ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ. Ενότητα 3: Η Ζώνη της Πίνδου. Ιωάννης Κουκουβέλας, Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας

ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ Ενότητα 3: Η Ζώνη της Πίνδου Ιωάννης Κουκουβέλας, Καθηγητής Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας

Άδειες Χρήσης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση, Μη παράγωγα έργα 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/ Σύμφωνα με αυτήν την άδεια ο δικαιούχος σας δίνει το δικαίωμα να: Μοιραστείτε αντιγράψετε και αναδιανέμετε το υλικό Υπό τους ακόλουθους όρους: Αναφορά Δημιουργού Θα πρέπει να καταχωρίσετε αναφορά στο δημιουργό, με σύνδεσμο της άδειας Μη εμπορική χρήση Δεν μπορείτε να χρησιμοποιήσετε το υλικό για εμπορικούς σκοπούς Μη παράγωγα έργα Μπορείτε να αναδιανείμετε το υλικό ως έχει, χωρίς να προβείτε σε αλλαγές (ανάμιξη, τροποποίηση)

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Πατρών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Οι Εξωτερικές Ελληνίδες Προαπούλια ζώνη Ζώνη Τρίπολης Ιόνια ζώνη Ζώνη Πίνδου

Η Ζώνη Πίνδου

Ο χάρτης των Εξωτερικών Ελληνίδων Parnassos Zone Pelagonian Zone Attico-Cycladic Massif Pindos FTB Tripolitsa Zone Ionian Zone PreApulian Zone PQ-Series Plattenkalk Molasse Ophiolites Εικόνα 1.

Η Ζώνη Πίνδου Εικόνα 2.

Εισαγωγή (1) Η ζώνη διακρίθηκε και περιγράφηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα από τον Philippson (1898), ο οποίος την ονόμασε ζώνη Ωλονού- Πίνδου από τους ομώνυμους ορεινούς όγκους της Πελοποννήσου και ηπειρωτικής Ελλάδας και για απλούστευση Zώνη Πίνδου. Η ζώνη εμφανίζεται στην Ελληνική χερσόνησο, την Κρήτη, τη Ρόδο και συνεχίζει στη Μικρά Ασία ως ζώνη της Antalya. Προς το βορρά εκτείνεται στην Αλβανία και στις πρώην Γιουγκοσλαβικές δημοκρατίες ως ζώνη Cukali-Krasta και Budva, αντίστοιχα.

Εισαγωγή (2) Εικόνα 3.

Η ζώνη Τρίπολης και Πίνδου στην Πελοπόννησο Εικόνα 4.

Στρωματογραφία Η ζώνη Πίνδου είναι μία Μεσοζωική ακολουθία ανθρακικών και πυριτικών ιζημάτων βαθιάς θάλασσας με συνολικό πάχος 1050 μέτρα. Επί των Μεσοζωικών σχηματισμών αναπτύσσεται η ακολουθία του Φλύσχη στρωματογραφικού εύρους από Παλαιόκαινο έως Ολιγόκαινο. Εικόνα 5.

Αναλυτικά (1) Ασβεστόλιθοι Δρυμού τουρβιδιτικοί και ημιπελαγικοί με παρεμβολές κερατολίθων και πράσινων πηλιτών. Halobia sp., πελαγικά διθύρα και κωνόδοντα ηλικία Ανώτερου Τριαδικού (Κάρνιο) Κατώτερου Ιουρασικού (Λιασίου). Μέγιστο πάχος τα 300 m. Το "κλαστικό Τριαδικό" λέπτο- έως μεσοκοκκώδεις ψαμμίτες με παρεμβολές πηλιτικών και αργιλικών στρωμάτων, ακολουθίες Bouma. Απολιθώματα: Halobia και Κωνόδοντα ηλικίας Μέσο Τριαδικής. Πάχος περίπου 100 m. Εικόνα 6.

Αναλυτικά (2) Πρώτος Φλύσχης ψαμμίτες και άργιλοι με παρεμβολές μαργαϊκών-ωολιθικών ασβεστόλιθων και κερατολίθων (Άλβιο- Κενομάνιο). Πάχος 100 m. Ραδιολαρίτες: (α) Πηλίτες Καστελίου (κατώτερα), ποικιλόχρωμοι πηλιτικοί ορίζοντες με παρεμβολές ασβεστόλιθων και κερατόλιθων, (β) Κερατόλιθοι ερυθροί και γκρίζοι, μαγγανιούχοι κερατόλιθοι που συνοδεύονται από ασβεστολιθικές και πυριτιούχες πηλιτικές φάσεις και (γ) Ροδόχρωμοι Ασβεστόλιθοι με Calpionella, άλγες, τρηματοφόρα και radiolaria, Μ. Ιουρασικό -Κ. Κρητιδικό. Πάχος 350 m. Εικόνα 7.

Αναλυτικά (3) Λεπτοπλακώδεις Ασβεστόλιθοι Βιομικριτικοί πελαγικοί ασβεστόλιθοι με κονδύλους ή ενδιαστρώσεις πυριτόλιθων. Μικροπανίδα, κυρίως είδη Globotruncana. Ηλικία Άνω Κρητιδική. Μέγιστο πάχος 400 m. Εικόνα 8.

Πινδικός Φλύσχης εναλλαγές ψαμμιτών, αργίλων και πηλιτών. Διαχωρίζονται τρεις ενότητες. Η κατώτερη (δυτικά) Παχυστρωματώδεις ψαμμίτες με λεπτοστρωματώδεις αργίλους και πηλίτες. Η μεσαία, επικρατούσα (κεντρικά) Λεπτοστρωματώδεις μαύρους αργίλους και πηλίτες με ενδιαστρώσεις ψαμμιτών. Η ανώτερη (ανατολικά) εναλλαγές λεπτοστρωματωδών αργίλων, πηλιτών και ψαμμιτών. Ηλικία και πάχος μεταβάλλονται εγκάρσια και κατά μήκος της ζώνης. Ηλικία: όριο Κρητιδικού-Παλαιοκαίνου έως Ολιγόκαινο. Πάχος δεκάδες μέτρα στα δυτικά και 3-4 km στα ανατολικά. Εικόνα 9. Αναλυτικά (4) Μεταβατικά στρώματα μαργαϊκοί ασβεστόλιθοι, μικρολατυποπαγείς ασβεστόλιθοι, μάργες και ψαμμίτες με παρεμβολές μαύρων κερατολίθων. Ηλικία Άνω Κρητιδική έως Παλαιοκαινική. Πάχος μεγαλύτερο από 100 m.

Παραδείγματα (1) Εικόνα 10.

Ο Φλύσχης της ζώνης Πίνδου Εικόνα 14. Παράδειγμα φλύσχη με εναλλαγές ψαμμιτών, αργίλων και πηλιτών της ζώνης Πίνδου.

Ο Φλύσχης της ζώνης Πίνδου Εικόνα 15.

Παλαιογεωγραφία (1) Η ζώνη Πίνδου τοποθετείται στο ανατολικό περιθώριο της Απούλιας. Η λέπτυνση του περιθωρίου και η διάνοιξη της Πινδικής λεκάνης έγινε από το Πέρμιο έως το Μέσο Τριαδικό και διαμορφώθηκε στο Άνω Τριαδικό. Στο Άνω Τριαδικό και το Ιουρασικό συνεχίζεται η λέπτυνση (απόθεση κερατόλιθων) σε μία βαθιά και ευρεία λεκάνη ιζηματογένεσης. Το προ-αλπικό υπόβαθρο της λεκάνης είναι άγνωστο, θεωρείται όμως ως ωκεάνια λεκάνη τύπου Ερυθράς Θάλασσας με υπόβαθρο μεταβατικό φλοιό που εξελισσόταν στα ανατολικά στον Ωκεανό της Πίνδου.

Παλαιογεωγραφία (2) Εικόνα 16.

Παλαιογεωγραφία (3) Η μετάβαση της προς τον "Ωκεανό της Πίνδου" είναι πολύπλοκη, και οι λιθολογικές διαφοροποιήσεις στις ανατολικές παρυφές της δείχνουν μεικτούς χαρακτήρες βαθιάς και ρηχής θάλασσας και ύπαρξη υβωμάτων π.χ. σειρά του Κόζιακα ή «Υπερπινδική υποζώνη». Η σειρά Κόζιακα έχει Άνω Τριαδικούς ασβεστόλιθους με πυριτόλιθους και παρεμβολές λατυποπαγών ασβεστόλιθων, Ιουρασικούς ωολιθικούς ασβεστόλιθους σε εναλλαγές με σχιστοκερατόλιθους και Κρητιδικούς λατυποπαγείς ασβεστόλιθους (Θεωρείτο η πλευρική μετάβαση της Πίνδου στην Πελαγονική).

Παλαιογεωγραφία (4) Η ύπαρξη υβωμάτων στα ανατολικά περιθώρια της λεκάνης εξηγεί σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες τη σημαντική διαφοροποίηση της Πινδικής Μεσοζωικής ακολουθίας στην ανατολική Πελοπόννησο όπου απουσιάζει το Τριαδικό και οι Ραδιολαρίτες έχουν πάχος λίγων μέτρων. Θεωρείται ότι όλα αυτά έγιναν λόγω της ύπαρξης μιας σειράς εγκάρσιων Α-Δ ρηγμάτων που διαμόρφωσαν τη λεκάνης ιζηματογένεσης. Στα δυτικά η λεκάνη εξελίσσεται προς την ανθρακική πλατφόρμα της Τρίπολης. Μεταβατικές σειρές π.χ. Μέγδοβα-Ταυρωπού και Μαγκάσα δείχνουν σταδιακή εξέλιξη από την μία ζώνη στην άλλη.

Παλαιογεωγραφία (5) Η σειρά του Μέγδοβα-Ταυρωπού εμφανίζεται στον Αγ. Βλάση και περιλαμβάνει Τριαδικά σπιλιτικά-βασαλτικά πετρώματα, Άνω Τριαδικούς αμμωνιτοφόρους ασβεστόλιθους, Ιουρασικούς νηριτικούς ασβεστόλιθους και Ηωκαινικές φλυσχοειδείς αποθέσεις. Το πάχος της σειράς είναι 150-200 m. Η παρόμοια σειρά Μαγκάσα βρίσκεται στην Κρήτη, Κάρπαθο και Τήλο. Η Μεσοζωική ακολουθία χαρακτηρίζεται από αμελητέα διακύμανση πάχους σε διεύθυνση Α-Δ. Όμως το πάχος της κατά μήκος της ζώνης (Β- Ν) έχει σημαντικές αλλαγές π.χ. το πάχος της Μεσοζωικής ακολουθίας στο Καρπενήσι είναι 1060 m ενώ 10 km βορειότερα το πάχος είναι 515 m. Οι διακυμάνσεις αυτές αντανακλούν μια σύνθετη μορφολογία της Πινδικής λεκάνης (εξάρσεις και ταπεινώσεις). Θεωρείται ότι οι εξάρσεις και οι αντίστοιχες ταπεινώσεις διαμορφώνονταν από ΑΒΑ-ΔΝΔ συνιζηματογενή ρήγματα.

Τεκτονική (1) Κατά την Αλπική ορογένεση στο Άνω Ηώκαινο, η Ζώνη Πίνδου αποκολλήθηκε από το υπόβαθρο και επωθείται στη Ζώνη Τρίπολης (Κάλυμμα της Πίνδου). Η κίνησή του, η οποία ξεπερνά τα 80km, έγινε πάνω στην Επώθηση της Πίνδου. Η επώθηση εντοπίζεται στο κλαστικό Τριαδικό ως επιφάνεια αποκόλλησης. Η παραμόρφωσή του καλύμματος χαρακτηρίζεται από επωθήσεις με φορά κίνησης προς τα δυτικά. Οι επωθήσεις προκαλούν επαναλήψεις της ζώνης τεκτονικά λέπια, ενώ στο βάθος συνενώνονται με την Επώθηση της Πίνδου (επώθηση πέλματος). Το Κάλυμμα της Πίνδου χωρίζεται σε τρία τμήματα, το μετωπικό, το κεντρικό και το οπίσθιο.

Τεκτονική (2) Εικόνα 20.

Τεκτονική (3) Μετωπικό τμήμα: Έντονη παραμόρφωση που περιλαμβάνει πυκνό σύστημα επάλληλων επωθήσεων και λεπίων. Σχηματίζονται μέγα-αντίκλινα και σύγκλινα στην οροφή των επωθήσεων και οι σχηματισμοί μεταφέρονται πάνω σε ράμπες. Κεντρικό τμήμα: Δύο τεκτονικοί όροφοι, ο κάτω όροφος με επάλληλα δίδυμα και ο άνω με πτυχές. Οπίσθιο τμήμα: Αραιά διατεταγμένες επωθήσεις με ήπιες κλίσεις. Οι επωθήσεις του οπίσθιου τμήματος παίζουν σημαντικό ρόλο στην απόθεση του Φλύσχη. Στην κεντρική Ελλάδα ο Φλύσχης αποτίθεται σε μεγάλου πάχους συρόμενες λεκάνες στην οροφή των επωθήσεων, ενώ στη δυτική Πελοπόννησο οι σχεδόν οριζόντιες κλίσεις των επωθήσεων, λόγω ανύψωσης τεκτονικών παραθύρων, δε βοηθούν τη διαμόρφωση μεγάλων λεκανών. Το "ξεδίπλωμα" του καλύμματος επί γεωλογικών τομών δείχνει ποσό συστολής από 65-80%.

Ειδικά στοιχεία τεκτονικής Η γεωμετρία των πτυχών διαφοροποιείται στις παρυφές των τεκτονικών παραθύρων της Πελοποννήσου, πτυχές ανακεκλιμένες με αξονικά επίπεδα που κλίνουν ήπια προς την προχώρα ή ην οπισθοχώρα συνδέονται με ληστρικά ρήγματα από βαρυτικές ολισθήσεις. Πτυχές στους πυρήνες των μέγα-αντικλίνων και συγκλίνων σαν δεύτερης και τρίτης τάξης δομές. Σημαντικός ο ρόλος της πλαστικότητας και του πάχους των στρωμάτων. Έντονη πτύχωση στους ραδιολαρίτες και πηλίτες του Ιουρασικού που σχετίζεται με δυσαρμονική τεκτονική ή αποκολλήσεις. Η ασυμμετρία των πτυχών δείχνει κίνηση προς τα δυτικά όμοια με αυτή των μεγασκοπικών τεκτονικών δομών. Μεσοσκοπικής κλίμακας ρήγματα που συνδέονται με την παραμόρφωση του καλύμματος εμφανίζονται ως: (α) επωθήσεις παράλληλες με τη στρώση, (β) συζυγείς ρηξιγενείς επιφάνειες ανάστροφου χαρακτήρα και (γ) χαμηλής κλίσεως ρηξιγενείς επιφάνειες.

Στοιχεία τεκτονικής στη ζώνη Πίνδου (1) Εικόνα 23.

Σημείωμα Αναφοράς Copyright, Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Γεωλογίας, Ιωάννης Κουκουβέλας, Σωτηριος Κοκκάλας, Παρασκευάς Ξυπολιάς. «Γεωλογία Ελλάδας». Έκδοση: 1.0. Πάτρα 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: https://eclass.upatras.gr/courses/geo356/

Αναφορές (1) Το υλικό της παρουσίασης προέρχεται από το βιβλίο: ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Γεωλογίας, Ιωάννης Κουκουβέλας, Σωτήριος Κοκκάλας, Παρασκευάς Ξυπολιάς. Έκδοση: Πανεπιστήμιο Πατρών. Πάτρα 2014.

Αναφορές (2) Όλες οι εικόνες που περιέχονται στην ενότητα 3, προέρχονται από το προσωπικό αρχείο του κ. Κουκουβέλα Ιωάννη.

Τέλος Ενότητας