Κοκολιού Έλλη Α.Μ. 1207 Μ 093 Διεθνής Πολιτική Οικονομία Μάθημα: Γεωπολιτική των Κεφαλαιαγορών Κεφάλαιο 21: Αντιμετωπίζοντας τις συναλλαγματικές ισοτιμίες ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Α) Η αγορά συναλλάγματος και οι συνέπειες της μεταβολής της συναλλαγματικής ισοτιμίας στην επιχειρηματική συμπεριφορά Β) Η θεωρία των συναλλαγματικών ισοτιμιών Γ) Οι λόγοι της αστάθειας των συναλλαγματικών ισοτιμιών και οι συνέπειες για τις επιχειρήσεις Δ) Μέθοδοι με τις οποίες οι επιχειρήσεις μπορούν να αντιμετωπίσουν τις διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Ερωτήσεις 1) Ποια είναι η συνέπεια της αστάθειας των συναλλαγματικών ισοτιμιών για τις επιχειρήσεις; Οι διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών μπορούν να προκαλέσουν πολλά προβλήματα στις επιχειρήσεις, ειδικά σε εκείνες που διαθέτουν ένα διαφοροποιημένο μοντέλο πωλήσεων και μπορούν σε μεγάλο βαθμό να διαβρώσουν τα κέρδη τους. 2) Τι ορίζουμε ως ονομαστική συναλλαγματική ισοτιμία, ονομαστική σταθμική συναλλαγματική ισοτιμία και πραγματική σταθμική συναλλαγματική ισοτιμία; Η συναλλαγματική ισοτιμία ορίζεται συνήθως ως η τιμή μιας μονάδας ξένου νομίσματος σε όρους εγχώριου νομίσματος. Είναι η ποσότητα του εγχώριου νομίσματος που απαιτείται για την αγορά μιας μονάδας ξένου νομίσματος. Η ονομαστική σταθμική συναλλαγματική ισοτιμία ορίζεται ως η συναλλαγματική ισοτιμία του εθνικού νομίσματος μιας χώρας σε σχέση με ένα καλάθι άλλων νομισμάτων, το οποίο έχει σταθμιστεί με βάση το μερίδιό τους στο διεθνές εμπόριο 1
της χώρας. Είναι ένας σταθμικός μέσος όρος της αξίας των διμερών συναλλαγματικών ισοτιμιών ενός νομίσματος, με μια ομάδα άλλων νομισμάτων. Οι πραγματικές συναλλαγματικές ισοτιμίες χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση της ανταγωνιστικής θέσης μιας χώρας σε σχέση με τους ανταγωνιστές της. 3) Πως λειτουργούν οι αγορές συναλλάγματος; Η αγορά συναλλάγματος είναι η μεγαλύτερη χρηματοοικονομική αγορά του κόσμου. Οι αγοραπωλησίες συναλλάγματος γίνονται σε χρηματοοικονομικά κέντρα και μέσω των τηλεπικοινωνιακών συστημάτων επιτρέπουν τη στιγμιαία μετάδοση των πληροφοριών σχετικά με τις τιμές και τις εντολές αγοροπωλησιών συναλλάγματος. Η αγορά άμεσης παράδοσης συναλλάγματος (spot foreigh exchange market) αναφέρεται στην αγορά συναλλάγματος, το οποίο μπορεί να παραδοθεί την ημέρα που κλείνει η πράξη. Στην αγορά συμμετέχουν οι διαπραγματευτές, οι χρηματιστές, οι θεσμικοί επενδυτές και οι κεντρικές τράπεζες. Εκτός από την αγορά άμεσης παράδοσης, υπάρχει και η αγορά προθεσμιακών συμβολαίων (forward market) και η αγορά συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης (futures market) όπως επίσης και η αγορά συμβάσεων ανταλλαγής συναλλάγματος (swap) και δικαιωμάτων προαίρεσης (options), τα οποία αποτελούν παράγωγα χρηματοοικονομικά προϊόντα. Οι συναλλαγές άμεσης παράδοσης κυριαρχούν και αντιστοιχούν στο ½ του συνολικού κύκλου εργασιών των αγορών συναλλάγματος. Τις πληροφορίες σχετικά με τις τιμές άμεσης παράδοσης τις βρίσκει κάποιος στις εφημερίδες με τη μορφή τιμών κλεισίματος και εύρος ημερήσιας διακύμανσης, το οποίο δείχνει τη διαφορά που υπάρχει μεταξύ της υψηλότερης και της χαμηλότερης τιμής πράξης της ημέρας. Τα τελευταία χρόνια οι συμβάσεις ανταλλαγής συναλλάγματος (swaps) και άλλα παράγωγα χρηματοοικονομικά προϊόντα έχουν μεγάλη άνοδο στη χρήση τους από τις τράπεζες και τις επιχειρήσεις για την αντιστάθμιση του συναλλαγματικού κινδύνου. 4) Πως αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις τον κίνδυνο των συναλλαγματικών ισοτιμιών και ποια στρατηγική ακολουθούν; Για να καταπολεμήσουν οι επιχειρήσεις τους κινδύνους που συνδέονται με τις μεταβολές των συναλλαγματικών ισοτιμιών χρησιμοποιούν μια ολόκληρη σειρά από όργανα. Η αντιμετώπιση του συναλλαγματικού κινδύνου μπορεί να γίνει μέσω της 2
χρήσης της προθεσμιακής αγοράς, μέσω των δικαιωμάτων προαίρεσης και αντιστάθμισης κινδύνου, αλλά και μέσω εσωτερικών μεθόδων διαχείρισης. Οι αγορές προθεσμιακών και μελλοντικών συμβολαίων προσφέρουν μια σειρά εργαλείων που δίνουν τη δυνατότητα στις επιχειρήσεις να μειώσουν την έκθεσή τους στον κίνδυνο συναλλαγματικής ισοτιμίας. Ένα προθεσμιακό συμβόλαιο (forward contract) συναλλάγματος είναι μια εξωχρηματιστηριακή συναλλαγή μεταξύ μιας τράπεζας και του πελάτη της (μιας εταιρείας που θέλει να ελαχιστοποιήσει τον κίνδυνο της συναλλαγματικής ισοτιμίας), με την οποία η τράπεζα συμφωνεί να πουλήσει ή να αγοράσει μια συγκεκριμένη ποσότητα νομίσματος σε μια συμφωνημένη τιμή παράδοσης σε μια συγκεκριμένη μελλοντική ημερομηνία. Η αγορά προθεσμιακών συμβολαίων προσφέρει στις επιχειρήσεις τη δυνατότητα να αποφύγουν κάθε κίνδυνο ζημιάς από τις μεταβολές των συναλλαγματικών ισοτιμιών, καθώς μεταφέρει τον κίνδυνο της συναλλαγματικής ισοτιμίας από τις επιχειρήσεις στην τράπεζα. Το μειονέκτημα της συγκεκριμένης συναλλαγής είναι ότι παράλληλα μειώνει και την πιθανότητα κέρδους. Άλλος τρόπος είναι η σύμβαση ανταλλαγής (swap) στη διατραπεζική αγορά, η οποία συνδέει κάθε ανταλλαγή νομίσματος με την αντίστροφη ανταλλαγή σε προθεσμιακή βάση. Πολλά προθεσμιακά συμβόλαια υπογράφονται ως μέρος μιας σύμβασης ανταλλαγής και εφόσον η προθεσμιακή ισοτιμία συμφωνείται και για τα δύο συμβόλαια, δεν υπάρχει κίνδυνος για τους συμμετέχοντες. Οι ανταλλαγές είναι ευέλικτες και χρησιμοποιούνται ως αντιστάθμιση για συγκεκριμένους κινδύνους συναλλάγματος και μεταφέρουν την έκθεση στο κίνδυνο μπροστά και πίσω στο χρόνο. Επίσης μέσω της σύμβασης ανταλλαγής συναλλάγματος (foreign exchange swap), που περιλαμβάνει την ανταλλαγή της αρχικής πληρωμής ενός ποσού και των σχετικών πληρωμών τόκου που υποστηρίζονται από ένα δάνειο σε ένα νόμισμα για το αρχικό ποσό και ένα δάνειο σε ένα δεύτερο νόμισμα για τους τόκους. Τα swaps επιτρέπουν στις επιχειρήσεις να μειώνουν το κόστος της διαχείρισης συναλλάγματος σε καταστάσεις όπου η επιχείρηση έχει καλύτερη φήμη και ευνοϊκότερη πιστοληπτική μεταχείριση σε μια αγορά απ ότι σε μια άλλη. Ακόμα, μέσω του συμβολαίου μελλοντικής εκπλήρωσης (futures contract) που μοιάζει με το προθεσμιακό συμβόλαιο, καθώς εξασφαλίζει μια σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία για παραλαβή η πληρωμή σε μελλοντική ημερομηνία. Τα μελλοντικά συμβόλαια διαπραγματεύονται στο χρηματιστήριο και έχουν 3
τυποποιημένη μορφή ως προς τις ημερομηνίες λήξης και τα νομίσματα. Δεν μπορούν να προσαρμοστούν στις ιδιαίτερες ανάγκες μιας εταιρείας με τον τρόπο που μπορεί να το κάνει ένα προθεσμιακό συμβόλαιο και γι αυτό το λόγο χρησιμοποιούνται κυρίως από τους διαπραγματευτές συναλλάγματος και όχι από τις μεμονωμένες εταιρείες που θέλουν να καλυφθούν από τον κίνδυνο. Τα περισσότερα μελλοντικά συμβόλαια κλείνουν προτού έρθει η ημερομηνία λήξης τους. Τα προθεσμιακά συμβόλαια και τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης, προσφέρουν προστασία έναντι του συναλλαγματικού κινδύνου σε μια εταιρεία, η οποία έχει δεσμευτεί ξεκάθαρα να πραγματοποιήσει ή να δεχτεί μια μελλοντική πληρωμή σε ξένο νόμισμα. Τα δικαιώματα προαίρεσης (options) χρησιμοποιούνται σε περιπτώσεις όπου οι μελλοντικές πληρωμές είναι αβέβαιες. Για να αποφύγουν αυτόν τον κίνδυνο, οι επιχειρήσεις συνάπτουν ένα συμβόλαιο δικαιώματος προαίρεσης με την τράπεζα, το οποίο θα της εξασφαλίσει μια συγκεκριμένη ισοτιμία έναντι ενός συγκεκριμένου κόστους. Ένα συμβόλαιο δικαιώματος προαίρεσης ξένου νομίσματος παρέχει στην εταιρεία το δικαίωμα να αγοράσει ή να πουλήσει μια συγκεκριμένη ποσότητα ξένου νομίσματος σε μια συγκεκριμένη ημερομηνία λήξης ή πριν από αυτήν και σε συγκεκριμένη τιμή εξάσκησης δικαιώματος. (strike price). Εκτός από τη χρήση των εργαλείων της αγοράς, μια επιχείρηση μπορεί να επιλέξει να ελέγξει το νομισματικό κίνδυνο μέσα από εσωτερικούς μηχανισμούς. Τα μέσα που διαθέτει περιλαμβάνουν το συμψηφισμό, την επιτάχυνση ή την επιβράδυνση της πληρωμής των υποχρεώσεων σε ξένο συνάλλαγμα, την πολιτική τιμολόγησης, τη στρατηγική διαχείρισης των περιουσιακών στοιχείων και των σχετικών υποχρεώσεων, την τιμολόγηση σε ξένο νόμισμα, την γεωγραφική διαφοροποίηση των πωλήσεων και των αγορών. Επίσης, μεταξύ δύο εταιρειών μπορεί να υπάρξει συμφωνία συμψηφισμού σε κάποιο νόμισμα. Όλα τα παραπάνω εργαλεία χρησιμοποιούνται από τις επιχειρήσεις για την αντιστάθμιση των κινδύνων που προκύπτουν από τις μεταβολές των συναλλαγματικών ισοτιμιών. 5) Πως αντιμετωπίζουν οι μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις τις συναλλαγματικές ισοτιμίες; Σήμερα οι μεγάλες πολυεθνικές έχουν δικά τους τμήματα διαχείρισης διαθεσίμων που αναλαμβάνουν τις λειτουργίες διαπραγμάτευσης και κάλυψης, που εκτελούσαν 4
παλαιότερα οι τράπεζες. Τα τμήματα αυτά, συχνά έχουν την τάση να προσπαθούν να επιτύχουν κέρδη διαπραγματευόμενα σε διάφορα νομίσματα και αποδεχόμενα την έκθεση στον συναλλαγματικό κίνδυνο. Τα εργαλεία που βρίσκονται στα χέρια των εταιρειών για αντιστάθμιση του κινδύνου ολοένα και αυξάνονται, ταυτόχρονα όμως χρησιμοποιούνται και για κερδοσκοπικούς σκοπούς, η οποία δεν περιορίζεται στις τράπεζες αλλά και στα χρηματοοικονομικά ιδρύματα. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ 1) Οι διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών: (α) αφήνουν ανεπηρέαστες τις επιχειρήσεις (β) επηρεάζουν τις επιχειρήσεις, αλλά όχι σε πολύ μεγάλο βαθμό (γ) επηρεάζουν τις επιχειρήσεις, ιδιαίτερα αυτές που ακολουθούν ένα διαφοροποιημένο μοντέλο πωλήσεων (δ) κανένα από τα παραπάνω 2) Έστω ότι η λίρα της Αγγλίας υποτιμάται από σε σχέση με το δολάριο Αμερικής. Ποιες θα είναι οι συνέπειες για τις βρετανικές επιχειρήσεις; (α) είναι απίθανο η υποτίμηση της λίρας να αφήσει ανεπηρέαστη τη διάρθρωση κόστους των βρετανικών επιχειρήσεων (β) οι εργαζόμενοι μπορεί να απαιτήσουν αποζημίωση για τις αυξήσεις τιμών που θα ακολουθήσουν ως αποτέλεσμα της υποτίμησης. (γ) η ανατίμηση του δολαρίου μπορεί να αναγκάσει τους Αμερικανούς παραγωγούς να αναβαθμίσουν τα προϊόντα τους (δ) οι απαντήσεις α, β, γ, ισχύουν ταυτόχρονα 3) Για να αντιμετωπίσουν τους συναλλαγματικούς κινδύνους οι επιχειρήσεις: (α) έχουν στη διάθεσή τους μόνο εσωτερικές μεθόδους διαχείρισης του συναλλαγματικού κινδύνου (β) έχουν στη διάθεσή του την χρήση της προθεσμιακής αγοράς, καθώς και εσωτερικές μεθόδους διαχείρισης του συναλλαγματικού κινδύνου (γ) έχουν στη διάθεσή τους μόνο τη χρήση της προθεσμιακής αγοράς (δ) συνεργάζονται από κοινού με τις τράπεζες για να αντιμετωπίσουν τους συναλλαγματικούς κινδύνους, καθώς οι ίδιες δεν διαθέτουν τα απαραίτητα μέσα 5
4) Τα εργαλεία που χρησιμοποιούν οι επιχειρήσεις για να αντιμετωπίσουν τους συναλλαγματικούς κινδύνους είναι: (α) προθεσμιακά συμβόλαια, συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης, σύμβαση ανταλλαγής συναλλάγματος, ανταλλαγές, δικαιώματα, (β) προθεσμιακά συμβόλαια, δικαιώματα, ανταλλαγές, πτώση των τιμών των προϊόντων (γ) συμψηφισμός, επιτάχυνση ή επιβράδυνση των υποχρεώσεων πληρωμών σε ξένο συνάλλαγμα, πολιτική τιμολόγησης σε ξένο νόμισμα, διαχείριση περιουσιακών στοιχείων και στρατηγική διαχείρισης απαιτήσεων και υποχρεώσεων, γεωγραφική διαφοροποίηση των πωλήσεων (δ) οι απαντήσεις (α) και (γ) είναι οι σωστές 5) Τα τμήματα διαχείρισης διαθεσίμων των μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών έχουν σαν στόχο: (α) να αντισταθμίζουν τους κινδύνους συναλλαγματικής ισοτιμίας, αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο δημιουργίας μεγάλων βραχυπρόθεσμων ωφελειών (β) να αναλαμβάνουν τις λειτουργίες διαπραγμάτευσης και κάλυψης που εκτελούσαν παλαιότερα οι τράπεζες. (γ) να προσπαθούν να κερδοσκοπήσουν διαπραγματευόμενα σε διάφορα νομίσματα και αποδεχόμενα την έκθεση στον συναλλαγματικό κίνδυνο (δ) οι απαντήσεις (β) και (γ) είναι σωστές Απαντήσεις 1) γ, 2) δ, 3) β, 4) α, 5) δ, 6