Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Φιλοσοφική σχολή Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας Ελευθερία Καραμήτρου ΤΟ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΑΤΑ ΤΗΝ 3η ΧΙΛΙΕΤΙΑ π.χ. «Η οικιστική αρχιτεκτονική της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού στις Κυκλάδες και το αμυντικό της σύστημα» Προπτυχιακή εργασία Ιωάννινα, 2016
Τα κριτήρια επιλογής των θέσεων Ο κατάλληλος τόπος για την ανέγερση των οικισμών ήταν οι πλαγιές των λόφων. Αφ ενός βοηθούσαν στην αποστράγγιση και αφ ετέρου προστάτευαν, ως έναν βαθμό από τον αέρα. Αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, πως οι ανάγκες για προστασία από τον αέρα και τον ήλιο και για αποστράγγιση των νερών που φέρνουν οι χειμωνιάτικες καταιγίδες 1, αποτελούσαν καταλυτικούς παράγοντες για την επιλογή της θέσης. Τόσο ο καλοκαιριάτικος ήλιος, όσο και το χειμωνιάτικο κρύο μπορούν να αντιμετωπιστούν με χονδρούς τοίχους και μικρά παράθυρα. Ο ήλιος αντιμετωπίζεται επίσης με τον ασβέστη ή το λευκό κονίαμα. Γενικότερες προϋποθέσεις είναι η πρόσβαση σε πόσιμο νερό, ψαρότοπους, καλλιεργήσιμη γη και σε άλλες πιθανές πλουτοπαραγωγικές πηγές. 2 Η ύπαρξη ενός καλού λιμανιού και οι αμυντικές δυνατότητες μιας τοποθεσίας είχαν επίσης ζωτική σημασία. Ο οικισμός του Καστριού στη Σύρο Γενικά γεωγραφικά στοιχεία Η Σύρος βρίσκεται στο κέντρο σχεδόν των Κυκλάδων ( τα κυκλαδίτικα νησιά, αποτελούν τις κορυφές των βουνών της Αιγηίδας, της ξηράς δηλαδή που καταποντίστηκε σε γεωλογικούς χρόνους, πριν από 5.000.000 χρόνια περίπου 3 ). Το Καστρί βρίσκεται στα βορειοανατολικά παράλια της ορεινής Βόρειας Σύρου ή Απάνω Μεριά, όπως ονομάζεται σήμερα το βόρειο τμήμα του νησιού και αγναντεύει τα νησιά της Άνδρου και της Τήνου 4 (εικ.1). 1 Barber, R., L., N,. 1994, 44 2 Barber, R., L., N., 1994, 45 3 Ντούμας, Χ., 2000,16 4 Μαρθάρη, Μ., 2001,91
Εικόνα 1 Η Σύρος με το Καστρί στο βορειοανατολικό σημείο της Αρχαιολογικά Δεδομένα Η αρχαιολογική ανασκαφική δραστηριότητα έλαβε χώρα στο νησί ήδη από το β μισό του 19 ου αιώνα (1898), με την δημοσίευση των επιγραφών που βρέθηκαν εκεί από τον Κλώνα Στέφανο και τις ανασκαφές του Χρήστου Τσούντα. 5 Κατά τις αρχές τις δεκαετίας του 1960 στο Καστρί ανέσκαψε και η Γερμανίδα Ε.-Μ. Bossert. Με τις ανασκαφές που διεξήχθησαν στην περιοχή, ήλθε στο φως ο οχυρωμένος οικισμός του Καστριού, που βρίσκεται στην κορυφή του ομώνυμου υψώματος. Ο οχυρωμένος οικισμός χρονολογείται σήμερα στην Πρωτοκυκλαδική ΙΙΙΑ περίοδο γνωστή και ως φάση της ομάδας Καστριού (2300-2000 περίπου π.χ.). 6 5 Μαρθάρη, Μ., 2005 6 Μαρθάρη, Μ., 2001, 91
Εικόνα 2 Το ύψωμα του Καστριού όπως φαίνεται από την Χαλανδριανή. Απέναντι η Άνδρος και η Τήνος. Η οχύρωση Το Καστρί ήταν μικρότερος οικισμός με έκταση που δεν ξεπερνούσε τα πέντε στρέμματα, αλλά εντυπωσιακά οχυρωμένος. Οι εντυπωσιακές οχυρώσεις του Καστριού, παρά το μικρό μέγεθος του οικισμού, και σε συνδυασμό με τα κινητά ευρήματα, δείχνουν την ευμάρεια των κατοίκων του και τις ιδιαίτερες σχέσεις τους με τα παράλια της Μικράς Ασίας. 7 Ακόμη, η οχύρωση του Καστριού παρουσιάζει ομοιότητες με άλλες οχυρώσεις προϊστορικών οικισμών σε χώρες της Ευρώπης (Ισπανία, Πορτογαλία), αλλά και στην Ελλάδα με τον οικισμό της Λέρνας στην Αργολίδα. 8 Εικόνα 3 Τμήμα του οχυρωματικού τείχους 9 7 Μαρθάρη, Μ., 2005, 227 8 Bossert, E., M., 1967, 53 9 Μαρθάρη, Μ., 2005,227
Το προτείχισμα στο βόρειο τμήμα του οικισμού Στο βόρειο τμήμα και λιγότερο στο δυτικό τμήμα του οικισμού βρέθηκε ο τύπος της οχύρωσης που περιλαμβάνει προτείχισμα και τείχος με πεταλόσχημους πύργους, ενώ στο δυτικό τμήμα του οικισμού βρέθηκαν τμήματα του κύριου τείχους και ενός από τους πύργους. 10 Το προτείχισμα του βόρειου τμήματος, σήμερα, έχει ύψος κατά μέσο όρο 0,25μ., ενώ το μέγιστο ύψος του είναι 0,58μ. Ακόμη, το πάχος του προτειχίσματος κυμαίνεται 0,90-1,15 μ. Οι αρχαιολόγοι εικάζουν, ωστόσο, ότι υπήρχε ένας πιο απλός τείχος στο νότιο και στο ανατολικό τμήμα. Εικόνα 4 Προτείχισμα και τείχος Το κύριο τείχος στο βόρειο τμήμα του οικισμού Έχει μήκος 71,5 μ. Αποτελείται από ψηλά κομμάτια μαρμάρου, Κατά μέσο όρο έχει ύψος 1μ. με το ψηλότερο σημείο να είναι 1,34μ. ( ανατολικά του πύργου Ε). 11 Το πάχος του τείχους κυμαίνεται μεταξύ 1,30-1,80 μ. Αρχικά, το τείχος δεν είχε τόσο πάχος, αργότερα το ενίσχυσαν από την εσωτερική πλευρά με επενδύσεις μαρμάρου. Μία ακόμα πύλη υπάρχει στο μέσον περίπου του τείχους, ανάμεσα στους προμαχώνες Γ και Δ που όμως οδηγεί αρχικά σε έναν κλειστό χώρο, τον χώρο 9, και έπειτα στο εσωτερικό του υπόλοιπου οικισμού. 10 Bossert, E., M., 1967, 57 11 Bossert, E., M., 1967,57
Εικόνα 5. Σχεδιαστική απεικόνιση του τείχους και του προτειχίσματος του οικισμού 12 Οι πύργοι Αποτελείται από πέντε μαρμάρινους πύργους σε πεταλόσχημη μορφή, άνισου μεγέθους, μπροστά και προσκολλημένοι με το κύριο τείχος (Α,Β,Γ,Δ,Ε) και από άλλους δύο πύργους ανατολικά και δυτικά ( πύργος Ζ), αντίστοιχα, ώστε να διασφαλίζεται η επιθυμητή εποπτεία προς ανατολάς και δυσμάς. 13 Κάθε πύργος διέθετε και από έναν θάλαμο ορθογώνιου σχήματος, εκτός από τον θάλαμο του πύργου Ε, που είχε αψιδόμορφο σχήμα. 14 Οι βόρειοι τοίχοι των πύργων ήταν πιο παχύ σε σχέση με τους δυτικούς και ανατολικούς τοίχους, και είχαν αψιδωτή απόληξη. 15 Οι πύργοι Β και Δ διέθεταν από μια πόρτα στο ισόγειο τμήμα, η οποία στρεφόταν προς το εσωτερικό του οικισμού. Οι πόρτες των υπόλοιπων πύργων, εικάζεται ότι βρίσκονταν σε ψηλότερο σημείο, η πρόσβαση στους οποίους επιτυγχανόταν με κλίμακες. 16 12 Τσούντας, Χ., 1899, 118 13 Bossert, E., M., 1967,58 14 Bossert, E., M., 1967, 58 15 Bossert, E., M., 1967, 59 16 Bossert, E., M., 1967,59
Εικόνα 6 Αεροφωτογραφία οικισμού 17 Οι θάλαμοι Η πολεοδομική ανάπτυξη του οικισμού είναι περικεντρική. Τα περισσότερα κτήρια στον πρωτοκυκλαδικό οικισμό του Καστριού (2300-2200 π.χ.) απλώνονται προς την κορυφή του υψώματος εντασσόμενα σε οικοδομικές νησίδες. 18 Οι νησίδες με την σειρά τους, χωρίζονται με στενούς και συχνά βαθμιδωτούς δρόμους, που είναι σε γενικές γραμμές παράλληλοι και κάθετοι προς το τείχος. 19 Εικόνα 7 Το κτίριο 7-8 που είναι προσκολλημένο στο βόρειο τείχος 17 http://www.syrosisland.gr/place/kastri/ 18 Μαρθάρη, Μ., 2005, 227 19 Μαρθάρη, Μ., 1998, 27
Τα κτίρια των νησίδων δεν διαχωρίζονται μεταξύ τους με διπλούς τοίχους, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις. 20 Τα λίγα ανεξάρτητα κτίρια που υπάρχουν, όλα επιμήκη, είναι προσκολλημένα στο βόρειο τείχος κατά μήκος του μακρού άξονα τους. Εξαίρεση αποτελεί ο ιδιόρρυθμος μικρός χώρος 20, που βρίσκεται στο μέσον του δρόμου. Τα κτίρια αποτελούνται από ένα ή δύο χώρους, με ορθογώνια ή τραπεζιόσχημη κάτοψη και από στρογγυλεμένες συνήθως γωνίες. Ο τρόπος δόμησης είναι αντίστοιχος με εκείνον της οχύρωσης, αλλά το κύριο οικοδομικό υλικό είναι μικρές και λεπτές πλάκες μαρμάρου, τις οποίες αντλούσαν από την ίδια την περιοχή, καθώς παρήγαγε μεγάλες ποσότητες μαρμάρου. 21 Εικόνα 8 Σχεδιαστική απεικόνιση του οικισμού 22 20 Μαρθάρη, Μ., 1998, 27 21 Bossert,. E., M., 1967, 55 22 Bossert, E., M., 1967, 56
Ορισμένα κτίρια διαθέτουν περιφραγμένες αυλές ή τις μοιράζονταν με άλλα κτίρια με κτιστό μανδρότοιχο. 23 Στους χώρους 4, 11 και 22 επισημάνθηκαν κτιστές εστίες. Οι εστίες στο Καστρί αποτελούνται από δύο κάθετα τοποθετημένες πλάκες που σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν ανάμεσα τους άλλη οριζόντια που χρησίμευε ως βάση της εστίας. Στα περισσότερα κτίρια διακρίνονται τα θεμέλια, εκτός από ένα τμήμα ανατολικά του κτιρίου 13, όπου δεν έχουν βρεθεί τα θεμέλια, ενώ οι αρχαιολόγοι υποστηρίζουν ότι εκεί υπήρχαν κτίρια. Ο οικισμός αποτελούταν από στενούς δρόμους και χαρακτηριζόταν από πυκνοκατοικημένη διάταξη των κτιρίων. Πίσω από το κύριο τείχος και προς τα δυτικά, υπήρχαν τα μεγαλύτερα και πιο προσεγμένα κτίρια, ενώ προς τα νότια υπήρχαν λιγότερα επιμελημένα κτίρια, που προσιδιάζουν με καλύβες. Επίσης, τρία από τα κτίρια ( 20,30,32) ήταν κατασκευασμένα από τμήματα λίθου, διέθεταν ένα θάλαμο, είχαν σχήμα πολυγωνικό ή στρόγγυλο και βρίσκονταν σε απομονωμένη τοποθεσία, καθώς πιθανότατα χρησίμευαν ως αποθήκες. Αξιοσημείωτη είναι η ύπαρξη κλιμάκων εντός του οικισμού, προκειμένου να διευκολύνεται η πρόσβαση και η μετακίνηση, λόγω της υψηλής κλίσης του εδάφους. Συνεπώς, ο οικισμός στο Καστρί βρίσκονταν σε καίριο σημείο των δικτύων επικοινωνίας που συνέδεαν την ηπειρωτική Ελλάδα με τα μικρασιατικά παράλια. Αυτός θα πρέπει να ήταν και ο λόγος της ιδιαίτερης ανάπτυξης του. Άλλωστε η περίοδος κατοίκησης του Καστριού, αποτελεί περίοδο εντατικοποίησης των σχέσεων των Κυκλάδων με τα νησιά και τα παράλια του ανατολικού Αιγαίου.. Εικόνα 9 Δρόμος που χωρίζει τις οικοδομικές νησίδες 24 Ευρήματα 23 Μαρθάρη, Μ., 1998, 27-28 24 Μαρθάρη, Μ, 2005, 227
Τα κινητά ευρήματα δείχνουν ότι ο οικισμός του Καστριού έσφυζε από ζωή. 25 Τα θραύσματα μεγάλων πίθων που βρέθηκαν μέσα στα κτίρια απηχούν οργάνωση για την αποθήκευση των αγαθών. Ακόμη, ιδιαίτερα αναπτυγμένη η μεταλλοτεχνία, όπως φαίνεται από της πήλινες και λίθινες μήτρες για την κατασκευή χάλκινων εργαλείων και όπλων που βρέθηκαν εκεί, τον αξιόλογο αριθμό μετάλλινων ευρημάτων και την ταύτιση του χώρου με εργαστήριο μεταλλοτεχνίας. Ο οικισμός του Σκάρκου στην Ίο Η θέση Η Ίος είναι ένα ορεινό νησί στο κέντρο των νότιων Κυκλάδων με πολλές μικρές, αλλά εύφορες παράλιες κοιλάδες. Η γεωγραφική θέση του οικισμού είναι προνομιούχος. Ο λόφος του Σκάρκου βρίσκεται στο μέσον της δυτικής πλευράς της Ίου, απέναντι από τη Σίκινο, όπου συνυπάρχουν ένα από τα πιο ευρύχωρα και ασφαλή φυσικά λιμάνια των Κυκλάδων και οι μεγαλύτερες καλλιεργήσιμες εκτάσεις της Ίου, ο Επάνω και ο Κάτω Κάμπος. 26 Το μέγεθος του Σκάρκου υπολογίζουμε επί τη βάσει ερευνητικών τομών που έγιναν στην περιφέρεια του οικισμού σε 11 περίπου στρέμματα. 27 Αν ληφθούν υπόψη παλαιότερες αλλά και εντελώς πρόσφατες έρευνες για την έκταση και τον πληθυσμό των οικισμών, καθώς και την κοινωνική οργάνωση στις Κυκλάδες κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού, ο Σκάρκος μοιάζει να είναι ο μεγαλύτερος σε έκταση, ο πολυπληθέστερος και ο έχων την πιο σύνθετη κοινωνική οργάνωση γνωστός έως τώρα κυκλαδικός οικισμός. 28 25 Μαρθάρη, Μ., 1998, 28 26 Μαρθάρη, Μ., 2001,89 27 Μαρθάρη, Μ., 1997, 363 28 Μαρθάρη, Μ., 1997, 363-364
Εικόνα 10 Χάρτης των Κυκλάδων όπου επισημαίνονται οι αρχαιολογικές θέσεις της Εποχής του Χαλκού 29 Αρχαιολογικά δεδομένα Η μοναδική ανασκαφική δραστηριότητα που διεξήχθη πριν από την δεκαετία του 1980 ήταν εκείνη του Βέλγου P. Graindor το 1904 στην περιοχή του ναού του Πυθίου Απόλλωνος στην ομώνυμη αρχαία πόλη του νησιού, η οποία βρίσκεται στην θέση της σημερινής χώρας. 30 Η σύγχρονη αρχαιολογική έρευνα της Ίου άρχισε στις αρχές της δεκαετίας του 1980 από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, κάτω από την πίεση της τουριστικής ανάπτυξης, και συνεχίζεται αδιάκοπα έως σήμερα. Εικόνα 11 Ίος, ο λόφος του Σκάρκου 31 Ο οικισμός 29 http://www.aegeanislands.gr/el/discover-aigaio/archaeology-aigiao/archaeology-aigaio.html 30 Μαρθάρη, Μ., 2005, 298 31 Μαρθάρη, Μ., 1997, 364
Εικόνα 12 Σκάρκος Ίου. Γενική άποψη του λόφου με τον πρωτοκυκλαδικό οικισμό 32 Τα αρχαιολογικά δεδομένα δείχνουν ότι η Ίος κατοικείτο τουλάχιστον από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού ( 3 η χιλιετία π.χ.). Η Ίος εμφανίζεται ακμαία, πυκνοκατοικημένη και με ευρύτατο πλέγμα σχέσεων κατά την ώριμη περίοδο της εποχής αυτής ( Πρωτοκυκλαδική ΙΙ, 2700-2400/2300 π.χ.), που οι επικοινωνίες με το Αιγαίο βρίσκονται στο αποκορύφωμα τους. 33 Στον ανασκαμμένο έως σήμερα τμήμα του Σκάρκου στα ανατολικά του λόφου αποκαλύφθηκαν δύο από τους κύριους δρόμους, με μέγιστο πλάτος 2μ., οι οποίοι περιβάλλουν κυκλοτερώς την κορυφή του λόφου. 34 Ο πολεοδομικός ιστός είναι πυκνός και η προσαρμογή των κτηρίων που βρέθηκαν έως τώρα στις υψομετρικές καμπύλες του λόφου θαυμαστή. 32 http://www.yppo.gr/0/anaskafes/pdfs/ka_epka.pdf 33 Μαρθάρη, Μ., 2005,298 34 Μαρθαρη, Μ., 1997, 367
Εικόνα 13 Ίος, Σκάρκος: δρόμος 1 και παρακείμενα κτήρια 35 Οι κύριοι δρόμου στον Σκάρκο διέρχονται από ορθογώνιες ή τραπεζιόσχημες πλατείες. Οι είσοδοι των κτηρίων του Σκάρκου βρίσκονται συνήθως στις τετράπλευρες πλατείες κατά τρόπο που εξασφαλίζεται η άνετη πρόσβαση σε αυτά. 36 Η συγκέντρωση των κατοίκων στις πλατείες για την προμήθεια νερού δεν επέτρεπε την περαιτέρω επιβάρυνση της κυκλοφορίας με την συγκέντρωση των εισόδων των κτηρίων σε αυτές. Η προμήθεια νερού εξασφαλιζόταν πιθανότατα από πηγή που βρίσκεται στην πεδιάδα κοντά στο λόφο. 37 Τα κτήρια του Σκάρκου είναι το αποτέλεσμα μιας προσθετικής αρχιτεκτονικής. Ο οικισμός μεγάλωνε με την κατασκευή νέων κτηρίων που προστίθενται στη συνέχεια των παλαιότερων, αφού λαμβανόταν πρόνοια να μην κλειστούν οι δρόμοι και οι πλατείες, ώστε να εξασφαλίζεται η πρόσβαση, ο φωτισμός και ο αερισμός σε παλαιά και νέα κτήρια. 38 Με τον τρόπο αυτό δημιουργούνταν τεράστια κτηριακά σύνολα, ένα είδος οικοδομικών νησίδων, με κτήρια των οποίων χωρίζονταν μεταξύ τους με διπλότοιχους. 35 Μαρθάρη, Μ., 1997, 366 36 Μαρθάρη, Μ., 1997, 368 37 Μαρθάρη, Μ., 1997,368 38 Μαρθάρη, Μ., 1997, 369
Εικόνα 14 Ίος, Σκάρκος: ο διπλός τοίχος ανάμεσα στα κτήρια Β και Γ 39 Κατά μέσο όρο οι τοίχοι σώζονται έως το ύψος των 2-2,80 μ. (εικ.3,4), ενώ σπάνια το τοίχος των ερευνημένων πρωτοκυκλαδικών οικισμών ξεπερνάει τα 0,,30 μ. 40 Οι τοίχοι είναι κατασκευασμένοι από σχιστολιθικές πλάκες και έχουν συνήθως πάχος από 0,70 έως 0,85μ. Σε δύο χώρους παρατηρήθηκε διαφορά στο πάχος ανάμεσα στο κατώτερο και στο ανώτερο τμήμα των τοίχων (εικ. 4). Η διαφορά αυτή πρέπει να ήταν ενδεικτική της ύπαρξης ορόφου στους συγκεκριμένους χώρους. Πρέπει μάλιστα να τονιστεί ότι τα κτίρια του Σκάρκου απλώς προστίθεντο, δεν προσκολλώνται στα διπλανά τους. Είχαν τους δικούς τους ανεξάρτητους εξωτερικούς τοίχους κυρίως επειδή υπήρχε ανάγκη στήριξης σε αυτούς ενός ακόμη όροφο, αρχιτεκτονικό στοιχείο που αποτελούσε τον κανόνα στον Σκάρκο. 41 39 Μαρθάρη, Μ., 1997,368 40 Μαρθάρη, Μ., 1989, 97 41 Μαρθάρη, Μ., 1997, 369-370
Σκάρκος. Ισόγειος χώρος με εστία στο κέντρο. 42 Σκάρκος. Χώρος με διάκριση ισογείου και ορόφου. 43 Εικόνα 15 Ίος, Σκάρκος: η ανατολική πτέρυγα του διώροφου κτηρίου Β, από τα βόρεια 44 Η γενική τάση, ωστόσο, ήταν τα κτήρια να κατασκευάζονται με κατά το δυνατόν ορθογώνιους χώρους. Συχνά, όμως, οι γωνίες των κτηρίων που βρίσκονται πάνω στη στροφή των κεντρικών δρόμων διαμορφώνονταν κυκλοτερώς προκειμένου να μείνει περισσότερος ελεύθερος χώρος στους δρόμους. Αρχιτεκτονική μορφή και λειτουργία των κτηρίων Τα μεγαλύτερα κτήρια στον Σκάρκο αποτελούνται συνήθως από δύο σειρές δωματίων ή πτέρυγες, που είναι μεταξύ τους παράλληλες ή κάθετες. Όσο μπορεί να γίνει αντιληπτό από την έως τώρα ανασκαμμένη περιοχή, η μία πτέρυγα περιλαμβάνει το μεγαλύτερο δωμάτιο του σπιτιού που είναι τετράγωνο ή τραπεζιόσχημο και στη συνέχεια του ένα μικρότερο δωμάτιο, που επικοινωνεί με τον 42 Μαρθάρη, Μ., 1989, 98-99 43 Μαρθάρη, Μ., 1989, 98-99 44 Μαρθάρη, Μ., 1997,369
δρόμο και παίζει το ρόλο του προθαλάμου. 45 Η άλλη πτέρυγα, με την οποία το μεγαλύτερο δωμάτιο του σπιτιού, χωρίζεται κατά πλάτος σε τρία ή περισσότερα μικρά δωμάτια. Τα τελευταία επικοινωνούν μεταξύ τους με θύρες τοποθετημένες στον κατά μήκος κεντρικό τους άξονα. Τα δωμάτια στη στάθμη του ορόφου ήταν αφιερωμένα στην αποθήκευση των αγαθών. Τα προϊόντα αποθηκεύονταν σε τεράστιους πίθους που πρέπει να άφηναν ελάχιστο ελεύθερο χώρο ανάμεσα τους. Για παράδειγμα, τα θραύσματα τριών πίθων ύψους από 1 έως 1,30μ. και μέγιστης διαμέτρου από 50 έως 70 εκ. βρέθηκαν στο κεντρικό δωμάτιο της ανατολικής πτέρυγας του κτηρίου Β. 46 Εικόνα 16 Ίος, Σκάρκος: μεγάλος πίθος από το κεντρικό δωμάτιο της ανατολικής πτέρυγας του κτηρίου Β 47 45 Μαρθάρη, Μ., 1997, 370 46 Μαρθάρη, Μ.,1997,370 47 Μαρθάρη, Μ., 1997, 373
Εικόνα 17 Ίος, Σκάρκος. Λεπτομέρεια από δωμάτιο διώροφου κτηρίου του οικισμού, που σώζεται έως το ύψος των 4μ. Το δωμάτιο διαθέτει δύο ερμάρια στον Βόρειο τοίχο του ισογείου, τα οποία χρησίμευαν για αποθήκευση σκευών. 48 Τα εντυπωσιακά λιθόκτιστα κτήρια ήταν ως επί το πλείστον διώροφα, διαθέτουν κατά κανόνα ισόγειο και όροφο. Γίνεται εκμετάλλευση της μεγάλης κλίσης του εδάφους από την κορυφή στους πρόποδες του λόφου. Λιθόκτιστες εξωτερικές κλίμακες που οδηγούν στον πρώτο όροφο βρέθηκαν σε αρκετά από αυτά. 49 Εικόνα 18 Ίος, Σκάρκος: η κλίμακα του κτηρίου Δ 50 Όπως αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, η στενότητα του χώρου αφ ενός και ο μικρός βραχώδης λόφος αφ ετέρου, επέβαλε την ανάπτυξη του οικισμού καθ ύψος. Στις αυλές του Σκάρκου βρέθηκαν εστίες χτιστές ή πήλινες. 51 Οι δεύτερες είτε έχουν σχήμα ανοικτής λεκάνης και είναι βυθισμένες στο έδαφος είτε είναι φορητές σε σχήμα κυκλικής τράπεζας. Γύρω από τις εστίες βρέθηκαν άνθρακες, στάχτες και 48 Μαρθάρη, Μ., 2005, 299 49 Μαρθάρη, Μ., 1997,371 50 Μαρθάρη, Μ., 1997, 371 51 Μαρθάρη, Μ., 1997, 372
θραύσματα χυτρών. Σε όλη όμως την έκταση των αυλών επισημάνθηκε απλωμένο και ισοπεδωμένο ένα παχύ στρώμα στάχτης πάχους 20 εκ. που περιελάμβανε πλήθος απορριμμάτων, όπως οστά ζώων, κελύφη θαλασσίων οστρέων, θραύσματα αγγείων, τμήματα λεπίδων οψιανού και μικροαντικείμενα. Επομένως, οι αυλές χρησίμευαν πιθανότατα εκτός των άλλων και ως μαγειρεία στους Πρωτοκυκλαδικούς οικισμούς.
Βιβλιογραφία Barber, R., L., N., Οι Κυκλάδες στην εποχή του Χαλκού, Αθήνα 1994, 45,45 Bossert, E., M., Kastri auf Syros, Αρχαιολογικό Δελτίο 22, 1967, 53-76 Μαρθάρη, Μ., Σύρος, Βλαχόπουλος Α., Γ., ( επιμέλεια), Αρχαιολογία. Νησιά του Αιγαίου, Εκδόσεις Μέλισσα, Αθήνα 2005, 226-229, 298-301 Μαρθάρη, Μ., Ανασκαφές, διαμορφώσεις και μουσειακά έργα στα νησιά Ίο και Σύρο, Η συμβολή του Υπουργείου Αιγαίου στην έρευνα και ανάδειξη του πολιτισμού του Αρχιπελάγους, Αθήνα 2001, 88-93 Ντούμας, Χ., Γ., Πρωτοκυκλαδικός Πολιτισμός, Συλλογή Ν. Π. Γουλανδρή, Ίδρυμα Ν. Π. Γουλανδρή-Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Αθήνα 2000 Τσούντας, Χ., Κυκλαδικά ΙΙ, Αρχαιολογική Εφημερίς, Αθήνα 1899, 73-134 Μαρθάρη, Μ., Από τον Σκάρκο στην Πολιόχνη. Παρατηρήσεις για την κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη των οικισμών της πρώιμης εποχής του Χαλκού στις Κυκλάδες και τα Νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου, στο: Η Πολιόχνη και η Πρώιμη Εποχή του Χαλκού στο Βόρειο Αιγαίο, επιμ.: Χρ. Ντούμας, V. La Rossa, Διεθνές Συνέδριο Αθήνα 22-25 Απριλίου 1996. ΚΑ' Eφορεία Προϊστορικών & Κλασικών Αρχαιοτήτων: http://www.yppo.gr/0/anaskafes/pdfs/ka_epka.pdf Μαρθάρη, Μ., Σύρος, Χαλανδριανή, Καστρί, Από την έρευνα και την προστασία στην ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου, Υπουργείο Αιγαίου ΚΑ Εφορεία Αρχαιοτήτων- Υπουργείο Πολιτισμού, Αθήνα 1998, 23-31 Μαρθάρη, Μ., Σκάρκος. Ένας πρωτοκυκλαδικός οικισμός στην Ίο, Ίδρυμα Γουλανδρή- Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης: Διαλέξεις 1986-1989, Άρθρο της 27 Μαρτίου του 1989, Αθήνα 1990, 97-100