ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ - ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ Α. ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Transcript

1 ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ - ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ MIA ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΑΡΜΠΟΥΤΗΣ Α. ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ ΟΡΙΣΜΟΣ Είναι η δημιουργία πρωτότυπου μηνύματος, το οποίο αναφέρεται σε κάποιο υλικό ή πνευματικό παράγωγο/ προϊόν, και η προβολή του (μηνύματος) με τελικό σκοπό την παρακίνηση του αποδέκτη να «αγοράσει» το διαφημιζόμενο προϊόν. Έκφραση- Έκθεση, για το Γενικό Λύκειο, τεύχος Γ, Αθήνα 2013 ΟΕΔΒ, σελ. 50 Ι. ΑΙΤΙΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ 1. Η εκβιομηχάνιση και η ραγδαία τεχνολογική πρόοδος. 2. Ο οικονομικός ανταγωνισμός, ιδιαίτερα μεταξύ ομοειδών επιχειρήσεων. 3. Η επικράτηση δημοκρατικών αντιλήψεων που επιτρέπουν την ελεύθερη διακίνηση των ιδεών. 4. Η ανάπτυξη και διάδοση των ΜΜΕ. 5. Ο αστικός τρόπος ζωής. 6. Η εξέλιξη της διαφήμισης σε επιστήμη. ΙΙ. ΘΕΤΙΚΕΣ ΠΛΕΥΡΕΣ ΤΗΣ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ 1. Ενημερώνει τον καταναλωτή για τα προϊόντα που διατίθενται στην αγορά και του παρέχει τη δυνατότητα να επιλέξει το προϊόν που ανταποκρίνεται καλύτερα στις ανάγκες του. Τον πληροφορεί επίσης και τον ευαισθητοποιεί για θέματα κοινωνικά και συχνά προτείνει μέτρα πρόληψης (π.χ. κάπνισμα). 2. Συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη, γιατί ευνοεί τη ζήτηση των προϊόντων και συνακόλουθα την αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσής τους. Έτσι προσελκύει αγοραστές και προωθεί την αύξηση των πωλήσεων. 3. Αυξάνοντας τη ζήτηση των προϊόντων και μεγιστοποιώντας την κερδοφορία των επιχειρήσεων ευνοεί τη δημιουργία νέων επενδύσεων και νέων θέσεων εργασίας.

2 Η ίδια η διαφήμιση, εξάλλου, αποτελεί έναν τεράστιο οικονομικό χώρο, ο οποίος απασχολεί χιλιάδες εργαζόμενους. Συμβάλλει έτσι στην περιστολή της ανεργίας. 4. Συντελεί στην ποιοτική βελτίωση των προϊόντων και τη μείωση των τιμών, ενισχύοντας παράλληλα τον ανταγωνισμό μεταξύ των επιχειρήσεων. 5. Ορισμένες διαφημίσεις καλλιεργούν την καλαισθησία. ΙΙΙ ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΠΛΕΥΡΕΣ ΤΗΣ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ α. πνευματικός τομέας 1. Περιορίζει την πνευματική αυτονομία του ανθρώπου. Ο καταναλωτής παραπληροφορείται, αποπροσανατολίζεται, υφίσταται «πλύση εγκεφάλου» από τον καταιγισμό των διαφημιστικών μηνυμάτων, αμβλύνεται η κριτική ικανότητά του και καταργείται η ελευθερία της βούλησής του. 2. Δημιουργεί λανθασμένες εντυπώσεις για την αξία ενός προϊόντος με την παρουσίαση αποσπασματικών ή αναληθών πληροφοριών. 3. Προβάλλει έναν ομοιόμορφο τρόπο ζωής και οδηγεί τον καταναλωτή στη μαζοποίηση. 4. Κακοποιεί τη γλώσσα με τη συνθηματική χρήση της και την πληθώρα ξενικών στοιχείων. β. ηθικός τομέας 1. Η διαφήμιση συχνά προβάλλει το πρότυπο του υλικού ευδαιμονισμού και ενισχύει το ωφελιμιστικό πνεύμα. Ο άνθρωπος θεοποιεί την ύλη και την υπερκατανάλωση και δεν διστάζει να μετέλθει κάθε μέσο για να αποκτήσει τα προβαλλόμενα αγαθά. 2. Αναδεικνύεται το χρήμα ως υπέρτατη αξία, αλλοτριώνεται ηθικά ο άνθρωπος και καθίσταται άπληστος, κυνικός και φιλοχρήματος. 3. Χάνεται το ενδιαφέρον για τις ηθικές αρετές και τα ιδανικά. 4. Εκλείπει το μέτρο και ο άνθρωπος υποδουλώνεται σε πλαστές ανάγκες. 5. Ευτελίζεται η ανθρώπινη προσωπικότητα με την κακή και, κάποτε προσβλητική, αντιμετώπιση ατόμων, τα οποία χρησιμοποιούνται ως μέσα για την επίτευξη διαφημιστικών και, τελικώς, οικονομικών σκοπών. γ. ψυχολογικός τομέας

3 1. Η διαφήμιση εξαντλεί ψυχικά τον άνθρωπο, γιατί η υλιστική νοοτροπία της τον εμποτίζει και τον υποχρεώνει σε εντατικούς και αγχογόνους ρυθμούς εργασίας και ζωής. 2. Η διαφήμιση διεγείρει και εκμεταλλεύεται οικονομικά τα ανθρώπινα συναισθήματα (επιθυμίες, φόβους κ.λπ.), για να δημιουργήσει πλασματικές ανάγκες. 3. Παρασυρμένος από τη διαφήμιση ο άνθρωπος στρέφεται σε ανούσιες μορφές ψυχαγωγίας και εκμετάλλευσης του ελεύθερου χρόνου του. δ. οικονομικός τομέας 1. Επιβαρύνεται οικονομικά ο καταναλωτής, αφού ο ίδιος καλύπτει το κόστος της διαφήμισης των προϊόντων. 2. Δημιουργούνται μονοπωλιακές καταστάσεις, αφού οι μικρές επιχειρήσεις αδυνατώντας να αντεπεξέλθουν στον ανταγωνισμό των οικονομικών κολοσσών οδηγούνται στον οικονομικό μαρασμό. ε. κοινωνικός τομέας 1. Το καταναλωτικό πνεύμα αμβλύνει το ενδιαφέρον του ανθρώπου για τα κοινωνικά και τα πολιτικά ζητήματα. Διογκώνονται έτσι οι ατομικές δαπάνες σε βάρος των κοινωνικών, καλλιεργείται στείρο ανταγωνιστικό πνεύμα και ενισχύεται ο ατομικισμός. 2. Οι διαπροσωπικές σχέσεις υποβαθμίζονται και εμπορευματοποιούνται, καθώς συνδέονται με τα διαφημιζόμενα αγαθά. 3. Η διαφήμιση με τα πρότυπα ζωής που προβάλλει οξύνει τα φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας, όπως είναι η βία και η εγκληματικότητα. στ. πολιτικός τομέας Η διαφήμιση: 1. υπερτονίζει το ατομικό συμφέρον υποβαθμίζοντας έμμεσα ή άμεσα το συλλογικό. 2. εθίζει τους πολίτες στην άκριτη αποδοχή της εμπορικής προπαγάνδας και διευκολύνει την υποταγή τους στην πολιτικά και ιδεολογικά κατευθυνόμενη πληροφόρηση.

4 IV. ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΩΝ ΑΡΝΗΤΙΚΩΝ ΠΛΕΥΡΩΝ ΤΗΣ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ α. η ευθύνη της Πολιτείας 1. Η πολιτεία έχει χρέος να διαμορφώσει το απαραίτητο θεσμικό πλαίσιο για την προστασία του καταναλωτή, το οποίο θα περιλαμβάνει την ενημέρωση και την προστασία από την αθέμιτη και παραπλανητική διαφήμιση. 2. Αναγκαία είναι η θέσπιση κανόνων -και συνακόλουθα η επιβολή κυρώσεων, όταν χρειάζεται- στην τηλεοπτική διαφήμιση, όπως ο περιορισμός του αριθμού των τηλεοπτικών μηνυμάτων, η απαγόρευση της προβολής διαφημίσεων που απευθύνονται στα παιδιά σε ώρες υψηλής τηλεθέασης κ.λπ. β. η διαφημιστική δεοντολογία Οι διαφημιστές οφείλουν να τηρούν τον κώδικα (διαφημιστικής) δεοντολογίας. Βασικές αρχές της είναι: 1. Η αρχή της αλήθειας και της αντικειμενικότητας, ώστε ο καταναλωτής να διαμορφώνει ακριβή και ολοκληρωμένη εικόνα για το διαφημιζόμενο προϊόν. Η καλή διαφήμιση δεν παραπλανά τον καταναλωτή σε ό,τι αφορά τα χαρακτηριστικά, την αξία και την τιμή του προϊόντος. 2. Ο σεβασμός της νοημοσύνης, της αξιοπρέπειας και της αισθητικής του κοινού. Η καλή διαφήμιση δεν περιέχει παραστάσεις που προσβάλλουν τα ήθη και τις κρατούσες αντιλήψεις περί ευπρέπειας. 3. Ο σεβασμός των παραδόσεων, των εθνικών και των θρησκευτικών συμβόλων. 4. Ο σεβασμός των ανθρώπινων δικαιωμάτων και η αποφυγή της αναπαραγωγής προκαταλήψεων και αρνητικών στερεοτύπων για διάφορες κοινωνικές ομάδες. Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά τα παιδιά, η διαφήμιση δεν πρέπει να εκμεταλλεύεται τη φυσική ευπιστία και την έλλειψη πείρας τους ούτε να περιέχει στοιχεία που θα μπορούσαν να τους προξενήσουν σωματική ή πνευματική βλάβη. γ. ο ρόλος της οικογένειας και του σχολείου Χρέος της οικογένειας και του σχολείου είναι: 1. η εκπαίδευση των νέων στον έλεγχο και την επεξεργασία των πληροφοριών και η παροχή καταναλωτικής αγωγής. 2. η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης του νέου. 3. η καλλιέργεια του διαλόγου.

5 4. η ελεγχόμενη παρακολούθηση διαφημιστικών και γενικότερα τηλεοπτικών προγραμμάτων. δ. η προσωπική ευθύνη του καταναλωτή Ο πολίτης οφείλει: 1. να μην τηρεί παθητική στάση απέναντι στα παραπλανητικά, προσβλητικά ή χυδαία διαφημιστικά μηνύματα, αλλά να αναλαμβάνει συντονισμένες δράσεις για την εξάλειψή τους συμμετέχοντας σε καταναλωτικές οργανώσεις. 2. να εξετάζει κριτικά τα διαφημιστικά μηνύματα και να επιλέγει εκείνα τα προϊόντα που πραγματικά έχει ανάγκη. 3. να καλλιεργήσει το πνεύμα του και να αποκτήσει αυτογνωσία, ώστε να γνωρίζει τις πραγματικές ανάγκες του, να τις ιεραρχεί ορθολογικά και να χαλιναγωγεί τα πάθη και τις αδυναμίες του (πλεονεξία, απληστία κλπ.). Πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι η ευτυχία δεν βρίσκεται στην κατανάλωση. ΟΡΙΣΜΟΣ Β. ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ Η τάση για απεριόριστη κατανάλωση, η έμφαση στην κατανάλωση αγαθών, η οποία υποστηρίζεται συνήθως από τη διαφήμιση και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Κατ επέκταση η τάση να ξοδεύει κανείς χρήματα για απόκτηση αγαθών, ακόμη και όταν δεν τα έχει ανάγκη. Λεξικό Νέας Ελληνικής Γλώσσας Γ. Μπαμπινιώτη, Αθήνα 2005 Ι. ΑΙΤΙΕΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΥ 1. Η ελευθερία του εμπορίου και των οικονομικών δραστηριοτήτων, στο πλαίσιο της οποίας οι επιχειρήσεις οδηγούνται εκ των πραγμάτων στον ανταγωνισμό και στη μαζική παραγωγή προϊόντων. 2. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας, που επέφερε τη μαζική παραγωγή και το χαμηλό κόστος των προϊόντων. 3. Η διαφήμιση, η οποία με τις σύγχρονες μεθόδους ψυχολογικού επηρεασμού της κοινής γνώμης προκαλεί διαρκώς την επιθυμία απόκτησης καταναλωτικών αγαθών, ανεξάρτητα από το εάν είναι πάντοτε απαραίτητα. Επομένως, η

6 διαφήμιση δημιουργεί συχνά πλασματικές ανάγκες και οδηγεί στον καταναλωτισμό. 4. Η αφθονία των προϊόντων και η άνοδος του βιοτικού επιπέδου επιτρέπει όχι μόνο την κάλυψη των βασικών ανθρώπινων αναγκών, αλλά και την ικανοποίηση πολλών από τις δευτερεύουσες ανάγκες. 5. Η κρίση των ηθικών, των πνευματικών και των κοινωνικών αξιών. Η στροφή στον υλικό ευδαιμονισμό, η αναγωγή του πλούτου σε υπέρτατη αξία, η επικράτηση της αντίληψης ότι το «έχειν» και όχι το «είναι» αποτελεί το ύψιστο κριτήριο της ευτυχίας. Αυτά ενισχύονται από την τάση για κοινωνική αναγνώριση και αυτοπροβολή που χαρακτηρίζει πολλούς ανθρώπους. 6. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής που διέπεται από άγχος και ένταση οδηγεί συχνά τον άνθρωπο στην κατανάλωση, η οποία χρησιμοποιείται ως μέσο ψυχολογικής διεξόδου, εκτόνωσης και φυγής από την καθημερινότητα. ΙΙ. ΘΕΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΥ Ο καταναλωτισμός: 1. οδηγεί στην αύξηση της παραγωγής των προϊόντων λόγω της αυξημένης ζήτησής τους. 2. προκαλεί τον ανταγωνισμό μεταξύ των επιχειρήσεων με αποτέλεσμα την ποιοτική βελτίωση των προϊόντων τους και τη μείωση των τιμών τους. Αναπτύσσει την οικονομία της χώρας. 3. δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας. 4. παρέχει στον καταναλωτή περισσότερες δυνατότητες επιλογής στις αγορές του. 5. ενεργοποιεί τις δημιουργικές δυνάμεις του ανθρώπου, αφού του δημιουργεί ένα περιβάλλον αυξημένης παραγωγικότητας και αφθονίας. ΙΙΙ. ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΥ α. ψυχολογικός τομέας Ο καταναλωτισμός: ΓΙΑ ΤΟ ΑΤΟΜΟ

7 1. δημιουργεί διαρκώς πλασματικές ανάγκες και αντίστοιχες επιθυμίες για την κάλυψη των αναγκών αυτών υποδουλώνοντας ψυχολογικά τον άνθρωπο. Οδηγεί στην πλεονεξία και στην απληστία, καλλιεργεί την επίδειξη. 2. δημιουργεί άγχος, γιατί εθίζει το άτομο στην διαρκή απόκτηση υλικών αγαθών. 3. προκαλεί συναισθήματα ανεπάρκειας, μειονεκτικότητας και κατωτερότητας σε όσους δεν επιτυγχάνουν να αποκτήσουν ίσο αριθμό αγαθών με τους άλλους. β. πνευματικός τομέας Ο καταναλωτισμός περιορίζει τον ενδιαφέρον του ανθρώπου για την πνευματική του καλλιέργεια, αφού η διαρκής απόκτηση και κατανάλωση των υλικών αγαθών, «το έχειν», ταυτίζεται πλήρως με την ουσία της προσωπικότητας του ανθρώπου, «το είναι» του. γ. οικονομικός- επαγγελματικός τομέας Ο καταναλωτισμός: 1. οδηγεί τον άνθρωπο στην υπερεργασία, με σκοπό την κάλυψη των συνεχών καταναλωτικών αναγκών του. 2. στερεί από την εργασία την αληθινή σημασία της, την αντιμετωπίζει ωφελιμιστικά και την ανάγει αποκλειστικά σε μέσο ικανοποίησης των καταναλωτικών αναγκών. γ. κοινωνικός τομέας Ο καταναλωτισμός: 1. περιορίζει την ουσιαστική επικοινωνία του ανθρώπου με τους συνανθρώπους του, αφού δημιουργεί συνθήκες πολύωρης εργασίας, συρρικνώνει τον ελεύθερο χρόνο και υποκαθιστά τα ειλικρινή συναισθήματα με την πλεονεξία και την απληστία. 2. καλλιεργεί τον ατομικισμό και αποδυναμώνει κοινωνικές αρετές μεγάλης σημασίας, όπως είναι η φιλία, η αλληλεγγύη, η ειλικρινής συνεργασία. 3. δημιουργεί ανταγωνιστική διάθεση και συμπεριφορά, η οποία συνδυαζόμενη με τον ατομικισμό και την ιδιοτέλεια υπονομεύει τις ανθρώπινες σχέσεις και υποβιβάζει την αξία «άνθρωπος». δ. πολιτικός τομέας Ο καταναλωτισμός:

8 1. προσηλώνει το άνθρωπο στην ικανοποίηση των ατομικών καταναλωτικών του συνηθειών περιορίζοντας το ενδιαφέρον του για τα συλλογικά προβλήματα. 2. οδηγεί στην αποστασιοποίηση από τα κοινά, στην αδιαφορία για τα πολιτικά ζητήματα και τις πολιτικές- ιδεολογικές αναζητήσεις. ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 1. Η διαρκής επιθυμία απόκτησης καταναλωτικών αγαθών είναι δυνατόν να οδηγήσει στην εκδήλωση φαινομένων κοινωνικής παθογένειας (βία, εγκληματικότητα κ.λπ.). 2. Η συνεχής και μονομερής επιδίωξη του υλικού ευδαιμονισμού δεν ευνοεί η σύμμετρη ανάπτυξη του πολιτισμού υλικού και πνευματικού- και ως εκ τούτου δυσχεραίνει την κοινωνική πρόοδο και ευδαιμονία. 3. Ο καταναλωτισμός καθιστά ευάλωτες στη δημαγωγία και στη χειραγώγηση τις κοινωνίες εκείνες που έχουν περιορίσει το ενδιαφέρον τους στην συνεχή απόκτηση υλικών αγαθών και στερούνται πολιτικών ιδεωδών. ΓΙΑ ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ο καταναλωτισμός επιβαρύνει το φυσικό περιβάλλον, γιατί εξαντλεί τους φυσικούς πόρους του πλανήτη και προκαλεί σοβαρά οικολογικά προβλήματα, με αρνητικές συνέπειες για την ανθρώπινη υγεία και διαβίωση. ΙV. ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΩΝ ΑΡΝΗΤΙΚΩΝ ΠΛΕΥΡΩΝ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΥ α. Πολιτεία Επειδή ο καταναλωτισμός συνδέεται στενά με τη διαφήμιση, η Πολιτεία οφείλει να καθορίσει το πλαίσιο των αρχών δεοντολογίας, εντός των οποίων θα λειτουργεί η διαφήμιση, και να επιβάλλει, όταν απαιτείται, τις προβλεπόμενες κυρώσεις. β. Παιδεία Σκοπός του εκπαιδευτικού συστήματος είναι η σύμμετρη και ολόπλευρη ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας, ώστε ο αυριανός πολίτης να είναι εξοπλισμένος με τις απαραίτητες για τη ζωή του γνώσεις, με ισχυρή κριτική ικανότητα και αυτόνομη

9 βούληση. Τα εφόδια αυτά θα αποτελέσουν τον ισχυρό πνευματικό και ηθικό θώρακα του ατόμου κατά των σύγχρονων «σειρήνων» του καταναλωτισμού. γ. ΜΜΕ α) Τα ΜΜΕ οφείλουν να επιδείξουν υπευθυνότητα και να συνειδητοποιήσουν την υψηλή κοινωνική αποστολή τους. Θα πρέπει να αναθεωρήσουν την τάση τους για συνεχή προβολή υλιστικών και καταναλωτικών προτύπων (ταύτιση της ευτυχίας με τα καταναλωτικά αγαθά, τάση επίδειξης κ.λπ.). β) Είναι αναγκαία στην εποχή μας η προβολή θετικών προτύπων από τα ΜΜΕ, μέσω των οποίων θα αναδεικνύεται η αξία των πνευματικών και των ηθικών αρετών (πνευματική καλλιέργεια, αλληλεγγύη, αλτρουισμός, κοινωνική και πολιτική συνείδηση κλπ.). δ. Πνευματικοί άνθρωποι Οι πνευματικοί άνθρωποι μπορούν να εμφυσήσουν στους πολίτες το ενδιαφέρον για τα ανθρωπιστικά ιδανικά και τις ηθικές αξίες, οι οποίες δοκιμάζονται τόσο σκληρά από το υλιστικό και καταναλωτικό πνεύμα της εποχής μας. ε. Οικογένεια Η οικογένεια μπορεί να διαδραματίσει ρόλο αποφασιστικής σημασίας στη διάπλαση της προσωπικότητας του ανθρώπου, ιδιαίτερα στα πρώτα στάδια της ζωής του. Μπορεί να συμβάλλει στην α) καλλιέργεια της αίσθησης του μέτρου, β) στη συνειδητοποίηση της έννοιας του εφικτού σε ό,τι αφορά την ικανοποίηση των επιθυμιών και γ) στην καλλιέργεια πνεύματος εγκράτειας και ολιγάρκειας. στ. Η ατομική ευθύνη α) Το άτομο οφείλει να συνειδητοποιήσει ότι ευτυχία και καταναλωτισμός δεν ταυτίζονται. Η προσπάθεια ικανοποίησης των ανατροφοδοτούμενων και εν πολλοίς περιττών καταναλωτικών αναγκών μοιάζει με τον μυθικό «πίθο των Δαναΐδων». Η προσπάθεια πλήρωσης (πλήρωση = γέμισμα) ενός τέτοιου «πίθου» (πίθος = πιθάρι) αποτελεί καθαρή ματαιοπονία. β) Η καλλιέργεια του ενδιαφέροντος για τα κοινά και η απελευθέρωση από το στείρο ατομικισμό είναι χρέος του σύγχρονου ανθρώπου.

10 ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΕΙΣΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ --Έκφραση- Έκθεση, για το Γενικό Λύκειο, τεύχος Α, Αθήνα, ΟΕΔΒ. --Έκφραση- Έκθεση, για το Γενικό Λύκειο, τεύχος Β, Αθήνα, ΟΕΔΒ. --Έκφραση- Έκθεση, για το Γενικό Λύκειο, τεύχος Γ, Αθήνα, ΟΕΔΒ. -- Έκφραση- Έκθεση, τεύχος Α, βιβλίο καθηγητή, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα, ΟΕΔΒ Έκφραση- Έκθεση, τεύχος Β, βιβλίο καθηγητή, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα, ΟΕΔΒ Έκφραση- Έκθεση, τεύχος Γ, βιβλίο καθηγητή, Υπουργείο Παιδείας, διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ». Αθήνα, ΟΕΔΒ. --Θεματικοί κύκλοι, Έκφραση- Έκθεση για το Ενιαίο Λύκειο, Αθήνα, ΟΕΔΒ. --Εμμανουήλ Λουκία- Πάστρα Κατερίνα, επιμέλ. έκδοσ. Μπασματζή Ειρήνη, Έκφραση- Έκθεση Γ Λυκείου, 124 Κριτήρια Αξιολόγησης, Σύγχρονης Θεματολογίας, εκδ. Χατζηθωμά, Θεσσαλονίκη Ζάννη Βασιλική, Έκφραση- Έκθεση, Γ Ενιαίου Λυκείου, Λόγος και Πειθώ, εκδ. Μιχάλη Σιδέρη, Αθήνα Κούτρας Σπυρίδων, Πειστικός Λόγος, τεύχη Α, Β, Γ, εκδ. Σαβάλλας, Αθήνα Κωστάλα Τάνια, Λόγου Σπουδή, Έκθεση-Έκφραση, Γ Λυκείου, τόμοι Α, Β, εκδ. Σαβάλλας, Αθήνα Μητσέλος Αλέξανδρος, Μητσέλος Σπύρος, Έκφραση- Έκθεση για την Γ Λυκείου, Ελληνοεκδοτική, Αθήνα Μπατζίνας Γ., Λούλος, Δ., Έκφραση- Έκθεση, Γ Ενιαίου Λυκείου, 30 κριτήρια αξιολόγησης, εκδ. Ζήτη, Θεσσαλονίκη Νταβαρίνος Παναγιώτης, Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων, Επικοινωνιακά Κείμενα, Σημειώσεις Διδακτικών Παραδειγμάτων για το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας όλων των τάξεων του Γυμνασίου και του Λυκείου, Αθήνα Τσουρέας, Ευστράτιος, Θέματα Σύγχρονου Προβληματισμού, Δοκίμια, τόμοι Α, Β, Γ, Δ, Ε, ΣΤ, εκδ. Ι. Παπαδήμα, Αθήνα Χατζηθωμάς Φωτ., Αλέφαντος Παντ., Λεξικό Αναπτυγμένων Εννοιών, τόμοι Α, Β, Γ, εκδ. «ΦΙΛΙΠΠΟΣ», Θεσσαλονίκη Χατζηθωμάς Φωτ., Μητρούση Ευδοξ., Έκφραση- Έκθεση 31 κριτήρια αξιολόγησης για τη Γ Λυκείου, εκδ. Χατζηθωμά, Θεσσαλονίκη Χατζημωυσιάδης Π., Αθανασίου Μ., Λόγος Αποδεικτικός, Έκφραση-Έκθεση για το Λύκειο και για τις Πανελλαδικές, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2010.

11