ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΕΡΕΥΝΑ, ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ & ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ: ΚΑΤΑΛΥΤΕΣ ΓΙΑ TO ΞΕΠΕΡΑΣΜΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 2013
Περιεχόμενα Περίληψη... 3 Η σημασία της Έρευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας για τη χώρα και ο ρόλος της ΓΓΕΤ... 4 Ο Ρόλος της ΓΓΕΤ... 5 Πρόταση για αποτελεσματικό πολιτικό σχεδιασμό στον τομέα της Έρευνας της Τεχνολογίας και της Καινοτομίας... 8 Αναδιάρθρωση του ερευνητικού οικοσυστήματος και δημιουργία ενός ευέλικτου οργανωτικού σχήματος για τους Ερευνητικούς και Τεχνολογικούς Φορείς... 9 Η προώθηση της Καινοτομίας στην Ελλάδα... 9 Πεδία Παρέμβασης... 12 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι... 14 Η Ταυτότητα της ΓΓΕΤ... 14 Παράρτημα ΙΙ... 16 Το οικοσύστημα της ΓΓΕΤ... 16 Σχήμα 1: To τρίγωνο της γνώσης... 4 Σχήμα 2: Γεωγραφική Κατανομή των Ερευνητικών Φορέων της ΓΓΕΤ... 7 Σχήμα 3: Ο ρόλος του κράτους στην χρηματοδότηση του κύκλου έρευνας και Ανάπτυξης... 13
Περίληψη Το τρίγωνο της Γνώσης στις σύγχρονες Οικονομίες και Κοινωνίες υποδηλώνει ένα ενιαίο οικοσύστημα όπου η Έρευνα, Τεχνολογία και Καινοτομία είναι οι κύριοι μοχλοί ανάπτυξης και ανταγωνιστικότητας. Χώρες που οραματίζονται να καταστούν «οικονομίες της γνώσης» δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στον συγκεκριμένο τομέα. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο το γεγονός ότι πρόσφατα, η Γενική Διεύθυνση Έρευνας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μετονομάστηκε σε Γενική Διεύθυνση Έρευνας και Καινοτομίας (DG Research & Innovation) προκειμένου να τονιστεί η αναγκαιότητα της διαμόρφωσης αυτού του ενιαίου οικοσυστήματος, λαμβάνοντας υπόψη τα ανταγωνιστικά του πλεονεκτήματα και τις ευκαιρίες για απασχόληση. Ο ρόλος της Πολιτείας είναι η διαμόρφωση εθνικής στρατηγικής για ένα «ευφυές» οικοσύστημα Έρευνας και Καινοτομίας. Για την μεγιστοποίηση του στόχου αυτού απαιτείται η αξιοποίηση της πολύτιμης εμπειρίας της ΓΓΕΤ και ο συντονισμός των φορέων της σε Εθνικό και Περιφερειακό επίπεδο για την ανάπτυξη συνεργειών και δομικών διασυνδέσεων μεταξύ της ερευνητικής και επιχειρηματικής κοινότητας, του δημόσιου τομέα, των περιφερειακών δομών και της κοινωνίας. Το όλο εγχείρημα αναφέρεται ως Στρατηγικές Ευφυούς Εξειδίκευσης για την Έρευνα και την Καινοτομία (Research and Innovation Strategies for Smart Specialization - RIS3). Η ΓΓΕΤ είναι η καθ ύλην αρμόδια κρατική οντότητα για την εφαρμογή μέσω κρατικών ενισχύσεων πολιτικών RIS3 σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Πράγματι, η ΓΓΕΤ εποπτεύει ένα πυκνό γεωγραφικά κατανεμημένο οικοσύστημα Δημόσιων Ερευνητικών Κέντρων τα οποία μπορούν να εμπλουτίσουν τις τοπικές κοινωνίες με τις απαραίτητες πολύπλευρες δεξιότητες για την παραγωγή καινοτομίας. Ουσιαστικά πρόκειται περί της δυνατότητας αξιοποίησης των εργαλείων community anchors (σημεία παροχής προηγμένων υπηρεσιών τοπικών κοινοτήτων) και των πόλων καινοτομίας (innovation poles) όπως αυτά έχουν εφαρμοστεί στις ΗΠΑ και στην Ευρωπαϊκή Ένωση για την ενδυνάμωση της ανταγωνιστικότητας των οικονομιών τους εν μέσω της κρίσης. Ο ελληνικός ερευνητικός ιστός, εξόχως ανταγωνιστικός - έχοντας κατακτήσει υψηλές θέσεις στην Ευρωπαϊκή και παγκόσμια κατάταξη (βλ. Ανταγωνιστικά Κοινοτικά Προγράμματα Πλαίσια) παραμένει ουσιαστικά αναξιοποίητος για την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας και την αναστροφή ενός έντονου, κατά τα τελευταία χρόνια, μεταναστευτικού κύματος αξιόλογου ανθρώπινου δυναμικού, ιδιαίτερα πολύτιμου στις σημερινές συνθήκες κρίσης (brain drain). Είναι επομένως αναγκαία η αναδιάρθρωσή και περαιτέρω εξέλιξη του. Η ΓΓΕΤ δύναται εκ του θεσμικού της ρόλου να παράξει και να συντονίσει την Εθνική Πολιτική για Έρευνα, Τεχνολογική Ανάπτυξη και Καινοτομία διαμορφώνοντας παράλληλα τις αναγκαίες συνθήκες προκειμένου ο δημόσιος και ο παραγωγικός τομέας να επενδύσουν σε νέες καινοτομικές ιδέες που θα οδηγήσουν στην δημιουργία προϊόντων/υπηρεσιών υψηλής προστιθέμενης αξίας για την αντιμετώπιση κοινωνικών αναγκών και οικονομικών προκλήσεων. 3
Η σημασία της Έρευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας για τη χώρα και ο ρόλος της ΓΓΕΤ Η Έρευνα, η Τεχνολογία και η Καινοτομία αναγνωρίζονται διεθνώς ως μοναδικά εργαλεία προώθησης της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας και της ανάπτυξης ενός τόπου. Ιδιαίτερα στην δυσχερή συγκυρία που βιώνει σήμερα η Ελλάδα μπορούν να προσφέρουν διέξοδο σε σημαντικά κοινωνικά προβλήματα (ανεργία, επιστημονική μετανάστευση κλπ), να συμβάλουν στη δημιουργία καινοτόμου επιχειρηματικότητας και στη βελτίωση των συνθηκών ζωής των πολιτών. Η Ελλάδα βρίσκεται σε μία περίοδο κρίσιμων αλλαγών που θα καθορίσουν το μέλλον της χώρας για τις επόμενες δεκαετίες. Η ελληνική κοινωνία εν μέσω κρίσης αρχίζει να συνειδητοποιεί ότι δεν είναι εφικτή η διατήρηση του προ κρίσης βιοτικού επιπέδου και η δημιουργία προοπτικών για οικονομική ανάκαμψη χωρίς ένα σύγχρονο σύστημα παραγωγής και συνεκτικών πολιτικών ανάπτυξης. Επενδύοντας στο τρίγωνο της γνώσης, το οποίο αντανακλά τις λειτουργικές σχέσεις της εκπαίδευσης, έρευνας και καινοτομίας Σχήμα 1 αποτελεί πρόκληση για την Ελλάδα ως το αναπτυξιακό πρότυπο στην σύγχρονη εποχή, προκειμένου η χώρα να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητά της και να αναστρέψει το αρνητικό κλίμα που επικρατεί στην οικονομία. Σχήμα 1: To τρίγωνο της γνώσης Η συμβολή της έρευνας στην οικονομική ανάπτυξη είναι όντως σημαντική όπως τεκμαίρεται από μελέτες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής η οποία δίνει έμφαση στο γεγονός ότι επενδύοντας το 3% του μέσου όρου του ΑΕΠ των Κρατών Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα μπορούσαν να δημιουργηθούν 3.7 εκ. θέσεις εργασίας μέχρι το 2025. Επιπλέον, η εξέχουσα σημασία των δαπανών για την Έρευνα και Τεχνολογία από τον ιδιωτικό τομέα μίας χώρας, έχει υπογραμμισθεί σε σχετική μελέτη του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) την οποία έχει χρηματοδοτήσει η ΓΓΕΤ. 4
Η μελέτη διερεύνησε την σχέση της Έρευνας & Ανάπτυξης με τον ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης για την περίοδο 2001-2009 για 19 Κράτη Μέλη της Ε.Ε. και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι κάθε μεταβολή 1% στις δαπάνες για Ε&Τ στον ιδιωτικό τομέα - περίπου 4 εκ. κατά τα δύο προηγούμενα έτη -, επέφερε αύξηση του ΑΕΠ κατά 0.07%, δηλαδή περίπου 140 εκ. Ειδικότερα: Οι αναπτυξιακές συνιστώσες Εκπαίδευση, Έρευνα και Καινοτομία, είναι άρρηκτα συνδεδεμένες μεταξύ τους, δεν έχουν συγκεκριμένη τομεακή διάσταση, αλλά διαθέτουν οριζόντιο χαρακτήρα που άπτεται όλων των οικονομικών δραστηριοτήτων και διαχέονται σε όλους τους οικονομικούς και κοινωνικούς τομείς (βιομηχανία, αγροτική ανάπτυξη, υγεία, πολιτισμό, ενέργεια, περιβάλλον, υγεία, τουρισμό, υπηρεσίες). Η Ευρωπαϊκή Ένωση, διαπιστώνοντας την μεγάλη συμβολή του τριγώνου της γνώσης στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης, του δίνει κατά τη νέα Προγραμματική Περίοδο 2014-2020 ιδιαίτερη έμφαση θέτοντας το ως βασική προτεραιότητα για τη στρατηγική του «Ευρώπη 2020» (προς την οικονομία της γνώσης με σκοπό την ανάπτυξη και την αγορά εργασίας). Ένα πολύ μεγάλο μέρος των διαρθρωτικών κονδυλίων για την περίοδο 2014-2020 κατευθύνονται σε σχετικές δράσεις (περίπου 86 δις ). Επιπλέον, η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προβλέπει την επένδυση περίπου 80 δις στο πρόγραμμα «Horizon 2020». Ο Ρόλος της ΓΓΕΤ Η Έρευνα, η Τεχνολογική Ανάπτυξη και η Καινοτομία, ως ενιαίο οικοσύστημα, αποτελούν έναν εκ των 5 πρωταρχικών στόχων της επόμενης προγραμματικής περιόδου. Στο πλαίσιο αυτό, αξίζει να σημειωθούν ότι η ΓΓΕΤ : Συνεργάζεται, από την ίδρυσή της, στενά με τις αρμόδιες Δ/νσεις της Ε.Ε, για την διαμόρφωση των Προγραμμάτων Πλαισίων στα οποία η χώρα συμμετέχει από την δεκαετία του 80. Συμμετέχει σε διεθνείς Οργανισμούς και προωθεί την Ε&Τ εξωστρέφεια, μέσω του σχεδιασμού και της υλοποίησης Διακρατικών Προγραμμάτων με όμορες ή άλλες χώρες στρατηγικής σημασίας. Εκπροσωπεί την Ελλάδα σε διάφορες διεθνείς επιτροπές και Συμβούλια μεταξύ των οποίων το Συμβούλιο Ανταγωνιστικότητας της Ευρωπαϊκής. Ένωσης, και είναι η αποκλειστικά υπεύθυνη Υπηρεσία της Πολιτείας για την επεξεργασία των θεμάτων και την προετοιμασία των φακέλων για τους Τομείς Έρευνας και Διαστήματος. Διαμορφώνει το νέο Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Έρευνας και Καινοτομίας εντοπίζοντας και αναλύοντας τις συγκεκριμένες ανάγκες και προβλήματα των Περιφερειών. 5
Με κύριο σκοπό την προώθηση της περιφερειακής ανάπτυξης μέσω της ευφυούς εξειδίκευσης, βρίσκεται σε συνεργασία και συνεχή διαβούλευση με τις Περιφέρειες, τα Υπουργεία και το δικό της οικοσύστημα, Ερευνητικά Κέντρα, ΑΕΙ, καινοτομικές επιχειρήσεις. Διασφαλίζει την ενιαία στρατηγική σε επίπεδο χώρας για την συμπληρωματικότητα και αντιπροσωπευτικότητα των δράσεων Ε&Τ και την αποφυγή επικαλύψεων προκειμένου να αποτελέσει μεσοπρόθεσμα τη βάση δημιουργίας μιας ευρύτερης και σταθερότερης δομής συνεργασίας των επι μέρους συνιστωσών του οικοσυστήματος Έρευνας και Τεχνολογίας Συμβάλει στην ανάπτυξη κρίσιμης μάζας πόρων Ε&Τ και αξιοποιεί τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και πλεονεκτήματα των Περιφερειών, προϋπόθεση για την ανάπτυξη καινοτομικών τεχνολογιών και προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας και ανταγωνιστικότητας σε διεθνές επίπεδο. Αναλαμβάνει την υλοποίηση της 1ης Θεματικής Προτεραιότητας (Έρευνα & Καινοτομία) του επιχειρησιακού Προγράμματος, ως ορισμένη από το Υπουργείο Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας, Υποδομών, Μεταφορών & Δικτύων/ Γενική Γραμματεία Δημοσίων Επενδύσεων-ΕΣΠΑ, το οποίο είναι και υπεύθυνο για την κατάρτιση και γενική διαχείριση του εκάστοτε ΚΠΣ. Είναι υπεύθυνη για την Εφαρμογή Στρατηγικών Ευφυούς Εξειδίκευσης για την Έρευνα και την Τεχνολογία (RIS3), προϋπόθεση για μελλοντικές επενδύσεις σε Πολιτικές Συνοχής. Η ΓΓΕΤ διαχειρίζεται σήμερα σημαντικά δημόσια κονδύλια και ιδιαίτερα του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς ή/και διαφόρων Επιχειρησιακών Προγραμμάτων (Τομεακά & Περιφερειακά) και Ευρωπαϊκών Ταμείων, είτε ως Ενδιάμεσος Φορέας Διαχείρισης είτε ως Τελικός Δικαιούχος. Έχει διαχειριστεί το σύνολο των κρατικών πόρων για την περίοδο 2007-2013 οι οποίοι ανέρχονται στα 1,7 δις ευρώ (τακτικός προϋπολογισμός + ΠΔΕ συγχρηματοδοτούμενων έργων Ε&Τ στο πλαίσιο ΕΣΠΑ + ΠΔΕ για έργα χρηματοδοτούμενα από εθνικούς πόρους) Εποπτεύει τα Εθνικά Ερευνητικά Κέντρα και Τεχνολογικούς Φορείς γεωγραφικώς κατανεμημένων ανά την επικράτεια (βλ. Σχήμα 2 Γεωγραφική Κατανομή των Ερευνητικών Φορέων της ΓΓΕΤ) 6
REGION INSTITUTES ATTIKI 15 CENTRAL MACEDONIA 4 CRETE 5 EASTERN MACEDONIA AND THRACE 1 EPIRUS 1 PELOPONNESE 1 THESSALIA 1 WESTERN GREECE 2 WESTERN MACEDONIA 1 Σχήμα 2: Γεωγραφική Κατανομή των Ερευνητικών Φορέων της ΓΓΕΤ Ο ρόλος της ΓΓΕΤ είναι εξαιρετικά κρίσιμος στις παρούσες συνθήκες, και οι υποχρεώσεις της ιδιαίτερα αυξημένες. Ως εκ τούτου, η αξιοποίηση των λειτουργικών δομών και της συσσωρευμένης τεχνογνωσίας της, καθώς και η ενίσχυση των μηχανισμών σχεδιασμού και διαχείρισης, είναι απολύτως αναγκαίες. 7
Πρόταση για αποτελεσματικό πολιτικό σχεδιασμό στον τομέα της Έρευνας της Τεχνολογίας και της Καινοτομίας Στο πλαίσιο της στρατηγικής της «ευφυούς εξειδίκευσης» (RIS3), η οποία αποτελεί προϋπόθεση για την χρηματοδότηση της Έρευνας, Τεχνολογικής Ανάπτυξης και Καινοτομίας μέσω των Διαρθρωτικών Ταμείων κατά την επόμενη Προγραμματική περίοδο, 2014-2020, επιβεβαιώνεται η ανάγκη ύπαρξης ενός ισχυρού πόλου χάραξης και υλοποίησης της εθνικής πολιτικής στον συγκεκριμένο τομέα. Καθίσταται επομένως επιτακτική η ανάγκη αξιοποίησης της συσσωρευμένης εμπειρίας, της πολύπλευρης εξειδίκευσης και τεχνογνωσίας της ΓΓΕΤ και της μακροχρόνιας συνεργασίας της με το ελληνικό και διεθνές Ε&Τ οικοσύστημα, προκειμένου να επιτευχθεί ένας ευρύτερος συντονισμός της Έρευνας, της Τεχνολογίας και της Καινοτομίας στην Ελλάδα, ο οποίος θα προάγει την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας. Η έως σήμερα αποκτηθείσα εμπειρία από την διαδικασία διαβουλεύσεων που πραγματοποιούνται προκειμένου να προσδιοριστούν οι τομείς της ευφυούς εξειδίκευσης σε Εθνικό και Περιφερειακό επίπεδο, παραπέμπει στην διερεύνηση της δημιουργίας ενός ευρύτερου διυπουργικού οργάνου για Έρευνα, Τεχνολογία και Καινοτομία. Σε αυτό θα συμμετέχουν εκπρόσωποι των άλλων Υπουργείων και των Περιφερειών (σε επίπεδο Γενικών Γραμματέων ή και εκπροσώπων τους) υπό τον συντονισμό αρμόδιου Υπουργείου (Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού η/και Υπουργείο Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας, Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων). Ο ρόλος του Συντονιστή του οργάνου εμπίπτει στην δικαιοδοσία της ΓΓΕΤ η οποία διαθέτει την τεχνογνωσία να καθοδηγήσει και τους υπόλοιπους εμπλεκόμενους φορείς προκειμένου να διαμορφώνουν τις Ε&Τ προτεραιότητές τους με βάση τις πραγματικές ανάγκες του χώρου που δραστηριοποιούνται. Ειδικότερα, η ΓΓΕΤ με τη συμβολή του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας και Τεχνολογίας (ΕΣΕΤ) και των εκπροσώπων της Ομοσπονδίας των Κέντρων όπως αυτή αναλύεται σύντομα παρακάτω - θα αναλύει και θα επεξεργάζεται πολιτικές Ε&Τ σε συνδυασμό με τις ευρύτερες προτεραιότητες της χώρας. Στη συνέχεια η ΓΓΕΤ θα εφαρμόζει πολιτικές ευφυούς εξειδίκευσης και θα σχεδιάζει δράσεις και προγράμματα σε εθνικό επίπεδο (οριζόντια) και σε περιφερειακό (εξειδικευμένα) για Έρευνα Τεχνολογική Ανάπτυξη και Καινοτομία. Οι δράσεις και τα προγράμματα στο σύνολό τους, θα προωθούν την ισόρροπη και ορθολογική ανάπτυξη του τόπου μέσω της καινοτομίας και θα συγχρηματοδοτούνται αναλογικά από τα επιμέρους επιχειρησιακά προγράμματα αλλά και από ιδιωτικούς πόρους. 8
Αναδιάρθρωση του ερευνητικού οικοσυστήματος και δημιουργία ενός ευέλικτου οργανωτικού σχήματος για τους Ερευνητικούς και Τεχνολογικούς Φορείς Η νομοθετική πρωτοβουλία που ήδη προωθεί η ΓΓΕΤ για την αναδιαμόρφωση του ερευνητικού οικοσυστήματος, αφορά στη δημιουργία ενός ευέλικτου οργανωτικού σχήματος δημοσίου συμφέροντος, το οποίο θα οδηγήσει σε συνέργειες, οικονομίες κλίματος, αύξηση της κινητικότητας και καλύτερη αξιοποίηση των υποδομών και των πόρων των επιμέρους φορέων του, διατηρώντας παράλληλα την αυτοτέλεια τους (bottom up approach). Η συγκεκριμένη πρόταση αναμένεται να συσπειρώσει την ευρύτερη ερευνητική κοινότητα και να συμπεριλάβει, πλήν των Φορέων εποπτείας της ΓΓΕΤ, Ινστιτούτα της Ακαδημίας Αθηνών, ερευνητικές μονάδες των ΑΕΙ και φορείς υπαγομένους σε άλλα Υπουργεία (π.χ. Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας - ΕΘΙΑΓΕ, Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας - ΚΑΠΕ). Ιδιαίτερα σε περιφερειακό επίπεδο, η προτεινόμενη αναδιάρθρωση θα ευνοήσει στενές σχέσεις συνεργασίας των Ερευνητικών και Τεχνολογικών Φορέων - οι οποίοι θα λειτουργούν ως πόλοι καινοτομίας και σημεία παροχής προηγμένων υπηρεσιών τοπικών κοινοτήτων (community anchors). Κατά αυτόν τον τρόπο θα επιτευχθεί κινητοποίηση δημόσιων και ιδιωτικών πόρων για την δημιουργία σύγχρονων ανταγωνιστικών οικονομιών σε περιφερειακό επίπεδο υψηλής προστιθέμενης αξίας. Η προώθηση της Καινοτομίας στην Ελλάδα Η Καινοτομία δεν αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο των μεγάλων χωρών (ΗΠΑ, Ιαπωνία κ.ά.) που διαθέτουν πολλούς πόρους για Ε&Α, έχουν μεγάλα ερευνητικά κέντρα, συγκεντρώνουν ισχυρό επιστημονικό προσωπικό και έχουν εταιρίες με μεγάλους προϋπολογισμούς Ε&Α. Η Καινοτομία πλέον διαχέεται σε όλο τον κόσμο. Μικρές χώρες (π.χ. Σουηδία, Φινλανδία, Ελβετία κ.ά.) με κατάλληλες πολιτικές, μπορούν να αναδειχθούν ηγέτιδες της καινοτομίας με εμφανές αντίκτυπο στην οικονομική ανάπτυξη τους. Στην Ελλάδα η ιστορία της ΓΓΕΤ είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την προώθηση της της Έρευνας και της Καινοτομίας Οι βάσεις για την ανάπτυξη της τεχνολογικής έρευνας και τη σύνδεσή της με την Καινοτομία δημιουργούνται το 1985 όπου με τον νόμο 1558/85 το τότε Υπουργείο Έρευνας και Τεχνολογίας συνενώνεται με το Υπουργείο Βιομηχανικής Ενέργειας και Φυσικών Πόρων υπό τη μορφή της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ). Η εποχή εκείνη σφραγίζεται με τη δημιουργία του δημοφιλούς Προγράμματος Ανάπτυξης της Βιομηχανικής Έρευνας, γνωστού ως ΠΑΒΕ (περισσότερα στοιχεία για το ιστορικό δημιουργίας και την πορεία της ΓΓΕΤ στο Παράρτημα I) Η υπαγωγή της ΓΓΕΤ, το 1996, στο Υπουργείο Ανάπτυξης συντελεί στην επικέντρωση του σχεδιασμού στην σύνδεση της Έρευνας με την Παραγωγή, στην 9
ανάπτυξη καινοτομίας, στην μεταφορά τεχνολογίας και στην υλοποίηση πρωτοποριακών για την εποχή προγραμμάτων. Παράλληλα προωθείται η δημιουργία Κλαδικών εταιριών και Τεχνολογικών Πάρκων, ενώ ενισχύεται η ανάπτυξη των ερευνητικών υποδομών και η αναβάθμιση του ερευνητικού δυναμικού της χώρας. Η έμφαση που δίνεται κατά τον Ε&Τ σχεδιασμό της ΓΓΕΤ στην προώθηση της καινοτομίας αντανακλάται εμφανώς στο προηγούμενο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα (ΕΠΑΝ Ι 2000-2006). Το ΕΠΑΝ Ι λειτούργησε ως βασικό εργαλείο ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας και ενθάρρυνσης της δημιουργίας νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Στο πλαίσιο αυτό χρηματοδοτήθηκαν περίπου 3.500 έργα, που περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων: τη δημιουργία 5 Περιφερειακών Πόλων Καινοτομίας (Κεντρική Μακεδονία, Δυτική Μακεδονία, Θεσσαλία, Κρήτη, Δυτική Ελλάδα) για οργανωμένη προώθηση της καινοτομίας σε τομείς που ενδιαφέρουν την περιφερειακή οικονομία. την ανάπτυξη του πρώτου τεχνολογικού Cluster στην μικροηλεκτρονική που συγκεντρώνει ραγδαία αναπτυσσόμενες εταιρείες υψηλής τεχνολογίας. την ίδρυση και λειτουργία 7 θερμοκοιτίδων που παρέχουν υπηρεσίες σε 61 επιχειρήσεις έντασης γνώσης (σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη), την υλοποίηση τεσσάρων (4) καινοτόμων ενεργειακών ιδιωτικών επενδύσεων στον τομέα της έρευνας και τεχνολογίας τη δημιουργία 33 εταιρειών ταχείας ανάπτυξης (spin-off) για εμπορική εκμετάλλευση ερευνητικών αποτελεσμάτων, (η Forthnet αποτελεί ένα από τα επιτυχημένα παραδείγματα spin-off). την δημιουργία της πρώτης στον κόσμο πλωτής, πλήρως αυτόνομης ενεργειακά και μηδενικής παραγωγής ρύπων, μονάδας αφαλάτωσης «Υδριάδα» (2008, πρώτο βραβείο «Regio Stars»). την υλοποίηση 123 έργων Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης κοινοπραξιών ερευνητικών και παραγωγικών φορέων για παραγωγή καινοτόμων προϊόντων ή υπηρεσιών και την ενίσχυση 352 παραγωγικών και εμπορικών επιχειρήσεων που υλοποιούν έργα Βιομηχανικής Έρευνας και Τεχνολογίας την προώθηση της δημιουργίας της Ζώνης Καινοτομίας Θεσσαλονίκης Η υπαγωγή της ΓΓΕΤ στο τότε Υπουργείο Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων το 2009 σηματοδοτεί την βούληση της Πολιτείας να συμβάλει στην κατοχύρωση συνεργειών του ενιαίου χώρου έρευνας και εκπαίδευσης με την καινοτομία 10
Πολλές από τις δυναμικές ΜΜΕ και μεγάλες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σήμερα στον τομέα της Έρευνας και Τεχνολογικής Καινοτομίας ενισχύθηκαν σημαντικά στο έργο τους μέσω των προγραμμάτων της ΓΓΕΤ. Μεταξύ αυτών, συμπεριλαμβάνονται οι εταιρείες : Intracom, Intrasoft, Teletel, Marak, Lavifarm, Γιώτης, Creta farm, Νηρέας, Δέλτα, Φάγε, Korres, Apivita, ενώ αρκετές από αυτές (MLS, Velti, Coco Mat κλπ) είναι εισαγμένες στα διεθνή χρηματιστήρια και τα καινοτομικά προϊόντα τους πωλούνται σήμερα στη διεθνή αγορά. Η ΓΓΕΤ έχει σχεδιάσει επιπλέον δράσεις - μέσω του ΕΣΠΑ - που αφορούν: τη δημιουργία νέων καινοτόμων επιχειρήσεων (spin off/spin out) τη διαμόρφωση συνεργασιών ερευνητικού - παραγωγικού τομέα την δημιουργία συστάδων καινοτομικών επιχειρήσεων (clusters) την προώθηση της καινοτομίας και της μεταφοράς τεχνολογίας στη βιομηχανική έρευνα τη σύσταση Ταμείου Καινοτομίας κλπ. Τα παραπάνω επιβεβαιώνουν τον ηγετικό ρόλο της στη διαμόρφωση της πολιτικής για την Καινοτομία στην Ελλάδα και την υψηλή εξειδίκευση και τεχνογνωσία του ανθρώπινου δυναμικού που διαθέτει, ιδιαίτερα σε θέματα διαχείρισης κρατικών ενισχύσεων. 11
Πεδία Παρέμβασης Η Γενική Γραμματεία Έρευνας & Τεχνολογίας Σχεδιάζει την πολιτική της Έρευνα, Τεχνολογικής Ανάπτυξης και Καινοτομίας για την Ελλάδα, η οποία υλοποιείται μέσω ανταγωνιστικών Ε&Τ προγραμμάτων ενισχύοντας τις ερευνητικές δραστηριότητες των ερευνητικών και παραγωγικών φορέων σε τομείς σημαντικούς για την ελληνική οικονομία και τη βελτίωση της ζωής του πολίτη. Εξασφαλίζει την συνεκτικότητα της Ανώτατης Εκπαίδευσης της Έρευνας και της Καινοτομίας ως πυλώνων για την προώθηση της συμβολής της επιστήμης και του πολιτισμού στην οικονομία της γνώσης. Υποστηρίζει τη δημιουργία των ερευνητικών υποδομών, την αριστεία των ερευνητικών φορέων (χρηματοδοτεί την πάγια λειτουργία και στηρίζει τους γνωστότερους και σημαντικότερους ερευνητικούς και τεχνολογικούς φορείς της χώρας) ενώ παράλληλα διαμορφώνει τον Οδικό χάρτη υποδομών της χώρας προωθώντας τη συνέργεια με αντίστοιχες ευρωπαϊκές. Ενισχύει τη δημιουργία και ανάπτυξη υλικών και οργανωτικών υποδομών (καινοτομικές συστάδες, πόλοι καινοτομίας, θερμοκοιτίδες, Ε&Τ πάρκα) που διευκολύνουν την ανάπτυξη νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων υψηλής έντασης γνώσης και αντίστοιχης εγχώριας προστιθέμενης αξίας. Προωθεί τη μεταφορά και τη διάχυση προηγμένων τεχνολογιών προς τους παραγωγικούς φορείς της χώρας, και τη μετατροπή των ερευνητικών αποτελεσμάτων σε προϊόντα και υπηρεσίες που αξιοποιούνται από νέες επιχειρηματικές οντότητες Ενθαρρύνει την εξωστρέφεια των ελληνικών Ε&Τ φορέων και επιχειρήσεων μέσω της υλοποίησης διακρατικών προγραμμάτων με χώρες στρατηγικούς εταίρους της Ελλάδας ενώ παράλληλα αναπτύσσει συνεργασία σε θέματα Έρευνας και Τεχνολογίας, με διεθνείς οργανισμούς. Εκπροσωπεί τη χώρα στα αρμόδια όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εναρμονίζοντας τις ερευνητικές και τεχνολογικές δραστηριότητές της με τις απαιτήσεις της διεθνούς κοινότητας. Συμβάλλει στην ενίσχυση του ερευνητικού δυναμικού της χώρας και την αντιμετώπιση της επιστημονικής μετανάστευσης μέσω της υλοποίησης σημαντικών προγραμμάτων Ενισχύει την απασχόληση νέων επιστημόνων υψηλών προσόντων στις επιχειρήσεις, συμβάλλοντας στην αντιμετώπιση της ανεργίας και στην προώθηση της καινοτομίας των επιχειρήσεων Υποστηρίζει δράσεις ευαισθητοποίησης της ελληνικής κοινωνίας σε επιστημονικά θέματα και εξοικείωσης του κοινού με τις νέες τεχνολογίες και τις χρήσεις τους. Παρακολουθεί την εφαρμογή ερευνητικών πολιτικών αξιολογώντας τον αντίκτυπο τους Διατηρεί δείκτες Έρευνας και Τεχνολογίας σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. 12
Ο πολιτικός σχεδιασμός της ΓΓΕΤ για την Έρευνα και Τεχνολογική Ανάπτυξη διατρέχει όλες τις φάσεις του κύκλου ανάπτυξης (από την βασική / εφαρμοσμένη έρευνα, ως τη δημιουργία πλαισίου φοροαπαλλαγών για τις ερευνητικές δραστηριότητες εταιριών του ιδιωτικού τομέα). Η διαμόρφωση υποστηρικτικών δράσεων, χρηματοδοτικών εργαλείων και νομοθετικών παρεμβάσεων επικεντρώνεται σήμερα στην αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας, στην ενθάρρυνση της επιχειρηματικότητας μέσω της δημιουργίας νέων, καινοτόμων επιχειρήσεων και στην υποστήριξή τους ώστε να ξεπεράσουν το κρίσιμο στάδιο επιβίωσής τους, κυρίως λόγω έλλειψης κεφαλαίων - death valley και να αποκτήσουν οικονομική ευρωστία και κυρίαρχη θέση στο διεθνές ανταγωνιστικό περιβάλλον. Σχήμα 3: Ο ρόλος του κράτους στην χρηματοδότηση του κύκλου Έρευνας και Ανάπτυξης 13
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι Η Ταυτότητα της ΓΓΕΤ Ιστορικό δημιουργίας και διαμόρφωσης του ρόλου της ΓΓΕΤ Μια ιστορική αναδρομή από το 1964 μέχρι σήμερα στους σημαντικότερους σταθμούς της πορείας της Υπηρεσίας βοηθά να κατανοήσουμε την αναγκαιότητα της ύπαρξης της, τη σπουδαιότητα της συνέχισης και ενίσχυσης του έργου της, τα προβλήματα που αντιμετώπισε και το ρόλο που διαδραματίζει στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας και στην κοινωνική ευημερία. 1964: Η ελληνική κυβέρνηση αναθέτει στην πιλοτική ομάδα του ΟΟΣΑ να μελετήσει την ελληνική κατάσταση στην έρευνα και τεχνολογία και να προτείνει ένα σχήμα κατάλληλο για το συντονισμό της έρευνας με στόχο την οικονομική ανάπτυξη. 1971: Έχει έρθει η στιγμή να χρησιμοποιηθεί το πόρισμα της ομάδας. Η κεντρική ιδέα ήταν η δημιουργία ενός εθνικού συμβουλίου Έρευνας Τεχνολογίας και μιας μόνιμης γραμματείας Ε & Τ στο τότε Υπουργείο Συντονισμού. Τελικά με το νομοσχέδιο 823/71 δημιουργείται το Εθνικό Συμβούλιο Ερεύνης και Αναπτύξεως και η Υπηρεσία Επιστημονικής Έρευνας και Αναπτύξεως (ΥΕΕΑ), που υπάγεται αρχικά απευθείας στον πρωθυπουργό και στη συνέχεια μετακινείται στο Υπουργείο Πολιτισμού και Επιστημών. Η υπαγωγή στο Υπουργείο Πολιτισμού και Επιστημών δημιουργεί δυσκολίες στη λειτουργία της ΥΕΕΑ, η οποία επιβιώνει χάρη στις συμφωνίες διμερών συνεργασιών στον τομέα Έρευνας και Τεχνολογίας που υπογράφει και υλοποιεί εύκολα, δεδομένου ότι κάθε μία χωριστά με την κύρωσή της από τη Βουλή αποκτά ισχύ ειδικού νόμου. Με την Μεταπολίτευση και ενόψει της ένταξης της Ελλάδας στην Ε.Ο.Κ. διαπιστώθηκε η ανάγκη δημιουργίας μιας νέας Υπηρεσίας, που θα συντόνιζε τις ερευνητικές δραστηριότητες της χώρας και θα έκανε ορθολογική κατανομή των διατιθέμενων πόρων. 1976: Ανατίθεται από τον πρωθυπουργό σε μια ομάδα επιστημόνων, κυρίως από τις Η.Π.Α. η σύνταξη νόμου για τον συντονισμό της Έρευνας και Τεχνολογίας και τη χρηματοδότηση έργων για την οικονομική ανάπτυξη. 1977: Ο νόμος 706/77 προβλέπει την Υπουργική Επιτροπή Έρευνας και Τεχνολογίας, το Εθνικό Γνωμοδοτικό Συμβούλιο Έρευνας και Τεχνολογίας και την Υπηρεσία Επιστημονικής Έρευνας και Τεχνολογίας με απευθείας αναφορά στον υπουργό Συντονισμού, κάτι που διευκόλυνε την έγκριση των κονδυλίων της έρευνας. Η σημαντική αλλαγή που εισάγει ο νόμος είναι η χρηματοδότηση έργων και όχι ινστιτούτων. 14
Στη συνέχεια σχεδιάζεται, εγκρίνεται από την Υπουργική Επιτροπή και προκηρύσσεται το πρώτο Εθνικό Πρόγραμμα Έρευνας και Τεχνολογίας (ΕΠΕΤ 0), με συμμετοχή όλων των ακαδημαϊκών, ερευνητικών και οικονομικών φορέων, το οποίο περιλάμβανε έργα υποδομής και έργα σε περιοχές οικονομικού ενδιαφέροντος για τη χώρα, ταξινομημένα κατά κατηγορίες του κυρίως αντικειμένου. Με βάση επομένως το θεσμικό πλαίσιο της Ε& ΤΑ (1514/85) και τον ιδρυτικό της νόμο (1558/85), η ΓΓΕΤ από το 1985 είναι ο μοναδικός φορές της χώρας που έχει την αρμοδιότητα της χάραξης και της άσκησης πολιτικής στους τομείς της επιστημονικής έρευνας και τεχνολογίας. Έργο στο οποίο ανταποκρίνεται, εδώ και 28 χρόνια με μεγάλη αποτελεσματικότητα, σχεδιάζοντας και υλοποιώντας καινοτομικά Προγράμματα μεγάλης αποδοχής από την επιχειρηματική και επιστημονική κοινότητα της χώρας και διαθέτοντας υψηλού επιπέδου, εξειδικευμένο και έμπειρο ανθρώπινο δυναμικό (παραδείγματα παρατίθενται στη συνέχεια). Από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, η υπαγωγή στο Υπουργείο Βιομηχανίας στρέφει το σχεδιασμό της Έρευνας Τεχνολογικής Ανάπτυξης και Καινοτομίας στις ανάγκες ανάπτυξης των επιχειρήσεων. Κύριο στόχο αποτέλεσε η αύξηση του ενδιαφέροντος του παραγωγικού τομέα για επενδύσεις σε τεχνολογική καινοτομία, η δημιουργία νέων εταιρειών έντασης γνώσης, η προώθηση της καινοτομικής επιχειρηματικότητας, της μεταφοράς και ανάπτυξης νέων τεχνολογιών, της αξιοποίησης των αποτελεσμάτων της έρευνας και της σύνδεσης της με την παραγωγή. Παράλληλα η ανάπτυξη των Ε&Τ υποδομών, η αναβάθμιση του ανθρώπινου Ε & Τ δυναμικού και η διευκόλυνση, μέσω της λήψης νομοθετικών μέτρων, των διαδικασιών χρηματοδότησης των επιχειρήσεων (ΠΔ.274/2000, φοροαπαλλαγής των ερευνητικών δραστηριοτήτων (Ν.2992/02),εστίασης των δραστηριοτήτων των ερευνητικών Κέντρων - Ινστιτούτων στις ανάγκες της αγοράς, ενίσχυσης της επιχειρηματικότητάς τους (ΠΔ.17/2001) και θεσμοθέτησης της συστηματικής αξιολόγησης τους (2919/2001) κάθε 4 χρόνια, διαμόρφωσαν μια νέα πραγματικότητα στον επιστημονικό και επιχειρηματικό χώρο, δημιουργώντας συνθήκες οικονομικής ανάπτυξης στη χώρα. 15
Παράρτημα ΙΙ Το οικοσύστημα της ΓΓΕΤ Ι. Εποπτευόμενοι Ερευνητικοί Φορείς Δημοσίου Δικαίου Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών Δημόκριτος (ΕΚΕΦΕ Δ ) (www.demokritos.gr) Εθνικό Kέντρο Kοινωνικών Eρευνών (ΕΚΚΕ) (www.ekke.gr) Eλληνικό Kέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) (www.hcmr.gr) Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (ΕΑΑ) (www.noa.gr) ΙΙ. Εποπτευόμενοι Ερευνητικοί Φορείς Ιδιωτικού Δικαίου Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ) (www.eie.gr) Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) (www.forth.gr) Ερευνητικό Κέντρο Βιοϊατρικών Επιστημών Αλέξανδρος Φλέμιγκ (ΕΚΕΒΕ Α. Φλέμιγκ ) (www.fleming.gr) Ελληνικό Ίδρυμα Βασικής Βιολογικής Έρευνας Αλέξανδρος Φλέμιγκ (ΕΙΒΒΕ Α. Φλεμιγκ ) Κληροδότημα Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ) (www.certh.gr) Κέντρο Έρευνας Τεχνολογίας & Ανάπτυξης Θεσσαλίας (Κ.Ε.ΤΕ.Α.Θ.) Ινστιτούτο του ΕΚΕΤΑ (www.certh.gr) - ως ΑΘΗΝΑ Ερευνητικό Κέντρο Καινοτομίας στις Τεχνολογίες της Πληροφορίας, των Επικοινωνιών & της Γνώσης (www.athena-innovation.gr) Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ (Ε.Ι. Παστέρ) (www.pasteur.gr) ΙΙΙ. Εποπτευόμενοι Τεχνολογικοί Φορείς Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (ΕΕΑΕ) (www.eeae.gr) Εθνικό Δίκτυο Έρευνας & Τεχνολογίας (ΕΔΕΤ Α.Ε.) (www.grnet.gr) Κέντρο Διάδοσης Επιστημών & Μουσείο Τεχνολογίας (ΝΟΗΣΙΣ) (www.noesis.edu.gr) 16