ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑΔΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ «Διατύπωση θέσης του ΤΕΕ ΑΜ για τον Διαδριατικό Αγωγό Φυσικού Αερίου (Trans Adriatic Pipeline, TAP)» Μέλη Ομάδας Εργασίας: Δήμος Γεωργούσης, Αγρονόμος Τοπογράφος μηχανικός Μαρίνος Γουναρίδης, Μηχανολόγος μηχανικός Παρασκευάς Κεσκεσιάδης, Μηχανολόγος μηχανικός Θεοδώρα Κουλουρά, Δρ. Χημικός μηχανικός Δημήτριος Μάρκου, Μηχανικός Περιβάλλοντος Σωτήρης Τσεκμέζογλου, Ηλεκτρολόγος μηχανικός και Μηχανικός Υπολογιστών Λάζαρος Βασιλειάδης, Πρόεδρος ΤΕΕ-ΑΜ, Επιβλέπων Ομάδας Εργασίας
2 ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑ ΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ τηλ.2510-227430, 2510-225770 FAX 224624 e-mail : teeam@tee.gr ΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΕΧΝΙΚΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΔΙΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΑΓΩΓΟΥ TAP (Trans Adriatic Pipeline) ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑ Ο αγωγός Φυσικού Αερίου ΤΑΡ του οποίου η διέλευση εγκρίθηκε από την Ελληνική επικράτεια προβάλλεται ως ένα σημαντικό αναπτυξιακό, κυρίως όμως ενεργειακό Έργο για την Ελλάδα και τη Νότια Ευρώπη. Ο αγωγός θα προμηθεύει με Αζέρικο αέριο την αγορά της Ιταλίας και διαμέσου αλληλοσυνδεδεμένων υπαρχόντων αγωγών όλη την Κεντρική Ευρώπη. Έως τώρα η Ελλάδα αποτελεί από τις εξαιρέσεις των Κρατών Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν έχει ακόμη ουσιαστικά απελευθερωμένη αγορά Φυσικού Αερίου αλλά ούτε και έχει δημιουργήσει ενεργειακό κόμβο διακίνησης Φυσικού Αερίου. Κάθε λοιπόν Έργο που βοηθά στην απελευθέρωση της αγοράς και στη δημιουργία ενεργειακού κόμβου γίνεται με ενθουσιασμό αποδεκτό τόσο από την ελληνική κυβέρνηση όσο και από την ΕΕ. Με το ίδιο σκεπτικό και ο ΤΑΡ θα έπρεπε να πληροί τους όρους ενός τέτοιου έργου. Η κατασκευή και λειτουργία του ΤΑΡ αναμένεται να έχει θετική οικονομική επίδραση τόσο από την κεφαλαιοποίηση της αποκτηθείσας εμπειρίας των προμηθευτών του TAP όσο και λόγω της ενδεχόμενης διαθεσιμότητας φυσικού αερίου στη Βόρειο Ελλάδα. Το Έργο προσθέτει αξία στο εγχώριο ΑΕΠ, δημιουργεί αρκετά ανθρωπο-έτη εργασίας έχοντας θετικές επιπτώσεις στη βιομηχανία της Βόρειας Ελλάδος. Σύμφωνα με τα αναφερόμενα σε σχετική Μελέτη του ΙΟΒΕ (2013), η επίδραση της επένδυσης επικεντρώνεται σε περιοχές που έχουν πληγεί έντονα από την ύφεση και αφορά κύρια την περίοδο κατασκευής του Έργου. Επιπλέον, η Ανατολική Μακεδονία Θράκη απορροφά 25% της θετικής επίπτωσης λόγω κατασκευή σταθμού συμπίεσης στην Περιφέρεια. Από την ίδια μελέτη προκύπτει ωστόσο ότι δεν θα υπάρχει κάποιο όφελος (οικονομικό ή/και κοινωνικό) για την Ελλάδα εξαιτίας της χρησιμοποίησης του Φυσικού Αερίου που θα μεταφέρει ο αγωγός.
3 Στις 7/8/2013 γνωστοποιήθηκε στο κοινό η ΜΠΚΕ του αγωγού ΤΑΡ και τέθηκε σε διαβούλευση μέχρι τις 30 Οκτωβρίου 2013. Το ογκώδες κείμενο της Μελέτης στην εν λόγω μορφή δεν είχε παρουσιαστεί στο παρελθόν. Οι προσπάθειες παρουσίασης τμημάτων του Έργου σε τοπικές κοινωνίες βασίζονταν σε πρωτογενή στοιχεία και γενικά διαφοροποιημένα ως προς το οριστικό κείμενο. Έτσι, δεδομένου ότι το Έργο είναι σημαντικό για την οικονομία της Ελλάδος αλλά και την Ευρώπη γενικότερα, θα μπορούσε να προσφέρει τα μέγιστα στην ενεργειακή αναβάθμιση της χώρας, θα πρέπει να είναι συμπληρωματικό όλων των υπολοίπων Έργων που προβλέπονται για την περιοχή. Αξίζει να επισημανθεί ότι υπάρχουν ελλιπείς αναφορές σε μια σειρά τεχνικών θεμάτων διαδικασιών και μελετών όπως και στα αποτελέσματά τους. Ενδεικτικά αναφέρονται: - Γεωλογικές/Γεωτεχνικές μελέτες για τη βελτιστοποίηση της χάραξης και την πρόβλεψη των ανά περιοχή τυχόν κατασκευαστικών προβλημάτων. - Μελέτες συσχετισμού των ενεργών τεκτονικών ρηγμάτων με την υφιστάμενη χάραξη. - Σεισμικής επικινδυνότητας - Χημική ανάλυση του εδάφους - Ηλεκτρικής αγωγιμότητας των εδαφών - Διαστασιολόγησης σωληναγωγών - Εντατικών καταστάσεων του Συστήματος Μεταφοράς - Καθοδικής προστασίας - Αντικεραυνικής προστασίας Υποβάλλονται μια σειρά από παρατηρήσεις που αν ενσωματωθούν στο Έργο θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ευνοϊκές συνθήκες στην παραγωγικότητα της περιοχής παράλληλα με την ομαλή και απρόσκοπτη λειτουργία του αγωγού.
4 Συγκεκριμένα: 1. Ο αγωγός ΤΑΡ ουσιαστικά μετά και από την εξαίρεση που έχει πάρει από τους ευρωπαϊκούς Κανονισμούς θα διέρχεται transit από την Ελλάδα. Ωστόσο δεδομένης της ενεργειακής απομόνωσης της χώρας μας θεωρείται ως μοναδικής σημασίας να προβλεφθούν από την παρούσα φάση σημεία διασύνδεσης του αγωγού ΤΑΡ με τα υφιστάμενα δίκτυα της ΔΕΠΑ αλλά και με τις σχεδιαζόμενες ΑΣΦΑ στο μέλλον. Η πρόβλεψη για μελλοντικές διασυνδέσεις θα αποτελέσει ένα ουσιαστικό βήμα στην πορεία της χώρας προς την απελευθερωμένη αγορά ΦΑ δίνοντας έτσι την πολυπόθητη ανάσα σε μικρούς και μεγάλους καταναλωτές ΦΑ που αντιμετωπίζουν μονοπωλιακές καταστάσεις αγοράς και μετακυλύουν το υπερβολικό κόστος τους στα Ελληνικά προϊόντα και τον Έλληνα Καταναλωτή. Στα πλαίσια αυτά είναι δόκιμο να περιληφθούν αναλυτικά στοιχεία για τη διασύνδεση του αγωγού ΤΑΡ με το Ελληνικό σύστημα διακίνησης Φυσικού Αερίου ή/και οι προβλέψεις για μελλοντικές διασυνδέσεις ήδη στη Μελέτη που βρίσκεται σε διαβούλευση και παράλληλα να εκτιμηθούν οι πιθανές επιπτώσεις των συνδέσεων αυτών στο περιβάλλον. Θα υπάρχει έτσι η δυνατότητα της επιλογής της βέλτιστης θέσης των συνδέσεων. 2. Σε προηγούμενη δημοσίευση στοιχείων για τον αγωγό (έως και Μάιος του 2013), στην περιοχή της Νέας Καρβάλης ο αγωγός ακολουθούσε άλλη διαδρομή που κυρίως παρακολουθούσε τη διαδρομή του αγωγού Φυσικού Αερίου της ΔΕΠΑ. Με την τροποποιημένη χάραξη που έχει κατατεθεί στην ΜΠΚΕ το 80% των εκτάσεων διέλευσης του αγωγού είναι γεωργικές εκτάσεις. Ήδη στην περιοχή που θίγεται οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις είναι περιορισμένες και περαιτέρω μείωσή τους θα οδηγήσει σε εξάλειψη των γεωργικών εργασιών και εισοδημάτων. Αντιθέτως, μια βελτίωση της χάραξης ώστε να μη θίγονται γεωργικές εκτάσεις υψηλής παραγωγικότητας αλλά η διέλευση του αγωγού στο μεγαλύτερο μέρος να γίνεται από μη καλλιεργούμενη έκταση και να αποφεύγει γη υψηλής παραγωγικότητας (όπως στην περιοχή του Παραδείσου έως το Χαλκερό και από την περιοχή του Νέου Ζυγού έως και το Νομό Δράμας) θα κατέτασσε το Έργο του ΤΑΡ πραγματικά ενισχυτικό της τοπικής οικονομίας. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί το εν λόγω θέμα προτείνεται στην ήδη χρησιμοποιούμενη από τους Μελετητές μεθοδολογία αξιολόγησης να
5 προστεθεί και η πολυκριτήρια ανάλυση. Με τη μεθοδολογία αυτή και λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη ως παράγοντας αποκλεισμού και όχι ως κριτήριο Αξιολόγησης η απομείωση της καλλιεργητικής γης στην οριστική χάραξη του αγωγού, αναμένεται να προκύψει αντικειμενικά η πλέον βιώσιμη χάραξη του αγωγού ιδιαίτερα στις περιοχές που υπάρχουν πολλαπλοί περιορισμοί. Στο ίδιο πλαίσιο παρατηρήσεων για τη μελέτη επισημαίνεται ότι στα δημοσιευμένα στοιχεία της Μελέτης δεν υπάρχει κάποια ένδειξη για τους δείκτες βαρύτητας των κριτηρίων που χρησιμοποιήθηκαν στην επιλογή της όδευσης του αγωγού. Είναι λογικό ότι τα επιλεγμένα κριτήρια δεν έχουν την ίδια βαρύτητα και ενδεχομένως λαμβάνοντας υπόψη την πραγματικά διαφορετική βαρύτητα να προκύψουν έντονες διαφοροποιήσεις της πορείας του αγωγού. Επισημαίνεται ότι η χρησιμοποίηση των δεικτών βαρύτητας έχει νόημα στην επιλογή της όδευσης στις περιοχές που παρουσιάζουν πολλούς και ιδιαίτερους περιορισμούς με αποτέλεσμα να υπάρχει έντονη αντίδραση από πολλαπλές πλευρές stakeholders και να απειλείται η αποδοχή του συνόλου του έργου. 3. Γενικά στην περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας είναι προγραμματισμένα μια σειρά από Έργα υποδομών που αναμένουν την εξασφάλιση των οικονομικών κονδυλίων ώστε να υλοποιηθούν. Ωστόσο στα περισσότερα από αυτά έχει πραγματοποιηθεί αρχική μελέτη σκοπιμότητας και έχουν τεθεί οι βάσεις του σχεδιασμού τους. Από τη ΜΠΚΕ του ΤΑΡ δεν προκύπτει σαφώς ότι όλα αυτά τα Έργα έχουν ληφθεί υπόψη. Συγκεκριμένα στην περιοχή προγραμματίζονται επεκτάσεις του σιδηροδρομικού δικτύου και κατασκευή νέας σιδηροδρομικής γραμμή προς νέο Λιμένα Καβάλας, κατασκευή κάθετων συνδετήριων οδικών αξόνων σύνδεσης της Εγνατίας Οδού κ.λπ.. Τα εν λόγω Έργα θα πρέπει να ληφθούν υπόψη και θα πρέπει να εξεταστεί πώς αυτά θα επηρεαστούν στο σχεδιασμό τους από το Έργο του ΤΑΡ. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να αντιμετωπιστούν ως δυνητικά γενόμενα ώστε να τροποποιηθεί η όδευση του ΤΑΡ προκειμένου να μην προκύψουν ανυπέρβλητα εμπόδια στην κατασκευή των εγκεκριμένων έργων υποδομής.
6 4. Στην περιοχή που ο ΤΑΡ διέρχεται από την Ανατολική Μακεδονία υφίστανται εκτεταμένα αρδευτικά δίκτυα που ξεκινούν κυρίως από τον ποταμό Νέστο και διασχίζουν την πεδιάδα της Χρυσούπολης μέχρι την περιοχή της Νέας Καρβάλης. Αυτά τα αρδευτικά θα πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά την κατασκευή του αγωγού και να παραμείνουν σε πλήρη λειτουργία εξασφαλίζοντας την απρόσκοπτη λειτουργία των γεωργικών εργασιών της περιοχής. Από την αναρτηθείσα Μελέτη δεν είναι προφανές αν και πώς ελήφθησαν υπόψη τα αρδευτικά δίκτυα. Επιπλέον ωστόσο των αρδευτικών καναλιών ιδιαίτερη προσοχή χρήζει το γεγονός ότι η διέλευση του ΤΑΡ από την περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας διασχίζει περιοχές με υπόγεια ή / και υπέργεια υδατικά συστήματα, ποταμούς και πηγές. Παρόλο ότι γίνεται αναφορά στα εν λόγω συστήματα δεν προκύπτει από τα στοιχεία που έχουν δημοσιευτεί, επιστημονική μελέτη της επίδρασης του Αγωγού σ αυτά τα υδροσυστήματα ούτε και έργα προστασίας τους. 5. Στις περιοχές της Νέας Καρβάλης, του Κοκκινοχώματος, του Παραδείσου κ.α. είναι σε εξέλιξη έργα αναδασμού. Σύμφωνα με την υπουργική εγκύκλιο Αριθμ. 153929/09 Ιουνίου 1983 αλλά και άλλα σχετικά έγγραφα του Υπουργείου Γεωργικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, οι εκτάσεις στις οποίες έχουν γίνει ή προγραμματίζονται να γίνουν αναδασμοί εκούσιοι ή αναγκαστικοί, χαρακτηρίζονται ως γεωργική γη υψηλής παραγωγικότητας και θα πρέπει να προστατεύονται. Η χάραξη και κατασκευή του ΤΑΡ θα πρέπει να συνδυαστεί με τους προαναφερόμενους αναδασμούς έτσι ώστε να αποφευχθούν νέες ανάγκες για αναδασμούς που θα οφείλονται στην χάραξη του ΤΑΡ. Είναι σημαντικό λοιπόν πριν την οριστική χάραξη του ΤΑΡ να ληφθούν υπόψη τα σχέδια των εν εξελίξει αναδασμών. 6. Στην περιοχή από την οποία έχει σχεδιαστεί για να περάσει ο ΤΑΡ υπάρχει ένας από τους μοναδικούς τυρφώνες της Ελλάδας, αυτός των τεναγών των Φιλίππων. Η περιοχή αποτελεί «φυσική ενεργειακή αποθήκη» της Ελλάδας και η ακεραιότητά της πρέπει να διαφυλαχτεί στο παρόν και το μέλλον. Γι αυτό επιβάλλεται να εξεταστεί η δυνατότητα παράκαμψης των τεναγών των Φιλίππων από τον αγωγό ΤΑΡ. Αξίζει να αναφερθεί ότι επιπρόσθετα της σημαντικότητας του υπεδάφους της περιοχής είναι
7 ήδη διαγνωσμένα σημαντικά προβλήματα που συνδέονται με τον τυρφώνα όπως η συνίζηση και η αυτανάφλεξη της τύρφης, η υπάρδευση και τα πλημυρικά φαινόμενα. Σε διάφορες μελέτες που έχουν γίνει στο παρελθόν φαίνεται ότι το έδαφος στην περιοχή του τυρφώνα υποχωρεί σημαντικά (έως και κάποια μέτρα σε μια πεντηκονταετία). Επιπλέον ο ίδιος ο τυρφώνας έχει πολύ χαμηλή θερμοκρασία αυτανάφλεξης τόσο που ακόμη και με θερμοκρασίες χιονιά να υπάρχουν σημεία που αυταναφλέγονται. Η ιδιότητα αυτή είναι αποτρεπτική στο να περάσει από το εσωτερικό του αγωγός που θα μεταφέρει αέριο καύσιμο. Η ιδιαιτερότητα του χώρου έχει επισημανθεί και από το ΥΠΑΑ σε έγγραφό του Αρ. Πρωτ. 242452/22.12.2009 με ειδική αναφορά που γίνεται για τον τυρφώνα στα τενάγη των Φιλίππων όπου χαρακτηρίζονται ως περιοχή που διέπεται από τα μέτρα προστασίας της γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας. 7. Σε αρκετές περιοχές από τις οποίες έχει σχεδιαστεί να περάσει ο ΤΑΡ υπάρχουν ζώνες υψηλής παραγωγικότητας όπως αυτές καθορίζονται από το έγγραφο με Αρ. Πρωτ. 242452/22.12.2009 του ΥΠΑΑ. Μια ενδεικτική τέτοια περιοχή είναι αυτή της Νέας Καρβάλης και του κάμπου της Χρυσουπόλεως. Επιβάλλεται κάθε σχεδιασμός νέου Έργου να λαμβάνει υπόψη τις περιοχές αυτές και να αποφεύγει κατά το δυνατόν την απομείωσή τους. Μ αυτό το σκεπτικό η χάραξη του ΤΑΡ οφείλει να περιορίσει στο ελάχιστο δυνατό την απομείωση και απαξίωση της καλλιεργητικής γης υψηλής παραγωγικότητας. Για τους λόγους που αναφέρονται τόσο στην παρούσα παράγραφο όσο και στην προηγούμενη το ΤΕΕ Ανατολικής Μακεδονίας προτείνει μια εναλλακτική χάραξη του αγωγού που σε μεγάλο βαθμό αντιμετωπίζει τα παραπάνω προβλήματα. Η επισυναπτόμενη πρόταση δεν ενέχει χαρακτηριστικά πλήρους μελέτης και χρήζει περαιτέρω διερεύνηση και επεξεργασίας από τους μελετητές του έργου. Η προτεινόμενη χάραξη ακολουθεί υφιστάμενες αντιπυρικές ζώνες και διανοιγμένους δασικούς ή αγροτικούς δρόμους.
8 8. Δεδομένης της επικινδυνότητας του αγωγού και της σχετικής αναφοράς στη ΜΠΚΕ θα πρέπει να κοινοποιηθεί η Μελέτη ή έστω τα συμπεράσματά της ώστε να διαφανεί ότι λήφθηκαν υπόψη και τηρήθηκαν όλα τα προβλεπόμενα για την ασφάλεια της περιοχής (όχι μόνο των κατοικήσιμων περιοχών αλλά και των βιοτεχνικών/βιομηχανικών που υπάρχουν στην περιοχή). Το φυσικό αέριο είναι γενικά μη επικίνδυνο υλικό αλλά κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες θα μπορούσε να οδηγήσει σε επικίνδυνες καταστάσεις. Γι αυτό προβλέπεται από την καλή πρακτική η εκπόνηση μελετών ώστε οι αγωγοί να ακολουθούν συγκεκριμένους κανόνες σχεδιασμού και υλοποίησης αλλά επιπλέον να λαμβάνονται υπόψη και συνδυαστικά φαινόμενα. Στην περιοχή διέλευσης του αγωγού υπάρχει και δεύτερος αγωγός αυτός της ΔΕΠΑ η λειτουργία και Ασφάλεια του οποίου θα μπορούσε να επηρεαστεί κατά την διαδικασία της κατασκευής και λειτουργίας του ΤΑΡ ενώ επιπλέον περνά από περιοχή που είναι εγκατεστημένες βαριές βιομηχανίες και η συνύπαρξη όλων των παραπάνω θα έπρεπε να έχει μελετηθεί και οι όποιοι περιορισμοί να έχουν ληφθεί υπόψη στην ΜΠΚΕ. Ενδεικτικά αναμένεται να υπάρχουν αποτελέσματα τουλάχιστον από τους ακόλουθους ελέγχους: - Γειτνίαση με στρατηγικούς στόχους - Ύπαρξης πηγών ανάφλεξης σε απόσταση μικρότερη των τριάντα μέτρων με τα όρια του οικοπέδου - Ύπαρξης σχεδίου για πιθανή μελλοντική στρατιωτική εγκατάσταση στην περιοχή - Ύπαρξης γειτνίασης λατομείων και ορυχείων - Ύπαρξης αυξημένου κινδύνου πυρκαγιάς - Ύπαρξης κινδύνου από πλημμύρες
9 9. Λόγω της διευρυμένης ζώνης ασφαλείας των 200+200 μέτρων, τίθενται σοβαροί περιορισμοί στις επεκτάσεις των οικισμών για τα επόμενα 50 χρόνια. Το θέμα θα πρέπει να εξεταστεί χωριστά για κάθε οικισμό και να περιοριστεί το δυνατόν η εν λόγω επίδραση του ΤΑΡ. Στα πλαίσια του μακροχρόνιου οικιστικού σχεδιασμού των πόλεων/χωριών υπάρχουν ήδη κάποιες προβλέψεις που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη. 10. Στο υφιστάμενο Κοινωνικοοικονομικό Περιβάλλον της περιοχής υπάρχουν τόσο κοινωνικές όσο και οικονομικές δομές οι οποίες αναμένεται να επηρεαστούν θετικά ή αρνητικά από την εγκατάσταση του αγωγού ΤΑΡ. Στην Μελέτη που είναι σε διαβούλευση δεν φαίνεται να έχουν ληφθεί υπόψη όλες οι υφιστάμενες Οικονομικές δομές όπως π.χ. το Βιοτεχνικό πάρκο, η ΒΙΠΕ Καβάλας, υφιστάμενες βιομηχανικές μονάδες εκτός ΒΙΠΕ ενώ δεν υπάρχει αναφορά για πιθανή άμεση ή/και μελλοντική προτεραιότητα στην πρόσβαση στον αγωγό από τις εν λόγω οικονομικές δομές. Αξίζει να σημειωθεί ότι η βιομηχανική και βιοτεχνική δραστηριότητα της περιοχής βαίνει διαρκώς μειούμενη και ένας λόγος που συμβάλει σ αυτή τη δυσμενή εξέλιξη είναι η αδυναμία πρόσβασης σε φθηνά ενεργειακά προϊόντα όπως το ΦΑ. Είναι λοιπόν εύλογο να απαιτείται διασφάλιση της πρόσβασης αυτών των περιοχών κατά προτεραιότητα σε αγωγούς που δυνητικά θα προσφέρουν φθηνότερο ΦΑ. 11. Τέλος, όπως γίνεται φανερό από όλα τα προηγούμενα το θέμα του ΤΑΡ αγγίζει πολυποίκιλα ενδιαφέροντα που επηρεάζουν διαφορετικές μερίδες κοινωνικών ομάδων. Η έως τώρα διαβούλευση της ΜΠΚΕ έγινε σε μονοδιάστατο επίπεδο με αποτέλεσμα να προωθούνται κατά περιόδους μονομερώς συμφέροντα συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων. Ο πλέον ενδεδειγμένος τρόπος για να υπάρχουν αποτελέσματα κοινής αποδοχής από τους ενδιαφερόμενους είναι η πρόκληση συζήτησης με κανόνες δομημένου διαλόγου με τη συμμετοχή εκπροσώπων από όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη και λήψη συγκεντρωτικών αποφάσεων
10