατίθενται τα αποτελέσματα της οικολογικής ποιότητας και κατάστασης με βάση το Ε.Συ.Α. και το STAR_ICMi (μόνο για τον τύπο ποταμού R-M1). Από τα παρακάτω αποτελέσματα προκύπτει ότι στους περισσότερους σταθμούς (62%) η ποιότητα είναι μεγαλύτερη ή ίση της καλής. Δύο σταθμοί από τους εννέα, οι MOUS-Α Up και RODA-A Up, έχουν χαρακτηριστεί ως σταθμοί αναφοράς. Σύμφωνα με τον ακόλουθο Πίνακα, στους σταθμούς SFAKDo και MYLO Do του Σφακορύακου και Μυλοπόταμου αντίστοιχα, η ποιότητα εκτιμήθηκε ως μέτρια. Στο σταθμό SFAKDo η παρουσία εργαστασίου επεξεργασίας μαρμάρου πιθανόν επιβάρυνε την κατάσταση του ποταμού ενώ στο σταθμό MYLO Do που βρίσκεται κατάντι του Περάματος Μυλοποτάμου, πιθανόν οικιστικά και άλλα απόβλητα επιβάρυναν την οικολογική κατάσταση του ποταμού. Τα αποτελέσματα στο σταθμό MYLO Do του Μυλοπόταμου επιβεβαιώνονται και από τις τιμές των φωσφορικών ιόντων (Ρ-ΡΟ4) οι οποίες είναι στο ανώτερο όριο στο σταθμό αυτό (0,3 mg/lt) με ανώτατο όριο την τιμή 0,326 mg/lt κατά Munné etal., 2006 αλλά και από τις τιμές των αμμωνιακών ιόντων (Ν-ΝΗ4) που είναι ανεβασμένες (0,58 mg/lt )σε σχέση με άλλα ποτάμια της Κρήτης (ανώτατο όριο 0,77 mg/lt κατά Munné etal., 2006). - 46 -

A/A Ποτάμι Σταθμός Προστατευόμενες περιοχές Φορέας Χ Συντεταγμένες Υ Εποχή Τύπος ποταμού Τιμή & Ερμηνεία ΗμιΕΣΑ Τιμή & Ερμηνεία STAR_ICMi Οικολογική κατάσταση 1 Μουσέλας MOUS-Α Up GR4340010 ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. 24,321556 35,32975 Α R-M1 2 Μουσέλας MOUS-DDo GR4340010 ΜΦΙΚ 24,317091 35,347032 Α R-M1 GR4340012 3 Ροδάκινο RODA-A Up GR4340019 ΜΦΙΚ 24,315062 35,201565 Α R-M5 KOURT-A 4 Κουρταλιώτης Up GR4330003 ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε 24,468417 35,171861 Α R-M1 5 Πετρές PETR-K Mi - ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε 24,372551 35,316625 Α R-M1 6 Σφακορύακο SFAK Up GR4330004 ΜΦΙΚ 24,539729 35,344116 Α R-M5 7 Σφακορύακο SFAK Do GR4330004 ΜΦΙΚ 24,525774 35,361511 Α R-M5 8 Μυλοπόταμος MYLO Up - ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε 24,835592 35,319676 Α R-M5 9 Μυλοπόταμος MYLO Do - ΜΦΙΚ 24,701469 35,382017 Α R-M5 Όπου Α Άνοιξη 5,0 Υψηλή 4,0 5,0 Υψηλή 5,0 Υψηλή 4,0 3,5 2,5 Μέτρια 3,5 3,0 Μέτρια 0,98 Υψηλή Υψηλή 0,96 Υψηλή - Υψηλή 0,95 Υψηλή Υψηλή 1,14 Υψηλή - - Μέτρια - - Μέτρια - 47 -

ΠΕ Ηρακλείου Στην ΠΕ Ηρακλείου πραγματοποιήθηκαν δειγματοληψίες σε 7 υδρολογικές λεκάνες με 28 συνολικά σταθμούς δειγματοληψίας (26 σταθμούς από το ΜΦΙΚ και 2 από το ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε) Στον ακόλουθο Πίνακα παρατίθενται τα αποτελέσματα της οικολογικής ποιότητας και κατάστασης του νερού με βάση το Ε.Συ.Α. και το STAR_ICMi μόνο για το τύπο ποταμού R-M1. Από τα παρακάτω αποτελέσματα προκύπτει ότι στους περισσότερους σταθμούς (59%) η ποιότητα είναι μικρότερη της καλής. Ξεκινώντας από τη βόρεια πλευρά του νομού και συγκεκριμένα από την υδρολογική λεκάνη του ποταμού του Φόδελε ο οποίος περνά μέσα από το χωριό του Φόδελε, ο σταθμός FODE Mi ο οποίος βρίσκεται αμέσως κατάντι του χωριού, χαρακτηρίστηκε μέτριας οικολογικής κατάστασης πιθανόν διότι δέχεται επιβάρυνση από οικιστικά λύματα. Εξάλλου οι σταθμοί FODE Up και FODE Do, που βρίσκονται ανάντι και πολύ κατάντι του χωριού αντίστοιχα, χαρακτηρίστηκαν καλής οικολογικής κατάστασης. Τα αποτελέσματα αυτά επιβεβαιώνονται και από τις τιμές των των φωσφορικών ιόντων (Ρ-ΡΟ4) οι οποίες είναι στο ανώτερο όριο στο σταθμό FODE Mi (0,320 mg/lt) έναντι των 2 άλλων σταθμών FODE Up (0,150 mg/lt) και FODE Do (0,210 mg/lt) με ανώτατο όριο την τιμή 0,326 mg/lt κατά Munné et al., 2006. Στην υδρολογική λεκάνη του Γαζανού ποταμού, οι 2 σταθμοί GAZA-K Up & GAZA-Kal Mi που βρίσκονται ανάντι των χωριών Κρουσσώνα και Καλέσσα αντίστοιχα, χαρακτηρίστηκαν καλής οικολογικής κατάστασης. Αντίθετα ο σταθμός GAZA Do, που βρίσκεται πολύ κατάντι του ποταμού, στην περιοχή Γαζίου και συγκεκριμένα κάτω από την Εθνική οδό Ηρακλείου-Ρεθύμνου, χαρακτηρίστηκε μέτριας οικολογικής κατάστασης πιθανόν λόγω της επιβάρυνσης με οικιστικά λύματα και στερεά απόβλητα. Τα αποτελέσματα αυτά επιβεβαιώνονται και από τις τιμές των των φωσφορικών ιόντων (Ρ-ΡΟ4) οι οποίες είναι λίγο πάνω από το ανώτερο όριο στο σταθμό GAZA Do (0,42 mg/lt) έναντι των 2 άλλων σταθμών GAZA-K Up (0,06 mg/lt) & GAZA-Kal Mi (0,078 mg/lt) με ανώτατο όριο την τιμή 0,326 mg/lt κατά Munné et al., 2006. Επίσης στον ίδιο σταθμό GAZA Do, οι τιμές των αμμωνιακών ιόντων (Ν-ΝΗ4) είναι λίγο ανεβασμένες (0,42 mg/lt)σε σχέση με άλλα ποτάμια της Κρήτης (ανώτατο όριο 0,77 mg/lt κατά Munné et al., 2006). Στην υδρολογική λεκάνη του Γιόφυρου ποταμού και οι 2 σταθμοί GIOF Up & GIOF Do χαρακτηρίστηκαν μέτριας οικολογικής κατάστασης πιθανόν λόγω της επιβάρυνσης με οικιστικά και άλλα λύματα καθώς και στερεά απόβλητα. Ο σταθμός GIOF Up βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά Πύργο και Σινάπι ενώ ο σταθμός GIOF Do βρίσκεται κάτω από την μικρή πέτρινη γέφυρα, στην πόλη του Ηρακλείου. Οι τιμές των φωσφορικών ιόντων (Ρ-ΡΟ4) και στους 2 σταθμούς του Γιόφυρου δεν ξεπερνούν το ανώτατο όριο( 0,326 mg/lt κατά Munné et al., 2006) αλλά είναι ανεβασμένες ( 0,139 & 0,298 mg/lt αντίστοιχα) σε σχέση με άλλα ποτάμια της Κρήτης. Η υδρολογική λεκάνη του ποταμού Καρτερού είναι αρκετά υποβαθμισμένη. Οι 2 σταθμοί KART-Z Up (κοντά στο χωριό Ζωφόροι) και KART-F Up (κοντά στο χωριό Φιλίσια) χαρακτηρίστηκαν ελλιπούς οικολογικής κατάστασης πιθανόν λόγω της επιβάρυνσης με οικιστικά και άλλα λύματα. Παράλληλα και ο σταθμός KART-N Mi (φαράγγι Καρτερού, θέση Νεραιδόσπηλιος) χαρακτηρίστηκε μέτριας οικολογικής κατάστασης πιθανόν λόγω επιβάρυνσης με οικιστικά και άλλα λύματα καθώς και στερεά απόβλητα. Ο σταθμός ΚART-A Mi (πριν την εκβολή, κάτω από την εθνική οδό Ηρακλείου Αγ. Νικολάου) χαρακτηρίστηκε και αυτός μέτριας οικολογικής κατάστασης. Η υποβάθμιση στο σταθμό αυτό πιθανόν να συνδέεται με την επιβάρυνση των ανάντι σταθμών του. Ο σταθμός όμως αυτός είναι εφήμερης ροής (έχει επιφανειακά ροή μόνο για 2 περίπου μήνες το χρόνο, μετά από ισχυρές βροχοπτώσεις) οπότε η βιοποικιλότητα του σταθμού είναι κατά πολύ μειωμένη έναντι των άλλων σταθμών του ίδιου ποταμού, ίσως όχι λόγω υποβάθμισης αλλά λόγω του έντονα εποχικού χαρακτήρα του. Στον σταθμό KART-F Up, οι τιμές των αμμωνιακών (Ν-ΝΗ4) και των φωσφορικών ιόντων (Ρ-ΡΟ4) είναι λίγο ανεβασμένες (0,313 mg/lt και 0,154 mg/lt αντίστοιχα) σε σχέση με άλλα ποτάμια της Κρήτης (σύμφωνα με τα όρια που ήδη αναφέρθηκαν κατά Munné et al., 2006). Στον Αποσελέμη και ειδικά στον παραπόταμό του τον Πρινοπόταμο (ο ρους του είναι παράλληλος με την επαρχιακή οδό Χερσονήσου - Καστελλίου Πεδιάδος) σε 2 σταθμούς του, τους APOS-Prin Mi & APOS-Prin Do, η οικολογική κατάσταση χαρακτηρίστηκε μέτρια. Ο Πρινοπόταμος παλαιότερα δεχόταν λύματα - 48 -

ελαιοτριβείου που λειτουργούσε επί του επαρχιακού δρόμου, πριν το Καστέλλι. Οι 2 σταθμοί αυτοί θα επανεξεταστούν καθώς υπάρχει περίπτωση το ελαιοτριβείο να είναι πλέον εκτός λειτουργίας. Στο άλλο τμήμα της υδρολογικής λεκάνης του Αποσελέμη, που υδροδοτεί το ομόνυμο φράγμα, οι δύο σταθμοί APOS Up και APOS Do, στο χωριό Αβδού, θα επανεξεταστούν καθώς η ροή τους τροφοδοτεί το φράγμα, παράλληλα είναι μέτριας οικολογικής κατάστασης ενώ κοντά τους λειτουργούν 2 ελαιοτριβεία. Ο σταθμός APOS-K Up που βρίσκεται αμέσως μετά το Μοναστήρι της Κεράς, είναι καλής οικολογικής κατάστασης. Στη νότια πλευρά της ΠΕ Ηρακλείου οι 2 μεγάλες υδρολογικές λεκάνες του Γεροπόταμου και του Αναποδάρη είναι αρκετά υποβαθμισμένες. Ένας σταθμός μόνο στον Αναποδάρη, ο σταθμός ANA-Pr Mi, στα Προτόρια, είναι καλής οικολογικής κατάστασης, ενώ όλοι οι άλλοι είναι μέτριας. Στο σταθμό ANA- V Up του Αναποδάρη (κοντά στο χωριό Βοριάς) καταγράφηκε η υψηλότερη τιμή φωσφορικών ιόντων (Ρ- ΡΟ4) (3,731 mg/lt ) αυτής της μελέτης, με ανώτατο όριο την τιμή 0,326 mg/lt κατά Munné etal., 2006. Στο Γεροπόταμο όλοι οι σταθμοί του στην πεδιάδα της Μεσσαράς είναι μέτριας οικολογικής κατάστασης. Αντίθετα ο ορεινός σταθμός GER-R Up, μέσα στο δάσος του Ρούβα, είναι υψηλής οικολογικής κατάστασης και παράλληλα σταθμός αναφοράς. Η έντονη αφαίμαξη νερού λόγω των γεωτρήσεων, που κατέληξε να μετατρέψει σε χειμάρρους τα πλούσια αυτά ποτάμια, σε συνδυασμό με την εντατική καλλιέργεια των περιοχών αυτών, επέφεραν την υποβάθμισή τους. Λόγω των μεγάλων μεγεθών των 2 αυτών λεκανών απορροής, οι σταθμοί δειγματοληψίας θα εμπλουτιστούν προκειμένου να αξιολογηθεί μελλοντικά η οικολογική κατάσταση στα περισσότερα τμήματα τους. - 49 -

A/A Ποτάμι Σταθμός Προστατευόμενες περιοχές Φορέας Συντεταγμένες Χ Υ Εποχή Τύπος ποταμού Τιμή & Ερμηνεία ΗμιΕΣΑ Τιμή & Ερμηνεία STAR_ICMi Οικολογική κατάσταση 1 Αναποδάρης ANA-V Up GR4310005 GR4310006 GR4310011 GR4310013 GR4320002 ΜΦΙΚ 25,111403 35,098756 Α R-M5 GR4310005 GR4310006 2 Αναποδάρης ANA-B Up GR4310011 ΜΦΙΚ 25,36871 35,088986 Α R-M5 GR4310013 GR4320002 GR4310005 GR4310006 3 Αναποδάρης ANA-Pr Mi GR4310011 ΜΦΙΚ 25,152349 35,041624 Α R-M5 GR4310013 GR4320002 GR4310005 GR4310006 4 Αναποδάρης ANA-D Do GR4310011 ΜΦΙΚ 25,294376 35,036509 Α R-M5 GR4310013 GR4320002 5 Φόδελε FODE Up - ΜΦΙΚ 24,958731 35,377819 Κ R-M1 3,5 3,0 Μέτρια 3,5 3,0 Μέτρια 4,0 - Μέτρια - Μέτρια - - Μέτρια 0,82-50 -

A/A Ποτάμι Σταθμός Προστατευόμενες περιοχές Φορέας Συντεταγμένες Εποχή Τύπος ποταμού Τιμή & Ερμηνεία ΗμιΕΣΑ Τιμή & Ερμηνεία STAR_ICMi Οικολογική κατάσταση 6 Φόδελε FODE Mi - ΜΦΙΚ 24,955423 35,383626 Κ R-M1 7 Φόδελε FODE Do - ΜΦΙΚ 24,951196 35,398681 Κ R-M1 GR4310009 8 Γαζανός GAZA-K Up GR4330005 ΜΦΙΚ 24,981449 35,233965 Α R-M5 GR4310009 9 Γαζανός GAZA-Kal Mi GR4330005 ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε 25,048691 35,287847 Α R-M5 GR4310009 10 Γαζανός GAZA Do GR4330005 ΜΦΙΚ 25,058337 35,324233 Α R-M5 GR4310002 11 Γιόφυρος GIOF Up GR4310010 ΜΦΙΚ 25,063734 35,182325 Α R-M5 GR4310002 12 Γιόφυρος GIOF Do GR4310010 ΜΦΙΚ 25,108904 35,327989 Α R-M5 13 Καρτερός KART-Z Up - ΜΦΙΚ 25,25906 35,201792 Α R-M5 14 Καρτερός KART-F Up - ΜΦΙΚ 25,212233 35,209665 Α R-M5 15 Καρτερός KART-N Mi - ΜΦΙΚ 25,221273 35,241312 Α R-M5 3,0 Μέτρια 4,0 3,5 3,5 2,5 Μέτρια 3,0 Μέτρια 2,5 Μέτρια 1,5 Ελλιπής 1,5 Ελλιπής 3,0 Μέτρια Κάτω της καλής Μέτρια 0,62 0,79 - - - Μέτρια - Μέτρια - Μέτρια - Ελλιπής - Ελλιπής - Μέτρια - 51 -

A/A Ποτάμι Σταθμός Προστατευόμενες περιοχές Φορέας Συντεταγμένες Χ Υ Εποχή Τύπος ποταμού Τιμή & Ερμηνεία ΗμιΕΣΑ Τιμή & Ερμηνεία STAR_ICMi Οικολογική κατάσταση 16 Καρτερός KART-A Mi - ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε 25,204167 35,288944 Α R-M5 Αποσελέμης- 17 Πρινοπόταμος APOS-PrinUp GR4320002 ΜΦΙΚ 25,351561 35,219274 Α R-M1 Αποσελέμης- 18 Πρινοπόταμος APOS-Prin Mi GR4320002 ΜΦΙΚ 25,352192 35,240874 Α R-M5 Αποσελέμης- 19 Πρινοπόταμος APOS-PrinDo GR4320002 ΜΦΙΚ 25,360137 35,262779 Α R-M5 20 Αποσελέμης APOS-K Up GR4320002 ΜΦΙΚ 25,45981 35,223501 Φ R-M5 21 Αποσελέμης APOS Up GR4320002 ΜΦΙΚ 25,434574 35,240634 Χ R-M5 22 Αποσελέμης APOS Do GR4320002 ΜΦΙΚ 25,427851 35,233201 Α R-M5 2,5 Μέτρια 4,0 3,0 Μέτρια 2,5 Μέτρια 4,0 2,5 Μέτρια 3,5 - Μέτρια Υψηλή 1,23 - Μέτρια - Μέτρια - - Μέτρια - Μέτρια 23 Γεροπόταμος GER-R Up GR4330009 GR4330005 ΜΦΙΚ 24,914207 35,165355 Κ R-M4 4,5 Υψηλή - Υψηλή 24 Γεροπόταμος GER-L Up GR4330009 GR4330005 ΜΦΙΚ 24,965198 35,140809 Α R-M5 3,0 Μέτρια - Μέτρια 25 Γεροπόταμος GER-K Mi GR4330009 GR4330005 ΜΦΙΚ 24,813137 35,064732 Α R-M5 3,0 Μέτρια - Μέτρια 26 Γεροπόταμος GER-L-Do GR4330009 GR4330005 ΜΦΙΚ 24,946627 35,062298 Α R-M5 2,5 Μέτρια - Μέτρια Όπου, Α: Άνοιξη, Κ: Καλοκαίρι, Χ: Χειμώνας, Φ: Φθινόπωρο - 52 -

ΠΕ Λασιθίου Στην ΠΕ Λασιθίου πραγματοποιήθηκαν δειγματοληψίες σε 2 υδρολογικές λεκάνες με 3 συνολικά σταθμούς δειγματοληψίας: 2 σταθμούς από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης και 1 από το ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. Στον ακόλουθο Πίνακα παρατίθενται τα αποτελέσματα της οικολογικής ποιότητας και κατάστασης του νερού με βάση το Ε.Συ.Α. και το STAR_ICMi για τον τύπο ποταμού R-M1. Από τα παρακάτω αποτελέσματα προκύπτει ότι σε όλους τους σταθμούς η ποιότητα είναι υψηλή, τόσο με το Ε.Συ.Α. όσο και το πολυμετρικό δείκτη STAR_ICMi. - 53 -

A/A Ποτάμι Σταθμός Προστατευόμενες περιοχές στη λεκάνη απορροής Φορέας Χ Συντεταγμένες Υ Εποχή Τύπος ποταμού Τιμή Ερμηνεία ΗμιΕΣΑ Τιμή & Ερμηνεία STAR_ICMi Οικολογική κατάσταση 1 Μύρτος MYRT Up GR4320002 GR4320010 ΕΛ.Κ.Ε.Θ.Ε. 25,576928 35,058967 Α R-M1 2 Ζάκρος ZAKR Up GR4320016 ΜΦΙΚ 26,213647 35,114362 Α R-M5 3 Ζάκρος ZAKR Do GR4320016 ΜΦΙΚ 26,256949 35,097246 Α R-M5 όπου, Α: Άνοιξη 5,0 Υψηλή 4,5 Υψηλή 4,5 Υψηλή 1,16 Υψηλή Υψηλή - Υψηλή - Υψηλή - 54 -

Πίνακας 5-15: Οικολογική κατάσταση των ποτάμιων υδατικών συστημάτων του ΥΔ Κρήτης ΚΩΔΙΚΟΣ ΟΝΟΜΑ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ GR1340R000106311H ANAPODARHS GR1340R000106210H ANAPODARHS GR1340R000401031N KOYRTALIOTHS GR1340R000109012H ANAPODARHS GR1340R000105003N ANAPODARHS GR1340R000102105H ANAPODARHS GR1340R000109215N ANAPODARHS GR1340R000108116N ANAPODARHS GR1340R000204125N GEROPOTAMOS GR1339R001101028N MYLOPOTAMOS GR1340R000701039N KAKODIKIANOS GR1339R000201058N GIFLOS GR1339R000601062N ALMYROS XANION GR1339R000401011N KERITHS GR1339R000501059N KOILIARHS GR1339R000501017N KOILIARHS GR1340R000104108N ANAPODARHS GR1339R001501044N KARTEROS GR1339R000502118N KOILIARHS GR1339R001201032N FODELE GR1339R001604155N APOSELEMHS GR1339R001603053N APOSELEMHS GR1339R001605054N APOSELEMHS GR1339R000302009N TAVRONITHS GR1339R001602152N APOSELEMHS GR1340R000204124H GEROPOTAMOS GR1340R000801043N PELEKANIOTHS GR1339R000201003N GIFLOS GR1340R000206126H GEROPOTAMOS GR1340R000801042N PELEKANIOTHS GR1339R000303110N TAVRONITHS GR1339R000901023N PETRES GR1339R000301007N TAVRONITHS GR1339R000101001N TSIXLIANOS GR1339R000202205N GIFLOS GR1340R000702241N KAKODIKIANOS GR1339R001603048H APOSELEMHS GR1340R000402133N KOYRTALIOTHS GR1340R000109114N ANAPODARHS GR1340R000106109H ANAPODARHS GR1339R000301008N TAVRONITHS GR1340R000101001N ANAPODARHS GR1340R000103002N ANAPODARHS GOOD MODERATE MODERATE HIGH MODERATE HIGH GOOD MODERATE HIGH MODERATE MODERATE MODERATE MODERATE HIGH MODERATE HIGH MODERATE GOOD - 55 -

ΚΩΔΙΚΟΣ ΟΝΟΜΑ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ GR1340R000107004N ANAPODARHS GR1340R000702140N KAKODIKIANOS HIGH GR1339R000901022N PETRES GR1341R000101003N ALMYROS LASITHI GR1341R000601012N KALAMAFKIANOS GR1339R001301036N GAZANOS MODERATE GR1339R001303037N GAZANOS GR1339R001304239N GAZANOS GOOD GR1339R001302138N GAZANOS GR1339R001401042N GIOFYROS GR1339R001401041N GIOFYROS MODERATE GR1339R001202135N FODELE GR1339R001201033N FODELE GR1339R001201034N FODELE GR1339R001101030N MYLOPOTAMOS GOOD GR1339R001001026H SFAKORYAKO GOOD GR1340R000301029H PLATYS GR1339R000701020H KOURNIOTHS GR1340R000602237N SAMARIAS FARAGG GOOD GR1341R000501011N BRAMIANOS GR1341R000501010H BRAMIANOS GR1341R000101002N ALMYROS LASITHI GR1339R001601047H APOSELEMHS GR1339R001605056N APOSELEMHS GOOD GR1339R001602250N APOSELEMHS GR1339R001602151N APOSELEMHS GR1339R001602049N APOSELEMHS MODERATE GR1339R001503045N KARTEROS POOR GR1339R001502046N KARTEROS POOR GR1340R000201017N GEROPOTAMOS GR1340R000205019N GEROPOTAMOS GR1340R000209021N GEROPOTAMOS GR1340R000202123N GEROPOTAMOS GR1340R000207020N GEROPOTAMOS GR1340R000208128N GEROPOTAMOS GR1340R000203018N GEROPOTAMOS GR1341R000401009N ZAKROY FARAGGI HIGH GR1340R000601035N SAMARIAS FARAGG MODERATE GR1339R000401114N KERITHS GOOD GR1339R000301006N TAVRONITHS GR1339R000801021N MOYSELAS HIGH GR1339R000202104N GIFLOS GR1339R000902125N PETRES GR1339R000901024N PETRES HIGH - 56 -

ΚΩΔΙΚΟΣ ΟΝΟΜΑ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ GR1339R001102131N MYLOPOTAMOS GR1339R001306340N GAZANOS GR1339R001401043N GIOFYROS GR1341R000101001N ALMYROS LASITHI GR1341R000701013H MYRTOS GR1340R000109013N ANAPODARHS GR1340R000202122N GEROPOTAMOS GR1340R000403032N KOYRTALIOTHS GR1340R000602136N SAMARIAS FARAGG GR1339R000301057N TAVRONITHS GR1339R000401115N KERITHS GR1339R000501016N KOILIARHS GR1340R000102107N ANAPODARHS GR1340R000801044N PELEKANIOTHS GR1340R000701038N KAKODIKIANOS GR1339R001101029N MYLOPOTAMOS GR1339R001101027N MYLOPOTAMOS GR1339R001401061N GIOFYROS GR1339R000501060N KOILIARHS GR1341R000303007N XOXLAKIAS GR1341R000301006N XOXLAKIAS GR1341R000302008N XOXLAKIAS GR1341R000201005N PENTELHS GR1341R000201004N PENTELHS GR1339R000402013N KERITHS GR1340R000102106N ANAPODARHS GR1340R000206127N GEROPOTAMOS GR1340R000301030N PLATYS GR1339R000401012H KERITHS GR1341R000701014N MYRTOS GR1340R000501034N RODAKINO GR1339R000601019N ALMYROS XANION GR1339R001001063H SFAKORYAKO MODERATE HIGH GOOD GOOD GOOD MODERATE HIGH MODERATE HIGH HIGH MODERATE MODERATE Οι υδρολογικές λεκάνες της Κρήτης στην πλειοψηφία τους (63% των σταθμών δειγματοληψίας) είναι σε καλή και υψηλή οικολογική κατάσταση. Με βάση το Ε.Συ.Α., εκτιμήθηκε με Υψηλή το 20% των σταθμών (12 σταθμοί), με το 43% των σταθμών (24 σταθμοί), με Μέτρια το 34% των σταθμών (19 σταθμοί) και με Ελλιπή το 4% των σταθμών (2 σταθμοί). Οι υδρολογικές λεκάνες του νομού Ηρακλείου, σε σχέση με αυτές των υπολοίπων νομών της Κρήτης, είναι οι πλέον υποβαθμισμένες. Στις πιθανές αιτίες αξιολογείται η μεγάλη έκταση αγροτικών καλλιεργειών (Χάρτης 5) η οποία επιβάρυνε με Ν και Ρ τα υδάτινα συστήματα του νομού, μέσω της έκπλυσης των υπολειμμάτων των λιπασμάτων και των πάσης φύσεως εντομοκτόνων, ζιζανιοκτόνων και μηκυτοκτόνων. - 57 -

Χάρτης 5: Χρήσεις γης στο ΥΔ της Κρήτης Παράλληλα η υπερσυγκέντρωση πληθυσμού στο νομό Ηρακλείου (305490 κάτοικοι, έναντι 156585 στο ν. Χανίων, 85609 στο ν. Ρεθύμνου και 75381 στο ν. Λασιθίου) καθώς και η αυξημένη ζήτηση νερού και ο μεγάλος όγκος οικιστκών λυμάτων και στερεών αποβλήτων, συνέβαλαν στην υποβάθμιση των υδρολογικών λεκανών του νομού Ηρακλείου. - 58 -