Τα βιβλία των Εκδόσεων Πουκαμισάς συμπυκνώνουν την πολύχρονη διδακτική εμπειρία των συγγραφέων μας και αποτελούν το βασικό εκπαιδευτικό υλικό που χρησιμοποιούν οι μαθητές των φροντιστηρίων μας. Μέσα από τη διαρκή τους αξιοποίηση στις τάξεις μας διασφαλίζουμε τον εμπλουτισμό τους, τη συνεχή τους βελτίωση και την επιστημονική τους αρτιότητα, καθιστώντας τα βιβλία των Εκδόσεών μας εγγύηση για την επιτυχία των μαθητών. τα βιβλία των επιτυχιών
ΕΙΡΗΝΗ ΚΑΪΑΦΑ ΕΛΕΝΗ ΤΣΑΜΙΛΗ λατινικά Κείμενα 1-25 Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Ομάδα Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών
Σειρά: Γε ν ι κ ο Λυκειο Γ Λυκείου: Ανθρωπιστικές Σπουδές Λατινικά Γ Λυκείου, α τόμος, κείμενα 1-25, Ο.Π. Ανθρωπιστικών Σπουδών Ειρήνη Καϊάφα, Ελένη Τσαμίλη ISBN: 978-960-6881-70-1 SET: 978-960-6881-71-8 Επιμέλεια κειμένου-διόρθωση: Κυριάκος Εμμανουηλίδης Σχεδιασμός έκδοσης, εξώφυλλο: Γεωργία Λαμπροπούλου Στοιχειοθεσία-σελιδοποίηση: Μαλβίνα Κότο Υπεύθυνος έκδοσης: Κυριάκος Εμμανουηλίδης Copyright 2015 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ, Ειρήνη Καϊάφα, Ελένη Τσαμίλη για την ελληνική γλώσσα σε όλο τον κόσμο Επικοινωνία με συγγραφείς: Ειρήνη Καϊάφα eir.bill@yahoo.gr Ελένη Τσαμίλη frini33@yahoo.gr Απαγορεύεται η με οποιονδήποτε τρόπο, μέσο και μέθοδο αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, θέση σε κυκλοφορία, παρουσίαση, διανομή και η εν γένει πάσης φύσεως χρήση και εκμετάλλευση του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμηματικά καθώς και της ολικής αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου (στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης κ.λπ.) και του εξωφύλλου του σύμφωνα με τις διατάξεις της υπάρχουσας νομοθεσίας περί προστασίας πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων περιλαμβανομένων και των σχετικών διεθνών συμβάσεων. Σωτήρος και Αλκιβιάδου 132, ΤΚ 185 35 Πειραιάς Τ. 210 4112507 F. 210 4116752 www.poukamisas.gr publications@poukamisas.gr
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Αφορµή για τη συγγραφή του συγκεκριµένου βοηθήµατος στάθηκαν οι προβληµατισµοί που αναδείχτηκαν κατά τη διδασκαλία των Λατινικών Γ Λυκείου. Προβληµατισµοί που σχετίζονται µε τη διαπραγµάτευση των γραµµατικών φαινοµένων, κυρίως όμως µε τη διδασκαλία των συντακτικών φαινοµένων και τη διαµόρφωση συγκεκριμένης µεθοδολογίας, η οποία θα διευκολύνει τους µαθητές στην κατανόησή τους. Για τον λόγο αυτό, το παρόν βιβλίο φιλοδοξεί να συµβάλει σηµαντικά στη µελέτη των µαθητών, αλλά και να λειτουργήσει επικουρικά στη διδασκαλία του µαθήµατος από τους συνάδελφους καθηγητές. Αναλυτικότερα, κάθε λατινικό κείμενο διδάσκεται με την εξής δομή: Κείµενο στα λατινικά αραιογραµµένο, ώστε να σημειώνεται με ευκολία η συντακτική ανάλυση. Μετάφραση του κειµένου σε αντιστοιχία με την ορθή συντακτική σειρά των λέξεων. Πλήρης γραµµατική αναγνώριση των λέξεων του κειµένου με γραμματικές επισημάνσεις. Συγκεντρωτικοί πίνακες ουσιαστικών επιθέτων κατά κλίση, αντωνυµιών, επιρρημάτων, συνδέσμων, προθέσεων και αρχικών χρόνων των ρηµάτων. Κλίση συνεκφορών, ουσιαστικών, επιθέτων, μετοχών, αντωνυµιών και αριθµητικών. Παραθετική αντικατάσταση των επιθέτων και των επιρρηµάτων. Χρονικές και εγκλιτικές αντικαταστάσεις των ρηµάτων και των ρηµατικών τύπων. Πλήρης συντακτική ανάλυση. Αναλυτική δικαιολόγηση εισαγωγής, εκφοράς και συντακτικού ρόλου των δευτερευουσών προτάσεων. Εκτενής θεωρία γραµµατικής και συντακτικού μέσα από συγκεντρωτικούς πίνακες, κανόνες, παραδείγµατα και αναφορές σε αντίστοιχες δομές της αρχαίας ελληνικής. Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου. Προτεινόµενες ασκήσεις γραµµατικής και συντακτικού.
Στο τέλος του βιβλίου περιλαμβάνονται: Απαντήσεις στις επαναληπτικές ασκήσεις του σχολικού βιβλίου. Κριτήρια αξιολόγησης. Αναλυτική θεωρία της λατινικής γραμματικής, που περιλαμβάνει πίνακες µε την υποδειγµατική κλίση ουσιαστικών, επιθέτων, αντωνυµιών και ρηµάτων (ανώµαλα, ελλειπτικά, αποθετικά, ηµιαποθετικά, 3ης συζυγίας σε -io). Συγκεντρωτικοί κατάλογοι ουσιαστικών, επιθέτων, αντωνυμιών και ρημάτων. Ενδεικτικές απαντήσεις στις προτεινόμενες ασκήσεις. Οι συγγραφείς
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Κείμενο Ι 13 Κείμενο Μετάφραση 16 Γραμματική αναγνώριση 17 Επεξεργασία γραμματικών φαινομένων 20 Συντακτική ανάλυση 24 Θεωρία κειμένου 26 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 31 Προτεινόμενες ασκήσεις 32 Κείμενο ΙI 35 Κείμενο Μετάφραση 38 Γραμματική αναγνώριση 39 Επεξεργασία γραμματικών φαινομένων 42 Συντακτική ανάλυση 45 Θεωρία κειμένου 48 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 50 Προτεινόμενες ασκήσεις 51 Κείμενο ΙII 53 Κείμενο Μετάφραση 56 Γραμματική αναγνώριση 57 Επεξεργασία γραμματικών φαινομένων 61 Συντακτική ανάλυση 65 Θεωρία κειμένου 68 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 71 Προτεινόμενες ασκήσεις 72 Κείμενο ΙV 75 Κείμενο Μετάφραση 78 Γραμματική αναγνώριση 79 Επεξεργασία γραμματικών φαινομένων 82 Συντακτική ανάλυση 87 Θεωρία κειμένου 89 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 91 Προτεινόμενες ασκήσεις 92
Κείμενο V 93 Κείμενο Μετάφραση 96 Γραμματική αναγνώριση 97 Επεξεργασία γραμματικών φαινομένων 100 Συντακτική ανάλυση 104 Θεωρία κειμένου 107 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 109 Προτεινόμενες ασκήσεις 110 Κείμενο VΙ 111 Κείμενο Μετάφραση 114 Γραμματική αναγνώριση 115 Επεξεργασία γραμματικών φαινομένων 118 Συντακτική ανάλυση 123 Θεωρία κειμένου 126 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 129 Προτεινόμενες ασκήσεις 131 Κείμενο VIΙ 133 Κείμενο Μετάφραση 136 Γραμματική αναγνώριση 137 Επεξεργασία γραμματικών φαινομένων 141 Συντακτική ανάλυση 145 Θεωρία κειμένου 148 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 151 Προτεινόμενες ασκήσεις 153 Κείμενο VIIΙ 155 Κείμενο Μετάφραση 158 Γραμματική αναγνώριση 159 Επεξεργασία γραμματικών φαινομένων 163 Συντακτική ανάλυση 167 Θεωρία κειμένου 170 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 173 Προτεινόμενες ασκήσεις 175 Κείμενο ΙX 177 Κείμενο Μετάφραση 180 Γραμματική αναγνώριση 181 Επεξεργασία γραμματικών φαινομένων 185
Συντακτική ανάλυση 190 Θεωρία κειμένου 193 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 195 Προτεινόμενες ασκήσεις 197 Κείμενο X 199 Κείμενο Μετάφραση 202 Γραμματική αναγνώριση 203 Επεξεργασία γραμματικών φαινομένων 208 Συντακτική ανάλυση 213 Θεωρία κειμένου 217 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 218 Προτεινόμενες ασκήσεις 220 Κείμενο XI 223 Κείμενο Μετάφραση 226 Γραμματική αναγνώριση 228 Επεξεργασία γραμματικών φαινομένων 233 Συντακτική ανάλυση 238 Θεωρία κειμένου 242 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 243 Προτεινόμενες ασκήσεις 245 Κείμενο XII 247 Κείμενο Μετάφραση 250 Γραμματική αναγνώριση 251 Επεξεργασία γραμματικών φαινομένων 256 Συντακτική ανάλυση 262 Θεωρία κειμένου 266 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 267 Προτεινόμενες ασκήσεις 268 Κείμενο XIII 271 Κείμενο Μετάφραση 274 Γραμματική αναγνώριση 275 Επεξεργασία γραμματικών φαινομένων 279 Συντακτική ανάλυση 284 Θεωρία κειμένου 287 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 289 Προτεινόμενες ασκήσεις 291
Κείμενο XIV 293 Κείμενο Μετάφραση 296 Γραμματική αναγνώριση 298 Επεξεργασία γραμματικών φαινομένων 304 Συντακτική ανάλυση 310 Θεωρία κειμένου 314 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 317 Προτεινόμενες ασκήσεις 319 Κείμενο XV 321 Κείμενο Μετάφραση 324 Γραμματική αναγνώριση 325 Επεξεργασία γραμματικών φαινομένων 329 Συντακτική ανάλυση 334 Θεωρία κειμένου 338 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 340 Προτεινόμενες ασκήσεις 341 Κείμενο XVI 343 Κείμενο Μετάφραση 346 Γραμματική αναγνώριση 348 Επεξεργασία γραμματικών φαινομένων 354 Συντακτική ανάλυση 359 Θεωρία κειμένου 363 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 364 Προτεινόμενες ασκήσεις 366 Κείμενο XVII 369 Κείμενο Μετάφραση 372 Γραμματική αναγνώριση 373 Επεξεργασία γραμματικών φαινομένων 378 Συντακτική ανάλυση 383 Θεωρία κειμένου 386 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 387 Προτεινόμενες ασκήσεις 389 Κείμενο XVIII 391 Κείμενο Μετάφραση 394 Γραμματική αναγνώριση 396 Επεξεργασία γραμματικών φαινομένων 402
Συντακτική ανάλυση 407 Θεωρία κειμένου 412 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 413 Προτεινόμενες ασκήσεις 415 Κείμενο XIX 417 Κείμενο Μετάφραση 420 Γραμματική αναγνώριση 421 Επεξεργασία γραμματικών φαινομένων 425 Συντακτική ανάλυση 429 Θεωρία κειμένου 431 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 433 Προτεινόμενες ασκήσεις 435 Κείμενο XX 437 Κείμενο Μετάφραση 440 Γραμματική αναγνώριση 441 Επεξεργασία γραμματικών φαινομένων 446 Συντακτική ανάλυση 452 Θεωρία κειμένου 456 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 459 Προτεινόμενες ασκήσεις 460 Κείμενο XΧI 463 Κείμενο Μετάφραση 466 Γραμματική αναγνώριση 467 Επεξεργασία γραμματικών φαινομένων 472 Συντακτική ανάλυση 479 Θεωρία κειμένου 483 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 489 Προτεινόμενες ασκήσεις 491 Κείμενο XΧII 495 Κείμενο Μετάφραση 498 Γραμματική αναγνώριση 499 Επεξεργασία γραμματικών φαινομένων 504 Συντακτική ανάλυση 510 Θεωρία κειμένου 514 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 516 Προτεινόμενες ασκήσεις 518
Κείμενο XΧIII 521 Κείμενο Μετάφραση 524 Γραμματική αναγνώριση 526 Επεξεργασία γραμματικών φαινομένων 533 Συντακτική ανάλυση 540 Θεωρία κειμένου 547 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 551 Προτεινόμενες ασκήσεις 553 Κείμενο XΧIV 557 Κείμενο Μετάφραση 560 Γραμματική αναγνώριση 562 Επεξεργασία γραμματικών φαινομένων 568 Συντακτική ανάλυση 574 Θεωρία κειμένου 581 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 584 Προτεινόμενες ασκήσεις 586 Κείμενο XΧV 589 Κείμενο Μετάφραση 592 Γραμματική αναγνώριση 594 Επεξεργασία γραμματικών φαινομένων 601 Συντακτική ανάλυση 607 Θεωρία κειμένου 613 Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 616 Προτεινόμενες ασκήσεις 617 Απαντήσεις στις επαναληπτικές ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 621 Κριτήρια αξιολόγησης 633 Θεωρία γραμματικής 645 Κατάλογος ουσιαστικών, επιθέτων, αντωνυμιών & ρημάτων 733 Επιλεγμένες απαντήσεις στις προτεινόμενες ασκήσεις 755
ΚΕΙΜΕΝΟ I o εξόριστος ποιητής
Ο ΕΞΟΡΙΣΤΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ Ο ΕΞΟΡΙΣΤΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ Ovidius poeta in terra Pontica exulat. Epistulas Romam scriptitat. Epistulae plenae querelarum sunt. Romam desiderat et fortunam adversam deplorat. Narrat de incolis barbaris et de terra gelida. Poetam curae et miseriae excruciant. Epistulis contra iniuriam repugnat. Musa est unica amica poetae. 15
ΚΕΙΜΕΝΟ I ΚΕΙΜΕΝΟ Ovidius poeta exulat in terra Pontica. Scriptitat epistulas Romam. Epistulae sunt plenae querelarum. Desiderat Romam et deplorat adversam fortunam. Narrat de barbaris incolis et de gelida terra. Curae et miseriae excruciant poetam. Epistulis repugnat contra iniuriam. Musa est unica amica poetae. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Ο Οβίδιος ο ποιητής είναι εξόριστος στη γη του Πόντου. Γράφει συχνά επιστολές στη Ρώμη. Οι επιστολές είναι γεμάτες από παράπονα. Επιθυμεί τη Ρώμη και κλαίει (θρηνεί) την αντίξοη τύχη. Αφηγείται για τους βάρβαρους κατοίκους και για την παγωμένη γη. Οι έγνοιες και οι δυστυχίες βασανίζουν τον ποιητή. Με τις επιστολές μάχεται ενάντια στην αδικία. Η Μούσα είναι η μοναδική φίλη του ποιητή. 16
Ο ΕΞΟΡΙΣΤΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ 1. 2. 3. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ Ovidius poeta in terra Pontica exulat Ovidius: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού Ovidius -ii(i), αρσ. β Οβίδιος poeta: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού poeta -ae, αρσ. α ποιητής in: πρόθεση + αφαιρετική σε terra: αφαιρετική ενικού του ουσιαστικού terra -ae, θηλ. α γη Pontica: αφαιρετική ενικού θηλυκού γένους του επιθέτου Ponticus -a -um, β κλίσης ο του Εύξεινου Πόντου, ο Ποντικός exulat: γ ενικό οριστικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος exulo, exulavi, exulatum, exulare (1) είμαι εξόριστος Ovidius: το ουσιαστικό δεν σχηματίζει πληθυντικό αριθμό, αφού αποτελεί κύριο όνομα. Σχηματίζει τη γενική ενικού σε -ii(i) και την κλητική ενικού σε -i. poeta: το ουσιαστικό είναι αρσενικού γένους α κλίσης. Epistulas Romam scriptitat epistulas: αιτιατική πληθυντικού του ουσιαστικού epistula -ae, θηλ. α επιστολή Romam: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού Roma -ae, θηλ. α Ρώμη scriptitat: γ ενικό οριστικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος scriptito, scriptitavi, scriptitatum, scriptitare (1) γράφω συχνά Romam: το ουσιαστικό δεν σχηματίζει πληθυντικό αριθμό, αφού αποτελεί κύριο όνομα. Epistulae plenae querelarum sunt epistulae: ονομαστική πληθυντικού του ουσιαστικού epistula -ae, θηλ. α επιστολή plenae: ονομαστική πληθυντικού θηλυκού γένους του επιθέτου plenus -a -um, β κλίσης γεμάτος -η -ο querelarum: γενική πληθυντικού του ουσιαστικού querela -ae, θηλ. α παράπονο, διαμαρτυρία sunt: γ πληθυντικό οριστικής ενεστώτα του ρήματος sum, fui,, esse είμαι 17
ΚΕΙΜΕΝΟ I 4. 5. 6. Romam desiderat et fortunam adversam deplorat Romam: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού Roma -ae, θηλ. α Ρώμη desiderat: γ ενικό οριστικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος desidero, desideravi, desideratum, desiderare (1) επιθυμώ, μου λείπει κάτι et: συμπλεκτικός σύνδεσμος και fortunam: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού fortuna -ae, θηλ. α τύχη adversam: αιτιατική ενικού θηλυκού γένους του επιθέτου adversus -a -um, β κλίσης αντίξοος -η -ο, κακός -ή -ό deplorat: γ ενικό οριστικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος deploro, deploravi, deploratum, deplorare (1) θρηνώ, κλαίω Romam: το ουσιαστικό δεν σχηματίζει πληθυντικό αριθμό, αφού αποτελεί κύριο όνομα. Narrat de incolis barbaris et de terra gelida narrat: γ ενικό οριστικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος narro, narravi, narratum, narrare (1) αφηγούμαι de: πρόθεση + αφαιρετική για incolis: αφαιρετική πληθυντικού του ουσιαστικού incola -ae, αρσ. α κάτοικος barbaris: αφαιρετική πληθυντικού αρσενικού γένους του επιθέτου barbarus -a -um, β κλίσης βάρβαρος -η -ο et: συμπλεκτικός σύνδεσμος και de: όπως παραπάνω terra: αφαιρετική ενικού του ουσιαστικού terra -ae, θηλ. α γη gelida: αφαιρετική ενικού θηλυκού γένους του επιθέτου gelidus -a -um, β κλίσης παγωμένος -η -ο incolis: το ουσιαστικό είναι αρσενικού γένους α κλίσης. Poetam curae et miseriae excruciant poetam: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού poeta -ae, αρσ. α ποιητής curae: ονομαστική πληθυντικού του ουσιαστικού cura -ae, θηλ. α έγνοια, φροντίδα et: συμπλεκτικός σύνδεσμος και miseriae: ονομαστική πληθυντικού του ουσιαστικού miseria -ae, θηλ. α δυστυχία excruciant: γ πληθυντικό οριστικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος excrucio, excruciavi, excruciatum, excruciare (1) βασανίζω poetam: το ουσιαστικό είναι αρσενικού γένους α κλίσης. 18
Ο ΕΞΟΡΙΣΤΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ 7. 8. Epistulis contra iniuriam repugnat epistulis: αφαιρετική πληθυντικού του ουσιαστικού epistula -ae, θηλ. α επιστολή contra: πρόθεση + αιτιατική εναντίον, αντίθετα σε iniuriam: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού iniuria -ae, θηλ. α αδικία repugnat: γ ενικό οριστικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος repugno, repugnavi, repugnatum, repugnare (1) αντιμάχομαι, ανθίσταμαι Musa est unica amica poetae Musa: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού Musa -ae, θηλ. α Μούσα est: γ ενικό οριστικής ενεστώτα του ρήματος sum, fui,, esse είμαι unica: ονομαστική ενικού θηλυκού γένους του επιθέτου unicus -a -um, β κλίσης μοναδικός -ή -ό amica: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού amica -ae, θηλ. α φίλη poetae: γενική ενικού του ουσιαστικού poeta -ae, αρσ. α ποιητής poetam: το ουσιαστικό είναι αρσενικού γένους α κλίσης. 19
ΚΕΙΜΕΝΟ I ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΩΝ ΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ Α κλίση Β κλίση Β κλίση αρσενικά αρσενικά Ponticus -a -um poeta -ae Οvidius -ii(i) plenus -a -um incola -ae adversus -a -um θηλυκά barbarus -a -um terra -ae gelidus -a -um epistula -ae unicus -a -um Roma -ae querela -ae fortuna -ae cura -ae miseria -ae iniuria -ae Musa -ae amica -ae et ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ in + αφαιρετική de + αφαιρετική contra + αιτιατική ΒΟΗΘΗΤΙΚΟ ΡΗΜΑ sum, fui,, esse ΡΗΜΑΤΑ 20 1η ΣΥΖΥΓΙΑ exulo, exulavi, exulatum, exulare scriptito, scriptitavi, scriptitatum, scriptitare desidero, desideravi, desideratum, desiderare deploro, deploravi, deploratum, deplorare narro, narravi, narratum, narrare excrucio, excruciavi, excruciatum, excruciare repugno, repugnavi, repugnatum, repugnare
Ο ΕΞΟΡΙΣΤΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ ΚΛΙΣΗ ΣΥΝΕΚΦΟΡΩΝ Ενικός Ονομ epistula plena (1) incola barbarus (1) terra gelida (1) Γεν epistulae plenae incolae barbari terrae gelidae Δοτ epistulae plenae incolae barbaro terrae gelidae Αιτ epistulam plenam incolam barbarum terram gelidam Κλ epistula plena incola barbare terra gelida Αφαιρ epistula plena incola barbaro terra gelida Πληθυντικός Ονομ epistulae plenae incolae barbari terrae gelidae Γεν epistularum plenarum incolarum barbarorum terrarum gelidarum Δοτ epistulis plenis incolis barbaris terris gelidis Αιτ epistulas plenas incolas barbaros terras gelidas Κλ epistulae plenae incolae barbari terrae gelidae Αφαιρ epistulis plenis incolis barbaris terris gelidis (1) Τα επίθετα συμφωνούν με τα ουσιαστικά που προσδιορίζουν στο γένος, στον αριθμό και στην πτώση και κανονικά συναντώνται μετά το ουσιαστικό. 21
ΚΕΙΜΕΝΟ I ΚΛΙΣΗ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ Ενικός Ονομ poeta miseria querela Roma (2) Ovidius (3) Γεν poetae miseriae querelae Romae Ovidii/i Δοτ poetae miseriae querelae Romae Ovidio Αιτ poetam miseriam querelam Romam Ovidium Κλ poeta miseria querela Roma Ovidi Αφαιρ poeta miseria querela Roma Ovidio Πληθυντικός Ονομ poetae miseriae querelae Γεν poetarum miseriarum querelarum Δοτ poetis miseriis querelis Αιτ poetas miserias querelas Κλ poetae miseriae querelae Αφαιρ poetis miseriis querelis (2) Το ουσιαστικό, ως κύριο όνομα πόλης, δεν σχηματίζει πληθυντικό αριθμό. (3) Τα κύρια λατινικά ονόματα σε -ius σχηματίζουν την κλητική ενικού σε -i. ΚΛΙΣΗ ΔΕΥΤΕΡΟΚΛΙΤΟΥ ΕΠΙΘΕΤΟΥ Ενικός Ονομ plenus plena plenum Γεν pleni plenae pleni Δοτ pleno plenae pleno Αιτ plenum plenam plenum Κλ plene plena plenum Αφαιρ pleno plena pleno Πληθυντικός Ονομ pleni plenae plena Γεν plenorum plenarum plenorum Δοτ plenis plenis plenis Αιτ plenos plenas plena Κλ pleni plenae plena Αφαιρ plenis plenis plenis 22
Ο ΕΞΟΡΙΣΤΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ ΧΡΟΝΙΚΗ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΡΗΜΑΤΩΝ Οριστική Ενσ exulat scriptitat sunt est desiderat Πρτ exulabat scriptitabat erant erat desiderabat Μελλ exulabit scriptitabit erunt erit desiderabit Πρκ exulavit scriptitavit fuerunt/ere fuit desideravit Υπερσ exulaverat scriptitaverat fuerant fuerat desideraverat Σ.μελλ exulaverit scriptitaverit fuerint fuerit desideraverit Οριστική Ενσ deplorat narrat excruciant repugnat Πρτ deplorabat narrabat excruciabant repugnabat Μελλ deplorabit narrabit excruciabunt repugnabit Πρκ deploravit narravit excruciaverunt/ere repugnavit Υπερσ deploraverat narraverat excruciaverant repugnaverat Σ.μελλ deploraverit narraverit excruciaverint repugnaverit 23
ΚΕΙΜΕΝΟ I ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ 1. Ovidius poeta in terra Pontica exulat: κύρια πρόταση κρίσεως exulat: ρήμα Ovidius: υποκείμενο στο exulat poeta: παράθεση στο Ovidius in terra: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει στάση σε τόπο και προσδιορίζει το exulat Pontica: επιθετικός προσδιορισμός στο terra 2. Epistulas Romam scriptitat: κύρια πρόταση κρίσεως scriptitat: ρήμα Ovidius: εννοούμενο υποκείμενο στο scriptitat epistulas: αντικείμενο στο scriptitat Romam: απρόθετη αιτιατική που δηλώνει κίνηση προς τόπο και προσδιορίζει το scriptitat 3. Epistulae plenae querelarum sunt: κύρια πρόταση κρίσεως sunt: ρήμα epistulae: υποκείμενο στο sunt plenae: κατηγορούμενο στο epistulae μέσω του sunt querelarum: γενική ως συμπλήρωμα (γενική αντικειμενική) στο plenae 4. Romam desiderat: κύρια πρόταση κρίσεως desiderat: ρήμα Ovidius: εννοούμενο υποκείμενο στο desiderat Romam: αντικείμενο στο desiderat 5. [et] fortunam adversam deplorat: κύρια πρόταση κρίσεως deplorat: ρήμα Ovidius: εννοούμενο υποκείμενο στο deplorat fortunam: αντικείμενο στο deplorat adversam: επιθετικός προσδιορισμός στο fortunam Η αιτιατική τίθεται σε απρόθετη μορφή γιατί πρόκειται για όνομα πόλης. 6. Narrat de incolis barbaris et de terra gelida: κύρια πρόταση κρίσεως narrat: ρήμα Ovidius: εννοούμενο υποκείμενο στο narrat 24
Ο ΕΞΟΡΙΣΤΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ de incolis (et) de terra: εμπρόθετοι προσδιορισμοί που δηλώνουν αναφορά και προσδιορίζουν το narrat barbaris: επιθετικός προσδιορισμός στο incolis gelida: επιθετικός προσδιορισμός στο terra 7. Poetam curae et miseriae excruciant: κύρια πρόταση κρίσεως excruciant: ρήμα curae (et) miseriae: υποκείμενα στο excruciant poetam: αντικείμενο στο excruciant 8. Epistulis contra iniuriam repugnat: κύρια πρόταση κρίσεως repugnat: ρήμα poeta: εννοούμενο υποκείμενο στο repugnat epistulis: απρόθετη αφαιρετική που δηλώνει όργανο και προσδιορίζει το repugnat contra iniuriam: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει εχθρική κατεύθυνση/εναντίωση και προσδιορίζει το repugnat 9. Musa est unica amica poetae: κύρια πρόταση κρίσεως est: ρήμα Musa: υποκείμενο στο est amica: κατηγορούμενο στο Musa μέσω του est unica: επιθετικός προσδιορισμός στο amica poetae: γενική κτητική στο amica 25
ΚΕΙΜΕΝΟ I ΘΕΩΡΙΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Γραμματική 1. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ Πτώση Ονομαστική, κλητική (ορθές πτώσεις) Γενική, δοτική, αιτιατική, αφαιρετική (πλάγιες πτώσεις) Αριθμός Ενικός, πληθυντικός Γένος Αρσενικό, θηλυκό, ουδέτερο Κλίση Πρώτη (μόνο αρσενικά και θηλυκά), δεύτερη, τρίτη, τέταρτη, πέμπτη (μόνο αρσενικά και θηλυκά) π.χ. epistulae: ονομαστική πληθυντικού, θηλυκού γένους, του ουσιαστικού α κλίσης, epistula -ae 2. Α ΚΛΙΣΗ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ Η α κλίση περιλαμβάνει ουσιαστικά αρσενικού και θηλυκού γένους με χαρακτήρα -a. Τα ουσιαστικά της α κλίσης είναι θηλυκά, εκτός από όσα δηλώνουν αρσενικά πρόσωπα. Τα αρσενικά ουσιαστικά της α κλίσης κλίνονται όπως τα θηλυκά. Τα θηλυκά ουσιαστικά filia και dea σχηματίζουν τη δοτική-αφαιρετική πληθυντικού και σε -abus, όταν είναι ανάγκη να γίνει διάκριση από τις όμοιες πτώσεις των ουσιαστικών filius και deus της β κλίσης. Επομένως: deis και deabus, filiis και filiabus Ορισμένα ουσιαστικά της α κλίσης, ιδίως κύρια ονόματα που η λατινική χρησιμοποίησε από την ελληνική, σχηματίζουν συνήθως μερικές πτώσεις του ενικού αριθμού όπως και στα αρχαία ελληνικά. π.χ. (ονομαστική) Aeneas (= Αινείας), (αιτιατική) Aenean (= Αινείαν) 26
Ο ΕΞΟΡΙΣΤΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ Ενικός Ονομ cur-a (=έγνοια [θηλυκό]) incol-a (= κάτοικος [αρσενικό]) Γεν cur-ae incol-ae Δοτ cur-ae incol-ae Αιτ cur-am incol-am Κλ cur-a incol-a Αφαιρ cur-a incol-a Πληθυντικός Ονομ cur-ae incol-ae Γεν cur-arum incol-arum Δοτ cur-is incol-is Αιτ cur-as incol-as Κλ cur-ae incol-ae Αφαιρ cur-is incol-is 3. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΡΗΜΑΤΩΝ Πρόσωπο Α ενικό (ego), β ενικό (tu), γ ενικό (is), α πληθυντικό (nos), β πληθυντικό (vos), γ πληθυντικό (ei) Αριθμός Ενικός, πληθυντικός Έγκλιση Οριστική, υποτακτική, προστακτική Ονοματικοί τύποι Απαρέμφατο (ε.φ./π.φ.), μετοχή (ε.φ./π.φ.), σουπίνο (ε.φ.), γερούνδιο (ε.φ.), γερουνδιακό (π.φ.) Χρόνοι Αρκτικοί χρόνοι ενεστώτας παρακείμενος με σημασία ενεστώτα μέλλοντας (απλός, συντελεσμένος) Ιστορικοί χρόνοι παρατατικός παρακείμενος με σημασία αορίστου υπερσυντέλικος 27
ΚΕΙΜΕΝΟ I Παροντικοί: ενεστώτας, παρακείμενος Παρελθοντικοί: παρατατικός, υπερσυντέλικος Μελλοντικοί: μέλλοντας, συντελεσμένος μέλλοντας Συντελικοί (συντελεσμένοι): παρακείμενος, υπερσυντέλικος, συντελεσμένος μέλλοντας Φωνή Ενεργητική, παθητική (μέση) Συζυγία 1η, 2η, 3η, 4η π.χ. narrat: γ ενικό οριστικής ενεστώτα, ενεργητικής φωνής, του ρήματος narro (1η συζυγία) Αρχικοί χρόνοι ρημάτων i. Α ενικό οριστικής ενεστώτα amo με το ενεστωτικό θέμα σχηματίζονται ο παρατατικός και ο μέλλοντας. ii. Α ενικό οριστικής παρακειμένου amavi με το θέμα του παρακειμένου σχηματίζονται ο υπερσυντέλικος και ο συντελεσμένος μέλλοντας. iii. Σουπίνο σε αιτιατική amatum με το θέμα από το σουπίνο σχηματίζονται οι μετοχές του μέλλοντα και του παρακειμένου. iv. Απαρέμφατο ενεστώτα amare με το θέμα του απαρεμφάτου σχηματίζεται η υποτακτική του παρατατικού. 4. 1η ΣΥΖΥΓΙΑ ΡΗΜΑΤΩΝ (ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ) Ενεστώτας (Οριστική) ama-o/amo ama-s ama-t ama-mus ama-tis ama-nt sum es est sumus estis sunt sum Συντακτικό 1. ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΣΤΗ ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Η συντακτική δομή της πρότασης στη λατινική γλώσσα δεν διαφέρει από αυτή στην αρχαία ελληνική. 28
Ο ΕΞΟΡΙΣΤΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ Ονοματικό σύνολο: υποκείμενο Ρηματικό σύνολο (κατηγόρημα): α) ρήμα αμετάβατο: Ovidius poeta in terra Pontica exulat. β) ρήμα μεταβατικό (μονόπτωτο ή δίπτωτο): Aeneas reginae insidias Graecorum renarrat. γ) ρήμα συνδετικό (κατηγορούμενο υποκειμένου ή αντικειμένου): Silius Italicus, poeta epicus, vir clarus erat. δ) ρήμα παθητικό (ποιητικό αίτιο): Catilina a Cicerone ex urbe expulsus est. ε) ρήμα απρόσωπο (με υποκείμενο το απαρέμφατο): Licebit tibi quoque pugillares adportare. 2. ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΠΤΩΣΕΩΝ Α. Χρήση ορθών πτώσεων α) ονομαστική: ως υποκείμενο ρήματος, ως κατηγορούμενο υποκειμένου. β) κλητική: ως κλητική προσφώνηση Β. Χρήση πλάγιων πτώσεων α) ως αντικείμενα ρημάτων: Regia hostia deo placet. β) ως ετερόπτωτοι προσδιορισμοί: Patria Aeneae Troia est. γ) ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί: Epistulis contra iniuriam repugnat. Προσοχή: Στις χρήσεις της αφαιρετικής αντιστοιχεί άλλοτε η γενική και άλλοτε η δοτική στην αρχαία ελληνική. Συντακτικός ρόλος Αρχαία ελληνικά Λατινικά Αντικείμενο ρήματος Γενική κτητική (ετερόπτωτος προσδιορισμός) Δοτική/αφαιρετική του τρόπου (επιρρηματικός προσδιορισμός) Ὁ ἀνήρ φέρει τήν ψῆφον. Ἡ οἰκία τοῦ πατρός ἐστί μεστή ἀγαθῶν. Τοιούτῳ τρόπῳ ἐδίδασκον τήν μουσικήν. Epistulas Romam scriptitat. Omnes gentes Hispaniae bello superavit. Eo modo exercitum alacrem in pugnam misit. 29
ΚΕΙΜΕΝΟ I 3. ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ Α. Ονοματικοί προσδιορισμοί α) παράθεση, επεξήγηση β) επιθετικός, κατηγορηματικός προσδιορισμός Συντακτικός ρόλος Αρχαία ελληνικά Λατινικά Παράθεση, επιθετικός προσδιορισμός Κατηγορηματικός προσδιορισμός Επεξήγηση Δημοσθένης, ὁ ῥήτωρ, ἔλεγε (παράθεση) τόν ἔσχατον (επιθετικός προσδιορισμός) μῦθον. Πᾶς ὁ βίος τῶν ἀνθρώπων ἐστί μεστός κακῶν. Ἡ πλουσία πόλις, ἡ Ἀλεξάνδρεια. Β. Επιρρηματικοί προσδιορισμοί α) επίρρημα β) εμπρόθετος προσδιορισμός γ) επιρρηματική μετοχή δ) επιρρηματικό κατηγορούμενο ε) δευτερεύουσα επιρρηματική πρόταση στ) πλάγια πτώση Ovidius poeta (παράθεση) in terra Pontica (επιθετικός προσδιορισμός) exulat. Ultimis annis vitae suae in Campania se tenebat. Filiola eius, Tertia, ad complexum patris cucurrit. Συντακτικός ρόλος Αρχαία ελληνικά Λατινικά Επίρρημα Βραδέως (τρόπος) Ibi (τόπος) Εμπρόθετος προσδιορισμός Επιρρηματική μετοχή Επιρρηματικό κατηγορούμενο Δευτερεύουσα επιρρηματική πρόταση Ἐπορεύοντο εἰς τήν πόλιν (κίνηση προς τόπο). Κελεύσας (χρόνος) τάδε ἔφυγε. Οἱ στρατιῶται ἐσκήνουν ὑπαίθριοι (τόπος). Ἔπλεον ἵνα τοῖς Κερκυραίοις πολεμήσαιεν. Aeneas ad Italiam navigat (κίνηση προς τόπο). Paulo post rumore caedis exterritus (αιτία) prorepsit ad solarium. Populus Romanus cladem Cannensem pavidus (τρόπος) audivit. Ubi in Italia fuit. 30
Ο ΕΞΟΡΙΣΤΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Ι. Να προστεθούν οι καταλήξεις που λείπουν στα ονόματα και στα ρήματα: - Ego (εγώ) in terra barbar exul. - Epistula plen querel est. - Nos (εμείς) epistulas amic. (δοτ. πλ.) scriptit. - Vos (εσείς) Romam desidera et terr barbaram deplora. - Τu (εσύ) de terra Pontic narra. - Te (εσένα) cura excrucia. - Vos epistulis contra fοrtun adversam repugna. Απαντηση barbara exulo plena querelarum amicis scriptitamus desideratis terram deploratis Pontica narras excruciat fortunam repugnatis ΙΙ. Να χωριστούν σε συλλαβές οι λέξεις της πρότασης: Epistulis contra iniuriam repugnat (βλ. τη Γραμματική και το Επίμετρο). Απαντηση Ε-pis-tu-lis / con-tra / in-iu-ri-am / re-pug-nat ΙΙΙ. Να συμπληρωθούν οι τύποι του sum στις φράσεις: Tu poeta. Vos poetae. Ego poeta. Ille (εκείνος) poeta. Nos poetae. Illi (εκείνοι) poetae. Απαντηση es / estis / sum / est / sumus / sunt IV. Να μεταφραστεί στα λατινικά η πρόταση: Η αντίξοη τύχη βασανίζει τον ποιητή. (Για τη σειρά των λέξεων βλ. το κείμενο και το Επίμετρο.) Απαντηση Fortuna adversa poetam excruciat. 31
ΚΕΙΜΕΝΟ I ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ 1. Να αναγνωρίσετε γραμματικά τα ουσιαστικά και να γράψετε τις πλάγιες πτώσεις τους στον αντίθετο αριθμό. Ουσιαστικό terra epistulae querelarum incolis miseriae epistulis poetae Γραμματική αναγνώριση Πλάγιες πτώσεις στον αντίθετο αριθμό 2. Nα κλίνετε τις συνεκφορές στις πλάγιες πτώσεις. Γεν Αιτ Αφαιρ Γεν Αιτ Αφαιρ epistulae plenae incolis barbaris Ενικός Πληθυντικός 3. 4. Να μεταφέρετε τα ρήματα του κειμένου στο ίδιο πρόσωπο στον άλλο αριθμό του ενεστώτα. Nα γράψετε τους τύπους που ζητούνται. exulat scriptitat α πληθυντικό, οριστική, παρελθοντικοί χρόνοι β ενικό, οριστική, μελλοντικοί χρόνοι 32
Ο ΕΞΟΡΙΣΤΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ sunt desiderat excruciant narrat β πληθυντικό, οριστική, ιστορικοί χρόνοι β ενικό, οριστική, συντελικοί χρόνοι γ πληθυντικό, οριστική, παροντικοί χρόνοι απαρέμφατο ενεστώτα και παρακειμένου 5. Να μεταφέρετε τους ρηματικούς τύπους σε όλους τους χρόνους στην παθητική φωνή και στο πρόσωπο που ζητείται. Ενσ Πρτ Μελλ Πρκ Υπερσ Σ.μελλ deplorat (α πληθυντικό) repugnat (β ενικό) 6. Να αναγνωρίσετε όλα τα επίθετα του κειμένου, να δηλώσετε το γένος τους και να τα γράψετε στην ίδια πτώση και στα τρία γένη. 7. Να αναγνωρίσετε γραμματικά τις λέξεις. poeta... plenae... fortunam... incolis... terra... excruciant... contra... est... 8. Να μεταφέρετε τα ρήματα του κειμένου στο β πληθυντικό πρόσωπο ενεστώτα και παρατατικού στην παθητική φωνή και στο γ ενικό πρόσωπο μέλλοντα και παρακειμένου στην ενεργητική φωνή. 33
ΚΕΙΜΕΝΟ I 9. terra Pontica, fortunam adversam, unica amica: να σχηματίσετε τις συνεκφορές στις πλάγιες πτώσεις στον αντίθετο αριθμό. Γεν Δοτ Αιτ Αφαιρ terra Pontica fortunam adversam unica amica Αντίθετος αριθμός ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ 1. Nα αναγνωρίσετε τους ονοματικούς ομοιόπτωτους προσδιορισμούς του κειμένου και να δηλώσετε τον προσδιοριζόμενο όρο. 2. Nα συμπληρώσετε τα κενά με τη σωστή κατάληξη. Nos... (scriptito)... (epistula, πληθ.)... (Roma, προς τη Ρώμη). Illi... (narro) de... (cura, πληθ.). Homines in... (terra gelida)... (exulo). Poetae... (patria, ενικ.)... (desidero). Regina... (renarro) de... (insidiae, πληθ.) in terra... (gelida). 3. Nα μεταφέρετε τις προτάσεις στον αντίθετο αριθμό: Epistulae plenae querelarum sunt. Scriptor (= ο συγγραφέας) narrat de incolis barbaris et de terra gelida. Poeta epistulas Romam scriptitat. Amica poetae in terra gelida exulat. Incola barbarus Romam non desiderat. 4. Nα διαγράψετε τη λανθασμένη απάντηση. poeta παράθεση ή επεξήγηση; Romam απρόθετη αιτιατική της στάσης ή της κίνησης σε τόπο; querelarum γενική υποκειμενική ή αντικειμενική; de terra εμπρόθετος της αναφοράς ή της κίνησης από τόπο; epistulis αφαιρετική του οργάνου ή της αιτίας; unica επιθετικός προσδιορισμός ή κατηγορούμενο; barbaris επιθετικός προσδιορισμός ή κατηγορηματικός; 34