ΑΣΠΑΙΤΕ ΕΠΠΑΙΚ Δευτέρα 9 Μαΐου 2016 Γ. Νάσαινας ΠΩΣ ΜΑΘΑΙΝΟΥΝ ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ 12 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ 1.ΕΝΕΡΓΟΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ Η μάθηση απαιτεί την ενεργό και εποικοδομητική συμμετοχή του μαθητή. Η μάθηση στο σχολείο απαιτεί την προσοχή των μαθητών, την παρατήρηση, την κατανόηση, τη θέση στόχων και την ανάληψη ευθύνης για την ίδια τη μάθησή τους. Αυτές οι γνωστικές δραστηριότητες δεν είναι δυνατές χωρίς την ενεργό συμμετοχή και εμπλοκή του μαθητή. ΕΦΑΡΜΟΓΗ Η πρόκληση για τους εκπαιδευτικούς είναι να δημιουργήσουν ενδιαφέροντα περιβάλλοντα μάθησης στα οποία ενθαρρύνεται η ενεργός συμμετοχή των μαθητών. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Αποφύγετε τις καταστάσεις όπου οι μαθητές παραμένουν παθητικοί ακροατές για πολλή ώρα. Εμπλουτίστε την διδασκαλία με πρακτικές δραστηριότητες. Ενθαρρύνετε τη συμμετοχή σε συνεργατικές δραστηριότητες. Οργανώστε εκπαιδευτικές επισκέψεις. Αφήστε τους μαθητές να αναλάβουν σε ορισμένες στιγμές κάποιον έλεγχο της δικής τους μάθησης (τι πρέπει και πώς να μάθει). 2.ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ (Η μάθηση είναι πρωτίστως μία κοινωνική δραστηριότητα και η συμμετοχή στην κοινωνική ζωή του σχολείου είναι βασική για να υπάρξει μάθηση) Σύμφωνα με τον L. Vygotsky, ο τρόπος με τον οποίο μαθαίνουν τα παιδιά είναι η εσωτερίκευση δραστηριότητων, συνηθειών, λεξιλογίου και ιδεών της κοινότητας στην οποία μεγαλώνουν.
ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Η κοινωνική συνεργασία μπορεί να βελτιώσει τις επιδόσεις των μαθητών. Οι κοινωνικές δραστηριότητες είναι ενδιαφέρουσες και βοηθούν τους μαθητές να διατηρήσουν την ενασχόλησή τους με τη σχολική τους εργασία (εκθέσεις, σχέδια εργασίας κλπ). Οι εκπαιδευτικοί μπορούν: Να αναθέσουν στους μαθητές να εργαστούν σε ομάδες και οι ίδιοι να αναλάβουν το ρόλο του καθοδηγητή. Να διαμορφώσουν τη σχολική αίθουσα με τέτοιο τρόπο που να περιλαμβάνει κοινούς χώρους και κοινή χρήση υλικών. Μέσα από το παράδειγμα και την καθοδήγηση μπορούν να διδάξουν στους μαθητές πώς να συνεργάζονται μεταξύ τους. Να ενθαρρύνουν το διάλογο έτσι ώστε οι μαθητές να έχουν ευκαιρίες να εκφράσουν τη γνώμη τους και να αξιολογήσουν τα επιχειρήματα των άλλων μαθητών. Η κοινωνική μάθηση επιτυγχάνεται όταν το σχολείο συνδέεται με την ευρύτερη κοινότητα και έτσι διευρύνονται οι ευκαιρίες των μαθητών για κοινωνική συμμετοχή. 3.ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΝΟΗΜΑ Οι άνθρωποι μαθαίνουν καλύτερα όταν συμμετέχουν σε δραστηριότητες που θεωρούν χρήσιμες για την πραγματική ζωή και έχουν σχέση με την κουλτούρα τους. Πολλές σχολικές δραστηριότητες δεν έχουν νόημα για τους μαθητές επειδή δεν καταλαβαίνουν για ποιο λόγο τις κάνουν, ποιος είναι ο σκοπός και ποια η χρησιμότητά τους. Ορισμένες φορές οι σχολικές δραστηριότητες δεν έχουν νόημα για τους μαθητές διότι ανήκουν σε διαφορετικό πολιτισμικό πλαίσιο από το δικό τους. Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να προσδίνουν στις σχολικές δραστηριότητες νόημα δηλ. να
πραγματοποιούνται σε αυθεντικό πλαίσιο (πραγματική ζωή). Π.χ οι μαθητές μπορούν να βελτιώσουν τις ικανότητές τους στον γραπτό λόγο με το να εμπλακούν στη σύνταξη μιας εφημερίδας της τάξης τους. Όσον αφορά τις πολιτισμικές διαφορές οι εκπ/κοί πρέπει να τις σέβονται και να τις βλέπουν ως πλεονέκτημα για την οικοδόμηση της διδασκαλίας τους. Οι μαθητές αισθάνονται διαφορετικά μέσα στην τάξη όταν η κουλτούρα τους αντιπροσωπεύεται στις κοινές δραστηριότητες. Οι σχολικές δραστηριότητες που δεν οικείες να παρουσιάζονται σταδιακά. 4.ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΜΕ ΤΙΣ ΠΡΟΫΠΑΡΧΟΥΣΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ. Οι νέες γνώσεις δομούνται πάνω στη βάση των όσων ήδη καταλαβαίνουμε και πιστεύουμε. Δεν είναι δυνατό να κατανοήσει, να θυμηθεί ή να μάθει κανείς κάτι που του τελείως ξένο. Η έρευνα δείχνει ότι η μάθηση ε ν ι σ χ ύ ε τ α ι όταν οι εκπαιδευτικοί αποδίδουν μεγάλη προσοχή στην προϋπάρχουσα γνώση του μαθητή, την ενεργοποιούν και τη χρησιμοποιούν ως σημείο αφετηρίας για τη διδασκαλία. Οι εκπαιδευτικοί δεν αρκεί να γνωρίζουν ότι ξέρουν οι μαθητές για κάποιο θέμα που θα αναπτυχθεί αλλά θα πρέπει να διερευνούν τις προϋπάρχουσες γνώσεις σε βάθος έτσι ώστε να εντοπίζουν τις εσφαλμένες ιδέες και παρανοήσεις. Μπορεί οι εκπαιδευτικοί να ανατρέξουν στα περασμένα για να καλύψουν την προαπαιτούμενη ύλη. Οι ερωτήσεις είναι πολύ χρήσιμες γιατί οι μαθητές κατανοούν τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα σε όσα μαθαίνουν και σε όσα ήδη γνωρίζουν. Οι μαθητές βελτιώνουν την επίδοσή τους χρησιμοποιώντας το κονστρουκτιβιστικό μοντέλο.
5. ΧΡΗΣΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ. Οι άνθρωποι μαθαίνουν αξιοποιώντας αποτελεσματικές και ευέλικτες στρατηγικές που τους βοηθούν να καταλαβαίνουν, να απομνημονεύουν και να λύνουν προβλήματα. Οι στρατηγικές είναι σημαντικές επειδή βοηθούν τους μαθητές να καταλάβουν και να λύσουν προβλήματα με τρόπους που κατάλληλοι για την προκείμενη περίπτωση. Η ανάπτυξη κατάλληλων στρατηγικών σημαίνει: λύση προβλημάτων, κατανόηση κειμένων, μελέτη του φυσικού κόσμου, συνεργασία κλπ. Η διδασκαλία στρατηγικών μπορεί να γίνει άμεσα ή έμμεσα. Στο γλωσσικό μάθημα και στα μαθηματικά, κυρίως οι εκπαιδευτικοί μπορούν να δείξουν άμεσα πώς να επισημαίνουν τα σημαντικά σημεία ή να προσφέρουν έμμεσα ένα μοντέλο προς μίμηση. Στα μαθήματα των φυσικών επιστημών οι εκπαιδευτικοί δείχνουν στους μαθητές: πώς να διατυπώνουν υποθέσεις, πώς να κάνουν πειράματα, πώς να καταγράφουν τα αποτελέσματά τους και πώς να τα αξιολογούν. Οι εκπαιδευτικοί χρειάζεται να περιορίζουν σταδιακά τη βοήθειά τους και να επιτρέπουν στους μαθητές να αναλαμβάνουν ευθύνες για τη μάθησή τους (φθίνουσα καθοδήγηση). 6. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΡΡΥΘΜΙΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΝΑΣΤΟΧΑΣΜΟΥ. Οι μαθητές πρέπει να ξέρουν πώς να σχεδιάζουν και να παρακολουθούν τη μάθησή τους, πώς να θέτουν τους δικούς τους μαθησιακούς στόχους και πώς να διορθώνουν τα λάθη τους (αυτορρύθμιση). Η αυτορρύθμιση βασίζεται στον αναστοχασμό και στο βαθμό που το άτομο πρέπει να έχει επίγνωση των ιδεών και των στρατηγικών που χρησιμοποιεί. Η στοχαστική διαδικασία πρέπει να στοχεύει στη διάκριση του φαίνεσθαι από το είναι και των κοινότυπων ιδεών από τη επιστημονική γνώση.
Οι εκπαιδευτικοί πρέπει στους μαθητές να δίνουν ευκαιρίες: Να διαβάζουν βιβλία, να σχεδιάζουν πώς να λύνουν προβλήματα, να οργανώνουν πειράματα Να αξιολογούν τις προτάσεις,τα επιχειρήματα και τις λύσεις των προβλημάτων Να θέτουν ερωτήματα στον εαυτό τους και να αναπτύσσουν αυτοαξιολογικές διαδικασίες Να θέτουν τους δικούς τους μαθησιακούς στόχους και να γνωρίζουν ποιες είναι οι πιο αποτελεσματικές στρατηγικές που πρέπει να χρησιμοποιηθούν. 7.ΑΝΑΔΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΫΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΓΝΩΣΗΣ Ορισμένες φορές η προϋπάρχουσα γνώση μπορεί να εμποδίσει την κατανόηση των νέων πληροφοριών σε όλα τα γνωστικά πεδία. Συμβαίνει επειδή η τρέχουσα κατανόησή μας του φυσικού και του κοινωνικού περιβάλλοντος, της ιστορίας, της θεωρητικής αντίληψης για τους αριθμούς είναι προϊόν χιλιάδων ετών πολιτισμικής δραστηριότητας που έχει αλλάξει τους διαισθητικούς τρόπους εξήγησης των φαινόμενων. Oι εκπαιδευτικοί πρέπει να χτίζουν πάνω στις προϋπάρχουσες ιδέες των μαθητών και σιγάσιγά να τους οδηγούν σε ωριμότερες κατανοήσεις. Οι επιστημονικές εξηγήσεις πρέπει να παρουσιάζονται με σαφήνεια και να εξηγούνται με παραδείγματα. Πρέπει να δίνεται στους μαθητές αρκετός χρόνος για να αναδομήσουν τις προϋπάρχουσες γνώσεις τους. Χρειάζονται αναλυτικά προγράμματα που χειρίζονται λιγότερες θεματικές ενότητες με μεγαλύτερη εμβάθυνση παρά να καλύπτουν πολλά θέματα με επιφανειακό τρόπο.
8. ΣΤΟΧΟΣ: Η ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΚΑΙ ΟΧΙ Η ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΣΗ. Η μάθηση είναι καλύτερη όταν το υλικό οργανώνεται γύρω από γενικές αρχές και εξηγήσεις αντί να βασίζεται στην απομνημόνευση απομονωμένων στοιχείων και διαδικασιών. Όταν κάτι γίνεται κατανοητό, δεν ξεχνιέται εύκολα και μπορεί να εφαρμοστεί σε άλλες περιπτώσεις. Οι μαθητές να μπορούν να εξηγούν ένα φαινόμενο ή μια έννοια με δικά τους λόγια. Οι μαθητές να είναι σε θέση να λύνουν χαρακτηριστικά προβλήματα στο χώρο του γνωστικού πεδίου. Όταν οι μαθητές καταλαβαίνουν την ύλη, μπορούν να εντοπίζουν ομοιότητες και διαφορές μπορούν να συγκρίνουν και να αντιπαραβάλλουν και μπορούν να κατανοούν και να δημιουργούν αναλογίες. Οι εκπαιδευτικοί να διδάσκουν στους μαθητές πώς να εξάγουν γενικές αρχές από τις συγκεκριμένες περιπτώσεις και πώς να γενικεύουν από τα επιμέρους παραδείγματα. 9. ΒΟΗΘΕΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΜΑΘΟΥΝ ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΝΑ ΕΦΑΡΜΟΖΟΥΝ ΤΙΣ ΓΝΩΣΕΙΣ ΤΟΥΣ. Η μάθηση αποκτά μεγαλύτερη σημασία όταν τα μαθήματα έχουν εφαρμογή σε καταστάσεις της πραγματικής ζωής. Εμπέδωση της ύλης με την απαραίτητη κατανόηση και η μεταφορά των νέων γνώσεων σε άλλες περιπτώσεις. Εξαγωγή γενικών αρχών από συγκεκριμένα παραδείγματα. Ανάδειξη της αυτομάθησης και της αυτοαξιολόγησης.
10.ΔΙΑΘΕΣΗ ΧΡΟΝΟΥ ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ. Η μάθηση είναι μία πολύπλοκη γνωσιακή δραστηριότητα που δε χωράει βιασύνη. Απαιτείται σημαντικός χρόνος και εξάσκηση για ν αρχίσει να συγκροτείται η εμπειρογνωμοσύνη σ έναν τομέα. Προτάσεις. Αύξηση του χρόνου μάθησης στην τάξη. Οι σχολικές εργασίες να είναι σύμφωνες με όσα γνωρίζουν οι μαθητές. Καλλιέργεια της ενεργητικής σκέψης. Να μην καλύπτονται ταυτόχρονα πολλά θέματα. Πρόσβαση των μαθητών σε πηγές γνώσεων και εκπ/κών εμπειριών. 11.ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΚΑΙ ΑΤΟΜΙΚΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ. Ο Gardner έχει υποστηρίξει ότι υπάρχουν πολλές άλλες διαστάσεις της ανθρώπινης νοημοσύνης πέραν των λογικών και των γλωσσικών ικανοτήτων. Καθώς τα παιδιά αναπτύσσονται, διαμορφώνουν νέους τρόπους αναπαράστασης του κόσμου και επίσης αλλάζουν τις διαδικασίες και τις στρατηγικές που χρησιμοποιούν. Τα σχολεία πρέπει να δημιουργούν το καλύτερο περιβάλλον για την ανάπτυξη των παιδιών λαμβάνοντας υπόψη τις ατομικές τους διαφορές ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Δώστε στα παιδιά ποικιλία υλικών, δραστηριοτήτων και μαθησιακών εργασιών για όλα τα γνωστικά πεδία. Εντοπίστε, υποστηρίξτε και αξιοποιήστε τις ιδιαίτερες ικανότητες των μαθητών. Δημιουργήστε συνδέσεις με τον πραγματικό κόσμο. Καλλιεργήστε την κριτική και την δημιουργική σκέψη των μαθητών. Δημιουργήστε τις συνθήκες για αλληλεπίδραση των μαθητών με ανθρώπους της κοινότητας
τους. 12. ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΩΝ ΚΙΝΗΤΡΩΝ ΓΙΑ ΜΑΘΗΣΗ Οι μαθητές που έχουν κίνητρα για μάθηση αναγνωρίζονται εύκολα και είναι έτοιμοι να καταβάλλουν μεγάλες προσπάθειες για την επίτευξη των στόχων τους. Η μάθηση επηρεάζεται καθοριστικά από την ύπαρξη κινήτρων για το μαθητή. Η εξωτερική παρότρυνση προκαλείται όταν χρησιμοποιούνται θετικές ενισχύσεις για να αυξηθεί η συχνότητα εμφάνισης της ζητούμενης συμπεριφοράς πχ ο έπαινος, τα βραβεία, η υψηλή βαθμολογία, τα χρήματα. Η εσωτερική παρώθηση υπάρχει όταν οι μαθητές συμμετέχουν ενεργητικά σε δραστηριότητες χωρίς να χρειάζεται να επιβραβευθούν γι αυτό. Προσπάθεια είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα των εσωτερικά παρωθημένων μαθητών. Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να: αναγνωρίζουν τις επιτυχίες των μαθητών και να βοηθούν τους μαθητές να πιστέψουν στον εαυτό τους δίνουν ανατροφοδότηση για τις στρατηγικές που χρησιμοποιούν οι μαθητές μαζί με οδηγίες για το πώς να τις βελτιώσουν αποδίδουν την επιτυχία των μαθητών σε ενδογενείς παράγοντες βοηθούν τους μαθητές να θέτουν εφικτούς στόχους καλλιεργούν τη συνεργασία και όχι τον ανταγωνισμό προτείνουν ενδιαφέρουσες εργασίες που να προκαλούν την περιέργεια των μαθητών και να αναπτύσσουν τις ανώτερες νοητικές ικανότητες τους.
ΟΙ ΟΚΤΏ ΤΥΠΟΙ ΝΟΗΜΟΣΎΝΗΣ ΤΟΥ GARDNER 1. Γλωσσική (Αφηγήσεις, Μονολογικές παρουσιάσεις, Απαγγελίες, Έμμετρες αποδόσεις, Γλωσσοδέτες, Ανάγνωση, Συζήτηση, Διαλεκτικές αντιπαραθέσεις, Ημερολογιακές καταγραφές, Γραπτές εργασίες, Περιλήψεις) 2. Λογικομαθηματική (Κατηγοριοποιήσεις, Ιεραρχήσεις, Διερευνήσεις, Αναλύσεις, Συλλογισμοί, Υποθέσεις, Ερμηνείες, Αξιολογήσεις, Συμπερασμοί, Γενικεύσεις, Ποσοτικοποιήσεις, Μαθηματικοί υπολογισμοί: αξίας, μεγέθους, βάρους, απόστασης, χρόνου) 3. Ενδοπροσωπική (Έκφραση συναισθημάτων, Αναπολήσεις, Αναστοχασμοί, Προσωπικές επιλογές, Προσωπικές νοηματοδοτήσεις, Προσωπικοί προγραμματισμοί, Ατομικές εργασίες, Αυτοαξιολόγηση, Αυτορυθμιζόμενη μάθηση) 4. Διαπροσωπική (Συλλογικές διαδικασίες, Ομαδικές εργασίες, Αλληλοδιδασκαλία, Διαπροσωπικές διαμεσολαβήσεις, Διαχείριση κρίσεων) 5. Χωρική (Γραφικές αναπαραστάσεις, Μοντελοποιήσεις, Εικαστικές αποδόσεις, Εποπτικές αποδόσεις) 6. Νατουραλιστική (Παρατήρηση, Αξιοποίηση χαρακτηριστικών περιβάλλοντος, Κατηγοριοποιήσεις) 7. Κιναισθητική (Δραματοποιήσεις, Κατασκευές) 8. Μουσική (Ρυθμικές εκφράσεις, Μουσικές αποδόσεις: εννοιών, καταστάσεων, Μουσικές επενδύσεις) ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Κόκκος, Α. (2007). Χαρακτηριστικά των ενηλίκων εκπαιδευομένων και προϋποθέσεις αποτελεσματικής μάθησης. Στο Εκπαιδευτικό υλικό για τους εκπαιδευτές θεωρητικής κατάρτισης, τ. 1ος. Αθήνα: ΕΚΕΠΙΣ Κόκκος, Α. (2007). Εκπαιδευτικές τεχνικές. Στο Εκπαιδευτικό υλικό για τους εκπαιδευτές θεωρητικής κατάρτισης, τ. 1ος. Αθήνα: ΕΚΕΠΙΣ Νάσαινας, Γ.(2009). Η δια βίου επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, εκδόσεις Μπατσιούλας, Αθήνα. Παπάς Αθ. (2000 ). «Σχολική Παιδαγωγική», Αθήνα. Freire, P. (2006). «Δέκα Επιστολές προς εκείνους που τολμούν να διδάσκουν» εκδ. Επίκεντρο, Αθήνα. Dewey, J. (1980). Εμπειρία και Εκπαίδευση, μτφρ. Λ. Πολενάκης, Αθήνα. Jarvis, P. (2003). «Συνεχιζόμενη εκπαίδευση και κατάρτιση. Θεωρία και πράξη». Μετάφραση Αλεξάνδρα Μανιάτη, Μεταίχμιο, Αθήνα.