ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Εξειδίκευσης Σχεδιασμός φωτισμού ενός ηθοποιού σε θεατρικό μονόλογο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΦΩΤΙΣΜΟΥ ΠΟΛΥΜΕΣΑ Θ.Ε. : ΣΦΠ 51: ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΦΩΤΙΣΜΟΥ ΤΜΗΜΑ : ΘΕΣ-1 ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΕΛΕΝΗ ΑΝΑΓΝΟΥ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2013 Φοιτητική Ομάδα: Διαμάντη Όλγα Κακαρούδης Κωνσταντίνος Μπιλιούρης Αλέξανδρος Προγιοπούλου Αναστασία
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα: O Χάουαρντ Ζιν γεννήθηκε το 1922 στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης. Δούλεψε στα ναυπηγεία και κατά τη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου υπηρέτησε ως μέλος πληρώματος στα βομβαρδιστικά αεροπλάνα. Μετά τον πόλεμο ολοκλήρωσε τις σπουδές του και στη συνέχεια δίδαξε για αρκετά χρόνια στο Spelman College, στην Ατλάντα (όπου διετέλεσε πρόεδρος του τμήματος Ιστορίας), και στο Πανεπιστήμιο της Βοστόνης. Αναμείχθηκε ενεργά στο κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα και στο αντιπολεμικό κίνημα που αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ. Ο φάκελος του στο FBI έφτανε στις 423 σελίδες. Ακούραστος, μαχητικός και αισιόδοξος σ' όλη του τη ζωή, έγραφε βιβλία, έδινε διαλέξεις και σχολίαζε τις πολιτικές εξελίξεις με τολμηρές και ανεξάρτητες δηλώσεις. Πέθανε στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ στις 27 Ιανουαρίου 2010, από ανακοπή καρδιάς. (Το Βήμα, 28 Ιανουαρίου 2010).
Περίληψη θεατρικού έργου: Ο Μαρξ μετά το θάνατό του το 1883 στο Σόχο του Λονδίνου, βρίσκεται στον Παράδεισο και παρακολουθεί για πάνω από 120 χρόνια τα γραπτά και τα λόγια του να διαστρεβλώνονται και να θεωρούνται ανεπίκαιρα και ξεπερασμένα. Βλέπει να τον ανακηρύσσουν νεκρό ξανά και ξανά. Ζητάει από τον Θεό να επιστρέψει στη ζωή για λίγο για να αποκαταστήσει την αλήθεια, να υπερασπιστεί τις ιδέες του και να διορθώσει τα λάθη του. Ο καπιταλισμός όπως είχε γράψει το 1848 δεν ήταν στα τελευταία του, αλλά έχει θριαμβεύσει. Από γραφειοκρατικό λάθος ο Μαρξ βρίσκεται στο Σόχο της Νέας Υόρκης και έχει στην διάθεσή του μία ώρα για να απευθυνθεί στον κόσμο. Είναι θυμωμένος, παθιασμένος, νοσταλγεί την ζωή του και την οικογένεια του. Ο χρόνος που έχει στην διάθεσή του είναι λίγος αλλά είναι αποφασισμένος να φωτίσει τις θέσεις του, επίκαιρες και εύστοχες όχι μόνο στην εποχή που έζησε, αλλά και τώρα.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΣΚΗΝΙΚΟΥ και ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΗ: Στο κέντρο της σκηνής υπάρχει ένα γραφείο με την πολυθρόνα και ένα φωτιστικό δαπέδου. Παντού γύρω του υπάρχουν τα βιβλία που έχει γράψει ο ίδιος και άλλοι σύγχρονοι του στοχαστές και θεωρητικοί, όπως ο πολύ καλός του φίλος Ένγκελς, και σημερινές εφημερίδες. Στο βάθος φαίνονται φιγούρες των πολυκατοικιών χωρίς να είναι ξεκάθαρα τα στοιχεία τους, δείχνοντας με αυτό τον τρόπο ότι θα μπορούσε να βρίσκεται σε οποιαδήποτε πόλη του κόσμου, αν και το γραφειοκρατικό λάθος στον Παράδεισο τον οδήγησε στην πρωτεύουσα του Καπιταλισμού. Στις προσόψεις των κτιρίων υπάρχουν οι χρονολογίες που μεσολάβησαν από τον θάνατό του το 1883 μέχρι και σήμερα, το 2012, που επιστρέφει. Πάνω από τους όγκους των κτιρίων υπάρχει το ρολόι που μετράει αντίστροφα τον χρόνο που έχει στην διάθεση του να αποκαταστήσει τις αλήθειες. Σχεδόν 120 χρόνια παρανοήσεων πρέπει να χωρέσουν σε 60 λεπτά. ΣΧΟΛΙΟ: Σε όλο το έργο ο συγγραφέας εσκεμμένα δεν αναφέρει τη λέξη Παράδεισος και Θεός. Άθεος και ο ίδιος δεν θέλει κατά την άποψή μας να πει ξεκάθαρα ότι ο Μαρξ έχει διαψευστεί και υπάρχει Ο Θεός (θα παραδεχόταν κάτι που δεν πιστεύει ούτε ο ίδιος). Αντίθετα για την συγγραφή του θεατρικού χρησιμοποιεί τις εκφράσεις : «Εκεί ψηλά» «Αυτοί» Μιλάει στον πληθυντικό για αυτούς που ορίζουν το «καθεστώς» εκεί ψηλά, χωρίς να τους ονομάζει. Ο Ζιν φτιάχνει έναν ιδιότυπο Παράδεισο, με γραφειοκρατία, χωρίς να τον ονομάζει, που εξυπηρετεί τις ανάγκες του έργου.
Ο Μαρξ φτάνει μπροστά στο κοινό φορώντας μαύρη ρεντικότα, μαύρο γιλέκο λευκό πουκάμισο και μαύρο παπιγιόν. Κουβαλάει μια βαλίτσα με τις προμήθειές του. Μερικά βιβλία, μια κορνίζα με την οικογένειά του, μπύρα, ένα ποτήρι και τσιγάρα. Έκπληκτος αρχικά από τον κόσμο, ικανοποιείται που επιτέλους βρίσκεται μπροστά σε ακροατήριο. Αν και το πέρασμα των χρόνων τον έχει μαλακώσει δεν αργεί να θυμηθεί τον λόγο της επιστροφής του. Θυμάται την ζωή του και τις μετακινήσεις του, από την Ρηνανία, στο Παρίσι, στο Βέλγιο και τέλος στο «ανεκτικό» Λονδίνο. Τις δυσκολίες, τα παιδιά του, τους φίλους του, τα έργα του. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στο «Κεφάλαιο». Μέσα από τον μονόλογο του βλέπουμε τον Μαρξ ανθρώπινο πέρα από στοχαστή και επαναστάτη. ΣΧΟΛΙΟ: Στην εισαγωγή του θεατρικού, περιγράφεται η ενδυμασία του Μαρξ όπως απεικονίζεται και στις φωτογραφίες του. Διατηρούμε την γνωστή σε όλους ενδυμασία του, κάνοντας την φιγούρα του Μαρξ ακόμα πιο οικεία και τονίζοντας το γεγονός ότι ήρθε για να ενώσει το παρελθόν με το παρόν, γεγονός που υποδηλώνεται και με την χειρονομία του συγγραφέα να τον τοποθετήσει στο Σόχο της Νέας Υόρκης και όχι στο Σόχο του Λονδίνου, όπου και έζησε.
ΕΠΙΔΙΩΚΟΜΕΝΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΦΩΤΙΣΜΟΥ Τα βασικά στοιχεία του φόντου είναι οι φιγούρες των πολυκατοικιών και το ρολόι που βρίσκεται κρεμασμένο πάνω από αυτές, παίρνοντας την θέση του φεγγαριού και δείχνοντας ανά πάσα στιγμή πόσος χρόνος απομένει στον πρωταγωνιστή. Τα χρώματα που επιλέχτηκαν για το φόντο είναι σκούρο γκρι, ενώ ο φωτισμός επιλέχτηκε να είναι θερμός. Η ένταση του φωτισμού είναι μεγαλύτερη κοντά στο δάπεδο και μειώνεται σταδιακά καθώς ανεβαίνουμε σε ύψος. Το χρώμα επιλέχτηκε θερμό αποδίδοντας την ζωντάνια της πόλης που δεν σταματά ποτέ. Της πόλης που υποδέχεται τον Μαρξ και τον καλωσορίζει περιμένοντας να ακούσει αυτά που έχει να πει.
Βασικό στοιχείο του φόντου αποτελεί το ρολόι που δείχνει πόσο χρόνο έχει στην διάθεσή του ο Μαρξ. Το ρολόι βρίσκεται ψηλά στο πίσω μέρος της σκηνής, ώστε να είναι ορατό τόσο από τον πρωταγωνιστή, όσο και από τους θεατές. Ο χρόνος που του δόθηκε είναι συγκεκριμένος, και του δόθηκε κατ εξαίρεση από «αυτούς εκεί ψηλά». Επιλέχτηκε το ρολόι να φωτίζεται με ψυχρό φωτισμό, μωβ απόχρωσης και η έντασή του να μειώνεται καθώς περνάει η ώρα. Με τον τρόπο αυτό ο φωτισμός λειτουργεί σαν κλεψύδρα. Φωτισμός ανάδειξης και εστίασης (accent lighting),
Τα φωτιστικά τύπου Α τοποθετούνται στο δάπεδο, φωτίζοντας υπό γωνία τις απέναντι επιφάνειες, τα φωτιστικά τύπου Β & Γ τοποθετούνται πάνω από την σκηνή σε ύψος 5,50 μ.
ΦΩΤΙΣΤΙΚΟ ΤΥΠΟΥ Α: ERCO 65043000 TFL Wallwasher 1xT16 28W ERCO 65043000 TFL Wallwasher 1xT16 28W Αρ. είδους: 65043000 Φωτεινή ροή (Φωτιστικό): 2105 lm Φωτεινή ροή (Λάμπες): 2600 lm Ισχύς φωτιστικού: 30.0 W Ταξινόμηση φωτιστικών σύμφωνα προς CIE: 100 Κωδικός ροής CIE: 39 74 96 100 81 Εξοπλισμός: 1 x T16 28W (Συντελεστής διόρθωσης 1.000). ΦΩΤΙΣΤΙΚΟ ΤΥΠΟΥ Β: ERCO 65043000 TFL Wallwasher 1xT16 28W DIAL 5 Aufbaustrahler Αρ. είδους: 5 Φωτεινή ροή (Φωτιστικό): 3323 lm Φωτεινή ροή (Λάμπες): 5500 lm Ισχύς φωτιστικού: 78.0 W Ταξινόμηση φωτιστικών σύμφωνα προς CIE: 100 Κωδικός ροής CIE: 97 99 100 100 62 Εξοπλισμός: 1 x HIT 70 W (Συντελεστής διόρθωσης 1.000). ΦΩΤΙΣΤΙΚΟ ΤΥΠΟΥ Γ: ERCO 72416000 Logotec Spotlight 1xQT12-ax 100W ERCO 72416000 Logotec Spotlight 1xQT12-ax 100W Αρ. είδους: 72416000 Φωτεινή ροή (Φωτιστικό): 1249 lm Φωτεινή ροή (Λάμπες): 2200 lm Ισχύς φωτιστικού: 105.0 W Ταξινόμηση φωτιστικών σύμφωνα προς CIE: 100 Κωδικός ροής CIE: 100 100 100 99 57 Εξοπλισμός: 1 x QT12-ax 100W (Συντελεστής διόρθωσης 1.000).
ΕΙΚΟΝΕΣ ΜΑΚΕΤΑΣ ΦΩΤΙΣΜΟΥ
Διαβάζοντας εφημερίδα θυμωμένος απευθύνεται στον κόσμο κατηγορώντας τους πολιτικούς που γεμάτοι περηφάνια λένε ότι ο κόσμος οδεύει προς την ελεύθερη οικονομία. Αναρωτιέται: «γιατί στο διάβολο κάθισα και έγραψα το Κεφάλαιο;» «κανένας δεν διαβάζει ιστορία;» «τι διδάσκουν στα σχολεία σήμερα;» Είναι θυμωμένος πετάει τις εφημερίδες και τα περιοδικά στο πάτωμα, σκορπάει δολάρια και σηκώνεται όρθιος. Σε αυτό το σημείο τα φώτα αναβοσβήνουν απειλητικά και ο Μαρξ κοιτάει ψηλά το θεό λέγοντας: «Εκνευρίστηκαν» Τα φώτα στα πίσω μέρος του σκηνικού σβήνουν και φωτίζεται επιλεκτικά ο Μαρξ, που κοιτάει ψηλά. Ο φωτισμός είναι μεσαίας έντασης με ψυχρό φως. Ο προβολέας είναι πλάγια σχεδόν κατακόρυφα. Ο Μαρξ βγήκε εκτός ορίων και πρέπει να αντιληφθεί ότι δεν ορίζει αυτός τους κανόνες. Το φως έρχεται σχεδόν κατακόρυφα από ψηλά υποδεικνύοντας ότι κάποιος άλλος ψηλά κάνει κουμάντο και έχει εκνευριστεί. Το φως είναι ψυχρό γεγονός που τον κάνει απόκοσμο, δημιουργώντας απόσταση σε αυτόν και στους θεατές. Είναι η στιγμή που συνειδητοποιεί ότι είναι μόνος του, επισκέπτης για λίγο σε έναν κόσμο που δεν υπάρχουν οι δικοί του άνθρωποι. Κορυφώνεται το αίσθημα της μοναξιάς και για αυτό το λόγο το πρώτο πράγμα που αποζητά αμέσως μετά την σκηνή αυτή είναι η σύζυγος του η Τζένη.
Το φως στην σκηνή επιλέχτηκε να είναι ψυχρό, με ένταση 400 lux, σε γαλάζιο τόνο τονίζοντας την μοναξιά που νιώθει ο ηθοποιός προκαλώντας στους θεατές μια ψυχρή συναισθηματική αντίδραση, καλώντας τον να νιώσει την αδυναμία του πρωταγωνιστή. Η θερμοκρασία είναι 5500Κ. Στην σκηνή αυτή ενεργά φωτιστικά είναι το φωτιστικό τύπου Β, που φωτίζει επιλεκτικά το ρολόι και ένα φωτιστικό τύπου Γ, που φωτίζει τον ηθοποιό. Οι θέσεις τους φαίνονται στην παραπάνω κάτοψη.
Ο χρόνος που είχε στην διάθεσή του ο Μαρξ έχει σχεδόν τελειώσει. Παρακινεί τους ανθρώπους να δράσουνε άμεσα, χρησιμοποιώντας τον πλούτο της γης προς όφελος των ανθρώπων. Όλων των ανθρώπων γιατί όλοι το αξίζουν. Αντιλαμβάνεται ότι είναι ώρα να πηγαίνει. Μαζεύει τα πράγματά του στην βαλίτσα, παίρνει την κορνίζα με την οικογένεια του πάνω από το γραφείο και ξεκινάει να φύγει. Κοντοστέκεται. Βρίσκεται στο κέντρο της σκηνής, μπροστά και κοιτάει τους θεατές με το κεφάλι ανασηκωμένο. Νιώθει ικανοποίηση που κατάφερε μετά από τόσο χρόνια να πει στον κόσμο τις απόψεις του, αλλά αντιλαμβάνεται ότι πρέπει να επιστρέψει στον παράδεισο, όπου επιτρέπεται να διαβάζεις, ακόμα και να βλέπεις τους ανθρώπους, αλλά όχι να ταξιδεύεις. Ο Μαρξ φωτίζεται πλάγια υπό γωνία 30 μοιρών από την νοητή οριζόντια γραμμή της οροφής, με την χρήση δύο προβολέων, για να φωτιστούν και οι δύο παρειές του προσώπου του. Το φως είναι θερμό δημιουργώντας αίσθημα οικειότητας. Η προσοχή του θεατή είναι στραμμένη στην έκφραση του προσώπου του Μαρξ. Έχουμε ακούσει τις απόψεις του, τον θυμό του, έχουμε μάθει για την οικογένεια του, την σύζυγο του Τζένη και την κόρη του Έλεανορ, έχει ζωντανέψει μέσα από τις αναμνήσεις του τα σημαντικότερα πρόσωπα της ζωής του. Δεν είναι πλέον απρόσωπος και απόμακρος. Έχει αποδείξει μέσα σε μία ώρα ότι είναι μαχητικός, επίμονος και βαθιά ανθρώπινος. Φωτίζεται με θερμό φωτισμό μεσαίας έντασης, όπως και το σκηνικό πίσω (με την διαφοροποίηση ότι ο φωτισμός πίσω είναι μικρότερης έντασης), γιατί είναι μέρος της πόλης, είναι μέρος του κόσμου. Μας κοιτάει στα μάτια και ξέρει ότι μπορεί να μην του επιτραπεί να ξανάρθει αλλά ουσιαστικά δεν έχει φύγει ποτέ. Είναι ξεκάθαρο: Ο Μαρξ δεν έχει πεθάνει.
Το φως στην σκηνή επιλέχτηκε να είναι θερμό, με ένταση κάτω από 500 lux, ώστε να προκαλεί ευχάριστη συναισθηματική αντίδραση στους θεατές. Η θερμοκρασία φωτισμού είναι 3000Κ, κόκκινης απόχρωσης. Στην σκηνή 2, τα ενεργά φωτιστικά είναι όλα τα φωτιστικά τύπου Α και 3 φωτιστικά τύπου Γ, που φωτίζουν τον ηθοποιό, όπως φαίνονται στην παραπάνω κάτοψη. Το φωτιστικό τύπου Β έχει σχεδόν σβήσει μιας που βρισκόμαστε στο τέλος της παράστασης και δεν λαμβάνεται υπόψη.
Στο θεατρικό έργο έγινε προσπάθεια να αποδοθούν δύο βασικά στοιχεία που περιγράφει ο συγγραφέας. Η επικαιρότητα και η διαχρονικότητα των ιδεών του Μαρξ και ο ανθρώπινος και συναισθηματικός χαρακτήρας του, που ενδεχομένως να μην γνωρίζουν οι περισσότεροι από εμάς. Το έργο αποτελεί ένα μονόλογο και στόχος ήταν ο φωτισμός να αναδείξει τις κινήσεις και τις εκφράσεις του ηθοποιού. Ο σκηνικός φωτισμός αποτελεί μέρος την αισθητικής εμπειρίας του θεάτρου και καλείται να διαδραματίσει σημαντικό, εάν όχι ισάξιο ρόλο, στην εξέλιξη της θεατρικής πράξης. Το έργο κινείται ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, και ανάμεσα στην γη και τον «Παράδεισο». Ο φωτισμός που επιλέχτηκε διαχωρίζει τη επίγεια δράση και την δράση που προέρχεται από «ψηλά» με την χρήση θερμού και ψυχρού φωτισμού. Ο ψυχρός φωτισμός χρησιμοποιείται για να τονίσει ότι αυτό που συμβαίνει δεν μπορούμε να το ελέγξουμε, δεν προέρχεται από εμάς. Ο θερμός φωτισμός χρησιμοποιείται για να δημιουργήσει οικειότητα και να προκαλέσει συγκινήσεις. Οι αυξομειώσεις των εντάσεων μας δείχνουν έναν κόσμο ζωντανό που πάλλεται. Αποφεύγεται ο στατικός φωτισμός με στόχο ο φωτισμός να βοηθήσει τον ρυθμό της παράστασης.
Howard Zinn, Ο Μαρξ στο Σόχο, μετ. Άρης Λασκαράτος, Εκδόσεις Αιώρα, Αθήνα 1999 Καμπεζίδης Χάρης, Ραδιομετρικές και φωτομετρικές Ποσότητες και Μονάδες Αρχές Ραδιομετρίας και Φωτομετρίας, Τόμος Α, Πάτρα Δεκέμβριος 2011 Καμπεζίδης Χάρης, Ραδιομετρικές και φωτομετρικές Ποσότητες και Μονάδες Αρχές Ραδιομετρίας και Φωτομετρίας, Τόμος Β, Πάτρα Δεκέμβριος 2011 James J. Gibson, Η οικολογική προσέγγιση στην οπτική αντίληψη, μετ. Μ. Πουρκός, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 2002