Ε γ χ ε ι ρ ί δ ι ο Εγχειρίδιο για συμβούλους τουριστικών επιχειρήσεων «Στήριξη των τουριστικών επιχειρήσεων προς την κατεύθυνση της περιβαλλοντικής διαχείρισης»
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 5 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΟΔΗΓΟΥ... 6 ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ... 7 1. ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑΣ... 9 2. ΑΝΑΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΣ ΔΡΑΣΗ... 13 3. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ... 17 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΛΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΕΒΕ... 18 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2 ΠΡΟΔΙΑΓΝΩΣΗ... 22 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ3 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΟΡΩΝ... 29 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 4 ΕΤΑΙΡΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ... 31 3
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το CAST, Επιμελητήρια τα οποία Ενεργοποιούνται για τον Αειφόρο Τουρισμό, είναι ένα ευρωπαϊκό δίκτυο που αποτελείται από 10 εταίρους πρόθυμους να κάνουν βήματα για την προαγωγή ενός αειφόρου και ανταγωνιστικού ευρωπαϊκού τουρισμού. Το CAST συνδέει Εμπορικά και Βιομηχανικά Επιμελητήρια (ΕΒΕ) 6 διαφορετικών χωρών και φορείς γνώσης, προκειμένου να συνδυάσει την εμπειρία στον τομέα του αειφόρου τουρισμού με πρωτοβουλίες στο χώρο εργασίας: Ένωση Γαλλικών Εμπορικών και Βιομηχανικών Επιμελητηρίων (ACFCI, Γαλλία) Επιμελητήριο Κέρκυρας (Ελλάδα) ΕΒΕ Εσθονίας ΕΒΕ Heves (Ουγγαρία) ΕΒΕ Languedoc Roussillon (Γαλλία) ΕΒΕ Λομβαρδίας (Ιταλία) ΕΒΕ Τολέδο (Ισπανία) Εθνικό Ινστιτούτο Έρευνας για τον Τουρισμό (ISNART, Ιταλία) Κεντρική Ένωση Επιμελητηρίων Ελλάδος (ΚΕΕΕ, Ελλάδα) Ινστιτούτο Τουριστικών και Ταξιδιωτικών Ερευνών (TTRI, Ηνωμένο Βασίλειο) Τα ΕΒΕ αποτελούν βασικούς ενδιάμεσους φορείς στη διαδικασία μεταφοράς των κύριων μηνυμάτων της Ατζέντας του 2007 για έναν αειφόρο και ανταγωνιστικό ευρωπαϊκό τουρισμό 1. Το πρόγραμμα CAST επιδιώκει να παράσχει στα ΕΒΕ ένα μεθοδολογικό εργαλείο που τους δίνει τη δυνατότητα να παρέχουν αποτελεσματικότερα περιβαλλοντικές συμβουλές στην τουριστική βιομηχανία. Εκτός από τα ΕΒΕ, αυτός ο οδηγός απευθύνεται και σε όλους τους ενδιάμεσους φορείς που συνεργάζονται με επιχειρήσεις που έχουν κάποια σχέση με τον τουρισμό. Έχει ως στόχο να δώσει σε όσους επιθυμούν να ξεκινήσουν μια περιβαλλοντική πρωτοβουλία τα εργαλεία για να προβλέψουν με σαφήνεια όλα τα στάδια του προγράμματος. Δίνει επίσης τη δυνατότητα σε όσους έχουν ήδη επιχειρήσεις που λειτουργούν να διαφοροποιήσουν την προσέγγισή τους και να εμπνευστούν από νέες ιδέες. 1 «Ατζέντα για έναν αειφόρο και ανταγωνιστικό ευρωπαϊκό τουρισμό», COM (2007) 621 5
Χαρακτηριστικά του Οδηγού O παρών οδηγός επικεντρώνεται στην περιβαλλοντική συνιστώσα του αειφόρου τουρισμού. Το δίκτυο CAST επέλεξε να επικεντρώσει το πρώτο πρόγραμμά του στη μείωση της κατανάλωσης φυσικών πόρων (νερού, ενέργειας) και της παραγωγής απορριμμάτων στην τουριστική βιομηχανία, κάτι που αποτελεί έναν από τους επτά στόχους για την αειφορία του τουρισμού που προσδιορίζονται στην Ατζέντα 2007 2. Αυτή η απόφαση αντανακλάται στον ακόλουθο οδηγό, ο οποίος έχει σχεδιαστεί για να παρέχει στοχοθετημένη περιβαλλοντική υποστήριξη. Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η προστασία του περιβάλλοντος είναι μία μόνο πτυχή του αειφόρου τουρισμού, ο οποίος βασίζεται σε μια ευρύτερη ισορροπία «οικονομικής ευημερίας, κοινωνικής δικαιοσύνης και συνοχής, προστασίας του περιβάλλοντος και του πολιτισμού» 2. O παρών οδηγός επικεντρώνεται κυρίως σε πρωτοβουλίες υποστήριξης επιχειρήσεων στους τομείς των υπηρεσιών διαμονής και εστίασης. Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες τουριστικών επιχειρήσεων, από θεματικά πάρκα μέχρι χώρους κατασκήνωσης (κάμπινγκ) και από ταξιδιωτικά πρακτορεία μέχρι τουριστικά γραφεία. Όμως, τα περισσό-τερα μέλη των ΕΒΕ είναι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στους τομείς των υπηρεσιών διαμονής και εστίασης και γι αυτό το λόγο ο παρών οδηγός στοχεύει πρωταρχικά σε αυτές. Ο παρών οδηγός αφορά πρωτοβουλίες υποστήριξης επιχειρήσεων στον τουριστικό τομέα οι οποίες βρίσκονται σε φάση λειτουργίας. Στις επιχειρήσεις προσφέρονται διαφορετικοί τύποι υποστήριξης, ανάλογα με το στάδιο επιχειρηματικής ανάπτυξης στο οποίο βρίσκονται, ανάλογα δηλαδή με το αν βρίσκονται σε στάδιο έναρξης, λειτουργίας, ανακαίνισης ή μεταβίβασης. Για παράδειγμα, είναι ευκολότερο να καθοδηγήσει κανείς μια επιχείρηση σε θέματα οικολογικού σχεδιασμού ή σχετικά με τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας πριν από την έναρξη λειτουργίας της ή πριν από την ανακαίνιση του κτιρίου της. Οι μέθοδοι και τα εργαλεία που προτείνονται από αυτόν τον οδηγό, ιδίως ο «πίνακας προδιάγνωσης», αφορούν επιχειρήσεις που βρίσκονται σε φάση λειτουργίας. Αυτές οι επιχειρήσεις θα προτιμούσαν συμβουλές για δράσεις που μπορούν εύκολα να ενσωματωθούν στην καθημερινή λειτουργία τους και θα εξελιχθούν γρήγορα σε καθημερινές «οικολογικές δράσεις», δράσεις που αποτελούν πρωτοβουλίες μηδενικού κόστους ή με ταχεία απόδοση επένδυσης. 2 «Ατζέντα για έναν αειφόρο και ανταγωνιστικό ευρωπαϊκό τουρισμό», COM (2007) 621 6
ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ Στην Ευρώπη, πολλά Εμπορικά Επιμελητήρια παρέχουν ήδη καθοδήγηση στις επιχειρήσεις-μέλη τους που δραστηριοποιούνται στον κλάδο του τουρισμού. Πολλά από αυτά διαθέτουν ειδικούς συμβούλους τουρισμού ή ακόμα και τμήμα τουρισμού μέσα στο ΕΒΕ. Αυτό ισχύει για τα δύο τρίτα των εταίρων του δικτύου CAST. Παρ όλα αυτά, η παροχή υποστήριξης σε τουριστικές επιχειρήσεις σχετικά με την περιβαλλοντική διαχείριση δεν είναι διαθέσιμη σε όλα τα ΕΒΕ. Για όσους εξακολουθούν να διστάζουν, ιδού μερικοί καλοί λόγοι για να αναλάβουν δράση. Τι μπορεί να κερδίσει ένα ΕΒΕ Να διευρύνει τον ορίζοντά του και να έχει παρουσία σε ένα θέμα αυξανόμενης σημασίας. Η συμμετοχή του ΕΒΕ σας σε μια πρωτοβουλία αειφόρου τουρισμού είναι μια ευκαιρία για να διευρύνετε τον ορίζοντά σας και να δημιουργήσετε νέες περιβαλλοντικές και σχετικές με τον τουρισμό συνεργασίες στην επικράτειά σας. Θα δώσει επίσης τη δυνατότητα στο δικό σας ΕΒΕ να αναγνωριστεί ως βασικός παράγοντας σε ένα ζήτημα που καθίσταται όλο και πιο σημαντικό σε ευρωπαϊκό, εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, καθώς όλο και περισσότερες περιφέρειες προωθούν τον αειφόρο τουρισμό. Η δημιουργία του NECSTOUR 3, ενός ευρωπαϊκού δικτύου περιφερειών που ασχολούνται με την προαγωγή αυτού του είδους τουρισμού αποτελεί σημαντικό παράδειγμα αυτής της τάσης. Να προάγει μια διατομεακή προσέγγιση εντός του ΕΒΕ. Πολλά ΕΒΕ έχουν περιβαλλοντικά τμήματα ή/και προωθούν σχετικά «πράσινα» προγράμματα. Ακολουθώντας μια περιβαλλοντική πρωτοβουλία που στοχεύει στον τουριστικό τομέα, το ΕΒΕ σας μπορεί να συγχωνεύσει τις τουριστικές και περιβαλλοντικές δραστηριότητές του σε μια αποτελεσματική διατομεακή προσέγγιση. Να βελτιώσει την εικόνα των επιχειρήσεων που σχετίζονται με τον τουρισμό στην επικράτειά του. Αργά ή γρήγορα, η συμμετοχή των επιχειρήσεων σε μια περιβαλλοντική πρωτοβουλία θα συμβάλει στη βελτίωση της εικόνας τους και θα ενισχύσει τη συνεργασία τους με τις τοπικές αρχές όσον αφορά άλλα θέματα που τις απασχολούν. Τι μπορούν να κερδίσουν οι τουριστικές επιχειρήσεις Οι τουριστικές δραστηριότητες συνδέονται στενά με τους φυσικούς πόρους και το άμεσο περιβάλλον ενός τόπου προορισμού. Τα περιβαλλοντικά προβλήματα επηρεάζουν την ποιότητα και την ελκυστικότητα ενός τουριστικού προορισμού. Είναι επομένως λογικό για τους επαγγελματίες του τουρισμού να επιδιώκουν περιβαλλοντικούς στόχους: οι προσπάθειες προστασίας του περιβάλλοντος συμβάλλουν πράγματι στην προστασία των φυσικών πόρων στους οποίους στηρίζονται οι τουριστικές δραστηριότητές τους. Η στροφή σε πιο οικολογικές πρακτικές βοηθά την επιχείρηση να γίνει πιο ανταγωνιστική. Οι τουρίστες γίνονται όλο και πιο ευαίσθητοι σε οικολογικά θέματα. Εντάσσοντας «οικολογικές δράσεις» στις καθημερινές δραστηριότητές της, η επιχείρηση θα μπορέσει να αποδείξει πόσο ενδιαφέρεται για το περιβάλλον και να προσελκύσει νέους πελάτες ιδιαίτερα ξένους πελάτες για τους οποίους ο σεβασμός του περιβάλλο- 3 http://www.necstour.eu 7
ντος αποτελεί ένδειξη για την ποιότητα μιας επιχείρησης. Η στροφή σε πιο οικολογικές πρακτικές συμφέρει και οικονομικά, καθώς μειώνοντας την κατανάλωση νερού και ενέργειας μειώνετε ταυτόχρονα την κατανάλωση φυσικών πόρων, αλλά και το λειτουργικό κόστος σας, ιδιαίτερα αν μπορείτε να εφαρμόσετε πολλές πρωτοβουλίες με μηδενικό κόστος ή με πολύ γρήγορη απόδοση επένδυσης. Ο ανταγωνισμός γίνεται μεγαλύτερος σε αυτόν τον τομέα. Όλο και περισσότερες τουριστικές εγκαταστάσεις προσπαθούν ήδη να μειώσουν τις επιπτώσεις τους στο περιβάλλον. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, περίπου 400 χώροι διαμονής και κατασκήνωσης φέρουν σήμερα το ευρωπαϊκό οικολογικό σήμα. Στα πλαίσια της έρευνας CAST 4 για τις τουριστικές Μικρές και Μεσαίες Επιχειρήσεις (ΜΜΕ), το 56,4% των ιδιοκτητών τουριστικών επιχειρήσεων υποστηρίζει ότι εφαρμόζει ήδη αειφόρους πρακτικές στην επιχείρησή του. Επίσης, το 15% διαθέτει ακόμη και εξωτερικό σύμβουλο για να ελέγχει την περιβαλλοντική ή/και ενεργειακή απόδοσή του. Όσοι δεν δραστηριοποιηθούν σήμερα θα μείνουν πίσω αύριο Το ισχύον ρυθμιστικό πλαίσιο ενθαρρύνει την περιβαλλοντική υπευθυνότητα των ιδιωτικών φορέων. Οι περιβαλλοντικοί κανονισμοί θα γίνουν αυστηρότεροι τα επόμενα χρόνια. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει, στην πραγματικότητα, θέσει φιλόδοξους στόχους για το 2020 μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 20%, αύξηση του ποσοστού συμμετοχής των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στη συνολική κατανάλωση ενέργειας της ΕΕ σε 20% και αύξηση της ενεργειακής απόδοσης κατά 20%. Οι στόχοι αυτοί συντελούν ήδη στην προώθηση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας (ενεργειακά αποδοτικά κτίρια, μείωση και επεξεργασία των απορριμμάτων, μειωμένες εκπομπές ρύπων κλπ.). Αναθεωρώντας τις δικές σας περιβαλλοντικές πρακτικές, μπορείτε να διασφαλίσετε ότι η επιχείρησή σας συμμορφώνεται με τους ισχύοντες περιβαλλοντικούς κανονισμούς. Προεξοφλώντας τις νέες νομικές απαιτήσεις, θα είναι πιο εύκολο για εσάς να προσαρμοστείτε σ αυτές, όταν αυτές εφαρμοστούν. Η στροφή σε πιο οικολογικές πρακτικές είναι μια σπουδαία πηγή κινήτρων και ένα μέσο ενίσχυσης της αφοσίωσης της ομάδας σας. Η στροφή μιας επιχείρησης σε πιο οικολογικές πρακτικές είναι ένας εξαιρετικός τρόπος για να ενισχυθεί η ενότητα μιας ομάδας. Ενισχύοντας τα κίνητρα και τη συνοχή της ομάδας σας με αυτό τον τρόπο, μπορείτε επίσης να αυξήσετε την αφοσίωση των εργαζομένων σε έναν τομέα όπου ο ρυθμός εναλλαγής του προσωπικού είναι πολύ υψηλός. Τέλος, τέτοιου είδους πρωτοβουλίες μπορούν να συμβάλλουν στη βελτίωση της ατμόσφαιρας της επιχείρησής σας, κάνοντας έτσι τους επισκέπτες της να αισθάνονται πιο ευπρόσδεκτοι. 4 Tourism SME Survey carried out by CAST project partners between March and June 2009. Study available at http://www.acfci.cci.fr/europe/cast.htm 8
1 ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑΣ Ανεξάρτητα από τη μορφή που λαμβάνει το πρόγραμμα υποστήριξης, η σταδιακή εφαρμογή είναι σχεδόν πάντα η ίδια, από την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση των επαγγελματιών του τουρισμού μέχρι την αξιολόγηση του προγράμματος. Η αρχική φάση προετοιμασίας πρέπει να είναι αποτελεσματική αν θέλουμε να πετύχει η πρωτοβουλία. Η επιλογή των εταίρων του προγράμματος και ο προσεκτικός καθορισμός του προγράμματος, ο προϋπολογισμός και το χρονοδιάγραμμα αποτελούν βασικά βήματα που θα οδηγήσουν στα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα. Δημιουργία εταιρικών σχέσεων Τα ερωτηθέντα ΕΒΕ αναφέρουν τα ακόλουθα μέτρα ως κλειδιά για μια επιτυχημένη πρωτοβουλία αειφόρου τουρισμού: «συνεργασία και συνέργιες μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού τομέα» (ΕΒΕ Girona, Ισπανία), «μια ολοκληρωμένη προσέγγιση» (ΕΒΕ Bergamo, Ιταλία), ανάγκη για «ένωση δυνάμεων» (ΕΒΕ Cuneo, Ιταλία), «συλλογικές πρωτοβουλίες με τη συμμετοχή όλων των φορέων» (ΕΒΕ Δωδεκανήσου, Ελλάδα), «αποτελεσματική συνεργασία» (ΕΒΕ Vas, Ουγγαρία) Οι πολυάριθμες αυτές αναφορές στο θέμα της σύμπραξης και της συνεργασίας ομάδων είναι αποκαλυπτικές! Η επιτυχία ενός προγράμματος εξαρτάται σαφέστατα από τη δημιουργία ουσιαστικών και στέρεων συμμαχιών. Με το πρόγραμμα μπορούν να συνδεθούν διάφορες κατηγορίες φορέων. Οι ρόλοι και οι λειτουργίες τους διαφέρουν αλλά παράλληλα λειτουργούν συμπληρωματικά μεταξύ τους Θεσμικοί Εταίροι Πρόκειται για δημόσιους εταίρους ή εταίρους που εκπροσωπούν δημόσιες Αρχές. Καθορίζουν τη στρατηγική και την πολιτική τουριστικής ανάπτυξης. Παρέχουν χρηματοδότηση στους διαχειριστές προγραμμάτων και στις τουριστικές ΜΜΕ, υπό την προϋπόθεση ότι οι δράσεις ευθυγραμμίζονται με τις πολιτικές τους. Σε αυτούς τους εταίρους περιλαμβάνονται: Τοπικές, επαρχιακές και περιφερειακές Αρχές Περιβαλλοντικές υπηρεσίες (υπηρεσίες ενέργειας, Αρχές υδροδότησης ) Η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία μπορεί να συγχρηματοδοτήσει πρωτοβουλίες αειφόρου τουρισμού μέσω διαφόρων ταμείων: Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, INTERREG, Πρόγραμμα-πλαίσιο για την ανταγωνιστικότητα και την καινοτομία (CIP), Ευφυής Ενέργεια για την Ευρώπη, LIFE+ Ρόλος: Να παρέχουν υποστήριξη με τη μορφή καθοδήγησης και τεχνικών μελετών Να συνεισφέρουν στη χρηματοδότηση του συνόλου ή μέρους του προγράμματος Να φροντίζουν για την πολιτική στήριξη και προβολή του προγράμματος Επαγγελματικοί Εταίροι Aυτοί οι εταίροι εκπροσωπούν ομάδες ειδικών συμφερόντων ή συγκεκριμένους τουριστικούς κλάδους. Σε αυτούς περιλαμβάνονται, για παράδειγμα, ενώσεις που εκπροσωπούν ξενοδόχους, ιδιοκτήτες εστιατορίων, ταξιδιωτικά γραφεία, ιδιοκτήτες/ ενοικιαστές επιπλωμένων ακινήτων, ξεναγοί, αγρότες Μεταξύ αυτών των εταίρων μπορούμε να αναφέρουμε: Οι θεσμικοί και επαγγελματικοί εταίροι πρέπει να κινητοποιηθούν από το στάδιο σχεδιασμού του προγράμματος. Καθ' όλη τη διάρκεια ζωής του προγράμματος, διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο στην επιτυχία του. Βοηθούν στην εξασφάλιση της απαραίτητης οικονομικής και πολιτικής υποστήριξης για την υλοποίηση της πρωτοβουλίας και την ενίσχυση της εικόνας της. Τελικά, διασφαλίζουν ότι το πρόγραμμα έχει οργανωθεί σύμφωνα με τις προσδοκίες των επαγγελματιών του τουρισμού, ώστε να έχουν κίνητρα να συμμετάσχουν σ αυτό. 9
Επαγγελματικές κλαδικές ενώσεις Τουριστικές ενώσεις Ρόλος : Να ελέγχουν σε ποιο βαθμό το πρόγραμμα ανταποκρίνεται στις επαγγελματικές προσδοκίες Να εξασφαλίζουν ότι οι επαγγελματίες έχουν κινητοποιηθεί για να ενταχθούν στα προγράμματα που έχουν κατατεθεί Να εντοπίζουν θετικές μελέτες περιπτώσεων μεταξύ των επιχειρήσεων και να προωθούν την υποβολή αναφορών σχετικά με αυτές τις εμπειρίες. Τεχνικοί Εταίροι Είναι σημαντικό να έχετε στη διάθεσή σας τις ειδικότητες που απαιτούνται για το εν λόγω πρόγραμμα. Αυτό σημαίνει συνεργασία με εταίρους, οι οποίοι διαθέτουν ακριβείς τεχνικές γνώσεις σχετικά με το θέμα της συγκεκριμένης πρωτοβουλίας (τουρισμός, περιβάλλον, νερό, απόβλητα, ενέργεια) ή/και έχουν πρόσβαση σε δεδομένα και μελέτες σχετικά με το πρόγραμμα: Πανεπιστήμια, ερευνητικά ιδρύματα, Σύμβουλοι, εμπειρογνώμονες, Περιβαλλοντικοί σύμβουλοι μέσα στο ΕΒΕ, συνάδελφοι από άλλα ΕΒΕ που έχουν εφαρμόσει άμεσα τέτοιες πρωτοβουλίες, Φορείς πιστοποίησης, Ενώσεις. Ρόλος : Να παρέχουν τεχνική υποστήριξη Να παρέχουν ειδικές συμβουλές και όραμα Να προσανατολίζουν και να παρακολουθούν με κριτική ματιά το πρόγραμμα με βάση πρόσφατα ή υποστηρικτικά δεδομένα (στατιστικά δεδομένα, ανάλυση αγοράς, ). Οργανισμοί που προωθούν επικοινωνιακά και εμπορικά τον προορισμό. Είναι σημαντικό το πρόγραμμα να προωθείται επικοινωνιακά και εμπορικά στους τουρίστες εκείνους που θα επωφελούνταν περισσότερο από αυτό. Για το λόγο αυτό, αξίζει να εμπλακούν όλοι οι οργανισμοί που προωθούν το συγκεκριμένο προορισμό, ώστε να μπορούν να προτείνουν τρόπους για την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της πρωτοβουλίας στο υλικό επικοινωνίας τους. Τουριστικά γραφεία Φορείς τουρισμού (τοπικοί, περιφερειακοί, εθνικοί) Ρόλος: Να γνωρίζουν για το πρόγραμμα και να το προωθούν στους τουρίστες, Να ελέγχουν εάν το πρόγραμμα ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των πελατών, Να πωλούν και να προωθούν τον προορισμό. Ενώσεις που εκπροσωπούν ομάδες χρηστών. Μπορεί επίσης να είναι χρήσιμη η διασύνδεση με ομάδες που εκπροσωπούν συμφέροντα τουριστών ή/και «δικαιούχων/ χρηστών», όπως περιπατητές, ιππείς, ποδηλάτες, ψαράδες, άτομα με περιορισμένη κινητικότητα, ηλικιωμένοι, παιδιά Αυτή η συγκεκριμένη διασύνδεση βοηθά να διασφαλιστεί ότι μια πρωτοβουλία ανταποκρίνεται στις ανάγκες των τουριστών. ΣΗΜΕΙΩΣΗ Πάρτε συμβουλές από αρμόδιους εμπειρογνώμονες κατά τη δημιουργία του προγράμματός σας ώστε να μπορείτε: να ανταποκριθείτε στις προσδοκίες των τουριστικών επιχειρήσεων, να επωφεληθείτε από τους διαθέσιμους οικονομικούς πόρους, να χρησιμοποιήσετε εξειδικευμένους τεχνικούς ανάλογα με τις ανάγκες, να προωθήσετε το πρόγραμμα τόσο προς όφελος του ΕΒΕ όσο και των τουριστικών επιχειρήσεων που είναι μέλη του. 10
Καθορισμός του προγράμματος Μόλις δημιουργήσετε τις συνεργασίες σας, θα πρέπει να συμφωνηθεί η φύση της πρωτοβουλίας, καθώς και η ομάδα-στόχος της, οι ενδιαφερόμενοι, το χρονοδιάγραμμα, τα αναμενόμενα αποτελέσματα κλπ.. Ο ακριβής προσδιορισμός καθενός από αυτά τα στοιχεία είναι κρίσιμος επειδή σάς επιτρέπει να αναθέσετε διαφορετικούς ρόλους στους εταίρους και να σχεδιάσετε σε τι θα συνεισφέρουν. Η διαδικασία αυτή επιτρέπει επίσης να αξιολογηθεί κατάλληλα η πρωτοβουλία εκ των υστέρων. Καθορισμός στόχων Ο στόχος ενός προγράμματος καθορίζει το είδος της δραστηριότητας. Για παράδειγμα, το πρόγραμμα στήνεται διαφορετικά εάν στοχεύετε στην ευαισθητοποίηση του μέγιστου αριθμού επιχειρήσεων σε μια περιοχή ή αν θέλετε να υποστηρίξετε λίγες επιχειρήσεις σε ένα φυσικό πάρκο με σκοπό την απόκτηση του οικολογικού σήματος. Πρέπει λοιπόν να αποσαφηνιστούν διάφορα ζητήματα: Σε ποιον στοχεύει το πρόγραμμα; Το πρόγραμμα μπορεί να αφορά μόνο μία ομάδα του τουριστικού κλάδου: ξενοδόχους, ταξιδιωτικά γραφεία, συνεδριακά κέντρα, εγκαταστάσεις αναψυχής, πάρκα ψυχαγωγίας... Ποια είναι τα γεωγραφικά όρια του προγράμματος; Είναι πολύ σημαντικό να καθοριστεί ο χώρος εντός του οποίου θα αναπτυχθεί το πρόγραμμα. Το πρόγραμμα μπορεί να περιλαμβάνει όλες τις τουριστικές ΜΜΕ ενός τόπου προορισμού ή εντός μιας προκαθορισμένης περιοχής: ένα φυσικό πάρκο, ένα τουριστικό θέρετρο (θάλασσα, βουνό, ιαματικά λουτρά...), έναν αστικό χώρο (πόλη, χωριό...). Πού εστιάζει το πρόγραμμα; Ποιες πρωτοβουλίες σχεδιάζονται; Το πρόγραμμα μπορεί να περιλαμβάνει ασκήσεις ευαισθητοποίησης, κατάρτιση των επαγγελματιών του τουρισμού ή υπηρεσίες προδιάγνωσης. Μπορεί επίσης να αφορά την υποστήριξη των επιχειρήσεων για το οικολογικό σήμα, την περιβαλλοντική πιστοποίηση, συλλογικές οικολογικές αγορές Ο παρακάτω πίνακας βασίζεται στα αποτελέσματα μιας έρευνας CAST για τα ΕΒΕ. Συνοψίζει τι θα περιλάμβαναν κατά μέσο όρο οι διάφορες πρωτοβουλίες, δηλαδή τον ενδεδειγμένο αριθμό επιχειρήσεων στις οποίες θα στόχευαν, τα άτομα στην επιχείρηση που θα συμμετείχαν και το χρόνο που θα χρειαζόταν (για τον εξωτερικό σύμβουλο και για την επιχείρηση): ΤΥΠΟΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑΣ Ευαισθητοποίηση Εκπαίδευση Αριθ. Εταιρειών στις Συμμετοχές μέσα επιχειρήσεις 100 Διευθυντής Επιχείρησης (ΔΕ) ΔΕ και/ή ορισμένοι συνεργάτες Απαιτούμενος χρόνος κινητοποίησης Σύμβουλος ΕΒΕ Επιχείρηση + + + + ως ++ Περιβαλλοντική και τουριστική προδιάγνωση Πλήρης διάγνωση αναλυτικό πλάνο δράσης Υποστήριξη προς την κατεύθυνση της περιβαλλοντικής βελτίωσης (οικολογικό σήμα, περιβαλλοντική διαχείριση, δίκτυα/σύνδεσμοι επιχειρήσεων) 15 5 ΔΕ ++ + ΔΕ + συνεργάτες ++ ++ Όλη η ομάδα +++ +++ Υποστήριξη για την εξεύρεση οικονομικών πόρων (επενδύσεις) ΔΕ + ορισμένα μέλη της ομάδας +++ +++ 11
Παράδειγμα! Το ΕΒΕ του Giron συμμετέχει σε μια τομεακή δράση (που έχει ως στόχο τη μείωση της κατανάλωσης νερού) σε μια προκαθορισμένη περιφέρεια, εκείνη της la Selva (www.selva.cat/selwa). Το ΕΒΕ του Bergamo έχει εκπαιδεύσει για το οικολογικό σήμα επιχειρήσεις που βρίσκονται σε ένα φυσικό πάρκο, το Orobie. Το ΕΒΕ του Vas έχει αναπτύξει μια πρωτοβουλία σε διασυνοριακό επίπεδο προκειμένου να αναδείξει τους φυσικούς πόρους και να δημιουργήσει κίνητρα για τη χρήση ήπιων τρόπων μεταφοράς σε αυτή την περιφέρεια (http:// www.alpok-puszta.hu). Καθορισμός του ρόλου και της συμβολής καθενός. Αυτό προϋποθέτει την οργάνωση των διαθέσιμων οικονομικών και ανθρώπινων πόρων ώστε το πρόγραμμα να αποφέρει καρπούς: Κατανομή των έργων του προγράμματος μεταξύ των διαφόρων εταίρων και των εταιρειών που συμμετέχουν. Αποσαφήνιση του ειδικού ρόλου κάθε εταίρου και των μέσων που θα χρησιμοποιήσουν για να επικοινωνούν μεταξύ τους. Προγραμματισμός και καθορισμός προθεσμιών. Πρέπει να καθοριστεί μια διαδικασία στάδιοστάδιο και ένα χρονοδιάγραμμα του προγράμματος. Πρέπει να αποφασιστεί επίσης η κατάλληλη στιγμή για να ξεκινήσει και να δημοσιοποιηθεί η πρωτοβουλία, λαμβάνοντας υπόψη τους περιορισμούς όλων των ενδιαφερομένων. Είναι σημαντικό να ληφθεί υπόψη η περίοδος αιχμής της τουριστικής δραστηριότητας των επαγγελματιών που συμμετέχουν στο πρόγραμμα, καθώς και το πιθανό εποχιακό κλείσιμο ή τοπικές εκδηλώσεις (φεστιβάλ,...). Είναι επίσης σημαντικό να προβλεφθεί ο φόρτος εργασίας για τους συμβούλους που καλούνται να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα. Καθορισμός του επικοινωνιακού υλικού και των δεικτών αξιολόγησης. Για να προβληθεί και να εκτιμηθεί ένα καλό πρόγραμμα πρέπει να συνοδεύεται από αποτελεσματικές προσπάθειες επικοινωνίας: Δίνοντας το δικό τους όνομα σε ένα πρόγραμμα, οι συμμετέχοντες ταυτίζονται με αυτό, πράγμα που σημαίνει ότι σε μεταγενέστερο στάδιο, θα εργαστούν ώστε το πρόγραμμα να καταστεί γνωστό. Το όνομα του προγράμματος θα πρέπει να ταιριάζει στο πεδίο εφαρμογής του και στους στόχους του. Καθορισμός της εξωτερικής επικοινωνίας και των εργαλείων προώθησης που θα χρησιμοποιηθούν για το πρόγραμμα. Όταν το πρόγραμμα βρίσκεται στο στάδιο της σύλληψης, είναι σημαντικό να προβλεφθούν ποιοι δείκτες θα χρησιμοποιηθούν για την αξιολόγησή του αφού ολοκληρωθεί. Για παράδειγμα, είναι σημαντικό να προβλεφθεί: Ένας ποσοτικός προσδιορισμός των στόχων και των δεικτών που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την παρακολούθηση της προόδου, και ειδικότερα: - Ο αριθμός των επαγγελματιών που συμμετέχουν σε κάθε στάδιο του προγράμματος, - Ο αριθμός των δραστηριοτήτων που εμπλέκονται, το σύνολο των επενδύσεων που πραγματοποιήθηκαν, ο χρόνος που αφιερώθηκε στο πρόγραμμα από τις επιχειρήσεις που συμμετείχαν - Κατάλληλοι δείκτες των αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων που αποφεύχθηκαν ως αποτέλεσμα της πρωτοβουλίας, όπως μείωση της κατανάλωσης ενέργειας, της κατανάλωσης νερού... NOTE Στο στάδιο αυτό πρέπει να είναι δυνατό να δοθεί μια σαφής και συνοπτική περιγραφή του προγράμματος από επαγγελματική άποψη: Σε τι δεσμεύομαι; Ποιος είναι ο βαθμός υποστήριξης που θα έχω; Για πόσο καιρό; Ποια είναι τα αναμενόμενα αποτελέσματα; 12
2 ΑΝΑΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΣ ΔΡΑΣΗ Σε αυτό το σημείο, οι εταίροι έχουν βρεθεί και έχουν κινητοποιηθεί, οι οικονομικοί πόροι έχουν αποκτηθεί και το πρόγραμμα έχει καθοριστεί. Είναι πλέον θέμα μετάβασης από την προετοιμασία στη δράση. Ο παρών οδηγός δίνει μεγάλη έμφαση στις δράσεις ευαισθητοποίησης και προδιάγνωσης καθώς αυτές είναι οι πρωτοβουλίες που θα πραγματοποιηθούν σε τοπικό επίπεδο από τα ΕΒΕ που συμμετέχουν στο πρόγραμμα CAST. Δράση 1: Ευαισθητοποίηση Αυτό το είδος δραστηριότητας περιλαμβάνει την παροχή στους επαγγελματίες του τουρισμού ενός ελάχιστου επιπέδου πληροφοριών σχετικά με τις περιβαλλοντικές προκλήσεις που δημιουργούνται από τον τουρισμό, για τις φιλικές προς το περιβάλλον λύσεις που μπορούν εύκολα να εφαρμόσουν, καθώς και για τη διαθέσιμη τοπική υποστήριξη. Η ευαισθητοποίηση επιτρέπει επίσης τον εντοπισμό των επιχειρήσεων που επιθυμούν να λάβουν περαιτέρω μέτρα. Η ευαισθητοποίηση χρησιμοποιείται συχνά ως ένα αρχικό μέσο για τη συμμετοχή των επιχειρήσεων σε προγράμματα και την ενθάρρυνσή τους να αναλάβουν δράση. Τύπος δραστηριότητας: Συλλογική Χρονοδιάγραμμα: βραχυπρόθεσμο, 2 έως 3 ώρες κατ ανώτατο Μέσα: Συνάντηση, επίδειξη ή δημοσίευση Στόχοι: - Παροχή πληροφοριών, - Να πείσει τις επιχειρήσεις να αναλάβουν δράση. Μερικές συστάσεις: Καταδείξτε τις προκλήσεις που διακυβεύονται με πρακτικό τρόπο, με (αν είναι δυνατόν) ακριβή στοιχεία σχετικά με: - Τη γενική κατάσταση του πλανήτη - Χαρακτηριστικές αναφορές που επιτρέπουν στους διευθυντές επιχειρήσεων να συγκ-ρίνουν τις πρακτικές τους με αυτές άλλων παρόμοιων τουριστικών επιχειρήσεων - Μελέτες σχετικά με τη ζήτηση για αειφόρο τουρισμό από πελάτες στον τόπο προορισμού Δείξτε ότι είναι εύκολο και σχετικά φθηνό για μια επιχείρηση να λάβει μέτρα για το περιβάλλον. Αντλήστε έμπνευση από το φυλλάδιο του CAST για τους επαγγελματίες του τουρισμού που περιλαμβάνει «10 οικολογικές συμβουλές» που μπορούν να ενταχθούν στην καθημερινή λειτουργία της επιχείρησης 5. Ενθαρρύνετε τις επιχειρήσεις να προχωρήσουν περισσότερο: - Προωθώντας ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα που διαχειρίζεται το ΕΒΕ (υπηρεσίες προδιάγνωσης, υποστήριξη για την απόκτηση οικολογικού σήματος ή EMAS) - Ενημερώνοντάς τους για την τοπική τεχνική και οικονομική υποστήριξη από τις οποίες μπορούν να επωφεληθούν - Προτείνοντας έναν κατάλογο εθνικών πόρων για το θέμα (ειδικευμένες ιστοσελίδες στο διαδίκτυο, φυλλάδια, εξειδικευμένοι τεχνικoί). Μπορείτε να πάρετε δηλώσεις από περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένους επαγγελματίες του τουρισμού: αυτού του είδους οι δηλώσεις έχουν πολλαπλασιαστική επίδραση και δείχνουν πώς μπορεί να περάσει κανείς από τη θεωρία στην πρακτική εφαρμογή. Η μελέτη CAST «Περιβαλλοντικές πρακτικές των τουριστικών ΜΜΕ σε 6 περιφέρειες» παρέχει τέτοιες αναφορές για τις επιχειρήσεις στις περιφέρειες εταίρους (μπορείτε να την κατεβάσετε στη διεύθυνση: http://www.acfci.cci.fr/europe/cast.htm). Εξετάστε επίσης τη χρήση του εργαλείου TourBench: http://www.tourbench.info/index.pl/hom e_fr Η μελέτη του CAST παρουσιάζει ό,τι ισχύει παγκοσμίως όσον αφορά τη ζήτηση για αειφόρο τουρισμό. Εάν αυτές οι μελέτες δεν έχουν γίνει για τον δικό σας τουριστικό προορισμό, ρωτήστε σχετικά τις αρμόδιες Αρχές για να διασφαλίσετε ότι θα το λάβουν υπόψη. Σημειώστε ότι το ISNART (Ιταλία) έχει ενδιαφέροντα στοιχεία για το θέμα αυτό. 5 Το φυλλάδιο μπορείτε να το κατεβάσετε στη διεύθυνση http://www.acfci.cci.fr/europe/cast.htm 13
Δράση 2: Διεξαγωγή μιας επί τόπου προδιάγνωσης Η παροχή μιας προδιάγνωσης «Τουρισμού και Περιβάλλοντος» αποτελεί τον πιο εύκολο και γρήγορο τρόπο για να δεσμεύσετε τις επιχειρήσεις μακροπρόθεσμα. Με έναν σύμβουλο ΕΒΕ, ένας διευθυντής επιχείρησης μπορεί να πάρει το χρόνο για να αξιολογήσει τη θέση του και να εξετάσει τα πρώτα απλά βήματα της δράσης που απαιτείται για τη βελτίωση της περιβαλλοντικής του διαχείρισης. Συγκεκριμένα, αυτή η δράση υλοποιείται σε δυο στάδια: Ο σύμβουλος πρέπει να επισκεφτεί τη συμμετέχουσα επιχείρηση και να έχει προσωπική συζήτηση με το διευθυντή, χρησιμοποιώντας τον πίνακα προδιάγνωσης. Αυτό το κρίσιμο στάδιο επιτρέπει στο σύμβουλο να δημιουργήσει μια ειδική σχέση με το διαχειριστή, η οποία βασίζεται τόσο στις διαπροσωπικές ικανότητες του συμβούλου όσο και στην τεχνογνωσία του. Ο σύμβουλος αναλύει και αξιολογεί τα δεδομένα που συνέλεξε χρησιμοποιώντας τον αναλυτικό πίνακα. Ο ρόλος του είναι να εντοπίζει ποιες σημαντικές βελτιώσεις θα μπορούσαν να γίνουν στις πρακτικές περιβαλλοντικής διαχείρισης της επιχείρησης, καθώς και να αξιολογεί πόσο έτοιμος είναι ο διευθυντής να αντιμετωπίσει τα συγκεκριμένα ζητήματα. Στη συνέχεια πρέπει να χρησιμοποιήσει τις γνώσεις του για να προτείνει ένα κατάλληλο σχέδιο δράσης. Είδος δράσης: Ατομική (και εμπιστευτική) Χρονοδιάγραμμα: κατ ανώτατο μισή ημέρα επί τόπου, μισή ημέρα για την προετοιμασία και τη σύνταξη της έκθεσης Εφαρμογή: από ένα σύμβουλο ΕΒΕ (σύμβουλος τουρισμού ή/και περιβάλλοντος). Πριν από την επίσκεψη επί τόπου: - Εξοικειωθείτε με το εργαλείο προδιάγνωσης (βλ. Παράρτημα 2) - Μάθετε για την επιχείρηση που θα επισκεφθείτε: το μέγεθός της, τις δραστηριότητές της (χώροι διαμονής, εστιατόριο, σεμινάρια, καταστήματα...), τις εγκαταστάσεις της (χώροι πρασίνου, σάουνες, πισίνες, κλιματισμός,...), τους πελάτες της (τουρίστες, επιχειρήσεις, κλπ...) - Αναζητήστε υλικό αναφοράς για συγκρίσιμες επιχειρήσεις (Για παράδειγμα, βλ. τη μελέτη του CAST με τίτλο «Περιβαλλοντικές πρακτικές τουριστικών ΜΜΕ σε 6 περιφέρειες», Tourbench) Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης: - Επισκεφθείτε τις εγκαταστάσεις, συμπεριλαμβανομένων τυχόν τεχνικών εγκαταστάσεων (λεβητοστάσιο, χώροι διάθεσης απορριμμάτων...) και των συναφών εξωτερικών χώρων (περιβαλλοντική ενσωμάτωση) - Πάρτε μια άτυπη συνέντευξη από το διευθυντή της επιχείρησης και τους εργαζόμενους, ακούστε τους και κατευθύνετέ τους προς αρχικές λύσεις που υλοποιούνται εύκολα. - Ετοιμάστε και παρουσιάστε μια απλή έκθεση στο διευθυντή, η οποία θα του επιτρέψει να αξιολογήσει την επιχείρησή του σε σχέση με το ανταγωνιστικό περιβάλλον, καθώς και τις δυνατότητές της...: - Κατάσταση σε σχέση με τα κριτήρια που εξετάστηκαν - Ισχυρά / αδύνατα σημεία και πιθανές δράσεις - Αξιολόγηση των δυνατοτήτων και της σημασίας που έχει για την επιχείρηση να προχωρήσει περαιτέρω σε συγκεκριμένες κατευθύνσεις (οικολογικό σήμα, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, πλήρης έλεγχος). Κόστος πρωτοβουλίας: δωρεάν κατ' αρχήν, δεδομένου ότι θα πρέπει να επιδοτηθεί από το ΕΒΕ ή/και τους περιφερειακούς εταίρους. ΕΡΓΑΛΕΙΟ Παράρτημα 2: απλοποιημένος αναλυτικός πίνακας, «περιβάλλον και τουρισμός». 14
Δράση 3: Διενέργεια πλήρους ελέγχου Ο πλήρης έλεγχος συμπληρώνει τη δράση προδιάγνωσης. Επιτρέπει να αναλυθεί η κατάσταση της επιχείρησης με περισσότερες λεπτομέρειες και να καθοριστούν τα διάφορα στάδια (καθώς και το σχετικό κόστος) για την εφαρμογή της περιβαλλοντικής βελτίωσης στην οποία έχει αποφασίσει να δεσμευτεί η τουριστική ΜΜΕ. Τύπος πρωτοβουλίας: ατομική (και εμπιστευτική) Η πρωτοβουλία μπορεί να είναι: - Θεματική (υγειονομική ανάλυση, ανάλυση θέρμανσης κλπ.) ή μια συνολική ανάλυση ή - Σε σχέση με ένα πρότυπο: Για παράδειγμα, το Ευρωπαϊκό Οικολογικό Σήμα για τους χώρους τουριστικής διαμονής, EMAS/ISO 14001, ένα ποιοτικό σημείο αναφοράς με περιβαλλοντικά κριτήρια, Χρονοδιάγραμμα: όντας πιο χρονοβόρος από μία προδιάγνωση, ένας πλήρης έλεγχος προϋποθέτει μια τράπεζα τεχνικών δεδομένων μεγαλύτερης ακρίβειας και μεγαλύτερο βαθμό ανάλυσης Εφαρμογή: Πραγματοποιείται από έναν αρμόδιο φορέα παροχής υπηρεσιών, ο οποίος επιλέγεται λόγω των ειδικών του γνώσεων με πρόσκληση υποβολής προσφορών ή μέσω συστάσεων Κόστος της πρωτοβουλίας: Η επιχείρηση θα πρέπει να πληρώσει για το σύνολο ή μέρος των εξόδων. Σε ορισμένες περιφέρειες, μπορούν να επιδοτηθούν. Δράση 4: Παροχή Υποστήριξης κατά τη Διαδικασία Βελτίωσης Η διαδικασία βελτίωσης σε επίπεδο περιβαλλοντικής διαχείρισης στον κλάδο του τουρισμού μπορεί να λάβει διάφορες μορφές. Οι πρωτοβουλίες που καθορίστηκαν από τους εταίρους του προγράμματος CAST δίνουν παραδείγματα «καλών πρακτικών» ΕΒΕ για αυτό το είδος υποστήριξης: Ίδρυση ενός περιβαλλοντικού δικτύου ή συνδέσμου τουριστικών επιχειρήσεων, με τους ακόλουθους στόχους: - Προώθηση του προορισμού σε «πράσινους» πελάτες - Προγράμματα συλλογικής εκπαίδευσης / ανταλλαγές εμπειριών - Συλλογικές πράσινες αγορές Υποστήριξη για οικολογικές επενδύσεις (αναζήτηση χρηματοδότησης, ) Υποστήριξη για την απόκτηση οικολογικών σημάτων για τουριστικά καταλύματα (βλ. καλές πρακτικές ΕΒΕ, «Διαδρομή Eco 3» παράρτημα 1) Υποστήριξη προς την κατεύθυνση της απόκτησης του Ευρωπαϊκού Οικολογικού Σήματος ως σφραγίδα για την ποιότητα του τουρισμού (βλ. καλές πρακτικές ΕΒΕ, «Ιταλική φιλοξενία και το οικολογικό σήμα» παράρτημα 1) Υποστήριξη για την εφαρμογή ενός συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης: EMAS / ISO 14001 (βλ. πρακτικές ΕΒΕ, «EMASTUR» παράρτημα 1) ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΑ Το οικολογικό σήμα για τις «υπηρεσίες τουριστικής διαμονής» αφορά ξενοδοχεία, κάμπινγκ, ξενώνες, ορειβατικά καταφύγια, παραθεριστικές κατοικίες, ενοικιαζόμενα ακίνητα,... Τα βασικά κριτήρια αφορούν: περιορισμένη κατανάλωση ενέργειας περιορισμένη κατανάλωση νερού μειωμένη παραγωγή αποβλήτων χρήση ανανεώσιμων πόρων και ουσιών που είναι λιγότερο επικίνδυνες για το περιβάλλον περιβαλλοντική επιμόρφωση και επικοινωνίες Μάθετε περισσότερα στη διεύθυνση: http://ec.europa.eu/environment/ ecolabel/index_en.htm Υποστήριξη για την επίτευξη μιας περιφερειακής ετικέτας, η οποία περιλαμβάνει περιβαλλοντικές συνιστώσες (βλ. το παράδειγμα καλής πρακτικής ΕΒΕ, «COMEITOU»). 15
EMAS / ISO 14001 Το EMAS («Σχέδιο Οικολογικής Διαχείρισης και Ελέγχου») δημιουργήθηκε το 1993 από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή προκειμένου να παρέχει ένα πλαίσιο για τις εθελοντικές δράσεις που αναλαμβάνονται στην οικολογική διαχείριση μέσω ενός συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης. Επιτρέπει σε κάθε ενδιαφερόμενη επιχείρηση, ομάδα ή οργάνωση να αξιολογεί, να βελτιώνει και να αναγνωρίζει την περιβαλλοντική της επίδοση μέσω ενός αναγνωρισμένου, τυποποιημένου και αξιόπιστου συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης. Κάθε επιχείρηση που έχει ήδη πιστοποιηθεί κατά το πρότυπο ISO 14001 θα λάβει ένα πιστοποιητικό EMAS αν δημοσιεύσει μια περιβαλλοντική δήλωση κατά τα πρότυπα του EMAS. Μάθετε περισσότερα στη διεύθυνση: http://ec.europa.eu/environment/emas Το πρότυπο ISO 14001 είναι το πλέον χρησιμοποιούμενο πρότυπο της σειράς ISO 14000, σχετικά με την περιβαλλοντική διαχείριση. Βασίζεται στην αρχή της συνεχούς βελτίωσης της περιβαλλοντικής επίδοσης με βάση τη ρύθμιση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των δραστηριοτήτων των εταιρειών. Μπορεί να εφαρμοστεί σε όλους τους οργανισμούς (επιχειρήσεις, τοπικές Αρχές, ενώσεις.) για όλες τις δραστηριότητες. Δεν υπάρχουν περιορισμοί μεγέθους. Μάθετε περισσότερα: www.iso.org/iso/fr/iso_14000_essentials 16
3 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Επειδή αυτό το σημείο τυγχάνει να αναφέρεται τελευταίο δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να αντιμετωπιστεί στο τέλος του προγράμματος. Παρακαλούμε σημειώστε ότι τα υλικά επικοινωνίας και οι αναλυτικοί δείκτες πρέπει να καθορίζονται από την αρχή του προγράμματος. Η συνολική ανάλυση του προγράμματος, η οποία πραγματοποιείται στο τέλος, θα έχει πρακτική αξία εάν η εξέλιξη του προγράμματος παρακολουθήθηκε, για παράδειγμα, με ένα γράφημα αξιολόγησης με τους αντίστοιχους δείκτες (αριθμός επιχειρήσεων που συμμετέχουν, αριθμός πρωτοβουλιών, αποτελεσμάτων, ) κατά το στάδιο της υλοποίησής του. Η αξιολόγηση είναι απαραίτητη προκειμένου να δικαιολογηθεί η χρήση των δανείων που λήφθηκαν. Εφόσον είναι αναγκαίο, επιτρέπει τον εκ νέου προσανατολισμό του προγράμματος κατά την πορεία. Βοηθά επίσης στην πιο αποτελεσματική προετοιμασία νέων προγραμμάτων, με την ανάλυση των πλεονεκτημάτων και των αδυναμιών των προηγούμενων προγραμμάτων. Οι δραστηριότητες επικοινωνίας στοχεύουν στην προώθηση του προγράμματος και, κατά συνέπεια, κάνουν τις επενδύσεις στο πρόγραμμα, από το ΕΒΕ, τους εταίρους του και τους εμπλεκόμενους επαγγελματίες, «επικερδείς». Σε αντίθεση με την αξιολόγηση, η επικοινωνία δεν παρεμβαίνει σε ένα μόνο σημείο, αλλά αντίθετα είναι συνεχής, κρατώντας τον Τύπο και το κοινό ενήμερους για την εξέλιξη του προγράμματος. Είναι προτιμότερο η επικοινωνία να γίνεται με πολλά διαφορετικά μέσα: Η κυκλοφορία των πληροφοριών προς το ευρύ κοινό πρέπει να πραγματοποιείται κυρίως μέσω του Διαδικτύου, με τη χρήση ειδικής ιστοσελίδας αφιερωμένης στην πρωτοβουλία αν είναι δυνατό. Ο περιφερειακός Τύπος αποτελεί ένα ζωτικό εργαλείο επικοινωνίας: - Προγραμματίστε τουλάχιστον ένα δελτίο Τύπου όταν η πρωτοβουλία ξεκινά και όταν τελειώνει, με παραδείγματα, δηλώσεις και ακριβή στοιχεία. Ορισμένα «υλικά αναφοράς» μπορεί να δικαιολογούν τη δημιουργία μιας «χαρτόδετης» έκδοσης: - Συγκεντρώστε αναφορές και παραδείγματα καλής πρακτικής για χρήση από τους επαγγελματίες και τους εταίρους (με φωτογραφίες και στοιχεία επικοινωνίας) - Τουριστικά φυλλάδια που προωθούν την περιοχή ως «αειφόρο προορισμό». Θα μπορούσατε επίσης να οργανώσετε μια ειδική εκδήλωση για την προώθηση του προγράμματος και των επιχειρήσεων που συμμετέχουν: - Απονομή περιβαλλοντικών βραβείων σε μία ή περισσότερες ιδιαίτερα υποδειγ-ματικές εταιρείες, - Επίσημες τελετές αποφοίτησης για «απόφοιτους» του ευρωπαϊκού οικολο-γικού σήματος του EMAS ή του ISO 14001 ή κάποιου άλλου σήματος ποιότητας. Είναι ζωτικής σημασίας να δημιουργήσετε εταιρικές σχέσεις με τοπικούς φορείς προώθησης του τουρισμού. Πρέπει να ενημερώνονται τακτικά ώστε να εξασφαλίζεται η διάδοση ορθών πληροφοριών σχετικά με την περιβαλλοντική δέσμευση των επαγγελματιών και της περιφέρειας. 17
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 Τέσσερα παραδείγματα καλής πρακτικής ΕΒΕ «Η Διαδρομή Eco 3» - ΕΒΕ Var (ΓΑΛΛΙΑ) Περιγραφή προγράμματος : «Η Πορεία προς το Eco 3» Αρ. επιχ. Χρονοδιάγραμμα Εταίροι Απευθύνεται σε Περιγραφή Στόχοι Έναρξη: 1 Σεπτεμβρίου 2009 Χρονοδιάγραμμα: 18 μήνες ΕΒΕ VAR CRCI PACAC (Περιφερειακό Εμπορικό Επιμελητήριο) Περιφερειακό Συμβούλιο Provence-Alpes- Côtes d Azur ADEME (Γαλλική Υπηρεσία Περιβαλλοντικής και Ενεργειακής Διαχείρισης) Επαγγελματίες τουρισμού (κυρίως ξενοδοχεία, κάμπινγκ) Περιβαλλοντικό πρόγραμμα, το οποίο προτείνεται σε επιχειρήσεις τουρισμού από όλα τα ΕΒΕ από την περιοχή PACA. Μέσα Να ευαισθητοποιήσει τους επαγγελματίες σχετικά με τις προκλήσεις της περιβαλλοντικής διαχείρισης Μέσα επικοινωνίας για την ευαισθητοποίηση + 2 περιφερειακά συνέδρια + 20 περιφερειακές συνεδριάσεις πληροφόρησης Να παρέχει υποστήριξη στους επαγγελματίες που επιθυμούν να αποκτήσουν κά- Περιβαλλοντική διάγνωση + Έλεγχος για την απόκτηση του επιλεγμένου περιβαλλοντικού σήματος ποιο περιβαλλοντικό σήμα (Ecolabel Green Key) 200* N.D** Επικοινωνία Web CCI VAR, Stéphane PLESSIS (τηλ: +33 (0) 4 94 22 80 00) Πρόγραμμα: http://www.itineraire-eco3.com/ http://www.var.cci.fr/ http://www.pacac.cci.fr/ Εταίροι: http://www.regionpaca.fr/ http://www.ademe.fr/paca/pages ademe/index.asp * Μέχρι σήμερα έχουν γίνει δράσεις ευαισθητοποίησης σε περίπου 200 επιχειρήσεις. Από αυτές, οι 90 είναι υποψήφιες για να αποκτήσουν υποστήριξη για ένα περιβαλλοντικό σήμα. ** Οι πρωτοβουλίες θα εισαχθούν το 2010. 18
«EMASTUR» - Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο TOLEDO (Ισπανία) Περιγραφή προγράμματος «EMASTUR» Αρ. επιχ. Χρονικό πλαίσιο Εταίροι Ημερομηνία έναρξης: 2005 Διάρκεια: 3 έτη Περιφερειακό Εμπορικό Επιμελητήριο του ΤΟΛΕΔΟ Χορηγός: Junta de Comunidades de Castilla-La Mancha (περιφερειακή κυβέρνηση) Ομάδα συμβούλων: Summa Quilitas Consultores, S.A. Απευθύνεται σε Επαγγελματίες τουρισμού (ξενοδοχεία, αθλητικές και ψυχαγωγικές εγκαταστάσεις ) Περιγραφή Πιστοποίηση επιχειρήσεων στον τομέα του τουρισμού με το EMAS Στόχοι Μέσα Ευαισθητοποίηση των σχετιζόμενων επαγγελματιών για το σύστημα διαχείρισης EMAS 3 σεμινάρια παρουσίασης. Πακέτο πληροφοριών. Άρθρα τοπικού Τύπου. Επισκέψεις σε εταιρείες. Επιδότηση κόστους για τους συμμετέχοντες στο πρόγραμμα. 100 επισκέφθηκαν 8 συμμετέχοντες Υποστήριξη σε επαγγελματίες που εργάζονται για την απόκτηση του EMAS Οικολογικός έλεγχος 5 EMAS αποκτήθηκαν Επικοινωνία ΕΒΕ ΤΟΛΕΔΟ, Fernando SANCHEZ BEATO (τηλ: +34 925/ 28.01.11) Web Πρόγραμμα: http://www.camaratoledo.com 19
«Ιταλική Φιλοξενία και το Οικολογικό Σήμα» - ISNART & Unioncamere Lombardia (ΙΤΑΛΙΑ) Περιγραφή προγράμματος «CAST: Ιταλική Φιλοξενία & το οικολογικό σήμα» Αρ. επιχ. Χρονικό πλαίσιο Ημερομηνία έναρξης: 2009 Διάρκεια: 4 μήνες Εταίροι ISNART (Εθνικό Ινστιτούτο Τουριστικής Έρευνας) Unioncamere Lombardia ISPRA, Ινστιτούτο για την Περιβαλλοντική Προστασία και Έρευνα Απευθύνεται σε Περιγραφή 25 ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις που έχουν λάβει το σήμα ποιότητας «Ospitalità Italiana» (Ιταλική Φιλοξενία) στη Λομβαρδία Ενθάρρυνση επιχειρήσεων που βρίσκονται κοντά στην εκπλήρωση των κριτηρίων του οικολογικού σήματος για να συμμετάσχουν στη διαδικασία βελτίωσης και να αποκτήσουν το οικολογικό σήμα. Στόχοι Μέσα Να αξιολογηθεί η ικανότητα των εγκαταστάσεων με το σήμα ποιότητας «Ospitalita Italiana» για να αποκτήσουν το οικολογικό σήμα Να ενθαρρυνθούν οι επιχειρήσεις για την απόκτηση του οικολογικού σήματος Επικοινωνία Ερωτηματολόγιο Online / Επιτόπιες επισκέψεις Επιχειρησιακή ομάδα με τεχνική υποστήριξη Σε εξέλιξη Από το 2010 Web Πρόγραμμα: ISNART, http://www.isnart.it/index.php Εταίροι: Unioncamere Lombardia, www.lom.camcom.it 20
«COMEITOU» - Καινοτόμος Μεσογειακή Συνεργασία για τον Τουρισμό ΕΒΕ Bastia Άνω Κορσικής (ΓΑΛΛΙΑ, ΙΤΑΛΙΑ, ΙΣΠΑΝΙΑ) Περιγραφή προγράμματος «COMEITOU»* Χρονικό πλαίσιο Εταίροι Απευθύνεται σε Έναρξη: 2010 Διάρκεια: 24 μήνες ΕΒΕ Bastia Άνω Κορσικής ΕΒΕ la Spezia (Λιγουρία) ΕΒΕ Sassari (Σαρδηνία) ΕΒΕ Massa Carrara (Τοσκάνη) Επαγγελματικές ομοσπονδίες Κορσικής-Ιταλίας Χώρους διαμονής, τεχνίτες, αγρότες, εταιρείες σκαφών Περιγραφή Δημιουργία ενός ολοκληρωμένου προγράμματος για την ανάπτυξη του αειφόρου τουρισμού στις περιφέρειες που συμμετέχουν στη διασυνοριακή συνεργασία για την εμπορική προώθηση της ποιότητας των τοπικών προϊόντων και υπηρεσιών στους τομείς των τροφίμων, της βιοτεχνίας και του τουρισμού. Στόχοι Διαθέσιμα μέσα Να ενισχύσει την ποιότητα και την αειφόρο ανάπτυξη στον τουριστικό, αγροτικό και βιοτεχνικό τομέα Να δημιουργήσει ένα διασυνοριακό και περιφερειακό σήμα πιστοποίησης που θα περιλαμβάνει μια περιβαλλοντική συνιστώσα Να προωθήσει επιχειρήσεις και περιφέρειες σε διασυνοριακή βάση χρησιμοποιώντας αυτό το σήμα Να αναπτύξει και να προωθήσει ένα διασυνοριακό δίκτυο επιχειρήσεων που έλαβαν το σήμα Να δημιουργήσει και να προωθήσει εμπορικά σε διασυνοριακό επίπεδο πακέτα προϊόντων και υπηρεσιών που έχουν λάβει το περιφερειακό σήμα Αποτίμηση της υπάρχουσας ποιότητας και των περιβαλλοντικών σημάτων Επιλογή ιδιωτικών εταίρων (σωματεία και ενώσεις) Προδιάγνωση και υποστήριξη στις επιχειρήσεις που ενδιαφέρονται για την απόκτηση σημάτων πιστοποίησης Ενημέρωση και εκπαίδευση επιχειρήσεων σχετικά με την ποιότητα και το περιβάλλον Διασυνοριακή πύλη Web Επικοινωνία CCI de Bastia Haute-Corse, Erick BERLIN (τηλ: +33 (0) 4 95 54 44 44 ) Web Πρόγραμμα: http://www.bastia.cci.fr http://www.maritimeit-fr.net/index.htm Εταίροι: http://www.sp.camcom.it/home.htm http://www.ss.camcom.it http://www.ms.camcom.it * Το COMEITOU είναι ένα πρόγραμμα που χρηματοδοτείται από την ΕΕ, ως μέρος του προγράμματος Interreg IV-A Διασυνοριακή συνεργασία Ιταλία Παράκτια Γαλλία 2007 2013. 21
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2 Παράδειγμα ενός πίνακα προδιάγνωσης "Τουρισμός και Περιβάλλον" Αυτός ο πίνακας σχεδιάστηκε με βάση τον αναλυτικό πίνακα που σχεδιάστηκε από τους συμβούλους τουρισμού FRANCOIS-TOURISME-CONSULTANTS σε συνεργασία με το Περιφερειακό Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο της Βρετάνης (Γαλλία). Έχει απλοποιηθεί ώστε να δίνει παραδείγματα των κριτηρίων που πρέπει να αξιολογηθούν σε μια τουριστική εγκατάσταση. Επομένως, δεν επιδιώκει να είναι εξαντλητικός. ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Σημ. : Το κείμενο με πλάγιους χαρακτήρες δείχνει παραδείγματα καλής πρακτικής που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν σε μια τουριστική εγκατάσταση. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΝΕΡΟΥ n Κριτήρια ανάλυσης ΟΧΙ/ΔΔ συντ. αξιολόγηση παρατηρήσεις 1 2 3 4 Έχουν τοποθετηθεί ενδιάμεσοι μετρητές, ώστε να καθορίζεται η τάση κατανάλωσης ανά τομέα (εστιατόρια, χώροι διαμονής, εγκαταστάσεις υγιεινής, πισίνα ) ΚΑΙ ανά πηγή τροφοδοσίας (πόσιμο νερό, νερό άρδευσης, πηγάδια ). Έχει καταρτιστεί μια έκθεση κατανάλωσης, ανάλογα με τις διανυκτερεύσεις ή/και καθίσματα για φαγητό ή/ και τα m2. Υπάρχει συστηματικό σχέδιο ή μέθοδος για την ανίχνευση διαρροών. Το πότισμα γίνεται με σύστημα σπρίνκλερ μέτριας ισχύος (με χρονοδιακόπτη, ρύθμιση ποτίσματος με σταγόνες...). Διαφορετικά, το πότισμα με το χέρι γίνεται μόνο μεταξύ 8μμ και 7πμ και τα παρτέρια καλύπτονται (στρώμα από φύλλα, άχυρο). 1 nc 2 nc 3 nc 2 nc 22