Αναφορά εργασιών για το τρίμηνο Σεπτέμβριος Νοέμβριος 2012 Όνομα : Μπελούλη Αγάθη

Στο πλαίσιο της πράξης «Αναβάθμιση και Εμπλουτισμός των Ψηφιακών Υπηρεσιών της Βιβλιοθήκης του Παντείου Πανεπιστημίου». Η Πράξη συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ). Αναφορά εργασιών για το τρίμηνο Σεπτέμβριος Νοέμβριος 2012 Όνομα : Μπελούλη Αγάθη 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περίληψη... 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΕΡΓΟ... 4 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ... 7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΕΡΓΟ... 8 Κεφάλαιο 1 - Εγκατάσταση Παραμετροποίηση & Έλεγχος Λογισμικού... 9 Κεφάλαιο 2 - Δημιουργία Βάσης Δεδομένων εφαρμογής της βιβλιοθήκης του Παντείου Πανεπιστημίου... 10 Κεφάλαιο 3 - Σχεδιασμός και υλοποίηση της εφαρμογής της βιβλιοθήκης του Παντείου Πανεπιστημίου... 12 Κεφάλαιο 4 - Έρευνα καταγεγραμμένων ηλεκτρονικών πηγών σε ακαδημαϊκά αποθετήρια... 15 ΕΠΙΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΡΙΜΗΝΟΥ... 18 2

Περίληψη Στα πλαίσια της πράξης «Αναβάθμιση και Εμπλουτισμός των Ψηφιακών Υπηρεσιών της Βιβλιοθήκης του Παντείου Πανεπιστημίου» που συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), στόχος μας είναι ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη του λογισμικού της ψηφιακής βιβλιοθήκης του Παντείου Πανεπιστημίου. Η ψηφιακή βιβλιοθήκη του Παντείου Πανεπιστημίου περιέχει το σύνολο της γκρίζας βιβλιογραφίας του Ιδρύματος, που συνοψίζεται σε : προπτυχιακές εργασίες, μεταπτυχιακές εργασίες, διδακτορικές διατριβές, άρθρα συνεδρίων και σημειώσεις που παράγονται από τους φοιτητές και τα μέλη ΔΕΠ ερευνητές του Παντείου. Στόχοι και οφέλη: Ανάπτυξη μιας σύγχρονης ψηφιακής βιβλιοθήκης : υποβοήθηση ανάπτυξης της ποιότητας της εκπαιδευτικής διαδικασίας μέσω της ευκολότερης πρόσβασης στο υλικό της νέας ψηφιακής βιβλιοθήκης (καλύτερη οργάνωση της πληροφορίας και καλύτερες υπηρεσίες αναζήτησης) Παροχή επιπλέον υπηρεσιών προς τους τελικούς χρήστες : μεταφορά φόρτου εργασίας από το προσωπικό στους τελικούς χρήστες μέσω της εξατομικευμένης υπηρεσίας υποβολής υλικού στο σύστημα από τους τελικούς χρήστες (μέλη ΔΕΠ, φοιτητές, κ.α.) Λειτουργικότητα με άλλα συστήματα: διασύνδεση της νέας ψηφιακής βιβλιοθήκης με άλλα συστήματα, που συνεπάγεται δημιουργία προστιθέμενης αξίας 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΕΡΓΟ Στο πλαίσιο της πράξης με τίτλο «Προηγμένες, Κεντρικές Υπηρεσίες Ψηφιακών Βιβλιοθηκών Πρόσβασης Σ.Ε.Α.Β.» που χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και η οποία στοχεύει στην ανάπτυξη υπηρεσιών που αξιοποιούν τεχνολογίες βασισμένες κυρίως στην ανοικτή πρόσβαση, συμπεριλαμβάνεται και δράση που αναλαμβάνει την ανάπτυξη αποθετηρίων για τα ακαδημαϊκά ιδρύματα-μέλη του Συνδέσμου Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (Σ.Ε.Α.Β.) που δεν διαθέτουν την αντίστοιχη υποδομή, καθώς και τη συγκέντρωση όλων των ελληνικών ακαδημαϊκών αποθετηρίων σε μια διαδικτυακή πύλη που θα προσφέρει προηγμένες υπηρεσίες αναζήτησης. Παράλληλα, η δράση αυτή θα λειτουργήσει συμβουλευτικά παρέχοντας υποστήριξη στο προσωπικό των βιβλιοθηκών που θα χρησιμοποιεί λειτουργίες αποθετηρίου και στους καταθέτες περιεχομένου, ενώ τέλος, θα αναπτυχθεί και μια υπηρεσία πιστοποίησης των αποθετηρίων για τον έλεγχο της συμμόρφωσης σε κατάλληλες προδιαγραφές ποιότητας. Η συγκεκριμένη δράση θα συντελέσει αποφασιστικά στη διαμόρφωση του τοπίου ανοικτής πρόσβασης στην Ελλάδα μέσω του συντονισμού των ελληνικών ακαδημαϊκών ιδρυμάτων στη λήψη πρωτοβουλιών προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση, ήδη αρκετά διαδεδομένη σε άλλες χώρες του εξωτερικού. Πιο συγκεκριμένα, στα πλαίσια της πράξης «Αναβάθμιση και Εμπλουτισμός των Ψηφιακών Υπηρεσιών της Βιβλιοθήκης του Παντείου Πανεπιστημίου» που συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), στόχος μας είναι ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη λογισμικού της ψηφιακής βιβλιοθήκης του Παντείου Πανεπιστημίου. Στα πλαίσια της πράξης λοιπόν, απαραίτητο πρώτο βήμα για αυτό το σκοπό αποτελεί ο καθορισμός ελάχιστων λειτουργικών απαιτήσεων για ένα σύστημα ηλεκτρονικού αποθετηρίου που θα πληροί σύγχρονες προδιαγραφές, ανάλογες με αυτές αποθετηρίων σε χώρες του εξωτερικού. Πέρα από τις λειτουργικές προδιαγραφές που αναφέρονται σε όλες τις διαφορετικές λειτουργίες που οφείλει να πραγματοποιεί ένα αποθετήριο (π.χ. αναζήτηση, εισαγωγή περιεχομένου, διαχείριση κλπ), συμπεριλαμβάνονται και προδιαγραφές που αναφέρονται περισσότερο σε ιδιότητες που πρέπει να εμφανίζει το σύστημα (π.χ. κλιμακωσιμότητα, ευκολία χρήσης, διαλειτουργικότητα κλπ), ενώ ξεχωριστή θέση καταλαμβάνουν οι προδιαγραφές για τα μεταδεδομένα που συνοδεύουν το περιεχόμενο του αποθετηρίου. Οι τελευταίες θεωρούνται ιδιαίτερα σημαντικές, καθώς σχετίζονται άμεσα με το πρόβλημα της ολοκλήρωσης περιεχομένου που είναι αποθηκευμένο σε διαφορετικά αποθετήρια και την επίτευξη σημασιολογικής διαλειτουργικότητας. Υπό αυτή την έννοια, οι προδιαγραφές μεταδεδομένων έχουν πρωτεύοντα ρόλο και επηρεάζουν άμεσα και το σχεδιασμό της πύλης ενοποίησης των αποθετηρίων, που θα υλοποιηθεί σε μεταγενέστερη φάση της παρούσας δράσης. Επιπρόσθετα, στην παρούσα φάση γίνεται και η επιλογή του λογισμικού στο οποίο θα βασιστεί και θα πραγματοποιηθεί η ανάπτυξή του. Βάσει αυτών των προϋποθέσεων, θα σχεδιαστεί και θα ολοκληρωθεί, σε τελική φάση του έργου, η εφαρμογή του σημασιολογικού εμπλουτισμού που θα ολοκληρώσει πλήρως την λειτουργία της ψηφιακής βιβλιοθήκης, καθώς και θα διευκολύνει σημαντικά το προσωπικό που διαχειρίζεται, τόσο την ψηφιακή βιβλιοθήκη, όσο τα μεταδεδομένων μέσω μιας ηλεκτρονικής πηγής. Η εφαρμογή του σημασιολογικού εμπλουτισμού ονομάστηκε DLsem Η εφαρμογή αυτή έχει σχεδιαστεί και υλοποιείται σε επιμέρους φάσεις του παραδοτέου έργου. 4

Σε πρώτη φάση, θα συμπεριληφθεί ο σχεδιασμός της εφαρμογής, η παραμετροποίηση και η εγκατάσταση του λογισμικού της σημασιολογικής. Σε υπάρχον εξυπηρετητή (server) θα εγκατασταθεί η διαδικτυακή εφαρμογή του σημασιολογικού εμπλουτισμού ενώ παράλληλα θα εισαχθούν τα δεδομένα σε αυτόν. Κατόπιν, θα σχεδιαστεί και θα δημιουργηθεί η βάση δεδομένων που θα χρησιμοποιηθεί για την εισαγωγή των δεδομένων μεταδεδομένων που αντλούνται από τις ηλεκτρονικές πηγές (URI ή URL). Έπειτα, θα σχεδιαστεί και θα υλοποιηθεί η εφαρμογή της σημασιολογικής. Δηλαδή, θα κατασκευαστεί ένα σύστημα διαχείρισης ηλεκτρονικών πηγών, από τις οποίες οι χρήστες μπορούν να αντλούν σημασιολογική πληροφορία για τα τεκμήρια (όπου αυτή είναι διαθέσιμη) και να την εμφανίζουν στο χρήστη. Το πρότυπο το οποίο θα χρησιμοποιηθεί για την άντληση της πληροφορίας των μεταδεδομένων μιας ηλεκτρονικής πηγής, θα καθοριστεί κατόπιν έρευνας που θα γίνει σε ψηφιακά τεκμήρια άλλων ακαδημαϊκών αποθετηρίων, βάσει του τρόπου που αποθηκεύουν την πληροφορία των μεταδεδομένων στον πηγαίο κώδικα καθώς και το λογισμικό με το οποίο δημιουργήθηκαν. Σύμφωνα με την παραπάνω έρευνα οι διαφορετικοί τρόποι απεικόνισης των μεταδεδομένων των ηλεκτρονικών πηγών απαιτεί και την αντίστοιχη υλοποίηση στην εφαρμογή του σημασιολογικού εμπλουτισμού που θα δημιουργηθεί στην προκείμενη φάση του έργου. Στην προκειμένη φάση, θα υλοποιηθεί και ο τρόπος άντλησης και απεικόνισης μεταδεδομένων στο frontend της εφαρμογής όπως π..χ. ο τίτλος ενός τεκμηρίου, ο συγγραφέας, ο ιστότοπος (url) κ.α. Σε επόμενη φάση θα υλοποιηθεί η λειτουργία των ετικετών (tags) καθώς και η λειτουργία των θεμάτων (subjects), τα οποία και θα μπορούν να εισάγονται από τον τελικό χρήστη στην ίδια φόρμα απεικόνισης των μεταδεδομένων μιας ηλεκτρονικής πηγής. Η εφαρμογή του σημασιολογικού εμπλουτισμού θα δίνει την δυνατότητα στον τελικό χρήστη να εισάγει παραπάνω από μια επισημείωση και θέμα σε μια ηλεκτρονική πηγή. Ως εκ τούτου, η πληροφορία των μεταδοδομένων μιας ηλεκτρονικής πηγής θα είναι πλέον εμφανής στον χρήστη, ο οποίος θα μπορεί να εισάγει τα δεδομένα στην βάση δεδομένων που έχει δημιουργηθεί. Τέλος, στην τελική φάση του έργου αυτού θα ολοκληρωθεί η διασύνδεση της εφαρμογής του σημασιολογικού εμπλουτισμού με το σύνολο των πηγών της βιβλιοθήκης καθώς και με τις επιμέρους υπηρεσίες της βιβλιοθήκης του Παντείου Πανεπιστημίου. Επιπλέον, θα ολοκληρωθεί το σύστημα, ως ένα ολοκληρωμένο σύστημα διεπαφής χρήστη, φιλικό προς αυτόν. Σε τελικό στάδιο θα ακολουθήσει ενδελεχής έλεγχος και δοκιμές της εφαρμογής σημασιολογικού εμπλουτισμού (DLsem) για την ορθή του λειτουργία. 5

Οφέλη εφαρμογής σημασιολογικού εμπλουτισμού Το παρόν έργο θα επιτρέψει τη διασύνδεση του συνόλου των πληροφοριών και των υπηρεσιών της βιβλιοθήκης του Παντείου Πανεπιστημίου. Το αποτέλεσμα θα είναι η καλύτερη αναζήτηση και διάχυση των πληροφοριών, η σύνδεση αρχικά ασύνδετων πληροφοριών. Επιπλέον, θα εμπλουτιστεί σημασιολογικά μεγάλο μέρος των πληροφοριών που περιέχει η βιβλιοθήκη στις διάφορες βάσεις δεδομένων της οι οποίες είναι αυτή τη στιγμή ασύνδετες. Βιωσιμότητα εφαρμογής σημασιολογικού εμπλουτισμού Η βιωσιμότητα του παρόντος έργου είναι διασφαλισμένη διότι: Τεχνικά οι ανάγκες του λογισμικού που απαιτείται είναι πολύ περιορισμένες και θα ενσωματωθούν πλήρως στις διάφορες άλλες υπηρεσίες της βιβλιοθήκης. Ο εμπλουτισμός των τεκμηρίων μετά το πέρας του έργου θα γίνεται εν μέρει από τους ίδιους τους χρήστες και επίσης θα υποβοηθείται από το προσωπικό της βιβλιοθήκης. Αποτελέσματα εφαρμογής σημασιολογικού εμπλουτισμού Τα αποτελέσματα του παρόντος έργου συνοψίζονται στα εξής: Λογισμικό σημασιολογικού εμπλουτισμού για το σύνολο των πηγών της βιβλιοθήκης Λογισμικό το οποίο θα ενσωματώνεται στις επιμέρους υπηρεσίες της βιβλιοθήκης Σημασιολογικός εμπλουτισμός και διασύνδεση του συνόλου των πηγών της βιβλιοθήκης. Πιθανά πρόσθετα χαρακτηριστικά εφαρμογής σημασιολογικού εμπλουτισμού Πιθανά πρόσθετα χαρακτηριστικά της εφαρμογής που θα περατωθεί μπορεί να είναι έκβαση στατιστικών αποτελεσμάτων βάσει θέματος ή επισημείωσης ς ή βάσει συγγραφέας ενός τεκμηρίου που έχει αποθηκευτεί στην βάση δεδομένων. 6

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Στον εξυπηρετητή (server) του Πανδήμου στήθηκε η εφαρμογή του σημασιολογικού εμπλουτισμού και φιλοξενείται στο http://pandemos.panteion.gr/sem/ Η εφαρμογή του σημασιολογικού εμπλουτισμού που στήθηκε και φιλοξενείται στον εξυπηρετητή του Πανδήμου, πρόκειται για διαδικτυακή εφαρμογή και δημιουργείται σε γλώσσες προγραμματισμού PHP και Javascript, ενώ χρησιμοποιείται και JQuery. Στόχος της νέας βάσης δεδομένων είναι η αποθήκευση των μεταδεδομένων, τα οποία θα αντλούνται από την εισαγωγή του συνδέσμου (URI ή URL) του χρήστη. Μακροπρόθεσμος στόχος θα μπορούσε να αποτελέσει η εξαγωγή στατιστικών στοιχείων στην εφαρμογή μέσω της βάση δεδομένων. Η βάση δεδομένων που σχεδιάστηκε και αναπτύχθηκε αποτελείται από την βάση δεδομένων (sem) και πέντε πίνακες, η οποία συνδέθηκε με την εφαρμογή της βιβλιοθήκης. Υλοποιήθηκε στο εργαλείο PhpMyAdmin σε MySql. Στα πλαίσια του σχεδιασμού και για τις ανάγκες της υλοποίησης της εφαρμογής απαιτείται έρευνα άλλων ακαδημαϊκών αποθετηρίων για τα συστήματα αποθήκευσης των ψηφιακών τεκμηρίων αλλά και παγκόσμιων προτύπων όπως το Dublin Core και του πρωτοκόλλου OAI-PMH. H δημιουργία του layout θα υλοποιηθεί σε επόμενες φάσεις του έργου, με βάση τους κανόνες του διεθνούς οργανισμού www.w3c.org για τα webstandards και προσβασιμότητας, με τη χρήση των PHP και CSS. Τα εργαλεία μας για την επεξεργασία των html/css/xml που θα χρησιμοποιηθούν είναι το Adobe Dreamweaver, ενώ στην επεξεργασία των γραφικών θα χρησιμοποιηθεί το Adobe Photoshop, έτσι ώστε να πετύχουμε ένα φιλικό περιβάλλον για τον χρήστη της εφαρμογής. 7

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΕΡΓΟ Το παρόν κείμενο αποτελεί μια αναφορά των τεχνικών εργασιών (που εφάπτονται στο τομέα ευθύνης των πληροφορικών) και ολοκληρώθηκαν για το πρώτο τρίμηνο (Σεπτέμβριος - Νοέμβριος 2012) στο πλαίσιο της πράξης «Αναβάθμιση και Εμπλουτισμός των Ψηφιακών Υπηρεσιών της Βιβλιοθήκης του Παντείου Πανεπιστημίου» (Υπουργείο Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας - ειδική Γραμματεία Σχεδιασμού Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ψηφιακή Σύγκλιση»). Τα παραδοτέα αφορούν τις κάτωθι εργασίες: Εγκατάσταση του λογισμικού της Ψηφιακής Βιβλιοθήκης και του λογισμικού σημασιολογικής, καθώς και εισαγωγή δεδομένων στον υπάρχον εξυπηρετητή (server) της Βιβλιοθήκης. Έγιναν όλες οι απαραίτητες παραμετροποιήσεις σύμφωνα με τις ανάγκες της βιβλιοθήκης ως προς τα πρότυπα μεταδεδομένων και διαλειτουργικότητας, ενώ ταυτόχρονα πραγματοποιήθηκε και ο πρώτος έλεγχος αρτιότητας του λογισμικού. Δημιουργία της βάσης βάση δεδομένων που θα χρησιμοποιηθεί για τις ανάγκες ανάπτυξης της εφαρμογής, στην οποία και σε επόμενη φάση δημιουργίας του έργου, θα αποθηκεύονται τα μεταδεδομένα που αντλούνται από κάθε εισαγωγή ηλεκτρονικής πηγής από τον χρήστη. Σχεδιασμός και υλοποίηση της εφαρμογής της βιβλιοθήκης του Παντείου Πανεπιστημίου, κατά το οποίο υλοποιήθηκε το frontend της εφαρμογής σε αρχικό στάδιο, δηλαδή, η κατασκευή ενός συστήματος διαχείρισης ηλεκτρονικών πηγών, από τις οποίες οι χρήστες μπορούν να αντλούν σημασιολογική πληροφορία για τα τεκμήρια (όπου αυτή είναι διαθέσιμη) και να την εμφανίζουν στο χρήστη. Η πληροφορία αυτή προφανώς είναι συμπληρωματική της πληροφορίας που περιέχεται στο αντίστοιχο πρότυπο μεταδεδομένων της εγγραφής. Στη συνέχεια, ο χρήστης μπορεί να εισάγει υποσημειώσεις (tags) καθώς και θέματα (subjects), παραπάνω του ενός, για την αντίστοιχη ηλεκτρονική πηγή που εισάγει προς άντληση της πληροφορίας. Στην φάση αυτή, οι υποσημειώσεις και τα θέματα που μπορεί να εισάγει ένας χρήστης γίνονται στα πλαίσια της απεικόνισης και όχι της αποθήκευσης στην βάση δεδομένων. Έρευνα καταγεγραμμένων ηλεκτρονικών πηγών σε εθνικά ακαδημαϊκά αποθετήρια, όσον αφορά τον τρόπο που αποθηκεύουν την πληροφορία των μεταδεδομένων στον πηγαίο κώδικα καθώς και το λογισμικό με το οποίο δημιουργήθηκαν. Σύμφωνα με την παραπάνω έρευνα οι διαφορετικοί τρόποι απεικόνισης των μεταδεδομένων των ηλεκτρονικών πηγών απαιτεί και την αντίστοιχη υλοποίηση στην εφαρμογή που έχει δημιουργηθεί στην φάση αυτή του έργου. Στην προκειμένη φάση, υλοποιήθηκε και ο τρόπος άντλησης και απεικόνισης μεταδεδομένων όπως π.χ. ο τίτλος ενός τεκμηρίου, ο συγγραφέας κ.α. 8

Κεφάλαιο 1 - Εγκατάσταση Παραμετροποίηση & Έλεγχος Λογισμικού Στον εξυπηρετητή (server) του Πανδήμου στήθηκε η εφαρμογή του σημασιολογικού εμπλουτισμού και φιλοξενείται στο http://pandemos.panteion.gr/sem/. Ο Πάνδημος είναι ένα ολοκληρωμένο Σύστημα Ψηφιακής Βιβλιοθήκης. Για τον λόγο αυτό φιλοξενείται στον ίδιο εξυπηρετητή, αφενός γιατί αποτελείται από ένα επιμέρους κομμάτι αυτού, αφετέρου για την ομοιόμορφη διαχείριση, τεκμηρίωση και διατήρηση ψηφιακών τεκμηρίων μέσω των θεμάτων ή των κοινωνικών επισημειώσεων. Ολοκληρώθηκαν πλήρως ο σχεδιασμός και η παραμετροποίηση του λογισμικού σύμφωνα με τις προδιαγραφές της εφαρμογής της σημασιολογικής, τις ανάγκες της Βιβλιοθήκης και των προτύπων μεταδεδομένων διαλειτουργικότητας, ενώ ταυτόχρονα πραγματοποιήθηκε και ο πρώτος έλεγχος αρτιότητας του λογισμικού καθώς και η εισαγωγή δεδομένων σε εξυπηρετητή (server) της βιβλιοθήκης. Η εφαρμογή του σημασιολογικού εμπλουτισμού που στήθηκε και φιλοξενείται στον εξυπηρετητή του Πανδήμου, πρόκειται για διαδικτυακή εφαρμογή και δημιουργείται σε γλώσσες προγραμματισμού PHP και Javascript, ενώ χρησιμοποιείται και JQuery. Εικόνα 1. Εφαρμογή Σημασιολογικού Εμπλουτισμού DLsem 9

Κεφάλαιο 2 - Δημιουργία Βάσης Δεδομένων εφαρμογής της βιβλιοθήκης του Παντείου Πανεπιστημίου Στην παρούσα φάση σχεδιάστηκε και δημιουργήθηκε η νέα βάση δεδομένων που θα χρησιμοποιηθεί για τις ανάγκες ανάπτυξης της εφαρμογής του σημασιολογικού εμπλουτισμού, στην οποία και σε επόμενη φάση δημιουργίας του έργου, θα αποθηκεύονται τα δεδομένα που αντλούνται από κάθε εισαγωγή ηλεκτρονικής πηγής από τον χρήστη. Η νέα βάση δεδομένων συνδέθηκε πλήρως με την εφαρμογή του σημασιολογικού εμπλουτισμού. Στόχος της νέας βάσης δεδομένων είναι η αποθήκευση των μεταδεδομένων, τα οποία θα αντλούνται από την εισαγωγή του συνδέσμου (URI ή URL) του χρήστη. Μακροπρόθεσμος στόχος θα μπορούσε να αποτελέσει η εξαγωγή στατιστικών στοιχείων στην εφαρμογή μέσω της βάση δεδομένων. Η βάση δεδομένων που σχεδιάστηκε και αναπτύχθηκε αποτελείται από μια βάση δεδομένων και πέντε πίνακες, η οποία συνδέθηκε με την εφαρμογή της βιβλιοθήκης. Υλοποιήθηκε στο εργαλείο PhpMyAdmin σε MySql. Εικόνα 2. Δημιουργία Βάσης Δεδομένων σε PhpMyAdmin Στην βάση δεδομένων sem που δημιουργήθηκε για την εφαρμογή θα αποθηκεύονται στους παραπάνω πίνακες στοιχεία όπως: ο τίτλος μιας ηλεκτρονικής πηγής, ο συγγραφέας, το θέμα, η γλώσσα της ηλεκτρονικής πηγής. Εξαιτίας του όγκου πληροφορίας που μπορεί να φέρει μια ηλεκτρονική πηγή η δομή των πινάκων για την αποθήκευση της πληροφορίας γίνεται καθέτως. 10

Ένα παράδειγμα αυτού αποτελεί η παρακάτω εικόνα του πίνακα record_details : Εικόνα 3. Πίνακας record_details της βάσης δεδομένων Ομοίως, και με τον ίδιο τρόπο αποθηκεύονται τα δεδομένα των επισημιώσεων και των θεμάτων. Πίνακες keyword και subject. 11

Κεφάλαιο 3 - Σχεδιασμός και υλοποίηση της εφαρμογής της βιβλιοθήκης του Παντείου Πανεπιστημίου Στην παρούσα φάση, υλοποιήθηκε το frontend της εφαρμογής του σημασιολογικού εμπλουτισμού σε αρχικό στάδιο, δηλαδή, η κατασκευή ενός συστήματος διαχείρισης ηλεκτρονικών πηγών, από τις οποίες οι χρήστες μπορούν να αντλούν σημασιολογική πληροφορία για τα τεκμήρια (όπου αυτή είναι διαθέσιμη) και να την εμφανίζουν στο χρήστη. Η πληροφορία αυτή προφανώς είναι συμπληρωματική της πληροφορίας που περιέχεται στο αντίστοιχο πρότυπο μεταδεδομένων της εγγραφής. Συγκεκριμένα, ο χρήστης της εφαρμογής εισάγει το URL ή URI της ηλεκτρονικής πηγής και επιλέγει το κουμπί GO. Στην φόρμα εμφάνισης απεικόνισης των δεδομένων της ηλεκτρονικής πηγής. Συγκεκριμένα, απεικονίζονται ο Τίτλος της ηλεκτρονικής πηγής, ο Σύνδεσμος και ο Συγγραφέας. Σε επόμενη φάση του έργου, πιθανότατα θα εμπλουτιστεί κι από άλλα χαρακτηριστικά τα οποία βρίσκονται στα μεταδεδομένα κάθε ηλεκτρονικής πηγής. Η δυσκολία και ο στόχος της συγκεκριμένης φάσης του έργου, αφορά τον τρόπο που μια ηλεκτρονική πηγή φέρει τα μεταδεδομένα της. Ένα παράδειγμα των παραπάνω εμφανίζεται στην κάτωθι εικόνα: Εικόνα 4. Εμφάνιση μεταδεδομένων μιας ηλεκτρονικής πηγής 12

Στη συνέχεια, ο χρήστης μπορεί να εισάγει επισημειώσεις (tags) καθώς και θέματα (subjects), παραπάνω του ενός, για την αντίστοιχη ηλεκτρονική πηγή που εισάγει προς άντληση της πληροφορίας. Στην φάση αυτή, οι υποσημειώσεις και τα θέματα που μπορεί να εισάγει ένας χρήστης γίνονται στα πλαίσια της απεικόνισης και όχι της αποθήκευσης στην βάση δεδομένων. Ένα παράδειγμα των παραπάνω εμφανίζεται στην κάτωθι εικόνα: Εικόνα 5. Εισαγωγή επισημειώσεων σε ηλεκτρονική πηγή 13

Εικόνα 6. Εισαγωγή παραπάνω της μιας επισημειώσεων σε ηλεκτρονική πηγή 14

Κεφάλαιο 4 - Έρευνα καταγεγραμμένων ηλεκτρονικών πηγών σε ακαδημαϊκά αποθετήρια Σε τελική φάση του πρώτου τριμήνου και στα πλαίσια του σχεδιασμού και της υλοποίησης της εφαρμογής της βιβλιοθήκης, πραγματοποιήθηκε έρευνα των καταγεγραμμένων ηλεκτρονικών πηγών σε εθνικά ακαδημαϊκά αποθετήρια, όσον αφορά τον τρόπο που αποθηκεύουν την πληροφορία των μεταδεδομένων στον πηγαίο κώδικα καθώς και το λογισμικό με το οποίο δημιουργήθηκαν. Σύμφωνα με την παραπάνω έρευνα οι διαφορετικοί τρόποι απεικόνισης των μεταδεδομένων των ηλεκτρονικών πηγών απαιτεί και την αντίστοιχη υλοποίηση στην εφαρμογή που έχει δημιουργηθεί στην φάση αυτή του έργου. Στην προκειμένη φάση του έργου και για τις ανάγκες τις συγκεκριμένης έρευνας, απαιτήθηκε να μελετηθούν διεθνή πρότυπα κανόνων όπως το Dublin Core και το πρωτόκολλο OAI-PMH. Το Dublin Core είναι ένα απλό πρότυπο κανόνων που χρησιμοποιεί 15 στοιχεία (elements) για την περιγραφή ψηφιακών αντικειμένων με απώτερο σκοπό τον εύκολο εντοπισμό και ανάκτησή τους. Το πρότυπο αυτό χρησιμοποιείται για την περιγραφή ψηφιακών αντικειμένων όπως βίντεο, ήχο, εικόνες, κείμενο αλλά και πιο πολύπλοκων αντικειμένων όπως ιστοσελίδες ή οποιοδήποτε τύπο εγγράφου. Η υλοποίησή του βασίζεται στις μεταγλώσσες XML και RDF και εξαιτίας της απλότητάς του έχει καταστεί το πιο διαδεδομένο πρότυπο μεταδεδομένων. Το Dublin Core χρησιμοποιείται περισσότερο από όλα σχεδόν τα λογισμικά ψηφιακών βιβλιοθηκών για την περιγραφή των τεκμηρίων τους. Το πρωτόκολλο OAI-PMH δημιουργεί ένα πλαίσιο διαλειτουργικότητας το οποίο επιτρέπει τη συγκέντρωση των μεταδεδομένων των ψηφιακών συλλογών και διευκολύνει την αποτελεσματική διάχυση του ψηφιακού περιεχομένου. Χρησιμοποιώντας το OAI-PMH είναι δυνατή η απομακρυσμένη ανάκτηση πληροφοριών για τα τεκμήρια ενός ιδρυματικού αποθετηρίου και η αλληλεπίδραση με το περιεχόμενό του. Το πρωτόκολλο OAI-PMH αποτελεί μια ανεξάρτητη πλατφόρμα διαλειτουργικότητας για την συγκομιδή μεταδεδομένων από αποθετήρια ανοικτής πρόσβασης, όπου υπάρχει επικοινωνία μεταξύ δύο οντοτήτων: Ο συλλέκτης (harvester) είναι μια εφαρμογή πελάτη η οποία θέτει OAI-PMH αιτήματα στον πάροχο δεδομένων ενός αποθετηρίου προκειμένου να συλλέξει μεταδεδομένα. Από την άλλη πλευρά, ένα αποθετήριο δύναται να επεξεργαστεί τα OAI-PMH αιτήματα και να παρέχει μεταδεδομένα μέσω του λεγόμενου παρόχου δεδομένων. Η επιλεκτική συγκομιδή δεδομένων από το OAI-PMH μπορεί να γίνει με 2 τρόπους. Ο ένας βασίζεται σε χρονικούς δείκτες και επιτρέπει στον πάροχο υπηρεσιών να συλλέξει από το αποθετήριο αντικείμενα που έχουν δημιουργηθεί σε συγκεκριμένες ημερομηνίες. Ο άλλος τρόπος, ο οποίος μας ενδιαφέρει στο πλαίσιο του παρόντος άρθρου, είναι η ανάκτηση μόνο ενός συνόλου (set) αντικειμένων. Ο διαχειριστής του αποθετηρίου μπορεί να δημιουργήσει προκαθορισμένα σύνολα αντικειμένων που διακρίνονται από το όνομά τους και μπορούν να ανακτηθούν μέσω OAI-PMH βάσει αυτού. Χρησιμοποιώντας τα παραπάνω πρωτόκολλα, είναι δυνατό να δημιουργηθούν εφαρμογές που να λαμβάνουν και να επεξεργάζονται τα μεταδεδομένα των ιδρυματικών αποθετηρίων ανάλογα με τις ανάγκες των χρηστών. Μια τέτοια εφαρμογή είναι ο δικτυακός τόπος openarchives.gr Μηχανή αναζήτησης ελληνικών ψηφιακών βιβλιοθηκών. Το openarchives.gr πραγματοποιεί ταυτόχρονη αναζήτηση σε όλα τα ελληνικά ιδρυματικά αποθετήρια διευκολύνοντας έτσι αρκετά τους χρήστες, ενώ παράλληλα παρέχει υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας όπως κατηγοριοποίηση των τεκμηρίων, RSS feeds και υπηρεσίες ενημερώσεων μέσω email για νέα τεκμήρια. 15

Τα μεταδεδομένα (metadata), είναι δομημένα και κωδικοποιημένα δεδομένα τα οποία περιγράφουν χαρακτηριστικά πληροφοριακών οντοτήτων, αποσκοπώντας στην ταύτιση, αναγνώριση, ανακάλυψη, αξιολόγηση και διαχείριση των οντοτήτων που περιγράφονται. Κατά κανόνα, ένα σύνολο μεταδεδομένων περιγράφει ένα άλλο σύνολο δεδομένων, το οποίο αποτελεί έναν πόρο, και καθιστά την αναζήτηση αποτελεσματική. Αν η χρήση προτύπων είναι σημαντική για την οργάνωση και καταγραφή της πληροφορίας, η αποθήκευση και η διαχείρισή της είναι ακόμη σημαντικότερο να γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να είναι αξιοποιήσιμη από οποιονδήποτε χρήστη και οποιοδήποτε σύστημα. Η χρήση μιας κατάλληλης γλώσσας σήμανσης της πληροφορίας, όπως η XML (extensible Markup Language), μας επιτρέπει να αποθηκεύουμε, να μεταφέρουμε και να μοιραζόμαστε δεδομένα ανεξάρτητα από το λογισμικό ή τα μηχανήματα που χρησιμοποιούμε. Στην προκειμένη φάση, υλοποιήθηκε ο τρόπος άντλησης και απεικόνισης μεταδεδομένων όπως π.χ. ο τίτλος ενός τεκμηρίου, ο συγγραφέας κ.α. Στην κάτωθι εικόνα εμφανίζεται ένα παράδειγμα εξαγωγής μεταδεδομένων (metadata) από τον πηγαίο κώδικα μιας ηλεκτρονικής πηγής από το www.springer.com το οποίο δεν χρησιμοποιεί DSpace. Διαφορετικός τρόπος εξαγωγής μεταδεδομένων εμφανίζεται στον πηγαίο κώδικα μιας ηλεκτρονικής πηγής από το http://nemertes.lis.upatras.gr/ το οποίο χρησιμοποιεί DSpace. 16

17

ΕΠΙΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΡΙΜΗΝΟΥ Έλεγχος του πληροφοριακού συστήματος της βιβλιοθήκης (επιδιόρθωση/ αντικατάσταση) Το κομμάτι αυτό αφορά στην ευθύνη για την καθημερινή, άμεση και διαρκή υποστήριξη της εύρυθμης λειτουργίας των υπολογιστικών και δικτυακών συστημάτων που απαρτίζουν το πληροφοριακό σύστημα της βιβλιοθήκης. Η απαίτηση αυτή σχετίζεται με όλα τα θέματα που αφορούν την σωστή συντήρηση, την ασφάλεια και τον έλεγχο των συστημάτων, την ασφάλεια των πληροφοριών, τη διαχείριση των διαμοιραζόμενων πόρων του υπολογιστικού συστήματος. Επίσης είναι επιφορτισμένο με την τεχνική υποστήριξη, όπως είναι : η συντήρηση των computers, εκτυπωτών, scanners, routers κ.λ.π. και ασχολείται με την επιτόπου συντήρηση των περιφερειακών συσκευών και των υπολογιστικών συστημάτων, την διαχείριση της απόδοσης του δικτύου την εγκατάσταση και συντήρηση της απόδοσης του δικτύου και της επικοινωνίας του εσωτερικού δικτύου την εγκατάσταση κάθε νέας εφαρμογής και την έναρξη λειτουργίας. Στόχοι μας : Συνεχής συντήρηση του συστήματος αυτοματοποίησης Έλεγχος στην πρόσβαση στους σταθμούς εργασίας της Βιβλιοθήκης Συμβουλές χρήσης των Η/Υ, των προγραμμάτων τους, και των ηλεκτρονικών υπηρεσιών Όλα τα παραπάνω συντελούν στην ύπαρξη σωστών βάσεων για την ανάπτυξη της ψηφιακής βιβλιοθήκης του Παντείου, εφόσον οι χρήστες του συστήματος (φοιτητές, καθηγητές κτλ) αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι αυτού, και η ευκολία πρόσβασής τους από τους χώρους της βιβλιοθήκης, καθώς και η ικανοποίηση από τις παρεχόμενες υπηρεσίες, ενδυναμώνει την επιτυχή ολοκλήρωση ενός τέτοιου έργου. 18