ΠΑΙΔΕΙΑ MIA ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΑΡΜΠΟΥΤΗΣ ΟΡΙΣΜΟΣ τὴν δὲ πρὸς ἀρετὴν ἐκ παίδων παιδείαν, ποιοῦσαν ἐπιθυμητήν τε καὶ ἐραστὴν τοῦ πολίτην γενέσθαι τέλεον, ἄρχειν τε καὶ ἄρχεσθαι ἐπιστάμενον μετὰ δίκης. Πλάτωνος, Νόμοι, 643 e3-6 Η λέξη παιδεία στην αρχαιότητα σήμαινε ό,τι περίπου η σημερινή λέξη κουλτούρα, δηλαδή τη γενικότερη πνευματική και ψυχική καλλιέργεια του ανθρώπου και μαζί τον πολιτισμό. Λεξικό Γ. Μπαμπινιώτη Παιδεία είναι η διαδικασία της αγωγής, η οποία με τη συστηματική και την ευκαιριακή απόκτηση γνώσεων και αξιών στοχεύει στην πνευματική, ηθική και κοινωνική ολοκλήρωση του ατόμου. Η πολύπλευρη μόρφωση και η σφαιρική καλλιέργεια του ανθρώπου συναποτελούν την έννοια της παιδείας. Εκπαίδευση είναι η συστηματική διαδικασία μετάδοσης γνώσεων σε παιδαγωγικά κυρίως ιδρύματα με στόχο την ανάπτυξη των πνευματικών, σωματικών και ηθικών ικανοτήτων του ατόμου. Η ίδια αποτελεί θεμελιώδη κοινωνικό θεσμό και διακρίνεται σε πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση. Α. Δανασσής- Αφεντάκης Διαφορά παιδείας και εκπαίδευσης: Ο όρος παιδεία αποτελεί ευρύτερη έννοια από την εκπαίδευση. Στόχος της παιδείας είναι η ολόπλευρη, αρμονική και ισόρροπη ανάπτυξη των διανοητικών, ψυχικών και σωματικών δυνάμεων του ανθρώπου. η ολοκλήρωση του ανθρώπου, η καλλιέργεια της ανθρωπιάς του, η κοινωνικοποίησή του. Παιδεία τελικά σημαίνει μόρφωση, ενώ εκπαίδευση σημαίνει την απόκτηση συγκριμένων γνώσεων. Η παιδεία είναι αφηρημένη έννοια, ενώ η εκπαίδευση είναι συγκεκριμένη. Οι δύο αυτοί όροι πολλές φορές συγχέονται και χρησιμοποιούνται χωρίς διάκριση. Στην εποχή μας, ενώ διακηρύσσεται ο μορφωτικός και παιδαγωγικός ρόλος της εκπαίδευσης, στην πραγματικότητα η τελευταία φαίνεται ότι έχει
περιοριστεί στην παροχή τυπικών προσόντων με αποκλειστικό σχεδόν σκοπό την επαγγελματική αποκατάσταση. Ι. Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ / ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ α. πνευματική καλλιέργεια 1. Αναπτύσσει τις διανοητικές δυνάμεις του ανθρώπου (αντίληψη, μνήμη, λογική, κρίση, φαντασία) και διευρύνει τους πνευματικούς του ορίζοντες με τη παροχή γνώσεων που συμβάλλουν στην κατανόηση της φύσης και της κοινωνίας καθώς και στη διαμόρφωση μιας σφαιρικής εικόνας του κόσμου. 2. Συμβάλλει στην ανακάλυψη και την ανάπτυξη των έμφυτων κλίσεων και στην αυτογνωσία. 3. Καλλιεργεί την κριτική ικανότητα του ανθρώπου. Ασκεί τον άνθρωπο στο διάλογο και στην πειθώ. Απαλλάσσει έτσι το πνεύμα από τον εφησυχασμό, τη νωθρότητα, το δογματισμό και την ιδεοληψία, που ωθούν τον άνθρωπο στην πνευματική αδράνεια και τη διανοητική τύφλωση και τον καθιστούν έρμαιο των προπαγανδιστικών μηχανισμών. Ο καλλιεργημένος πνευματικά άνθρωπος διατηρεί την αυτονομία της προσωπικότητάς του και την ιδιαιτερότητά του. Έχει το πνεύμα του ανοιχτό στις νέες ιδέες, χαρακτηρίζεται από πνευματική ανεκτικότητα, σέβεται τον αντίλογο και τις διαφορετικές αντιλήψεις. Διαθέτει, τέλος, ευθυκρισία και διακατέχεται από συναίσθημα ευθύνης απέναντι στον εαυτό του και τους άλλους. β. αισθητική καλλιέργεια 1. Εκλεπτύνει τα αισθητικά κριτήρια του ανθρώπου και τον καθιστά ικανό να αναγνωρίζει, να αξιολογεί και να απολαμβάνει το ωραίο στην τέχνη αλλά και στην καθημερινή ζωή. 2. Εξευγενίζει την ψυχή και ιδιαίτερα το συναισθηματικό κόσμο του ανθρώπου. 3. Ευνοεί την ανακάλυψη και την καλλιέργεια των καλλιτεχνικών κλίσεων και των ταλέντων του νέου ανθρώπου. 4. Καλλιεργεί την αγάπη προς την τέχνη και ωθεί τους νέους να την απολαμβάνουν, διαβάζοντας λ.χ. αξιόλογα λογοτεχνικά βιβλία, ακούγοντας καλή μουσική κλπ., αλλά και να εκφράζονται μέσω αυτής με δικές τους καλλιτεχνικές δημιουργίες.
γ. ηθική αγωγή 1. Συντελεί στη διαμόρφωση ενός σταθερού κώδικα αξιών. Προβάλλει υψηλά ηθικά πρότυπα. 2. Διαπλάθει το ήθος, διαμορφώνει ηθική συνείδηση και ορθά κριτήρια στο άτομο, ώστε αυτό να διακρίνει το δίκαιο από το άδικο και να οδηγείται στην αυτοσυνειδησία και την αυτοβελτίωση. 3. Υπογραμμίζει τη σημασία των ηθικών αξιών για την κοινωνική συνοχή και την ευημερία της κοινωνίας. Ειδικότερα μέσα στο σχολικό περιβάλλον ο νέος μαθαίνει να θέτει όρια αυτοβούλως στη συμπεριφορά του και παράλληλα γαλουχείται με διαχρονικές ανθρωπιστικές αξίες, όπως είναι η υπευθυνότητα, η συλλογικότητα, η ανυστερόβουλη προσφορά, ο σεβασμός προς το διαφορετικό, η ευγενής άμιλλα. δ. κοινωνική αγωγή 1. Ασκεί το νέο στην ομαδική ζωή. Συμβάλλει στην κοινωνικοποίησή του μέσω της τήρησης συγκεκριμένων κανόνων, της ανάπτυξης πνεύματος υπευθυνότητας, συλλογικότητας και ευγενούς άμιλλας. 2. Προετοιμάζει την προσαρμογή και την ομαλή ένταξη του νέου στο κοινωνικό σύνολο. ε. πολιτική αγωγή 1. Ευνοεί την επαφή των νέων με τους πολιτικούς θεσμούς. Συντελεί στη γνώση του πολιτεύματος, του Συντάγματος, των νόμων, των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων. 2. Καλλιεργεί την πολιτική συνείδηση και τη δημοκρατική συμπεριφορά του ατόμου. Ειδικότερα στόχος εδώ της εκπαίδευσης είναι να συνειδητοποιήσουν οι νέοι τη σημασία της ενεργούς συμμετοχής τους στα κοινά και της διατύπωσης προτάσεων για την αναμόρφωση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Επειδή όμως η έννοια της πολιτικής συνείδησης είναι ευρύτερη, εμπεριέχεται σε αυτή η διαμόρφωση δημοκρατικών ηθών που εκδηλώνονται σε ποικίλες πτυχές του σχολικού και του κοινωνικού βίου: η ανάληψη πρωτοβουλιών στο πλαίσιο της σχολικής και ευρύτερης κοινότητας, η ενεργός συμμετοχή στις λειτουργίες των μαθητικών κοινοτήτων, η αξία του διαλόγου, της δικαιοσύνης, της αξιοκρατίας, ο σεβασμός προς την ετερότητα.
στ. εθνική και διαπολιτισμική αγωγή 1. Αναπτύσσει την εθνική συνείδηση και βοηθά στη μετάδοση της πολιτιστικής κληρονομιάς. 2. Διαφυλάσσει την εθνική και την πολιτιστική ταυτότητα μέσα από την επαφή με τα δημιουργήματα του εθνικού πολιτισμού. Υπογραμμίζει τη σημασία της γνώσης του ιστορικού παρελθόντος και της επαφής με την παράδοση. Εξοικειώνει τους νέους με τις διάφορες εκφάνσεις του πολιτισμού (παράδοση, μνημεία, τέχνη, αθλητισμός, γλώσσα κ.λ.π.). 3. Καλλιεργεί το οικουμενικό πνεύμα (ανάπτυξη της γλωσσομάθειας, γνωριμία με την πανανθρώπινη παράδοση- τα πολιτιστικά δημιουργήματα άλλων λαών, καλλιέργεια του σεβασμού προς την εθνική και τη θρησκευτική ετερότητα). ζ. επαγγελματική σταδιοδρομία 1. Βοηθά στον ορθό επαγγελματικό προσανατολισμό του νέου, σύμφωνα με τις κλίσεις του, τις προτιμήσεις του αλλά και τις επικρατούσες κοινωνικές συνθήκες, ώστε να εξασφαλιστεί η επιτυχής ένταξή του στις παραγωγικές δομές της κοινωνίας. 2. Παρέχει τα απαραίτητα γνωστικά εφόδια, ώστε ο νέος άνθρωπος να είναι σε θέση να επιτύχει επαγγελματικά και να αντεπεξέλθει στον ανταγωνισμό που επικρατεί στη σύγχρονη αγορά εργασίας. ΙΙ. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ α. αδυναμία της εκπαίδευσης να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της εποχής μας 1. Ελλιπής ή ακατάλληλη υλικοτεχνική υποδομή, απουσία σύγχρονων εποπτικών μέσων διδασκαλίας και ελλείψεις σε τεχνολογικά μέσα. Οι νέες τεχνολογίες, όπου υπάρχουν, συχνά δεν αξιοποιούνται ως διδακτικά και παιδαγωγικά μέσα. Στον τομέα της πληροφορικής και της γλωσσομάθειας το σχολείο δεν παρέχει επαρκείς γνώσεις με αποτέλεσμα οι γονείς να απευθύνονται σε εξωσχολική βοήθεια. 2. Μετάδοση αποσπασματικών γνώσεων και αποστήθιση. Το εκπαιδευτικό σύστημα δε βοηθά το μαθητή να κατανοήσει ότι τα διάφορα γνωστικά αντικείμενα αποτελούν «συγκοινωνούντα δοχεία» και ότι η γνώση είναι ενιαία. Επιπλέον οι μαθητές εθίζονται στην άκριτη αφομοίωση γνώσεων και στην αποστήθιση
διαμορφώνοντας νοοτροπία καθαρά βαθμοθηρική. Παραμελείται έτσι η ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας, της αυτενέργειας και της προσωπικής αναζήτησης της γνώσης. 3. Έλλειψη μακροπρόθεσμου σχεδιασμού από την πολιτεία. Οι αλλαγές που προωθεί η εκάστοτε κυβέρνηση στο εκπαιδευτικό σύστημα έχουν συνήθως αποσπασματικό και επιφανειακό χαρακτήρα. 4. Η εκπαιδευτική βαθμίδα του Λυκείου έχει μετατραπεί σε προθάλαμο του Πανεπιστημίου. Έτσι επικρατεί ένα στείρο ωφελιμιστικό πνεύμα, αφού ο μαθητής διαχωρίζει τα μαθήματα σε απαραίτητα και περιττά (γενικής παιδείας) και δεν αποκτά γενική καλλιέργεια. 5. Ελλιπής επιμόρφωση του διδακτικού προσωπικού. Το αποτέλεσμα είναι να υστερούν οι εκπαιδευτικοί στη βαθύτερη γνώση και στη διδασκαλία του διδακτικού τους αντικείμενου, σε παιδαγωγική κατάρτιση και στην παιδαγωγική αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών. β. αδυναμία της εκπαίδευσης να ανταποκριθεί στις ανάγκες της οικονομίας και της κοινωνίας 1. Έλλειψη οργανωμένου επαγγελματικού προσανατολισμού 2. Μαζικός προσανατολισμός των νέων προς τα Α.Ε.Ι. με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι άνεργοι πτυχιούχοι, να υποβαθμίζεται η αξία των πτυχίων και να υποβιβάζεται ποιοτικά η τεχνική εκπαίδευση. ΙΙΙ. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ α. υλικές προϋποθέσεις Αύξηση των δαπανών για την παιδεία, βελτίωση της υλικοτεχνικής υποδομής, εξοπλισμός των σχολείων με σύγχρονα εποπτικά μέσα. β. απαγκίστρωση του σχολείου από τη χρησιμοθηρική αντίληψη Αποσύνδεση του σχολείου από την ωφελιμιστική αντίληψη για τη γνώση. Εξασφάλιση της μορφωτικής αυτοτέλειας της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, που θα επιτευχθεί με την άρση της εξετασιοκεντρικής λειτουργίας της. γ. σύνδεση εκπαίδευσης και οικονομίας
1. Μακροπρόθεσμος σχεδιασμός για τη σύνδεση της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας. Δημιουργία νέων ειδικοτήτων που θα ανταποκρίνονται στις νέες επιστημονικές εξελίξεις και τις μεταβαλλόμενες οικονομικές συνθήκες. 2. Συστηματικός επαγγελματικός προσανατολισμός. Ενημέρωση των νέων για τα κορεσμένα επαγγέλματα, τις νέες ειδικότητες και τις επαγγελματικές προοπτικές. δ. αλλαγή του πνεύματος και των μεθόδων διδασκαλίας 1. Το σχολείο πρέπει να καταστεί χώρος ουσιαστικής μάθησης, έρευνας και δημιουργίας. Η διδασκαλία είναι απαραίτητο να οργανώνεται με τρόπους που ενθαρρύνουν την αυτενέργεια, την πρωτοβουλία και τη συμμετοχή του μαθητή. Έτσι θα δοθεί έμφαση στην ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας των μαθητών και στη σύνδεση της θεωρίας με την πράξη, δηλαδή στην, κατά το δυνατόν, πρακτική εφαρμογή των γνώσεων που αποκτώνται. 2. Τρόποι με τους οποίους η διδασκαλία γίνεται πιο ενδιαφέρουσα είναι η προώθηση της διαθεματικότητας της γνώσης, η εκπόνηση ατομικών και ομαδικών εργασιών, η ομαδοσυνεργατική μέθοδος, η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών στη διδακτική πράξη, οι μέθοδοι βιωματικής μάθησης, όπως η προσομοίωση, το παιχνίδι ρόλων κλπ. 3. Ο δάσκαλος είναι αναγκαίο να χρησιμοποιεί ποικίλες διδακτικές μεθόδους και να μην περιορίζεται αποκλειστικά στη γνωστή δασκαλοκεντρική μέθοδο. Πρέπει δηλαδή από απλός μεταδότης γνώσεων να μετατραπεί σε συντονιστή της μαθησιακής διαδικασίας. ε. επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Είναι απαραίτητη η συνεχής επιμόρφωση όλων των εκπαιδευτικών, η οποία θα τους επιτρέψει να ενημερώνονται για τις νέες διδακτικές μεθόδους και τις επιστημονικές εξελίξεις. ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΕΙΣΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ --Έκφραση- Έκθεση, για το Ενιαίο Λύκειο, τεύχος Α, Αθήνα, ΟΕΔΒ. --Έκφραση- Έκθεση, για το Ενιαίο Λύκειο, τεύχος Β, Αθήνα, ΟΕΔΒ. --Έκφραση- Έκθεση, για το Ενιαίο Λύκειο, τεύχος Γ, Αθήνα, ΟΕΔΒ. --Έκφραση- Έκθεση, τεύχος Α, βιβλίο καθηγητή, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα, ΟΕΔΒ 2007.
-- Έκφραση- Έκθεση, τεύχος Β, βιβλίο καθηγητή, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα, ΟΕΔΒ 2007. --Έκφραση- Έκθεση, τεύχος Γ, βιβλίο καθηγητή, Υπουργείο Παιδείας, διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ». Αθήνα, ΟΕΔΒ. --Θεματικοί κύκλοι, Έκφραση- Έκθεση για το Ενιαίο Λύκειο, Αθήνα, ΟΕΔΒ. --Εμμανουήλ Λουκία- Πάστρα Κατερίνα, επιμέλ. έκδοσ. Μπασματζή Ειρήνη, Έκφραση- Έκθεση Γ Λυκείου, 124 Κριτήρια Αξιολόγησης, Σύγχρονης Θεματολογίας, εκδ. Χατζηθωμά, Θεσσαλονίκη 2012. --Ζάννη Βασιλική, Έκφραση- Έκθεση, Γ Ενιαίου Λυκείου, Λόγος και Πειθώ, εκδ. Μιχάλη Σιδέρη, Αθήνα 2012. --Κούτρας Σπυρίδων, Πειστικός Λόγος, τεύχη Α, Β, Γ, εκδ. Σαβάλλας, Αθήνα 2009. --Κωστάλα Τάνια, Λόγου Σπουδή, Έκθεση-Έκφραση, Γ Λυκείου, τόμοι Α, Β, εκδ. Σαβάλλας, Αθήνα 2001. --Μητσέλος Αλέξανδρος, Μητσέλος Σπύρος, Έκφραση- Έκθεση για την Γ Λυκείου, Ελληνοεκδοτική, Αθήνα 2010. --Μπατζίνας Γ., Λούλος, Δ., Έκφραση- Έκθεση, Γ Ενιαίου Λυκείου, 30 κριτήρια αξιολόγησης, εκδ. Ζήτη, Θεσσαλονίκη 2001. --Νταβαρίνος Παναγιώτης, Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων, Επικοινωνιακά Κείμενα, Σημειώσεις Διδακτικών Παραδειγμάτων για το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας όλων των τάξεων του Γυμνασίου και του Λυκείου, Αθήνα 2006. --Τσουρέας, Ευστράτιος, Θέματα Σύγχρονου Προβληματισμού, Δοκίμια, τόμοι Α, Β, Γ, Δ, Ε, ΣΤ, εκδ. Ι. Παπαδήμα, Αθήνα 1989. --Χατζηθωμάς Φωτ., Αλέφαντος Παντ., Λεξικό Αναπτυγμένων Εννοιών, τόμοι Α, Β, Γ, εκδ. «ΦΙΛΙΠΠΟΣ», Θεσσαλονίκη 1995. -- Χατζηθωμάς Φωτ., Μητρούση Ευδοξ., Έκφραση- Έκθεση 31 κριτήρια αξιολόγησης για τη Γ Λυκείου, εκδ. Χατζηθωμά, Θεσσαλονίκη 2004. --Χατζημωυσιάδης Π., Αθανασίου Μ., Λόγος Αποδεικτικός, Έκφραση-Έκθεση για το Λύκειο και για τις Πανελλαδικές, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2010.