ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ» Σπουδάστρια : Καψή Χριστίνα ΙΒ Εκπαιδευτική Σειρά ΕΣΔΔ Τμήμα : ΤΑΠΑ Επιβλέπων Καθηγητής : Αθ. Παπαδασκαλόπουλος
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ - Εισαγωγή ( σελ. 2) - Περίληψη Λέξεις Κλειδιά (σελ 3) - Περίληψη στη Γαλλική γλώσσα ( Sommaire ) (σελ. 4) 1. Κεφάλαιο 1 ο : ΟΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΟΛΕΙΣ (σελ. 5) ΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ (Σ.Α.Κ.Χ.) Α. Χωροταξική Προσέγγιση σε ευρωπαϊκό επίπεδο : Οι Βασικοί Στόχοι - Καθεστώς του Σ.Α.Κ.Χ. Β. Οι Ευρωπαϊκές Πόλεις : Ισορροπημένο και Πολυκεντρικό Σύστημα Πόλεων i) Η συμπηρωματικότητα και η συνεργασία των πόλεων Αστικά Δίκτυα ii) Ανταγωνιστικότητα και Αειφόρος Ανάπτυξη των Πόλεων Σχέση Πόλεων - Υπαίθρου Γ. Ευρωπαϊκός Χώρος και Ελληνικά Αστικά Κέντρα : - Ο ρόλος των ελληνικών μητροπολιτικών κέντρων 2. Κεφάλαιο 2ο : ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΣΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ ( σελ. 15) Χωροταξικός σχεδιασμός και αειφόρος ανάπτυξη Α. Παρουσίαση του ελληνικού αστικού συστήματος Β. Χωροταξικός Σχεδιασμός και Αειφόρος Ανάπτυξη Ν. 2742/1999 : Ο Αστικός Χώρος Μητροπολιτικές περιοχές Γ. Πολιτική Αστικής Ανάπτυξης Δ. Αναπτυξιακές προοπτικές για τα ελληνικά αστικά κέντρα : Βόρεια Ελλάδα : Η περίπτωση της πόλης της Καβάλας 1. Kεφάλαιο 3 Ο : ΤΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ( σελ. 28) Α. Διαμόρφωση πολιτικής για τα Μητροπολιτικά Κέντρα Β. Αναπτυξιακοί Άξονες Τα ελληνικά μητροπολιτικά κέντρα και τα διευρωπαϊκά δίκτυα 4. Κεφάλαιο 4 Ο :ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ- Η σημασία του Μητροπολιτικού Κέντρου της Θεσσαλονίκης ( σελ. 34 ) Α. Τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας Β. Αναπτυξιακή Πολιτική : Παρουσίαση του Περιφερειακού Επιχειρησιακού Προγράμματος της περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας για τα έτη 1994-1999 ( Β Κοινοτικό Πλάισιο Στήριξης ) Γ. Η ενδυνάμωση του ρόλου και η σημασία του Μητροπολιτικού Κέντρου της Θεσσαλονίκης. 5.Κεφάλαιο 5 Ο :ΤΟ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ( σελ. 47) A. Παρουσίαση της Θεσσαλονίκης (αναπτυξιακά χαρακτηριστικά κ.λ.π) Β. Προγράμματα Δράσεις για την πόλη της Θες/νίκης i) Πρόγραμμα Θεσσαλονίκη S.O.S ii) Kοινοτική Πρωτοβουλία INTERREG II iii) Θεσμοί που συμβάλλουν στην ανάπτυξη της πόλης
- Ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. 6. Κεφάλαιο 6 Ο : ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (σελ. 63 ) Α. Αναπτυξιακή Στρατηγική για την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας Β. Αναπτυξιακός Σχεδιασμός για τη πόλη της Θεσσαλονίκης : ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης σε μητροπολιτικό κέντρο με διεθνείς λειτουργίες Γ. Παρεμβάσεις για το Μητροπολιτικό Κέντρο της Θεσσαλονίκης, μέσα από το Σχέδιο Ανάπτυξης Μητροπολιτικών Κέντρων. 7.Κεφάλαιο 7 Ο :Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΑΣ ΖΩΝΗΣ ΚΑΙ ΝΟΤΙΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ( σελ. 75 ) 8. Κεφάλαιο 8 ο : ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΟΛΗ Αναπτυξιακές προοπτικές Τελικά Συμπεράσματα (σελ. 80) 9.Παράρτημα : σελ. 84 Περιεχόμενα Παραρτήματος Πίνακες Φωτογραφίες Βιβλιογραφική τεκμηρίωση - αποσπάσματα.λ 10. 10. Βιβλιογραφία 10ο Η δσψψεψδψ S ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρουσα εργασία, με θέμα «Αναπτυξιακός Σχεδιασμός για το Μητροπολιτικό Κέντρο της Θεσσαλονίκης», διαρθρώνεται ως εξής : Στο πρώτο κεφάλαιο (Κεφάλαιο 1 ο ) παρουσιάζονται εισαγωγικού χαρακτήρα και περιεχομένου ενότητες, αναφορικά με τις Ευρωπαϊκές Πόλεις στο σύνολο τους, σύμφωνα με όσα ορίζονται στο επίσημο κείμενο-έγγραφο του Σχεδίου Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου (ΣΑΚΧ). Συγκεκριμένα περιλαμβάνονται οι ενότητες (Α), (Β), και (Γ), που πραγματεύονται την χωροταξική πολιτική-προσέγγιση σε ευρωπαϊκό επίπεδο, το καθεστώς και τις αρχές του ΣΑΚΧ, εν συνεχεία το προτεινόμενο πρότυπο του ισοροπημένου πολυκεντρικού αστικού συστήματος, ενώ τέλος επιχειρείται η συσχέτιση - ένταξη των ελληνικών αστικών κέντρων, και μάλιστα των μητροπολιτικών στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο.
Στο δεύτερο κεφάλαιο (Κεφάλαιο 2 ο ), το βασικό θέμα είναι τα Ελληνικά Αστικά Κέντρα, παράλληλα με την περιγραφή του θεσμικού πλαισίου για τον Χωροταξικό Σχεδιασμό και την αειφόρο ανάπτυξη ( Ν. 2742/99). Περιλαμβάνονται τέσσερεις ενότητες όπου παρουσιάζεται το ελληνικό αστικό σύστημα, η πολιτική αστικής ανάπτυξης, ο χωροταξικός σχεδιασμός σε σχέση με τον αστικό χώρο.τέλος επιχειρείται μία περιπτωσιολογική αναφορά στις αναπτυξιακές προοπτικές του αστικού κέντρου της Καβάλας, ως παράδειγμα μικρού πληθυσμιακά αναπτυξιακού κέντρου που ανήκει στην ευρύτερη διαπεριφερειακή ενότητα της Βορείου Ελλάδας, και στη ζώνη λειτουργικής επίδρασης της Θεσσαλονίκης. Στο τρίτο κεφάλαιο ( Κεφάλαιο 3 ο ) εισερχόμαστε στην θεματολογική ενότητα της αναπτυξιακής στρατηγικής των Ελληνικών Μητροπολιτικών Κέντρων.Διατυπώνεται στην πρώτη ενότητα η ανάγκη διαμόρφωσης ειδικής πολιτικής για τα μητροπολιτικά κέντρα( με έμφαση στην Θεσσαλονίκη), ενώ στην δεύτερη ενότητα καταδεικνύεται η σημασία της αξιοποίησης της πολιτικής αναπτυξιακών αξόνων, καθώς και της συμμετοχής των μητροπολιτικών κέντρων στα διευρωπαϊκά δίκτυα. Στο τέταρτο κεφάλαιο (Κεφάλαιο 4 ο ) παρουσιάζεται η αναπτυξιακή στρατηγική που έχει υιοθετηθεί στα πλαίσια του Περιφερειακού Επιχειρησιακού Προγράμματος 1994-99 για την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, και κυρίως υπογραμμίζεται η σημασία του μητροπολιτικού κέντρου της Θεσσαλονίκης, για την ανάπτυξη της περιοχής. Επιχειρείται δε, μία στοιχειώδης αξιολόγηση της επίτευξης των στόχων της περιφερειακής αναπτυξιακής στρατηγικής, μέχρι τουδε. Στο πέμπτο κεφάλαιο ( Κεφάλαιο 5 ο ), πραγματοποιείται μία αναλυτικότερη προσέγγιση για την πόλη της Θεσσαλονίκης, ώστε να γνωρίσουμε από κοντά την σύγχρονη αυτή πόλη του ελληνικού βορρά, με την ιδιαιτέρως αναπτυξιακή δυναμική τόσο στον εθνικό χώρο όσο και διεθνώς. Παρουσιάζονται τα βασικά χαρακτηριστικά της πόλης, τα προγράμματα και
οι δράσεις που αφορούν στην ανάπτυξη της ( ενότητα B : Interreg II Θεσσαλονίκη SOS ) καθώς και ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Στο έκτο κεφάλαιο ( Κεφάλαιο 6 ο ) παρουσιάζεται εκτενώς το πλέον ενδιαφέρον τμήμα που αφορά στον στρατηγικό σχεδιασμό για την πόλη της Θεσσαλονίκης, μέσα από τις κατευθύνσεις που δίνονται στα πλαίσια του Σχεδίου ΠΕΠ Κεντρικής Μακεδονίας 2000-2006.Αναφέρονται επίσης οι προτεινόμενες παρεμβάσεις για το Μητροπολιτικό Κέντρο της Θεσσαλονίκης, μέσα από το Σχέδιο Ανάπτυξης Μητροπολιτικών Κέντρων. Στο έβδομο κεφάλαιο ( Κεφάλαιο 7 ο ) περιγράφεται ο ρόλος της Θεσσαλονίκης, όπως εξελίσσεται, στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων, Παρευξείνιας Ζώνης, και Νοτιανατολικής Ευρώπης. Στο καταληκτικό κεφάλαιο ( Κεφάλαιο 8 ο ) αποχαιρετούμε την πόλη της Θεσσαλονίκης, με την ιδιαίτερη φυσιογνωμία, και τις ισχυρές αναπτυξιακές δυνατότητες και προοπτικές ως μητροπολιτικό κέντρο, και διατυπώνουμε τα τελικά μας συμπεράσματα. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η εργασία με θέμα «Αναπτυξιακός Σχεδιασμός για το Μητροπολιτικό Κέντρο της Θεσσαλονίκης» πραγματεύεται τον σχεδιασμό και την στρατηγική αστικής ανάπτυξης, και μάλιστα αναφορικά με την πόλη της Θεσσαλονίκης, που σύμφωνα με την ιεράρχηση και τυπολογία των αστικών κέντρων ( Σχέδιο Ανάπτυξης Μητροπολιτικών Περιοχών) αποτελεί μητροπολιτικό κέντρο. Χαρακτηρίζεται έτσι αφενός λόγω του πληθυσμιακού της μεγέθους, ( ευρύτερο πολεοδομικό συγκρότημα Θεσ/νίκης) αφετέρου δε, κυρίως λόγω της γενικότερης αναπτυξιακής δυναμικής και προοπτικής της. Η ζώνη λειτουργικής επίδρασης του αναπτυξιακού πόλου της Θεσσαλονίκης, εκτείνεται πέραν των ορίων τόσο της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, της οποίας αποτελεί έδρα, όσο και στο σύνολο της διαπεριφερειακής χωρικής ενότητας της Βόρειας Ελλάδας. Στρατηγικός στόχος που τίθεται στα πλαίσια του προγραμματισμού σχεδιασμού περιφερειακής ανάπτυξης ( ΠΕΠ 1994-99, και Σχέδιο Αναπτυξης για την προγραμματική περίοδο 2000-
2006 ) είναι η ανάδειξη της Θεσσαλονίκης σε μητροπολιτικό κέντρο με διεθνείς λειτουργίες. Δίνεται έμφαση λοιπόν στον ρόλο που δύναται να διαδραματίσει η πόλη στά Βαλκάνια, και γενικά στην Νοτιανατολική Ευρώπη. Μέσω των κοινοτικών προγραμμάτων χρηματοδοτήσεων η Θεσσαλονίκη εξελίσσεται σε μία σύγχρονη ανταγωνιστική ευρωπαϊκή πόλη, με αναπτυγμένες αστικές υποδομές,επιχειρηματικές υποδομές και προωθητικές δραστηριότητες, διεκδικώντας τη συμμετοχή της στα διευρωπαϊκά δίκτυα(σακχ),αξιοποιώντας τα αποτελέσματα της πολιτικής αναπτυξιακών αξόνων.ο αναπτυξιακός της ρόλος εξειδικεύεται ως εξής : αναδεικνύεται σε πόλο διακρατικής συνεργασίας, σε πολιτιστικό πόλο των Βαλκανίων, σε σημαντικό κόμβο συνδυασμένων μεταφορών, σε χρηματοπιστωτικό κέντρο... Η ανάπτυξη της πόλης στηρίζεται όμως πρωτίστως στον στόχο της αειφορίας και της βιωσιμότητας, με σεβασμό προς το περιβαλλον, εξασφαλίζοντας υψηλό επίπεδο ποιότητας ζωής για τους κατοίκους της. ΛΕΞΕΙΣ -ΚΛΕΙΔΙΑ Αστική Ανάπτυξη Μητροπολιτικά Κέντρα -Στρατηγική Ανάπτυξης Μητροπολιτικών Κέντρων Αναπτυξιακός Ρόλος κ Εξειδίκευση -Αναπτυξιακοί Άξονες Δίκτυα Σχέδιο Ανάπτυξης Κοινοτικού Χώρου FDFR SOMMAIRE Les conclusions essentielles concernant la stratégie de développement de la ville de Salonique sont décrites si- dessous : Salonique dans le cenre de la Grece du Nord, la ville capitale de la periphérie de Macédoine Centrale, s évolue comme le pole de développement fondamentale de la région entiere ; la Grece du Nord, meme les Balcans, et l Europe du Sud-Est. Selon la typologie d urbanite, la ville
est considerée comme une métropole, avec des fonctions multiples, et d une grande zone d influence, hors de frontieres nationales. On doit citer qu il s agit d une ville, qui a les caractéristiques principaux, du centre des activites productives. Elle s enforce grace aux subventions communautaires, avec des infrastructures urbaines notamment developpées, et avant tout, en ayant une orientation a l exterieur du pays. Consequemment la coopération intercommunale et internationale sont promotées,et cette ville dynamique est plutot capable de participer dans les grandes reseaux européens, en accord avec le contenu et les principes du Schéma de Développement de l Éspace Communautaire. Finallement le développement de Salonique, se base sur les grands objectifs de développement continuant et viable, en preservant l environnement, et en assurant aux habitants une qualite de vie propre ΠΑ ψδκνκξενψξκενψκξσδ Ακολουθείγος ΕπΕΕ ξαβξβξβξς ΔΣ Σ Στ ΗΗ LlEW CONCL
S DD
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο : ΟΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ (Σ.Α.Κ.Χ.) - Α. Χωροταξική Προσέγγιση σε ευρωπαϊκό επίπεδο : Οι Βασικοί Στόχοι - Καθεστώς του Σ.Α.Κ.Χ (1) Το Σχέδιο Ανάπτυξης Κοινοτικού Χώρου επισημαίνει ότι τα πρότυπα εγκατάστασης στο χώρο δραστηριοτήτων και χρήσης γης στα επιμέρους κράτη-μέλη επηρεάζονται όλο και περισσότερο από εξωτερικές εξελίξεις που προκαλούνται από οικονομικούς, κοινωνικούς, φυσικούς και λοιπούς παράγοντες, ή από επιπτώσεις των κοινοτικών πολιτικών. Τα κράτη- μέλη θα πρέπει στο πλαίσιο της χωροταξικής τους οργάνωσης, σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές της πολιτικής τους, να εντοπίζουν, να κατανοούν και να λαμβάνουν υπόψη τους τις χωρικές εξελίξεις και τα χωροταξικά ζητήματα που υπερβαίνουν τα εθνικά τους σύνορα και αποκτούν ευρωπαϊκή διάσταση. Το Σ.ΑΚ.Χ έχει τρεις βασικούς στόχους,που αφορούν : - οικονομική και κοινωνική συνοχή - αειφόρο ανάπτυξη - ισορροπημένη ανταγωνιστικότητα στον ευρωπαϊκό χώρο. Επιδιώκεται η συνδυασμένη επίτευξη των παραπάνω στόχων, και δίνεται προσοχή στον τρόπο αλληλεπίδρασης τους. Μέσα από το Σχέδιο Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου διευκολύνεται η επίτευξη των τριών στόχων μέσω της δημιουργίας δεσμών μεταξύ τους, με την αναγνώριση και απόδοση της πρέπουσας βαρύτητας, με γνώμονα τα διαφορετικά χωρικά δεδομένα της Ευρώπης. Ειδικώτερα αυτό προϋποθέτει την επίτευξη μεγαλύτερης ολοκλήρωσης μεταξύ των επιμέρους τομεακών πολιτικών που επιφέρουν χωροταξικές επιπτώσεις. Αναδεικνύεται το ΣΑΚΧ σε βασικό μέσο και εργαλείο ώστε η Ευρώπη στο σύνολο της να αντιμετωπίσει την πρόκληση του διεθνούς ανταγωνισμού, με σαφώς μεγαλύτερες δυνατότητες επιτυχίας δια μέσου της βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας της με ισορροπημένο τρόπο, υιοθετώντας την οδό της αειφόρου ανάπτυξης, διαφυλάττοντας και επιπλέον βελτιώνοντας την χωροταξική της ισορροπία και συνοχή. 5-
Αναφορικά με το γενικό πλαίσιο και το καθεστώς του ΣΑΚΧ, πρέπει να τονισθεί ότι αποτελεί το αποτέλεσμα των εργασιών μετά το πέρας της περιόδου προβληματισμού, αρχής γενομένης το 1989, με τους Υπουργούς Χωροταξίας. Είναι σαφής η πρόθεση της διαμόρφωσης ενός ευέλικτου, συντονισμένου, επιλεκτικού, προοδευτικού κειμένου μη δεσμευτικού χαρακτήρα. Αναμένεται ότι θα αποτελέσει ένα κίνητρο για δράση και θα οδηγήσει σε συγκεκριμένα αποτελέσματα για τα ευρωπαϊκά εδάφη.η αρχή της επιλεκτικότητας αντικατοπτρίζει την ανάγκη προσέγγισης των χωροταξικών ζητημάτων με βάση ένα περιορισμένο αριθμό σημαντικών θεμάτων, που μπορούν να προβάλλουν τόσο την ιδέα ολοκλήρωσης των επιμέρους πολιτικών με χωροταξικό αντίκτυπο, όσο και την ανάγκη ενίσχυσης της συνεργασίας μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών. Συνακόλουθα προσδιορίζονται τρία πεδία δραστηριοτήτων, που αντιστοιχούν στους τρεις ακόλουθους στόχους. - ένα ισορροπημένο πολυκεντρικό αστικό σύστημα - ισότιμη πρόσβαση στις υποδομές και στη γνώση - συνετή διαχείριση και ανάπτυξη της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. Στην επόμενη ενότητα θα επικεντρωθούμε στην ανάλυση στον πρώτο στόχο, ως στόχο πολιτικής και βασική επιλογή για τον Κοινοτικό Χώρο, λόγω του αντικειμένου της παρούσης εργασίας. Σημείωση (1) : Σ.Α.Κ.Χ Πηγή Ιστοσελίδα ΥΠΕΧΩΔΕ - 6-
Β. Οι Ευρωπαϊκές Πόλεις : Ισορροπημένο και Πολυκεντρικό Σύστημα Πόλεων (2) Αναφορικά με τους βασικούς στόχους πολιτικής και τις επιλογές για τον Κοινοτικό Χώρο, παρουσιάζεται στο Σ.Α.Κ.Χ ( Μέρος III ), ένα πλαίσιο ολοκλήρωσης, που διακρίνει δύο είδη εφαρμογής ολοκληρωμένης πολιτικής σε ευρωπαϊκό επίπεδο : α) γεωγραφική ( σύνολο ευρωπαϊκού χώρου κοινοτικό επίπεδο, μεγάλες ευρωπαϊκές περιφέρειες πέραν των εθνικών συνόρων, διασυνοριακές περιοχές, και β) μη γεωγραφική /διαπεριφερειακή (θέματα που αφορούν σε διάφορες περιοχές εντός της Ευρώπης - συνεργασία πόλεων ). Το πλαίσιο αυτό υπογραμμίζει την ανάγκη για μία συντονισμένη διαδικασία λήψης αποφάσεων, αφενός σε οριζόντιο επίπεδο ( μεταξύ τομέων σε ένα γεωγραφικό επίπεδο ) και αφετέρου σε κάθετο επίπεδο ( μεταξύ διοικητικών επιπέδων ). Η χωρική ισορροπία του Κοινοτικού Χώρου καθορίζεται κυρίως από την ανάπτυξη των πόλεων,και των μεταξύ τους σχέσεων. Τα χαρακτηριστικά των σύγχρονων ευρωπαϊκών πόλεων όπως προοδευτικά μετασχηματίστηκαν συνδέονται με : διάφορες μορφές αστικών δικτύων, ομάδες πόλεων, αναζωογόνηση του οικονομικού δυναμικού των πόλεων λόγω της αναπτυξιακής διαδικασίας, αυξανόμενο κοινωνικό διαχωρισμό, υποβάθμιση της ποιότητας ζωής στα αστικά κέντρα. Διαφοροποίηση χαρακτηρίζει ωστόσο και την ύπαιθρο, ενώ διαμορφώνονται νέες σχέσεις μεταξύ των ζωνών της υπαίθρου και των αστικών περιοχών. 1. Η συμπηρωματικότητα και η συνεργασία των πόλεων Αστικά Δίκτυα Ο στόχος της ισορροπίας των αστικών συστημάτων, επιβάλλει την διερεύνηση των δυνατών μορφών συνεργασίας και συμπληρωματικότητας των πόλεων. Τα προτεινόμενα πλαίσια ποικίλλουν : συγκροτήματα πόλεων, και αστικά δίκτυα σε περιφερειακό, διεθνικό, ευρωπαϊκό επίπεδο. Τα τελικά αποτελέσματα που θα προκύψουν θα σχετίζονται άλλοτε με υψηλό βαθμό ολοκλήρωσης των επιδιωκόμενων στόχων, και άλλοτε με απλή θεματική προσέγγιση. Μπορούν να αντιμετωπιστούν διάφορα είδη περιφερειακών ανισορροπιών, όπως φαινόμενα πόλωσης γύρω από μία κεντρική μητρόπολη, ή τάση για ανάπτυξη κατά μήκος οδικών αρτηριών. (2): Πηγή ΣΑΚΧ /Ιστοσελίδα ΥΠΕΧΩΔΕ -7-
Η απαραίτητη συμπληρωματικότητα των πόλεων απαιτεί επαρκώς αναπτυγμένες λειτουργικές και φυσικές συνδέσεις σε διάφορα γεωγραφικά επίπεδα.η βελτίωση της συμπληρωματικότητας των πόλεων εξασφαλίζει την άντληση οικονομικών πλεονεκτημάτων,από τον ανταγωνισμό μεταξύ των πόλεων, ενώ παράλληλα την αντιμετώπιση μειονεκτημάτων. Η ύπαρξη φυσικών δεσμών, όπως της γεωγραφικής εγγύτητας, προωθεί αποτελεσματικά την πραγματοποίηση στενής συνεργασίας μεταξύ πολυκεντρικών αστικών συγκροτημάτων, με λειτουργική συμπληρωματικότητα μέσω της υιοθέτησης και εφαρμογής ολοκληρωμένων στρατηγικών, με μόνιμο αρνητικό παράγοντα τα πάσης φύσεως διοικητικά εμπόδια. Από την άλλη πλευρά, όταν απουσιάζει η γεωγραφική εγγύτητα, η δικτύωση των πόλεων, θεματικής βέβαια φύσεως, κρίνεται ικανή να αντιμετωπίσει ποικίλα προβλήματα : ανταλλαγή εμπειριών, επιδίωξη κοινών έργων και στόχων, συνεργασία πανεπιστημίων - ερευνητικών κέντρων, συντονισμένες πολιτικές μεταφορών. Τα αστικά δίκτυα μπορούν να συμβάλουν στην καταπολέμηση δυσλειτουργιών των αστικών συστημάτων, σε ευρωπαϊκό και διακρατικό επίπεδο ( κατανομή ρόλων πόλεων μεσαίου μεγέθους ), στην ανάδειξη των μεγάλων πόλεων και μάλιστα στην βελτιστοποίηση του ρόλου τους ως κινητήριας δύναμης των περιφερειακών οικονομιών. Τα αστικά δίκτυα πρέπει να διαμορφωθούν στους αναπτυξιακούς διαδρόμους, ενόψει του ολοκληρωμένου και αειφόρου σχεδιασμού. Κατ αυτό τον τρόπο ένα δίκτυο των σημαντικών μητροπολιτικών περιοχών της Ευρώπης θα επιλύσει σταδιακά το πρόβλημα της διηπειρωτικής πρόσβασης σε σημαντικούς λιμένες και αερολιμένες. Οι βασικές επιλογές πολιτικής που προκρίνονται είναι : Ολοκληρωμένες στρατηγικές ανάπτυξης του χώρου, για ομάδες πόλεων, ειδικά σε διασυνοριακές περιοχές. Συνεργασία εντός των αστικών δικτύων σε διακρατικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, Βελτίωση διασυνδέσεων εθνικών/διακρατικών δικτύων, και περιφερειακών /τοπικών. Συνεργασία σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο με πόλεις Ανατολ. Κεντρ. Ευρώπης και Μεσογείου. - 8-
2. Ανταγωνιστικότητα και Αειφόρος Ανάπτυξη των Πόλεων - Σχέση Πόλεων και Υπαίθρου (3) i) Οι περιφέρειες μπορούν να γίνουν ανταγωνιστικές μόνον μέσω της οικονομικής ανάπτυξης με βασικό μοχλό τις δυναμικές, ελκυστικές και ανταγωνιστικές πόλεις. Μέσα σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον της παγκοσμιοποίησης και φιλελευθεροποίησης της οικονομίας, διαφαίνεται ο κίνδυνος της πόλωσης μεταξύ των επιτυχών και μή πόλεων. Η συνεργασία είναι όπως ήδη τονίστηκε στην προηγούμενη ενότητα, ένας πολύ σημαντικός τρόπος αντιμετώπισης του προβλήματος. Επιπλέον απαιτείται εσωτερική ανάπτυξη των πόλεων, και ιδιαίτερα εκείνων των λιγότερο προετοιμασμένων. Μεταξύ των πόλεων πρέπει να προσεχθούν οι δυναμικές εκείνες πόλεις, όπως οι «πόλεις πύλες», οι οποίες διασφαλίζουν πρόσβαση στο χώρο της Ένωσης : σημαντικοί λιμένες, διηπειρωτικοί αερολιμένες, πόλεις στις οποίες οργανώνονται εκθέσεις πολιτιστικά κέντρα. Επίσης ενδιαφέρον παρουσιάζουν μικρότερες πόλεις που μπορούν να κινητοποιήσουν την αναζωγόνηση αστικών ζωνών σε παρακμή. Οι αποκαλούμενες «πόλεις πύλες», αφορούν σε περιφερειακές μητροπολιτικές ζώνες, με ορισμένα ειδικά πλεονεκτήματα ( χαμηλό εργατικό κόστος, δεσμούς με γειτονικές χώρες ). Η ανάπτυξη του στρατηγικού Ευρωπαϊκού τους ρόλου, ως πόλεων πυλών, θα συμβάλει αρχικά στην αντιμετώπιση των δικών τους προβλημάτων, αλλά και ευρύτερα στην επίτευξη ισορροπημένης οικονομικής ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πρέπει ωστόσο να εξασφαλιστεί και η αποκόμιση οφέλους και από την ενδοχώρα των εν λόγω πόλεων.οι βασικές επιλογές πολιτικής που προκρίνονται είναι : (3) : Πηγή, ΣΑΚΧ-Ιστοσελίδα ΥΠΕΧΩΔΕ -9-
ανάπτυξη του Ευρωπαϊκού στρατηγικού ρόλου παγκόσμιων πόλεων, και των πόλεων πυλών, και ιδιαίτερα στις απομακρυσμένες περιφέρειες της Ευρώπης. Βελτίωση της ελκυστικότητας των πόλεων, ( προσέλκυση κεφαλαίων εκπαίδευση /κατάρτιση τοπικού εργατικού δυναμικού ανάπτυξη καινοτομίας -σύγχρονες υποδομές αστικές αναπλάσεις δημόσιες υπηρεσίες/διευκολύνσεις ) και μάλιστα στις μειονεκτικές περιφέρειες. Διαφοροποίηση της οικονομικής βάσης των πόλεων οι οποίες εξαρτώνται έντονα από ένα συγκεκριμένο τομέα. Ενίσχυση της οικονομίας των μικρών πόλεων σε αγροτικές ζώνες στις οποίες είναι δύσκολο να επιτευχθεί μία στερεη αστική ανάπτυξη. ii) Εν συνεχεία η υλική και κοινωνική ευεξία των πόλεων είναι που συντελεί κύρια στην οικονομική ανάπτυξη. Το προβαλλόμενο πρότυπο είναι το ολοκληρωμένο πρότυπο της αειφόρου πόλης, με την αναγνώριση παράλληλα της ιδιαιτερότητας των τοπικών συνθηκών. Τα θεμελιώδη γνωρίσματα που συνθέτουν το πρότυπο της αειφόρου ανάπτυξης των πόλεων, σχετιζόμενα τα μέγιστα με τις στρατηγικές ανάπτυξης του χώρου, είναι τα εξής : έλεγχος της επέκτασης των πόλεων, ενσωμάτωση των λειτουργιών και των κοινωνικών ομάδων στον αστικό ιστό, ειδικώτερα σε μητροπολιτικές ζώνες με θύλακες αποκλεισμού, σώφρων διαχείριση του αστικού οικοσυστήματος ( νερό, ενέργεια,απόβλητα ), ανάπτυξη μέσων πρόσβασης αποτελεσματικών και φιλικών προς το περιβάλλον, διατήρηση και ανάπτυξη της πολιτιστικής κληρονομιάς. Η αειφόρος αστική ανάπτυξη, προσφέρει πολλές ευκαιρίες για οικουμενική θεώρηση και τοπική δράση. Οι διασκέψεις του Ρίο ((1992) και Habitat II στα πλαίσια του ΟΗΕ, κατήρτισαν σχέδια δράσης για εφαρμογή σε εθνικό και τοπικό επίπεδο. Οι ευρωπαϊκές πολιτικές περιβάλλοντος, περιφερειακή,κοινωνική κ.λ.π. οφείλουν να αντιμετωπίσουν το μείζον αυτό θέμα, παράλληλα προς τις εθνικές πολιτικές. 10-
Οι επιλογές πολιτικής για την αειφόρο ανάπτυξη των πόλεων, που παρουσιάζονται ακολούθως, συνδέονται με το Σχέδιο Δράσης για τους Ανθρώπινους Οικισμούς (Habitat Agenda ) και το Τοπικό Σχέδιο Δράσης 21 ( Local Agenda ), πρέπει να αναπτυχθούν και να εφαρμοστούν δια μέσου μίας πολυτομεακής, ολοκληρωμένης αστικής στρατηγικής : Ανταλλαγές εμπειριών και στήριξη αποτελεσματικών μεθόδων για την μείωση της επέκτασης των δομημένων περιοχών και την ελάφρυνση της υπερβολικής αστικής πίεσης σε παραθαλάσσιες περιοχές Βελτίωση των επιχειρηματικών, περιβαλλοντικών υποδομών και των κοινωνικών υποδομών των πόλεων μειονεκτικών περιοχών Προώθηση συνεκτικών στρατηγικών αστικού σχεδιασμού, με στόχο την κοινωνική και λειτουργική ποικιλομορφία για την καταπολέμηση του κοινωνικού διαχωρισμού Σώφρων διαχείριση του αστικού οικοσυστήματος προστασία και ανάπτυξη ανοικτών αστικών χώρων, και περιοχών πρασίνου. Προώθηση της αειφόρου προσπελασιμότητας των αστικών ζωνών διαμέσου κατάλληλων πολιτικών εγκατάστασης ( σχεδιασμός χρήσεων γης και μεταφορών ). iii) Η οικονομική ολοκλήρωση και οι τεχνολογικές αλλαγές στην Ευρώπη οδήγησαν στην διαφοροποίηση της υπαίθρου. Οι στρατηγικές ανάπτυξης του χώρου στις ζώνες της υπαίθρου πρέπει να βασίζονται στις τοπικές συνθήκες και ανάγκες. Οι αλλαγές εντοπίζονται σε δύο είδη αγροτικών περιοχών : περιοχές που δέχονται πίεση λόγω της ανάπτυξης, και περιοχές που έχουν πληγεί από την παρακμή της γεωργίας. Σε κάθε περίπτωση η ανάπτυξη αυτών των περιοχών πρέπει να βασιστεί στον επαναπροσδιορισμό της εταιρικής σχέσης πόλεων - υπαίθρου. -11-
Η επέκταση των πόλεων και η διάχυση της αστικοποίησης συνέβαλαν στην εμφάνιση ημιαγροτικών περιοχών, οι οποίες βρίσκονται κυρίως κοντά σε μητροπολιτικές ζώνες. Η διαχωριστική γραμμή μεταξύ πόλεων και υπαίθρου γίνεται λιγότερο ευκρινής, και η ύπαιθρος υπόκειται σε ένα πλήθος πιέσεων : ταχεία ανάπτυξη του αριθμού κυρίων και δευτέρων κατοικιών, περιοχές διάθεσης και επεξεργασίας αποβλήτων, πιέσεις που οφείλονται στην τουριστική ανάπτυξη. Η γεωργία εγκαταλείπεται και η βιομηχανία αποτελεί την βασική χρήση γης. Οι βασικές επιλογές πολιτικής που προκρίνονται είναι οι ακόλουθες : Προώθηση στρατηγικών επανεγκατάστασης και λήψη περιβαλλοντικών μέτρων σε αγροτικές περιοχές υπό πίεση. Διατήρηση ελαχίστου επιπέδου υπηρεσιών σε πόλεις μικρού και μεσαίου μεγέθους σε αγροτικές περιοχές σε παρακμή, ή εγκαταλελειμμένες. Ανάπτυξη του ενδογενούς δυναμικού στις περιοχές αυτές. - 12-
Γ. Ευρωπαϊκός Χώρος και Ελληνικά Αστικά Κέντρα : Ο ρόλος των ελληνικών μητροπολιτικών κέντρων (4). Όταν επιχειρούμε να συνδέσουμε και να εντάξουμε το ελληνικό αστικό σύστημα στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο, ουσιαστικά αναφερόμαστε πρωτίστως στην κατηγορία των μητροπολιτικών κέντρων του ελλαδικού χώρου. Πρόκειται για την πρώτη ιεραρχικά και μεγαλύτερη κατηγορία αστικών κέντρων, σύμφωνα με την διεθνή εμπειρία και την ελληνική αναπτυξιακή πραγματικότητα. Στην χώρα μας υφίστανται επομένως μητροπολιτικά κέντρα, τα οποία αποτελούν τις μείζονες αστικές συγκεντρώσεις της χώρας, έχουν κυρίαρχο αναπτυξιακό ρόλο σε εθνικό επίπεδο, καθώς και δυνατότητες να διαδραματίσουν διεθνή οικονομικό, εμπορικό, συγκοινωνιακό και πολιτιστικό ρόλο. Ομιλούμε για τα μητροπολιτικά κέντρα α) της Αθήνας, και β) της Θεσσαλονίκης, που κύρια θα μας απασχολήσει στην παρούσα εργασία Στην διεθνή πρακτική ως μητροπολιτικά κέντρα ορίζονται οι αστικές συγκεντρώσεις με πληθυσμό άνω των 500.000, που περιβάλλονται από δορυφόρους πόλεις με εξειδικευμένες ή συμπληρωματικές δραστηριότητες. Όσον αφορά τα ελληνικά μητροπολιτικά κέντρα, αρχικά η πρωτεύουσα της χώρας, η Αθήνα διαθέτει Ζώνη Λειτουργικής Επιρροής που δύναται να επεκταθεί στο σύνολο της επικράτειας. Η μεγαλύτερη επίδραση της Αθήνας εντοπίζεται κυρίως στην Κεντρική και Νότια Ελλάδα, και στο Νησιωτικό Χώρο. Σε διεθνές επίπεδο, η Αθήνα μπορεί να μετεξελιχθεί σε πολιτιστικό και πνευματικό κέντρο πανευρωπαϊκής και παγκόσμιας εμβέλειας. Ως οικονομικό, εμπορικό και συγκοινωνιακό κέντρο μπορεί να διαμορφώσει ζώνη επιρροής στην Νοτιανατολική Ευρώπη και τη Μεσόγειο. Το μητροπολιτικό κέντρο της Θεσσαλονίκης σε εθνικό επίπεδο, ασκεί ισχυρή επιρροή στην ζώνη που περιλαμβάνει γενικά ην Βόρεια Ελλάδα, και ειδικώτερα την Μακεδονία και τη Θράκη. Η πόλη της Θεσσαλονίκης με τον κατάλληλο αναπτυξιακό σχεδιασμό, μπορεί να λειτουργήσει ως οικονομικό, εμπορικό, συγκοινωνιακό και πολιτιστικό κέντρο, στον ευρύτερο Βαλκανικό και Παρευξείνιο Χώρο.Δια μέσου των ελληνικών μητροπολιτικών κέντρων πρέπει να εξασφαλιστεί η ελληνική συμμετοχή στο διαμορφωμένο αναπτυξιακό πρότυπο του Ευρωπαϊκού Χώρου, που διακρίνεται από τα εξής βασικά χαρακτηριστικά : -13-
Συγκέντρωση αστικοβιομηχανιών, χρηματοοικονομικών και τεχνολογικών κέντρων στο βορειοδυτικό πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Λειτουργία δύο βασικών αναπτυξιακών αξόνων : α) Ο βιομηχανικός άξονας Βόρειας Ιταλίας Νοτιανατολικής Αγγλίας, β) Ο άξονας των Τεχνοπόλεων Βαρκελώνης Μιλάνου ( Ζώνη του Ήλιου,ή Βορράς του Νότου) Η λειτουργία των διευρωπαϊκών δικτύων, παράλληλα με την ολοκλήρωση των αγορών, ενισχύει την ανταγωνιστικότητα και τον κυρίαρχο ρόλο των μητροπόλεων της Β.Δ. Ευρώπης. Η συμμετοχή των ελληνικών μητροπολιτικών κέντρων στην ανάπτυξη του Ευρωπαϊκού Χώρου μπορεί να προωθηθεί μέσω : - εξειδίκευσης του ρόλου των ελληνικών μητροπολιτικών κέντρων στη διαδικασία της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης, με προσδιορισμό ζωνών λειτουργικής επίδρασης και συνεργασίας. - συστηματικής αξιοποίησης της θέσης των Μ.Κ. στα διευρωπαϊκά δίκτυα στρατηγικών υποδομών ( μεταφορές τηλεπικοινωνίες ) - ενίσχυσης εξωστρέφειας της οικονομίας των ελληνικών Μ.Κ., με επιλογή και στήριξη Προωθητικών Δραστηριοτήτων. - δημιουργίας Αξόνων Ανάπτυξης, στον εθνικό και ευρύτερο βαλκανικό χώρο ( οδικοί και σιδηροδρομικοί άξονες ταχείας κυκλοφορίας, που συνδέουν παραγωγικές συγκεντρώσεις, αγορές και οικονομίες, με την εγκατάσταση κατά μήκος τους αναπτυξιακών δραστηριοτήτων). Η διαμόρφωση αξόνων ανάπτυξης από την Θεσσαλονίκη προς τα Βαλκάνια είναι βασική προϋπόθεση για την ανάδειξη της πόλης σε ισχυρό μητροπολιτικό κέντρο των Βαλκανίων. - ένταξης των ελληνικών Μ.Κ. στα κοινοτικά, βαλκανικά, ανατολικοευρωπαϊκά, μεσογειακά και παρευξείνια δίκτυα πόλεων. (4) : Βιβλιογραφική πηγή, Οικονομικός Ταχυδρόμος Σχέδιο Ανάπτυξης Μητροπολιτικών Περιοχών -14-
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο : ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΣΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ Χωροταξικός σχεδιασμός και αειφόρος ανάπτυξη Α. Παρουσίαση του ελληνικού αστικού συστήματος Κατά την απογραφή του 1991, ο αστικός πληθυσμός της χώρας ανέρχεται στους 6.036.660 κατοίκους, ήτοι ποσοστό 58,84 % του συνολικού πληθυσμού. Η Περιφέρεια Πρωτευούσης (Αθηνών) και το Πολεοδομικό Συγκρότημα της Θεσσαλονίκης συγκεντρώνουν 3,1 και 0,75 εκατομ. Κατοίκους αντίστοιχα. Επιπλέον υπάρχουν τέσσερεις πόλεις με πληθυσμό άνω των 100.000 κατοίκων ( Πάτρα, Ηράκλειο, Λάρισα, Βόλος ), τα Χανιά με 70.000 κατοίκους, και τέλος 48 πόλεις με πληθυσμό κάτω των 60.000 κατοίκων. Κατανομή των Αστικών Κέντρων (1991) (Πλην Περιφέρειας Πρωτευούσης και Πολ. Συγκροτήματος Θεσσαλονίκης) Πληθυσμός Αριθμός (000 Πόλεων κάτοικοι) 10-20 18 20-40 19 4 0-60 11 60-100 1 100-200 4 Πηγή: ΕΣΥΕ Ο ρυθμός αύξησης του αστικού πληθυσμού ήταν πολύ μεγαλύτερος από το ρυθμό αύξησης του συνολικού πληθυσμού. Συγκεκριμένα, οι ρυθμοί αύξησης ήταν οι ακόλουθοι: Ποσοστιαία Μεταβολή Περιόδου 1971-1991 Πληθυσμ ός 1971-81 1981-91 1971-91 Αστικός 21,18 % 6,77 % 29,38 % Σύνολο 11,08 % 5,34 % 17,01 % Πηγή: ΕΣΥΕ -15-
Η ηλικιακή κατανομή του πληθυσμού της ευρύτερης περιοχής της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης (διαθέσιμα στοιχεία σε επίπεδο Νομού) δίνεται στον πίνακα που ακολουθεί: Ηλικιακή Κατανομή του Πληθυσμού (1998) Ομάδες ηλικιών Ευρύτερη Περιοχή Νομός Θεσσαλονίκη Χώρ α Αθηνών ς 0-14 15,7% 16,3% 15,8 % 15-64 68,7% 69,5% 67,7 % 65+ 15,5% 14,2% 16,5 % Πηγή: ΕΣΥΕ. Σύμφωνα με τα στοιχεία αυτά τα δυο κύρια μητροπολιτικά κέντρα παρουσιάζουν ηλικιακή διάρθρωση ευνοϊκότερη από τη διάρθρωση του συνόλου της χώρας, με σχετικά καλύτερη τη διάρθρωση της Θεσσαλονίκης. Η Θεσσαλονίκη παρουσιάζει καλύτερη εικόνα και στη μεταβολή του πληθυσμού μετά το 1991, περίοδο κατά την οποία η Αθήνα παρουσιάζει μείωση του πληθυσμού. Ποσοστιαία Μεταβολή Πληθυσμού 1993-1998 Ευρύτερη Περιοχή -3,67% Αθήνας Νομός Θεσσαλονίκης 3,09% Σύνολο Χώρας 1,56% Πηγή : ΕΣΥΕ -16-
Η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο τμήμα του εργατικού δυναμικού της χώρας που ανέρχεται στο 33,40% και 8,99% του συνολικού εργατικού δυναμικού αντίστοιχα. Τα δυο Μητροπολιτικά Κέντρα παρουσιάζουν (5), κατά το 1997, ποσοστά ανεργίας υψηλότερα από το εθνικό ποσοστό ανεργίας. Η ανεργία όμως σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη παρουσιάζει ποσοστά χαμηλότερα από το ποσοστό ανεργίας των λοιπών Αστικών Περιοχών. Ποσοστό Ανεργίας 1997 Χώρα 10,3% Πρωτεύουσα 12,3% Θεσσαλονίκη 12,1% Λοιπές Αστικές Περιοχές 13,0% Πέρα από τη συγκεκριμένη εξειδίκευση, ιδιαίτερα ενδεικτικός είναι ο βαθμός συγκέντρωσης της απασχόλησης σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Συγκεκριμένα, το 1997 η Περιφέρεια Πρωτευούσης συγκέντρωνε το 32,6% της συνολικής απασχόλησης της χώρας, ενώ το Πολεοδομικό Συγκρότημα Θεσσαλονίκης το 8,8%. Στην Περιφέρεια Πρωτευούσης συγκεντρώνεται το 77% των απασχολουμένων στους διεθνείς οργανισμούς που είναι εγκατεστημένοι στη χώρα. Επίσης, συγκεντρώνεται το 60% της απασχόλησης στους Χρηματοπιστωτικούς Οργανισμούς, το 54% των απασχολουμένων στη Διαχείριση Ακίνητης Περιουσίας, το 48,5% των απασχολουμένων στις Μεταφορές, την Αποθήκευση και τις Τηλεπικοινωνίες, το 48% στην Υγεία και την Κοινωνική Μέριμνα, το 45% των εργαζομένων στη Δημόσια Διοίκηση, το 40% των απασχολουμένων στην Ενέργεια και το 39% των απασχολουμένων στη βιομηχανία. Στο Πολεοδομικό Συγκρότημα Θεσσαλονίκης μεγάλες συγκεντρώσεις απασχολουμένων παρατηρείται στη Μεταποίηση (14,1%), στη Διαχείριση Ακίνητης Περιουσίας (14,1%), στην Εκπαίδευση (12,2%), στην Υγεία και Κοινωνική Μέριμνα (12,2%) και στο Εμπόριο (12,1%). Σημείωση (5) : Βιβλιογραφική Πηγή για όλη την (Α) ενότητα του παρόντος κεφαλαίου, το Σχέδιο Ανάπτυξης Μητροπολιτικών Κέντρων. -17-