ΣΚΙΩΔΗΣ ΕΚΘΕΣΗ (SHADOW REPORT) ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟ ΤΩΝ ΡΟΜΑ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. Δημιουργήθηκε από την ΑΝΤΙΓΟΝΗ

ΑΝΤΙΓΟΝΗ - Κέντρο Πληροφόρησης και Τεκμηρίωσης για το Ρατσισμό, την Οικολογία, την Ειρήνη και τη Μη Βία ΜΗ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ - ΜΗ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ Πτολεμαίων 29Α, 6 ος όροφος, 54630 Θεσσαλονίκη τηλ: +30-2310-285.688, φαξ: +30-2310-222.503 info@antigone.gr www.antigone.gr Skype:antigone.information.centre ΣΚΙΩΔΗΣ ΕΚΘΕΣΗ (SHADOW REPORT) ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟ ΤΩΝ ΡΟΜΑ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Δημιουργήθηκε από την ΑΝΤΙΓΟΝΗ Στο πλαίσιο του έργου DARE-Net Desegregation and Action for Roma in Education Network Ελλάδα, 2014

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Συντομογραφίες 3 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή 4 Κεφάλαιο 2 Μεθοδολογία 5 2.1. Τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν στην έκθεση... 5 2. 2. Μεθοδολογία ανάλυσης των δεδομένων... 6 Κεφάλαιο 3 Νομικό πλαίσιο και πλαίσιο πολιτικής 8 Κεφάλαιο 4 Συγκεκριμένες προτεραιότητες 4.1. Εισαγωγή στην Εθνική Στρατηγική για την Ένταξη των Ρομά... 13 4.2. Προτεραιότητες της Εθνικής Στρατηγικής για ένα εθνικό εκπαιδευτικό σχέδιο... 15 4.3. Περισσότερα για «Εκπαίδευση των Ρομά παιδιών» πρόγραμμα και «Εκπαίδευση των Ρομά παιδιών στην Μακεδονία και στην Θράκη» πρόγραμμα... 19 4.3.1. Εκπαίδευση για Ρομά παιδιά... 19 4.3.2.Εκπαίδευση παιδιών Ρομά σε Μακεδονία και Θράκη... 25 4.4. Εκτίμηση / Αξιολόγηση... 33 4.5. Βασικά βήματα και αναγνωρισμένα κενά στην Στρατηγική... 36 Κεφάλαιο 5 Μελέτη περιπτώσεων. 5.1 Σαμπάνη και λοιποί κατά Ελλάδας (2008): Η εγγραφή σε ξεχωριστή εγκατάσταση στο ίδιο σχολείο... 40 5.2 Σαμπάνη και λοιποί κατά Ελλάδας (2012) : Η εγγραφή σε ξεχωριστή εγκατάσταση του ίδιου σχολείου... 42 5. 3 Lavida κ.λπ. κατά Ελλάδας (2013): Η εγγραφή σε ξεχωριστό σχολείο... 44 Κεφάλαιο 6 Συγκεκριμένο εθνοτικό ζήτημα 6.1. Ρατσισμός κι εξτρεμισμός... 47 6.2 Προκαταλήψεις και διακρίσεις με στόχο τους Ρομά... 50 Κεφάλαιο 7 - Συμπεράσματα και συστάσεις 7. 1 Συμπεράσματα... 53 7. 2 Συστάσεις... 54 Πηγές.... 57 2

Συντομογραφίες Art. CRC EC ECRI ECHR ECtHR ECMI EEC EPSO ERRC ETS EU FRA GHM GNCHR IGOs IPODE NGOs NSRF OSCE RAP SOKADRE TFEU UNESCO UN UNTS Άρθρο Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά του Ρατσισμού και της Μισαλλοδοξίας Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Ευρωπαϊκό Κέντρο για Μειονοτικά Θέματα Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα Απασχόληση, Κοινωνική Πολιτική, Υγεία και Ζητήματα Καταναλωτών Ευρωπαϊκό Κέντρο για τα Δικαιώματα των Ρομά Σειρά Ευρωπαϊκές Συνθήκες Ευρωπαϊκή Ένωση Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ελληνικό Παρατηρητήριο του Ελσίνκι Εθνική Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Διακυβερνητικές Οργανώσεις Ινστιτούτο Παιδείας Ομογενών και Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις Εθνικό Πλαίσιο Στρατηγικής Αναφοράς Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη Περιφερειακό Σχέδιο Δράσης Συντονιστικό Οργανώσεων και Κοινοτήτων για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα των Ρομά στην Ελλάδα Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης Εκπαιδευτική Επιστημονική και Πολιτιστική Οργάνωση των Ηνωμένων Εθνών Ηνωμένα Έθνη Συλλογή Συμβάσεων Ηνωμένων Εθνών 3

Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή Η παρούσα Σκιώδης Έκθεση για την Ελλάδα ετοιμάστηκε στο πλαίσιο του DARE-Net προγράμματος. Δια μέσω αυτού οι εταίροι ανέπτυξαν μια σειρά από δείκτες και μια μεθοδολογία για την παρακολούθηση των σχεδίων στον τομέα της εκπαίδευσης, όπως απορρέουν από τις Εθνικές Στρατηγικές για την Ένταξη των Ρομά. Η σκιώδης έκθεση δέχτηκε επεξεργασία για να καθοδηγήσει τους δείκτες και τη μεθοδολογία για την παρακολούθηση των εκπαιδευτικών σχεδίων στο πλαίσιο των Εθνικών Στρατηγικών για την Ένταξη των Ρομά για την περίοδο 2012-2013. Οι σκιώδεις εκθέσεις από ΜΚΟ είναι ένα εξαιρετικά κατάλληλο εργαλείο για την παρακολούθηση και καταγραφή της κυβερνητικής εργασίας σε ένα συγκεκριμένο ζήτημα. Η μεθοδολογία έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να προσφέρει στήριξη στις κοινότητες Ρομά, που υποτίθεται ότι ωφελούνται από τη δημόσια πολιτική, ώστε να εκφράζουν την άποψή τους για το πώς υλοποιούνται οι δράσεις που συμπεριλαμβάνονται στο εθνικό σχέδιο για την εκπαίδευση (μέσα στις Εθνικές Στρατηγικές). Η έκθεση χωρίζεται σε έξι κεφάλαια. Το Κεφάλαιο 2 αναλύει τη μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε για την ετοιμασία της Σκιώδους Έκθεσης. Αυτό το κεφάλαιο πρέπει να διαβαστεί υπό το πρίσμα του Οδηγού Μεθοδολογίας που επίσης ετοιμάστηκε στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος. Το Κεφάλαιο 3 παρουσιάζει το νομικό πλαίσιο και το πλαίσιο πολιτικής στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα, περιγράφει τη νομοθεσία όπως πραγματικά είναι για το ζήτημα των διακρίσεων και της εκπαίδευσης καθώς και τις εφαρμοζόμενες πολιτικές που παρουσιάστηκαν. Το κεφάλαιο 4 αποτελεί το κύριο σώμα της Σκιώδους Έκθεσης. Εξετάζει συγκεκριμένες προτεραιότητες που αφορούν στον διαχωρισμό των Ρομά που περιλαμβάνονται στο Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο για την Ένταξη των Ρομά. Οι προτεραιότητες, υπό την ομπρέλα δύο προγραμμάτων, «Εκπαίδευση για τα Παιδιά Ρομά» και «Παιδιά Ρομά στη Μακεδονία και τη Θράκη» αναλύονται περαιτέρω, μαζί με τις ειδικές δράσεις των δύο Προγραμμάτων. Το Κεφάλαιο θα σταθεί επίσης στην αξιολόγηση αυτών των προτεραιοτήτων, εντοπίζοντας οποιοδήποτε κενό χρειάζεται να αντιμετωπιστεί στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής. Το κεφάλαιο 5 παρουσιάζει μελέτη περιπτώσεων, συγκεκριμένα ορισμένες που στηρίζονται σε τρεις υποθέσεις εναντίον της Ελλάδας ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, καθώς είναι ενδεικτικές για τις ελλείψεις στην ελληνική Εθνική Στρατηγική. Είναι εξίσου σημαντικές και για την ανάλυση που λαμβάνει χώρα στο επόμενο κεφάλαιο, το οποίο ρίχνει φως στο συγκεκριμένο εθνικό ζήτημα που εμποδίζει τις προσπάθειες για εξάλειψη του διαχωρισμού. Το Κεφάλαιο 6 ορίζει το εθνικό συγκεκριμένο ζήτημα, το οποίο σε αυτήν την περίπτωση αφορά την εθνική διάκριση και τον εξτρεμισμό. Πολλές οργανώσεις εθνικές και διεθνείς έχουν εκφράσει την ανησυχία τους για την άνοδο του εξτρεμισμού και του ρατσισμού. Η κοινότητα Ρομά είναι επίσης στόχος μιας τέτοιας συμπεριφοράς και η διάκριση εις βάρος της εμφανίζεται βαθιά ριζωμένη στην ελληνική κοινωνία. Ένας τομέας όπου διαπιστώνονται διακρίσεις είναι η εκπαίδευση. Ωστόσο, η αντιμετώπιση των διακρίσεων στην εκπαίδευση αποτελεί το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση των διακρίσεων στην κοινωνία και την προώθηση της κοινωνικής ένταξης των Ρομά. Τέλος, το Κεφάλαιο 7 καταλήγει σε συμπεράσματα από τη μελέτη που πραγματοποιήθηκε για την Σκιώδη Έκθεση και παρουσιάζει μια λίστα με βασικές συστάσεις για τη βελτίωση των ελληνικών πολιτικών σε σχέση με τον εκπαιδευτικό διαχωρισμό των Ρομά. 4

Κεφάλαιο 2 Μεθοδολογία Το κεφάλαιο αυτό θα πρέπει να διαβαστεί υπό το πρίσμα του μεθοδολογικού οδηγού που διατίθεται στο πλαίσιο του προγράμματος DARE-net. 2.1. Τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν στην έκθεση Η μεθοδολογία της παρούσας Σκιώδους Έκθεσης βασίζεται σε δεδομένα που συλλέχτηκαν κυρίως από δευτερογενείς πηγές. Οι πηγές αυτές για τον διαχωρισμό των Ρομά συμπεριλαμβάνουν πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν από άλλους συμμετέχοντες σε προηγούμενες έρευνες, εκθέσεις, βιβλία, άρθρα και σχολικά εγχειρίδια και αναφορές των ΜΜΕ. Η έρευνα συμπεριέλαβε τις εκθέσεις που ετοιμάστηκαν και δημοσιεύτηκαν από ελληνικές Κυβερνητικές Οργανώσεις, Ανεξάρτητες Αρχές και ΜΚΟ όπως: το Υπουργείο Παιδείας, το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, ο Συνήγορος του Πολίτη, Η Εθνική Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Το ελληνικό Παρατηρητήριο του Ελσίνκι, η ΜΚΟ «Αντιγόνη» και προγράμματα που εκπονούνται από Πανεπιστήμια (συγκεκριμένες πηγές ενσωματώθηκαν στο κείμενο). Η έκθεση εξέτασε επίσης πληροφορίες που περιέχονται σε εκθέσεις για την Ελλάδα από ποικίλους οργανισμούς των Ηνωμένων Εθνών, της ΕΕ και του Συμβουλίου της Ευρώπης, όπως η UNICEF, η Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού, η Παγκόσμια Τράπεζα, ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά του Ρατσισμού και της Μισαλλοδοξίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κλπ. Άλλοι επίσης διεθνείς και περιφερειακοί οργανισμοί δύνανται να δημοσιεύσουν εκθέσεις για τον Διαχωρισμό των Ρομά στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, όπως ο ΟΑΣΕ,η Ανοικτή Κοινωνική Δικτύωση και το Ευρωπαϊκό Κέντρο για τα Δικαιώματα των Ρομά (συγκεκριμένες πηγές ενσωματώθηκαν στο κείμενο). Η έκθεση περιλαμβάνει επιπρόσθετα και μια αναλυτική περιγραφή του νομικού πλαισίου και του πλαισίου πολιτικής για τον εκπαιδευτικό διαχωρισμό των Ρομά. Παρουσιάζονται επίσης νόμοι και υπουργικές εγκύκλιοι, καθώς και λεπτομέρειες για τα δύο προγράμματα σχετικά με την εκπαίδευση των Ρομά. Για τα τελευταία, οι σχετικές ιστοσελίδες υπήρξαν εξαιρετικά βοηθητικές στην καταγραφή των προτεραιοτήτων και των δράσεων κάθε προγράμματος: του «Εκπαίδευση για τα Παιδιά Ρομά» και του «Παιδιά Ρομά στη Μακεδονία και τη Θράκη». Το κεφάλαιο για τις συγκεκριμένες προτεραιότητες (Κεφάλαιο 4) ενσωματώνει μέχρι και μια αξιολόγηση των προτεραιοτήτων. Αυτή η αξιολόγηση βασίζεται σε δευτερογενή δεδομένα, συγκεκριμένα τις εκθέσεις των φορέων παρακολούθησης που συστήθηκαν υπό τις διεθνείς και περιφερειακές συμβάσεις στις οποίες συμμετέχει το κράτος, οι οποίοι συνήθως ελέγχουν την εφαρμογή των κρατικών δεσμεύσεων και δημοσιεύουν συστάσεις που θα πρέπει να ακολουθηθούν για το βέλτιστο δυνατό αποτέλεσμα. Για τη μελέτη περιπτώσεων, η Σκιώδης Έκθεση, προκειμένου να ρίξει φως στον ρόλο του ρατσισμού και του εξτρεμισμού στον σχολικό διαχωρισμό, παρουσιάζει αυτές τις περιπτώσεις διαχωρισμού που έφεραν την Ελλάδα ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Εξαιρουμένων των δυσκολιών για την πραγματοποίηση μιας έρευνας πεδίου, αυτές οι περιπτώσεις είναι οι πλέον σημαντικές αναφορικά με τους δείκτες που τέθηκαν μέσα στο πρόγραμμα. 5

Συνέβαλαν επίσης στο να διαμορφώσει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου σημαντικά στάνταρτς σε σχέση με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Η έκθεση επίσης περιέχει πληροφορίες για την εφαρμογή των αποφάσεων του ΕΔΔΑ. Περισσότερες πληροφορίες για τις πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα Σκιώδη Έκθεση βρίσκονται στις «Πηγές» του παρόντος κειμένου που περιλαμβάνει λίστα βιβλιογραφίας, αναφορών, συμβάσεων κλπ. Ο αναγνώστης θα μπορεί να βλέπει τις πηγές καθώς διαβάζει το κείμενο μέσω των υποσημειώσεων που ενσωματώνουν αναφορές σε αυτές. Όλα τα δεδομένα θεωρούνται έγκυρα, καθώς βασίζονται σε καλά πληροφορημένες και αμερόληπτες απόψεις αξιόπιστων πηγών. 2. 2. Μεθοδολογία ανάλυσης των δεδομένων Η μέθοδος ανάλυσης των δεδομένων που χρησιμοποιήθηκε στη Σκιώδη Έκθεση είναι περιγραφική με στοιχεία ποιοτικής έρευνας. Προσδιορίζοντας συγκεκριμένα ζητήματα, σχετικά δεδομένα συλλέχτηκαν και εκ των υστέρων παρουσιάστηκαν μέσω της μορφής της περιγραφής. Αυτό ισχύει κυρίως για το κύριο κεφάλαιο της Έκθεσης, τις συγκεκριμένες προτεραιότητες. Οι προτεραιότητες της Εθνικής Στρατηγικής ορίστηκαν και στη συνέχεια τοποθετήθηκαν σε κατηγορίες με βάση συγκεκριμένες δράσεις για την υλοποίησή τους. Ακολουθεί η περιγραφή του πώς οι δράσεις αυτές θα πραγματοποιηθούν. Σε αυτό το τμήμα η παρουσίαση των πληροφοριών μέσω πινάκων χρησιμοποιήθηκε προκειμένου να έχει ο αναγνώστης πρόσβαση σε καλύτερη και εύκολα κατανοητή περιγραφική ανάλυση. Αυτή η προσέγγιση συνέβαλε σε μια ολιστική οπτική για τις δράσεις σε κάθε πρόγραμμα πολιτικής. Το ίδιο ισχύει και για το κεφάλαιο που παρουσιάζει τη μελέτη περιπτώσεων. Τα δεδομένα των υποθέσεων του ΕΔΔΑ εναντίον της Ελλάδας παρουσιάστηκαν προκειμένου να επισημανθούν οι κύριες ανεπάρκειες που πρέπει να αντιμετωπίσει η ελληνική Κυβέρνηση ώστε να δοθεί αποτελεσματική λύση στο ζήτημα του εκπαιδευτικού διαχωρισμού των Ρομά. Αυτό το κεφάλαιο παρείχε επίσης την ευκαιρία για την πραγματοποίηση συγκριτικής ανάλυσης που παρουσιάζεται στο κεφάλαιο για το εθνικό συγκεκριμένο ζήτημα. Η σύγκριση φανέρωσε ότι ο κοινός παρανομαστής στις περιπτώσεις ήταν ο ρατσισμός. Αυτό επέτρεψε στην έρευνα να κατευθυνθεί προς την αντιμετώπιση του κυρίαρχου ζητήματος του ρατσισμού και του εξτρεμισμού στην Ελλάδα. Το τελικό κεφάλαιο με συμπεράσματα και συστάσεις βασίζεται στην κριτική αντίληψη και την ποιοτική ανάλυση του συγγραφέα. Η εξέταση του υλικού που συγκεντρώθηκε και μια προτεινόμενη ανάγνωση των συστάσεων από τα υπόλοιπα ενδιαφερόμενα μέρη συνέβαλαν στη διαμόρφωση γενικών συμπερασμάτων που καλύπτουν όλη την έκθεση. Καθ όλη τη διάρκεια της έκθεσης στεκόμαστε σε συγκεκριμένα δεδομένα και ευρήματα. Αυτό γίνεται για να δει ο αναγνώστης τι θεωρεί ο συγγραφέας καθοριστικό για τη διερεύνηση των ζητημάτων που σχετίζονται με τον διαχωρισμό των Ρομά. Στόχος είναι να επισημανθούν σημεία και να προκαλέσουν τον αναγνώστη να ψάξει και να αναρωτηθεί για συγκεκριμένα ζητήματα. Επιπρόσθετα, ο συγγραφέας 6

ελπίζει ότι, ρίχνοντας φως σε συγκεκριμένα θέματα, θα βοηθήσει άλλους ερευνητές που ίσως χρησιμοποιήσουν την Έκθεση ως δευτερογενή πηγή πληροφόρησης. Τέλος, η μορφή αυτής της Σκιώδους Έκθεσης βασίστηκε στις οδηγίες που παρείχαν οι όροι αναφοράς του προγράμματος DARE-net που κοινοποιήθηκαν σε όλους τους εταίρους του προγράμματος. Κάθε κεφάλαιο έπρεπε ως απαιτούμενο να συμπεριλαμβάνει συγκεκριμένες πληροφορίες και να λαμβάνει υπόψη το σύνολο των δεικτών στους όρους αναφοράς. Οι όροι αναφοράς ήταν καθοριστικοί για τον διαμόρφωση του κάθε κεφαλαίου και των πληροφοριών που αυτό ενσωμάτωνε. 7

Κεφάλαιο 3 Νομικό πλαίσιο και πλαίσιο πολιτικής Ο σκοπός αυτού του κεφαλαίου είναι η εξέταση του τρέχοντος νομικού πλαισίου και του πλαισίου πολιτικής στην Ελλάδα αναφορικά με το δικαίωμα στην εκπαίδευση και το δικαίωμα στην ισότητα, τις νομοθετικές δράσεις που ελήφθησαν προκειμένου να διασφαλιστεί η προστασία αυτών των δικαιωμάτων για τα παιδιά Ρομά και τις πολιτικές που εισήχθησαν για την εφαρμογή τους. Το ελληνικό νομοθετικό πλαίσιο εγγυάται τη σχολική παρακολούθηση για όλα τα παιδιά, Ελλήνων ή αλλοδαπών, από την ηλικία των 6 ετών έως την ηλικία των 15 (6 χρόνια δημοτικό σχολείο και 3 χρόνια Γυμνάσιο). Η εκπαίδευση είναι υποχρεωτική και εφαρμόζεται για όλα τα παιδιά ανεξάρτητα από το καθεστώς διαμονής (νόμιμο ή παράτυπο) των γονέων τους. Σύνταγμα Ελλάδας 1 : Άρθρο 14 (Ισότητα) και Άρθρο 16 (Παιδεία) -> Συγκεκριμένα: Άρθρο 16(4): Όλοι οι Έλληνες έχουν δικαίωμα δωρεάν παιδείας, σε όλες τις βαθμίδες της, στα κρατικά εκπαιδευτήρια. Tο Kράτος ενισχύει τους σπουδαστές που διακρίνονται, καθώς και αυτούς που έχουν ανάγκη από βοήθεια ή ειδική προστασία, ανάλογα με τις ικανότητές τους. Νόμος 3304/2005 2 : Το Κεφάλαιο II του Νόμου 3304/2005 θεσπίζει το εύρος του, το οποίο εκτείνεται προς τη δημόσια και την ιδιωτική σφαίρα και καλύπτει την εργασία, την κοινωνική προστασία, την εκπαίδευση και την πρόσβαση στα δημόσια αγαθά και υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένης της στέγασης. Νόμος 2910/2001 3 : Άρθρο 40 ορίζει ότι όλα τα παιδιά που γεννιούνται από γονείς με ιθαγένεια τρίτων χωρών και κατοικούν στην Ελλάδα έχουν το δικαίωμα για δημόσια εκπαίδευση. Νόμος 3386/2005 4 : Άρθρο 72 επαναθεσπίζει το πλαίσιο του παραπάνω άρθρου που εξασφαλίζει το δικαίωμα σε παιδιά από τρίτες χώρες που ζουν στην Ελλάδα να έχουν πρόσβαση στη δημόσια εκπαίδευση. Στην πράξη, οι σχολικές αρχές εγγράφουν αλλοδαπά παιδιά ακόμα και αν δεν διαθέτουν τα απαραίτητα έγγραφα, όπως σχολικά πιστοποιητικά ή πιστοποιητικά γεννήσεως που απαιτούνται για την εγγραφή. Το ίδιο ισχύει και για τα παιδιά Ρομά που ίσως δεν διαθέτουν πιστοποιητικά κατοικίας σε κάποιο συγκεκριμένο δήμο ή μπορεί να έχουν εγγραφεί όταν ήταν σε ηλικία διαφορετική από αυτή που προβλέπεται από το νόμο (πχ. 6 ετών για το δημοτικό σχολείο και από το 2008 5 ετών για την υποχρεωτική προσχολική αγωγή). 1 <http://www.hellenicparliament.gr/userfiles/f3c70a23-7696-49db-9148-f24dce6a27c8/001-156%20aggliko.pdf>. 2 «Εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανεξαρτήτως φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκευτικων ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού», Εφημερίδα της Κυβερνήσεως A 16/27-01-2005. 3 «Είσοδος και παραμονή αλλοδαπών στην Ελληνική Επικράτεια», Εφημερίδα της Κυβερνήσεως A 91/02-05-2001. 4 «Είσοδος, διαμονή και κοινωνική ένταξη υπηκόων τρίτων χωρών στην Ελληνική Επικράτεια, Εφημερίδα της Κυβερνήσεως A 212/23-08-2005. 8

Η Ελλάδα εξασφαλίζει μέσω του νομοθετικού της πλαισίου εκπαίδευση για όλα τα παιδιά, γηγενή ή αλλοδαπά, από την ηλικία των 6 έως την ηλικία των 15 (6 χρόνια δημοτικό σχολείο και 3 χρόνια Γυμνάσιο). Η μη υποχρεωτική δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Λύκειο), σύμφωνα με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1997, συνίσταται στα Ενοποιημένα Ανώτερης Δευτεροβάθμιας Γενικής Παιδείας Σχολεία «Ενιαία Λύκεια» και στα Τεχνικά Επαγγελματικά Λύκεια («ΤΕΕ»). Οι μαθητές μπορούν να μεταγραφούν από τον έναν τύπο σχολείου στον άλλον. Σχετικά με τον πρώτο, οι σπουδές διαρκούν 3 έτη και μετά την αποφοίτηση διενεργείται ένας ανταγωνιστικής φύσεως εθνικός διαγωνισμός που δίνει πρόσβαση στα Πανεπιστήμια ή στα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα. Σχετικά με το δεύτερο, η διάρκεια των σπουδών είναι είτε δύο (Α επίπεδο) είτε τρία χρόνια (Β επίπεδο) 5. Η εκπαίδευση είναι ανοιχτή σε όλα τα παιδιά ανεξάρτητα από το καθεστώς διαμονής των γονέων τους (νόμιμο ή παράτυπο). Η διαπολιτισμική εκπαίδευση στην Ελλάδα εξελίχθηκε ως απάντηση σε μια σειρά παραγόντων 6 : τη χαμηλή σχολική απόδοση παιδιών από γηγενείς μειονότητες (συγκεκριμένα οι Ρομά καθώς και οι Μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης). Την ανάγκη για προσαρμογή στα στάνταρτς της ΕΕ αναφορικά με τη διαπολιτισμική εκπαίδευση και την εκπαίδευση των παιδιών των μειονοτήτων ειδικά. Την άφιξη σχεδόν μισού εκατομμυρίου μεταναστών (σε μεγάλο βαθμό χωρίς χαρτιά) κατά τη διάρκεια του πρώτου μισού της δεκαετίας του 1990 και την ανάγκη να εγγραφούν και να ενταχθούν τα παιδιά τους στα ελληνικά σχολεία. Η ελληνική πολιτική διαπολιτισμικής εκπαίδευσης εγκαινιάστηκε με τον Νόμο 2413/1996 7 που θέσπισε το ΙΠΟΔΕ (Ινστιτούτο Παιδείας Ομογενών και Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης). Το δεύτερο συστατικό της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα υπήρξαν οι τάξεις υποδοχής και στήριξης. Οι τάξεις υποδοχής συγκροτήθηκαν πρώτη φορά στα Γυμνάσια και στα Λύκεια στη δεκαετία του 1980, κυρίως στην περιοχή της Θεσσαλονίκης για τα παιδιά των παλιννοστούντων ομογενών 8. Ο Νόμος 1894/1990 9 αναθεώρησε τον Ν. 1404/1983 σχετικά με τις τάξεις υποδοχής, ενσωμάτωσε τις τάξεις αυτές στο διαδεδομένο δημόσιο σχολικό σύστημα και επικεντρώθηκε σε 5 I. Dimitrakopoulos, (2004), Αναλυτική Έκθεση για την Εκπαίδευση στην Ελλάδα (2003), Εθνικό Κέντρο Επαφής για την Ελλάδα ΑΝΤΙΓΟΝΗ, Κέντρο Πληροφόρησης και Τεκμηρίωσης, Αθήνα, πρόσβαση σε <http://fra.europa.eu/fra/material/pub/raxen/4/edu/r4- EDU-EL.pdf> and G. Mavrommatis, (2004), Οι Ρομά στη δημόσια εκπαίδευση, RAXEN και ΑΝΤΙΓΟΝΗ (Εθνικό κέντρο επαφής για την Ελλάδα, διαθέσιμο σε: <http://dikadirom.gr/assets/studies/studies%20and%20researches_iii/roma %20in%20Public%20Education_Raxen_National%20Focal%20Point%20for%20Greece.pdf>. 6 A. Triandafyllidou and H. Kouki, Λόγοι και Πρακτικές Ανεκτικότητας και Πολιτισμικής Ποικιλομορφίας στην Ελλάδα, 2012, διαθέσιμο σε: <http://cadmus.eui.eu/bitstream/handle/1814/22318/accept _PLURALISM_2012_08_Finalcountryreport_Greece.pdf?sequence=1>, p. 40. 7 «Η ελληνική παιδεία στο εξωτερικό, διαπολιτισμική εκπαίδευση και άλλες διατάξεις», Εφημερίδα της Κυβερνήσεως A 124/14-06-1996. 8 G. Markou, Η Διαπολιτισμική Εκπαίδευση στην πολυπολιτισμική Ελλάδα, European Journal of Intercultural Studies 1993, Vol.4:3, pp. 32-43 and M. Damanakis, Η Ευρωπαϊκή και Διαπολιτισμική Διάσταση στην Ελληνική Εκπαίδευση, European Educational Research Journal 2005, Vol.4:1, pp. 79-88. 9 «Για την Ακαδημία Αθηνών και άλλες διατάξεις», Εφημερίδα της Κυβερνήσεως A 110/27-08-1990. 9

μαθήματα ελληνικής γλώσσας, κουλτούρας και ιστορίας για μαθητές που δεν είχαν την ελληνική ως μητρική γλώσσα. Ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα είναι τα ειδικά προγράμματα που συγχρηματοδοτούνται από το ελληνικό κράτος και την ΕΕ, που φροντίζουν για τις ανάγκες των Μουσουλμανοπαίδων στη Δυτική Θράκη, παιδιών Ρομά και παιδιών από οικογένειες μεταναστών και παλιννοστούντων ομογενών 10. Αυτά τα προγράμματα τρέχουν από το 1997 και έχουν διαθέσει εξειδικευμένα εγχειρίδια σχετικά με τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσας, την εκπαίδευση των δασκάλων ως προς την διαπολιτισμική προσέγγιση και ειδικές πρωτοβουλίες διαπολιτισμικών εκπαιδευτικών δράσεων. Μέχρι το 1984, το ελληνικό κράτος δεν είχε δείξει κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την σχολική απόδοση των παιδιών από τη Ρομά μειονότητα. Μάλιστα, έγγραφο ομάδας εργασίας Υπουργείου με ημερομηνία της 27 ης Μαρτίου 1986 για τα παιδιά Ρομά, κατηγορούσε τις οικογένειές τους για το ότι δεν παρακολουθούσαν σχολείο ή είχαν πολύ χαμηλή απόδοση 11. Το 1987 έγινε μια πρώτη απόπειρα να μελετηθούν τα ζητήματα της εκπαίδευσης των παιδιών Ρομά και να προσδιοριστούν τα σχετικά προβλήματα μέσα από τη συνεργασία του Υπουργείου Παιδείας (Γενική Γραμματεία Λαϊκής Επιμόρφωσης), του Υπουργείου Υγείας και του Υπουργείου Εσωτερικών. Η σχετική μελέτη που κυκλοφόρησε από τη Γενική Γραμματεία Λαϊκής Επιμόρφωσης πρότεινε για πρώτη φορά μια διαφορετική προσέγγιση για την ανάλυση των εκπαιδευτικών ζητημάτων των παιδιών Ρομά με μια αντίληψη αναγνώρισης της πολιτισμικής τους ιδιαιτερότητας και αντιμετώπισης των αιτιών που βρίσκονταν στη ρίζα της σχολικής τους αποτυχίας. Έπρεπε να φτάσουμε στο έτος 1993 για να εκδοθεί από το Υπουργείο Παιδείας μια εγκύκλιος (Εγκύκλιος Γ1/1126, 17 Σεπτεμβρίου 1993) που καλούσε όλες τις Διευθύνσεις και τα Περιφερειακά Γραφεία, καθώς και τους δασκάλους και τους σχολικούς διευθυντές να συνεργαστούν σε μια ειδική προσπάθεια να ενταχθούν τα παιδιά Ρομά στα δημόσια σχολεία. Σύμφωνα με τους Πίτσιου και Λάγιο 12 αυτή η αργή συνειδητοποίηση ότι χρειαζόταν μια ειδική προσέγγιση για την ένταξη των παιδιών Ρομά στο εκπαιδευτικό σύστημα οφειλόταν κατά μεγάλο βαθμό στη Λευκή Βίβλο που κυκλοφόρησε από τους Υπουργούς Παιδείας των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας στις 22 Μαΐου 1989 αναφορικά με την εκπαίδευση των Ρομά και τη διαπολιτισμική παιδεία γενικά. Το άρθρο 72 του Νόμου 3386/2005 (προηγουμένως άρθρο 40 του Νόμου 2910/2001) ορίζει ότι όλα τα παιδιά που γεννιούνται από υπηκόους τρίτων κρατών που ζουν στην Ελλάδα έχουν δικαίωμα στη δημόσια παιδεία. Στην πράξη, οι σχολικές αρχές εγγράφουν αλλοδαπούς μαθητές, ακόμα και αν δεν διαθέτουν τα απαραίτητα έγγραφα, όπως σχολικά πιστοποιητικά και πιστοποιητικά γεννήσεως που απαιτούνται για την εγγραφή τους. Το ίδιο ισχύει και για τα παιδιά Ρομά που πιθανώς δεν διαθέτουν πιστοποιητικά διαμονής σε ένα συγκεκριμένο δήμο ή μπορεί να έχουν εγγραφεί στο σχολείο σε διαφορετική ηλικία από εκείνη που προβλέπεται από τον 10 Triandafyllidou and Kouki, op. cit., p. 42. 11 Ibid., p. 44. 12 H. Pitsiou and V. Lagios (2007) Η θέση των τσιγγανοπαίδων στο σχολείο και οι εκπαιδευτικές πρακτικές του ΥΠΕΠΘ για την εκπαίδευση τους [the position of Roma children in school and the educational practices of the Ministry of education for their schooling], παρουσιάστηκε στο 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο του Ινστιτούτου Εφαρμοσμένης Παιδαγωγικής και Εκπαίδευσης, Αθήνα, 4-6 Μαΐου 2007, διαθέσιμο σε: <http://www.elliepek.gr/documents/4o_synedrio_eisigiseis/16_22.pdf >. 10

νόμο (πχ. 6 ετών για το Δημοτικό και από το 2008 5 ετών για την υποχρεωτική προσχολική αγωγή). Ένα σημαντικό βήμα έγινε μέσω της εισαγωγής του προαναφερόμενου Νόμου 3304/2005 για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανεξάρτητα από φυλετική ή εθνική καταγωγή, θρησκευτικές ή άλλες πεποιθήσεις, αναπηρίας, ηλικίας ή σεξουαλικού προσανατολισμού στο πεδίο της εργασίας (συνυπογράφηκε από τον Υπουργό Παιδείας). Ο νόμος αυτός διόριζε τρεις εξειδικευμένους φορείς υπεύθυνους για την προώθηση της ίσης μεταχείρισης: τον Συνήγορο του Πολίτη, την Επιθεώρηση Εργασίας και την Επιτροπής Ίσης Μεταχείρισης. Ο Συνήγορος του Πολίτη διαχειρίζεται υποθέσεις παραβίασης της αρχής της ίσης μεταχείρισης από δημόσιους φορείς, επομένως μπορεί να εξετάζει περιπτώσεις διάκρισης που συμβαίνουν στο δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα. Μάλιστα, το Γραφείο του Συνηγόρου έχει συχνά μιλήσει για ζητήματα που σχετίζονται με την εκπαίδευση των παιδιών Ρομά 13. Τον Οκτώβριο του 2008, το Υπουργείο Παιδείας εξέδωσε μια εγκύκλιο 14 στην οποία έδινε έμφαση στη συμπερίληψη των παιδιών Ρομά στις τάξεις υποδοχής και ενισχυτικής/υποστηρικτικής διδασκαλίας και παρουσίασε ένα πλαίσιο για τη σύσταση και λειτουργία αυτών. Δύο χρόνια αργότερα, στις 20 Αυγούστου 2010 το Υπουργείο Παιδείας κυκλοφόρησε ακόμα μια ειδική εγκύκλιο 15 που επισήμαινε την υποχρέωση των σχολικών διευθυντών να υποστηρίζουν και να ενθαρρύνουν την εγγραφή και συμμετοχή των παιδιών Ρομά στα σχολεία. Η εγκύκλιος τους υπενθύμισε ότι τα παιδιά Ρομά διαθέτουν μια ειδική Κάρτα Μαθητή που τα ακολουθεί από σχολείο σε σχολείο. Λόγω των συχνών μετακινήσεων των οικογενειών τους αυτή η Κάρτα επιτρέπει στα σχολεία να αναζητούν την σχολική πορεία του παιδιού και να διασφαλίζουν τη συνέχεια της σχολικής του διαδρομής. Το υπουργείο έτσι καλούσε τους σχολικούς διευθυντές να εγγράφουν παιδιά ακόμα και χωρίς τα απαιτούμενα πιστοποιητικά (απόδειξης κατοικίας), ακόμα και αν ήταν μεγαλύτερα σε ηλικία από την τάξη που θα παρακολουθούσαν. Τόνισε ότι η ισότητα όλων των πολιτών είναι Συνταγματικά κατοχυρωμένη και δεν πρέπει να παραβιάζεται και ότι ο οποιοσδήποτε δισταγμός να εγγράψουν ή προσπάθεια διαχωρισμού των παιδιών Ρομά από τα μη Ρομά αποτελούν παραβίαση αυτής της αρχής και εισάγουν διάκριση μεταξύ των Ελλήνων πολιτών, ενώ αντιπαρέρχονται τις υποχρεώσεις για την Ελλάδα που πηγάζουν από διεθνείς συμβάσεις (όπως η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Παιδιών και η Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου). Η εγκύκλιος ενθάρρυνε τη συνεργασία μεταξύ των σχετικών υπηρεσιών (υπηρεσίες υγείας πχ. για τον εμβολιασμό των παιδιών και υπηρεσίες γενικής υποστήριξης των οικογενειών) για την επιτυχή ένταξη των παιδιών Ρομά στο εθνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Από το 2011 και την εισαγωγή των Εθνικών Στρατηγικών Ένταξης των Ρομά, η Ελλάδα έχει εφαρμόσει πολιτικές κινήτρων για να αυξηθεί η σχολική 13 Στην πραγματικότητα εγκαινιάζεται ένα ειδικό γραφείο για τους Ρομά. Η επίσημη ιστοσελίδα για τον Συνήγορο του Ρομά: <http://www.synigoros.gr/?i=maps.el>. Οι Ετήσιες Εκθέσεις του Συνηγόρου περιέχει πάντοτε συγκεκριμένο τμήμα για τις διακρίσεις στην εκπαίδευση των Ρομά. Βλέπε i.e. Ετήσια Έκθεση 2013, σ. 104 και επόμενες. 14 116184/Γ1/10-9-2008. 15 Φ.3/960/102679/Γ1. 11

παρακολούθηση μέσω δύο προγραμμάτων «Εκπαίδευση των Παιδιών Ρομά» 16 και «Παιδιά Ρομά στη Μακεδονία και τη Θράκη» 17. Μετά την απόφαση του ΕΔΔΑ στην υπόθεση Σαμπάνης και Άλλοι κατά Ελλάδας (2008) και στις 22 Φεβρουαρίου 2011 ο Αντεισαγγελέας του Αρείου Πάγου εξέδωσε μια σχετική «Επείγουσα Γραπτή Διαταγή» 18 (με Αριθμό Πρωτοκόλλου 720/22-02-2011) που απευθυνόταν σε όλους τους κατά τόπους εισαγγελείς της Ελλάδος και ακολουθούσε μια επιστολή (16 Φεβρουαρίου 2011) εκ μέρους του «Συντονιστικού Οργανώσεων και Κοινοτήτων για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα των Ρομά στην Ελλάδα» (ΣΟΚΑΔΡΕ) ζητώντας τους να διερευνούν πολύ προσεκτικά περιπτώσεις εκπαιδευτικού αποκλεισμού και περιθωριοποίησης των παιδιών Ρομά σε «σχολεία-γκέτο», που έρχονται σε αντίθεση με τον ελληνικό νόμο, ενώ ακολουθούσε αρκετές εγκυκλίους και άλλες ξεκάθαρες οδηγίες από το ίδιο το Γραφείο Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου 19. Σύμφωνα με την ως άνω Διαταγή ο Αντεισαγγελέας του Αρείου Πάγου ζητούσε επισήμως από όλους τους κατά τόπους εισαγγελείς της Ελλάδας «να φροντίσουν να καταπολεμήσουν το φαινόμενο του αποκλεισμού των Ρομά στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, έτσι ώστε κάθε φοβική νοοτροπία έναντι των παιδιών Ρομά να εξαλειφθεί και να διασφαλιστεί η ανεμπόδιστα ισότιμη χωρίς αποκλεισμούς ή διακρίσεις ένταξή τους σε όλες τις κρατικές δομές». Αξίζει να σημειωθεί ότι μολονότι το προαναφερόμενο έγγραφο («Διαταγή») της Εισαγγελίας δεν αναφέρεται αυστηρά σε συγκεκριμένες προβλέψεις της ελληνικής νομοθεσίας κατά των διακρίσεων, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τουλάχιστον η συγκεκριμένη νομοθετική αρχή συνειδητοποίησε πλήρως την εξέχουσα σημασία της επιβολής του υπάρχοντος νομικού πλαισίου για την καταπολέμηση των διακρίσεων. 16 Η επίσημη ιστοσελίδα του προγράμματος: <http://www.keda.gr/roma/>. 17 Η επίσημη ιστοσελίδα του προγράμματος: <http://roma.eled.auth.gr/ >. 18 Ελληνικό Παρατηρητήριο του Ελσίνκι, Καταλυτική παρέμβαση του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου για τον εκπαιδευτικό αποκλεισμό των Ρομά, 21 Μαρτίου 2011, <http://cm.greekhelsinki.gr/index.php?sec=192&cid=3741>. 19 Ibid. 12

Κεφάλαιο 4 Συγκεκριμένες προτεραιότητες 4.1. Εισαγωγή στην Εθνική Στρατηγική για την Ένταξη των Ρομά Όπως είδαμε και στο προηγούμενο κεφάλαιο, η Ελλάδα, ως ευρωπαϊκό κράτος-μέλος, εισήγαγε εθνικές στρατηγικές για την κοινωνική ένταξη και την ισότιμη αντιμετώπιση των Ρομά. Αυτές οι στρατηγικές συμπεριλαμβάνουν εθνικές πολιτικές στον τομέα της εκπαίδευσης. Επομένως, οι συγκεκριμένες προτεραιότητες για ένα εθνικό στρατηγικό σχέδιο μπορούν να αντλούνται από δυο εθνικές στρατηγικές για την ένταξη των Ρομά του 2001-2008 και 2012-2020. 20 Εφόσον η πρώτη στρατηγική έχει ήδη ολοκληρωθεί και αξιολογηθεί, θα επικεντρωθούμε κυρίως στην πιο πρόσφατη στρατηγική που θα λήξει το 2020. Πρώτον, είναι σημαντικό να σημειώσουμε διαπιστώσεις σε σχέση με την πρώτη στρατηγική, δεδομένου ότι έπαιξε κυρίαρχο ρόλο στη διαμόρφωση της τρέχουσας στρατηγικής. Η στρατηγική προσέγγιση της Εθνικής Στρατηγικής για την Κοινωνική Ένταξη των Ρομά 2012-2020 ακολουθεί τη λογική που τέθηκε από το προγενέστερο Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης για την Κοινωνική Ένταξη των Ελλήνων Ρομά (2001-2008), ενώ ταυτόχρονα υιοθετεί συγκεκριμένες τακτικές δράσης που αντανακλούν τα ευρήματα της αξιολόγησης των αποτελεσμάτων των παρεμβάσεων που εμπεριέχονται στη μελέτη, συγχρηματοδοτούμενη από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, Απογραφή της Τρέχουσας Κατάστασης των Ρομά στην Ελλάδα 21. Ο βασικός στόχος του Ολοκληρωμένου Σχεδίου Δράσης για την Κοινωνική Ένταξη των Ελλήνων Ρομά (2001-2008) ήταν η υλοποίηση μιας πολιτικής στέγασης για τους Έλληνες Ρομά, σε συνδυασμό με άλλα μέτρα για τη στήριξη και προώθηση της κοινωνικής τους ένταξης (επιμόρφωση, εκπαίδευση, προώθηση στην αγορά εργασίας, πρόβλεψη για υπηρεσίες υγείας και πολιτισμικών και αθλητικών παροχών). Ένα βασικό συμπέρασμα από την αξιολόγηση του Ολοκληρωμένου Σχεδίου Δράσης (2001-2008) ήταν ότι ενώ σε όρους σχεδιασμού απαντούσε στην επείγουσα ανάγκη για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στη βάση των αναγνωρισμένων αιτημάτων και προβλημάτων των Ελλήνων Ρομά, σε επιχειρησιακό επίπεδο η παραπάνω βασική επιλογή δεν εξασφαλιζόταν, λόγω των ακολούθων παραγόντων: 1. την οργανωσιακή αδυναμία ενός οιονεί Ολοκληρωμένου Επιχειρησιακού Προγράμματος που δεν απέκτησε ουσιαστικά ποτέ πλήρως επιχειρησιακή δομή, υποδομή ή υλοποίηση και μηχανισμούς παρακολούθησης ή πάνω από όλα, ένα μοναδικό κέντρο υπεύθυνο για το συντονισμό των ποικίλων δράσεων. 2. την απόφαση να υιοθετηθεί μια θεματική (κάθετη) αντί για μια χωρική (οριζόντια) προσέγγιση για την παρέμβαση. 20 Οι στρατηγικές βρίσκονται στα αγγλικά σε at <http://ec.europa.eu/justice/discrimination/roma-integration/greece/nationalstrategy/national_en.htm> 21 Βλέπε το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο για τους Ρομά (από εδώ και στο εξής Εθνική Στρατηγική για τους Ρομά), Δεκέμβριος 2011, σε < http://ec.europa.eu/justice/discrimination/files/roma_greece_strategy_en.pdf > 13

3. την αποτυχία να υπάρξουν διαθέσιμοι πόροι σε τακτική, συστηματική βάση. 4. τη σταδιακή υποβάθμιση των παρεμβάσεων κατά τη διάρκεια της υλοποίησης ως αποτέλεσμα της απουσίας αυστηρών προδιαγραφών και έλλειψης μηχανισμών αξιολόγησης και παρακολούθησης. Λαμβάνοντας υπ όψιν τις ελλείψεις της προγενέστερης προγραμματικής περιόδου, η Εθνική Στρατηγική για την Κοινωνική Ένταξη των Ρομά 2012-2020 έθεσε τους ακόλουθους στόχους 22 : τη συστηματική και περιεκτική απογραφή της τρέχουσας κατάστασης μια επανεξέταση της ορθολογικότητας των σχεδιαστικών προτεραιοτήτων, βασισμένων στα αποτελέσματα της προαναφερόμενης απογραφής έναν επαναπροσδιορισμό των προτεραιοτήτων σε βραχυ-, μεσο- κι μακρο-πρόθεσμο επίπεδο, στηριζόμενο στις υπάρχουσες ανάγκες της ομάδας στόχου και των διαθέσιμων πόρων (ανθρώπινων και οικονομικών) τη θέσπιση ενός διοικητικού μηχανισμού για την ολοκληρωμένη διαχείριση της εθνικής στρατηγικής. Επιπρόσθετα, υπάρχει η πρόθεση να αναπτυχθεί ένα μακροπρόθεσμο Πολύ- Τομεακό Σχέδιο Δράσης το οποίο θα λάβει συγκεκριμένη μορφή στη βάση των αρχών κοινωνικού επιχειρησιακού σχεδιασμού ανά τομέα (τομεακά επιχειρησιακά σχέδια), σε περιφερειακό επίπεδο (διαδικασία από την κορυφή στη βάση), με ολοκληρωμένες παρεμβάσεις προς υλοποίηση στους δήμους και τις τοπικές κοινότητες της χώρας και με την απαραίτητη συνέργεια μεταξύ των διαφορετικών επιπέδων και παρεμβάσεων -- τόσο ανά τομέα όσο και χωροταξικά. Οι σημαντικότερες συγκεντρώσεις των εγκαταστημένων πληθυσμών Ρομά εντοπίζονται σε μεγάλα αστικά κέντρα και σε αγροτικές περιοχές, όπου εμφανίζονται και οι περισσότερες ευκαιρίες για εργασία. Οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις των Ρομά (πάνω από 1000 οικογένειες) εντοπίζονται σε τέσσερις (4) περιοχές (Ανατολική Μακεδονία Θράκη, Θεσσαλία, Δυτική Ελλάδα και Κεντρική Μακεδονία). 23 Ο όγκος του Ρομά πληθυσμού (κυρίως των μεγαλύτερων σε ηλικία ομάδων) συνεχίζει να είναι αναλφάβητος και μολονότι η σχολική φοίτηση είναι περισσότερο συνηθισμένη μεταξύ των νεώτερων Ρομά παρά στους γονείς τους και τους παππούδες τους, η εμπλοκή τους στην εκπαιδευτική διαδικασία χαρακτηρίζεται ακόμα ως ανεπαρκής για την ενίσχυση και βελτίωση του επαγγελματικού τους καθεστώτος και κινητικότητας. Τα περισσότερα Ρομά παιδιά ηλικίας 12 και άνω εγκαταλείπουν το σχολείο προκειμένου να βρουν εργασία και να συμπληρώσουν το οικογενειακό εισόδημα. Η σχολική παρακολούθηση συχνά διακόπτεται εξαιτίας της αλλαγής διαμονής, οικονομικών προβλημάτων που απαιτούν από τα παιδιά να εργαστούν, απόστασης από το σχολείο, ρατσισμού στο σχολείο, έλλειψης κατάλληλου και μόνιμου καταλύματος και άλλων παρομοίων προβλημάτων. Ο πρωταρχικός στόχος του Σχεδίου Δράσης είναι να μπει ένα τέλος στον κοινωνικό αποκλεισμό των Ρομά και να δημιουργηθούν οι απαραίτητες συνθήκες για 22 Ibid., p. 7. 23 Ibid., p. 3. 14

την κοινωνική ένταξη των ατόμων Ρομά είτε πρόκειται για Έλληνες υπηκόους είτε αλλοδαπούς που κατοικούν νόμιμα στην Ελλάδα. Όσον αφορά συγκεκριμένες προτεραιότητες στον τομέα της εκπαίδευσης, βλέπε το υπο-κεφάλαιο παρακάτω. 4.2. Προτεραιότητες της Εθνικής Στρατηγικής για ένα εθνικό εκπαιδευτικό σχέδιο Διαβάζοντας την Εθνική Στρατηγική 2012-2020, βλέπουμε να θεσπίζεται μια γενική στοχοθεσία που αφορά στην εκπαίδευση των Ρομά: «... έτσι ώστε μέχρι το 2020 να έχει υπάρξει αύξηση στον αριθμό των παιδιών Ρομά εγγεγραμμένων που φοιτούν στην υποχρεωτική εκπαίδευση και που αποκτούν τις αντίστοιχες γνώσεις και δεξιότητες..». Πιο συγκεκριμένα, η εκπαίδευση τοποθετείται υπό τον «Άξονα Προτεραιότητας 3» της Εθνικής Στρατηγικής. 24 Ο βασικός στόχος αναφορικά με την εκπαίδευση των Ρομά είναι να διασφαλιστεί ότι τα παιδιά Ρομά αποτελούν μέρος του σχολικού συστήματος, μειώνοντας τη σχολική διαρροή και τα ποσοστά αποτυχίας, ενθαρρύνοντας τα παιδιά να συνεχίσουν σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες και αυξάνοντας έτσι τα επίπεδα κοινωνικού, πολιτισμικού και λειτουργικού αλφαβητισμού. Σε σχέση με τους ενήλικους Ρομά, ο στόχος-κλειδί είναι η μείωση του αναλφαβητισμού, η αύξηση του λειτουργικού αλφαβητισμού -- τουλάχιστον στους τομείς της ανάγνωσης, της γραφής και της αριθμητικής. Πριν προχωρήσουμε στην απαρίθμηση των προτεραιοτήτων του εθνικού σχεδίου για την εκπαίδευση, η Εθνική Στρατηγική σημειώνει ότι ο πληθυσμός των Ρομά πλήττεται από ιδιαίτερα σκληρές μορφές κοινωνικού αποκλεισμού, που διαφαίνονται πολύ καθαρά στους σχετικούς οικονομικούς δείκτες και δείκτες απασχόλησης, καθώς και στις συνθήκες διαβίωσής τους (ιδιαίτερα στην περίπτωση εκείνων που διαβιούν σε καταυλισμούς), αλλά και στον τρόπο ζωής του πληθυσμού Ρομά και στο επίπεδο της εκπαίδευσής τους. 25 Η σχέση των παιδιών Ρομά με το σχολικό σύστημα - αιτία και αποτέλεσμα παράλληλα του τρόπου ζωής τους και του κοινωνικού αποκλεισμού τους - συνεχίζει να χαρακτηρίζεται από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά 26 : - Έλλειψη προσχολικής αγωγής - Καθυστέρηση στην εγγραφή στο σχολείο και στην εισαγωγή στο σχολικό σύστημα - Χαμηλά ποσοστά εγγραφής στο σχολείο - Χαμηλό ποσοστό φοίτησης και υψηλό ποσοστό διαρροής - Κακή επίδοση - Συχνή αποτυχία στην ολοκλήρωση των υποχρεωτικών ετών σχολικής παρακολούθησης - Ρατσιστικές συμπεριφορές στο σχολικό περιβάλλον 24 Ibid., p. 15 et seq. 25 Ibid., p. 3. 26 Ibid., p. 15 et seq 15

Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι η Στρατηγική αναγνωρίζει τη σύνδεση μεταξύ της εκπαίδευσης των Ρομά και της συμμετοχής τους στον οικονομικό τομέα και στην απασχόληση, ορίζοντας την εκπαιδευτική ένταξη ως ένα βήμα προς την πραγμάτωση της κοινωνικής τους ένταξης. Στο ζήτημα του ρατσισμού, θα σταθούμε περισσότερο αναλυτικά στο κεφάλαιο για το εθνικό συγκεκριμένο ζήτημα, καθώς σύμφωνα με πρόσφατες εκθέσεις ο ρατσισμός έχει καταστεί ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που πρέπει να ξεπεράσει η Ελλάδα. Έχοντας προσδιορίσει τα ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν, η Εθνική Στρατηγική απαριθμεί τους ακόλουθους στόχους: 1. Να διασφαλιστεί ότι τα παιδιά Ρομά παρακολουθούν σχολείο και να καταπολεμηθεί η υψηλή σχολική διαρροή των Ρομά 2. Να διασφαλιστεί ότι τα παιδιά Ρομα φοιτούν σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες, μειώνοντας τα επίπεδα της σχολικής τους αποτυχίας 3. Να καταπολεμηθούν στερεότυπα και προκαταλήψεις στην τοπική κοινότητα και μεταξύ των δασκάλων και συμμαθητών 4. Να αυξηθούν τα επίπεδα του κοινωνικού, πολιτισμικού και λειτουργικού αλφαβητισμού μεταξύ των Ρομά και να ενταχθούν στην κοινωνία 5. Να ενδυναμωθούν οι Ρομά οικογένειες στις σχέσεις τους με το σχολείο και να προωθηθεί ο θετικός αντίκτυπος της εκπαίδευσης στις ζωές τους Υπό την ομπρέλα των προτεινόμενων μέτρων για την ικανοποίηση των προαναφερόμενων προτεραιοτήτων, η Στρατηγική παρουσιάζει εξατομικευμένες ενδεικτικές δράσεις στη βάση των σχετικών ειδικών στόχων. Πιο κάτω παρατίθεται ένας πίνακας επεξεργασίας αυτών των ενδεικτικών δράσεων. Η αριστερή στήλη περιέχει τον στόχο της στρατηγικής και η αντίστοιχη δεξιά παρουσιάζει τον τρόπο με τον οποίο πρόκειται να επιτευχθεί. ΣΤΟΧΟΣ / ΣΚΟΠΟΣ Διερεύνηση αναγκών και εφαρμογή βελτιώσεων σε σχολικές υποδομές Ενθάρρυνση και υποστήριξη της συμμετοχής των παιδιών Ρομά στην προσχολική εκπαίδευση ΠΩΣ ΝΑ ΤΟ ΕΠΙΤΥΧΕΙΣ - Εξέταση της καταλληλότητας των κτιρίων - Έλεγχος για το αν υπάρχει επαρκής σχολικός εξοπλισμός - Εξασφάλιση πρόσβασης στο σχολείο Ρομά παιδιών - Επινόηση προγραμμάτων για την βελτίωση των κοινωνικών δεξιοτήτων των παιδιών Ρομά προσχολικής ηλικίας, ώστε να μετριαστεί η ενσωμάτωσή τους στο σχολικό σύστημα - Οργάνωση εκπαιδευτικών σεμιναρίων υγείας 16

- Επινόηση προγραμμάτων για την ενδυνάμωση τον σχέσεων μεταξύ Ρομά οικογενειών και το σχολείο - Παροχή κατάλληλου εκπαιδευτικού υλικού σε παιδικούς σταθμούς με Ρομά παιδιά Τακτική παρέμβαση και παρακολούθηση ώστε να διασφαλιστεί ότι τα Ρομά παιδιά παρακολουθούν το σχολείο κατά την περίοδο της υποχρεωτικής εκπαίδευσης Παροχή εκπαιδευτικής υποστήριξης για Ρομά παιδιά και δράσεις κοινωνικής ενσωμάτωσης Δημιουργία δράσεων για την υποστήριξη των δασκάλων σε όλα τα επίπεδα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης - Διεξαγωγή μελετών για την ανάπτυξη μηχανισμών παρακολούθησης και καταγραφής των πληθυσμών - Δημιουργία ενός συστήματος παρακολούθησης και καταγραφής - Δημιουργία οργάνων για την παρακολούθηση εγγραφών, και αξιολόγησης της ποιότητας και της συχνότητας της σχολικής παρακολούθησης - Ίδρυση τάξεων υποδοχής - Ίδρυση καλοκαιρινών επανορθωτικών τάξεων - Παροχή πληροφοριακών σεμιναρίων για τα δικαιώματα των παιδιών - Παροχή πληροφοριών για θέματα σεξουαλικά και την πρόληψη παιδικής/εφηβικής εγκυμοσύνης, με έμφαση στην ισότητα των φύλων - Σύσταση προγραμμάτων για την καταπολέμηση της βίας στα σχολεία - Δημιουργία εξωσχολικών δραστηριοτήτων, με έμφαση σε ειδικές δεξιότητες ( π.χ. μουσική, χορός, μαθηματικά) - Παροχή υποστήριξης σε Ρομά οικογένειες μέσω μεσολαβητών, κοινωνικών λειτουργών, ψυχολόγων, κτλ - Περαιτέρω εκπαίδευση και προγράμματα αφύπνισης - Παροχή υποστήριξης και συμβουλών σε δασκάλους από ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς - Διερεύνηση της πιθανότητας πίστωσης των 17

δασκάλων με επιπλέον μονάδες για πληρωμή και προαγωγή εάν δουλεύουν σε σχολεία με Ρομά παιδιά που ξεπερνούν το 30% Αύξηση της εκπαίδευσης ενηλίκων, και της ειδικής βοήθειας για παιδιά 12-17 ετών, όπου η εγκατάλειψη του σχολείου είναι υψηλή Παροχή κινήτρων για την εγγραφή και επιτυχή ολοκλήρωση της δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης Πληροφόρηση τοπικών κοινοτήτων και τοπική ενημέρωση για θέματα των Ρομά - Παροχή πληροφοριών και ενθάρρυνση νέων ανθρώπων ηλικίας 18-30 να εγγραφούν σε Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας και σε Κέντρα Εκπαίδευσης Ενηλίκων - Σύσταση ειδικών μέτρων για την ενθάρρυνση συμμετοχής των Ρομά γυναικών στα παραπάνω προγράμματα - Παροχή ειδικών δια βίου εκπαιδευτικών σεμιναρίων για την διαχείριση προσωπικού και οικογενειακού εισοδήματος (μικροοικονομικά), καθώς και διδασκαλία τεχνών, για την βελτίωση της εκπαίδευσης των γυναικών - Ανάπτυξη μηχανισμού παρακολούθησης και υποστήριξης για παιδιά ηλικίας 12-17 που εισέρχονται στο εκπαιδευτικό σύστημα αργά ή επανέρχονται μετά από απουσία - Σύσταση βραβείων μετρητών αποφοίτησης, με ανερχόμενα ποσό για να εκφράσει τον βαθμό επιτυχίας της ολοκλήρωσης του κάθε μαθήματος - Διάδοση των καλύτερων πρακτικών που έχουν σχέση παιδιά από Ρομά κοινότητες που έχουν επωφεληθεί - Οργάνωση πολιτιστικών δράσεων και σχολικών διαγωνισμών σε ειδικές δεξιότητες, με ειδική παροχή σε ποσοστά παιδιών Ρομά να παραλαμβάνουν βραβεία - Προσφορά μάθησης μέσω εμπειρίας σεμιναρίων και συνεδριάσεων για την ενημέρωση των δικαιωμάτων των Ρομά - Σύσταση δράσεων για την προώθηση της Ρομά κουλτούρας, με το λιγότερο 30% ανάμειξη Ρομά πληθυσμών 18

Όσο για την χρηματοδότηση των δράσεων της Εθνικής Στρατηγικής για τους Ρομά που έχουν σχέση με την εκπαίδευση, από τον Σεπτέμβριο 2010 μέχρι το έτος 2013 δύο προγράμματα πραγματοποιήθηκαν με NSRF χρηματοδότηση (Εθνική Στρατηγική Συστάσεως Πλαισίου 27 ), υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας συνολικού προϋπολογισμού 11,287,500. Πρόκειται για «Εκπαίδευση των Ρομά παιδιών» πρόγραμμα, του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, προϋπολογισμού 8,387,500 και «Εκπαίδευση των Ρομά παιδιών στην Μακεδονία και την Θράκη» πρόγραμμα, του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, προϋπολογισμού 2,900,000. Οι περισσότερες από τις δράσεις που αφορούν τα παραπάνω έχουν ήδη δρομολογηθεί ως μέρη των προγραμμάτων, και συνεχίστηκαν ως το 2013. Επιπλέον χρηματοδοτήσεις θα δεσμευτούν για την επόμενη περίοδο, 2014-2020 28. 4.3. Περισσότερα για «Εκπαίδευση των Ρομά παιδιών» πρόγραμμα και «Εκπαίδευση των Ρομά παιδιών στην Μακεδονία και στην Θράκη» πρόγραμμα 4.3.1. Εκπαίδευση για Ρομά παιδιά 29 Ο βασικός σκοπός του προγράμματος είναι να διασφαλίσει την πρόσβαση των Ρομά παιδιών στην προσχολική εκπαίδευση και να εγγυηθεί την εγγραφή στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, να τα εξοικειώσει με το σχολικό περιβάλλον και τέλος να τα κρατήσει εγγεγραμμένα έστω μέχρι να ολοκληρώσουν την περίοδο της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Για να επιτευχθεί αυτός ο σκοπός, όλοι οι σχετικοί φορείς όπως σχολικοί δάσκαλοι, ειδικοί επιστήμονες, κοινωνικοί λειτουργοί και ψυχολόγοι πρέπει να συμβάλλουν δεχόμενοι την απαραίτητη εκπαίδευση. Κατ ουσία, το πρόγραμμα επιδιώκει την διασφάλιση της αρμονικής ενσωμάτωσης των Ρομά μαθητών στο εκπαιδευτικό σύστημα, μειώνοντας δραστικά τον αριθμό της εγκατάλειψης του σχολείου από το δημοτικό και της αποτυχίας και την έμμεση άρση κάθε εκπαιδευτικού και κοινωνικού φραγμου που οι Ρομά αντιμετωπίζουν με την ενθάρρυνση των μελών των κοινοτήτων τους. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, οι στόχοι του σχεδίου είναι 27 http://www.espa.gr/en/pages/staticwhatisespa.aspx> Η NSRF(Εθνική Στρατιγική Συστάσεως Πλαισίου)2007-2013 αποτελεί το έγγραφο αναφοράς για τον προγραμματισμό των κονδυλίων της Ευρωπαικής Ένωσης σε εθνικό επίπεδο για την περίοδο 2007-2013. 28 Εθνική Στρατηγική για τους Ρομά,op.cit.,p.18 29 Πληροφορίες και στατιστικά στοιχεία του Προγράμματος είναι διαθέσιμα στο : < http://www.keda.gr/roma/ >. 19

- Η διασφάλιση της αποδοχής αυτών των παιδιών από το διδασκαλικό προσωπικό, τους γονείς και την κοινωνία γενικότερα, - Την παροχή στο διδασκαλικό προσωπικό με ενημερωμένες πληροφορίες και εκπαιδευτικό υλικό, - Την υποστήριξη των οικογενειών με πολιτισμικά χαρακτηριστικά, ώστε αυτοί να είναι καλύτερα προετοιμασμένοι για την υποστήριξη των παιδιών τους, - Η ενημέρωση του κοινού μεταξύ του διοικητικού σχολικού προσωπικού και των τοπικών κοινωνιών Οι δράσεις του προγράμματος που κρίνονται απαραίτητες για την εκπλήρωσης του προαναφερόμενου σκοπού είναι: Η αύξηση του αριθμού των παιδιών Ρομά που εγγράφονται στα σχολεία (κυρίως σε νηπιαγωγεία και δημοτικά σχολεία) Η παράταση της προσδοκώμενης σχολικής περιόδου (με την μείωση του αριθμού της εγκατάλειψης του σχολείου ειδικά στα πρώτα πέντε χρόνια, π.χ. δημοτικό σχολείο) Η αύξηση του αριθμού των παιδιών Ρομά που περνούν από την πρωτοβάθμια στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Η αύξηση των παιδιών καταγωγής Ρομά που συμπληρώνουν την περίοδο υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Η πληροφόρηση κι ενημέρωση του κοινού μεταξύ των γονιών Ρομά ώστε να τους πείσουν να διευκολύνουν και να υποστηρίξουν την εγγραφή και την συνεχή παρουσία των παιδιών τους σχολείο. Την βελτίωση των συνθηκών αποδοχής των Ρομά παιδιών που ορίζονται από την διοίκηση της εκπαίδευσης, την τοπική διοίκηση και τις τοπικές κοινωνίες. Οι παραπάνω γενικοί στόχοι των προγραμματισμένων δράσεων, βασικά διατηρούνται καθ όλη την διάρκεια του προγράμματος. Επομένως, η επίτευξη των στόχων και τα προσδοκώμενα αποτελέσματά τους εξαρτώνται από την δημιουργία ενός περιεκτικού και συστηματικού σχεδίου με παρεμβάσεις και δράσεις. Σε σχέση με τις παρεμβάσεις σε σχολικές μονάδες, ο προγραμματισμός περιλαμβάνει δράσεις που έχουν σχέση με την δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για την ενσωμάτωση και την συνεχή παρακολούθηση του σχολείου από τα παιδιά Ρομά, μία επίτευξη που εκφράζεται κυρίως μέσω της ενθάρρυνσης των Ρομά παιδιών και των οικογενειών τους ειδικά, να εγγραφούν πρώτα σε ένα σχολείο και δεύτερον να το παρακολουθήσουν. Αυτό υποστηρίζει την εκπαιδευτική τους ενσωμάτωση μέχρι την αποφοίτησή τους ώστε να αποφευχθούν φαινόμενα εγκατάλειψης και από την άλλη μεριά, διασφαλίζει την αποδοχή αυτών των παιδιών από την εκπαιδευτική κοινότητα στο σύνολό της και την εξάλειψη της κοινωνικής κι εκπαιδευτικής εκδίωξής τους. Φυσικά, η εκπαίδευση αυτής της συγκεκριμένης ομάδας επηρεάζεται σημαντικά από άλλα «εκρηκτικά» θέματα επηρεάζοντας τη συγκεκριμένη ομάδα όπως στέγαση, συνθήκες υγιεινής, απασχόληση και γλωσσικές διαφορές. Οι συμβαλλόμενοι στο πρόγραμμα βασικά συμφωνούν ότι για την δομή του Προγράμματος Δράσης μέχρι τώρα, ο βασικός στόχος ήταν και θα είναι η ενσωμάτωση των παιδιών Ρομά στην 20

εκπαίδευση δίχως καμία προσπάθεια διαχωρισμού τους είτε σε ξεχωριστά κτίρια ή τάξεις που σχεδιάστηκαν αποκλειστικά για Ρομά παιδιά. Οι δράσεις που περιλαμβάνονται στο Πρόγραμμα είναι εννέα. Παρακάτω είναι το σχεδιάγραμμα με την λίστα των δράσεων και λεπτομέρειες των: ΔΡΑΣΗ Υποστήριξη της πρόσβασης και παρακολούθησης προσχολικής εκπαίδευσης ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Για την ενθάρρυνση της πρόσβασης των Ρομά παιδιών στα οποία βρίσκονται σε ηλικία προσχολικής εκπαίδευσης, η σχεδίαση δράσεων ενθάρρυνσης για Ρομά γονείς ώστε να υποστηρίξουν την εγγραφή των παιδιών τους στην προσχολική εκπαίδευση, την εγγραφή των νηπίων επίσης σε άλλα σχετικά προγράμματα όπως εμβολιασμός, νεαρών μαθητών Ρομά Ενδοσχολικές παρεμβάσεις για την σχολική ενσωμάτωση και υποστήριξη της συνεχούς παρακολούθησης Αυτές οι παρεμβάσεις επικεντρώνονται στην άμεση κι εύκολη πρόσβαση στο σχολείο μέσω προγραμμάτων ενθάρρυνσης και ενημέρωσης παράλληλα με γλωσσική κι εκπαιδευτική υποστήριξη των Ρομά μαθητών μέσα κι έξω από το σχολικό πρόγραμμα. Αυτές οι δράσεις περιλαμβάνουν επίσης: Την λειτουργία δύο σημαντικών θεσμών, των Τάξεων Υποδοχής και Ιδιαίτερων Μαθημάτων και γενικά υποστηρικτική διδασκαλία, όπου εξατομικευμένη διδασκαλία θα προσφέρεται για την κάλυψη κενών, και επίσης για την υποστήριξη τέτοιων μαθημάτων με υλικά, εκπαιδευτική καθοδήγηση και εκπαίδευση. Η οργάνωση καλοκαιρινών μαθημάτων για την ομαλή μετάβαση των Ρομά παιδιών από το δημοτικό στο γυμνάσιο. Θέσπιση του Προγράμματος Ομαδικής Διδασκαλίας, που θα στοχεύει σε συγκεκριμένες σχολικές μονάδες. Την λειτουργία Εργαστηρίων για Δημιουργικές Δράσεις (EDAM). 21

Την δυνατότητα της μεταφοράς των Ρομά παιδιών στο σχολείο. Υποστήριξη της πρόσβασης σε Εκπαιδευτικά Κέντρα Ενηλίκων και σε Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας Αυτό θα επιτευχθεί μέσω της βοήθειας κοινωνικών λειτουργών και μεσολαβητών, που θα κληθούν να διερευνήσουν και να αναγνωρίσουν τις εκπαιδευτικές ανάγκες των Ρομά μαθητών και μελών των οικογενειών τους, και να ενθαρρύνουν την συμμετοχή τους σε Προγράμματα Μόρφωσης. Όσο για τα μέτρα για το πρόγραμμα που έχει σχέση με την απασχόληση Ρομά ενηλίκων, αυτά περιλαμβάνουν: υποστήριξη για την πρόσβαση και παρακολούθηση από ενήλικους σε δομές και προγράμματα που έχουν δημιουργηθεί γι αυτό τον σκοπό. Την προώθηση ειδικά, της συμμετοχής σε μορφωτικά προγράμματα του ΚΕΕ(Κέντρα Εκπαίδευσης Ενηλίκων), την εγγραφή σε ΣΔΕ(Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας) καθώς και την διευκόλυνση της πρόσβασής τους σε τέτοια προγράμματα. Επιπροσθέτως, αυτές οι δράσεις περιλαμβάνουν την δημιουργία Σχολείων για Γονείς τα οποία σκοπό έχουν την ενημέρωση και την εξοικείωση των γονιών με την σημαντικότητα και την αξία του σχολικού περιβάλλοντος καθώς και με την μάθηση γραφής και ανάγνωσης. Εκπαιδευτική υποστήριξη για τους δασκάλους Το οποίο σκοπό έχει να ενδυναμώσει τους δασκάλους αλλά και να τους προσφέρει συστηματική εκπαιδευτική υποστήριξη και θα συμβάλλει στην άμεση υποστήριξη της εκπαιδευτικής κοινότητας, με την συνεχή προώθηση μιας αίσθησης πολιπολιτισμικότητας. Οι σχετικές υπο-δράσεις περιλαμβάνουν: 1. Εσωσχολική εκπαίδευση δασκάλων που είναι χωρισμένα σε εισαγωγικά και τακτικά. 2. Γενική εκπαίδευση για Εκπαιδευτικούς Φορείς που έχουν ανάμειξη στις δράσεις 22

του προγράμματος, για τους Συνεργάτες των τοπικών περιφερειών, και την συνεργασία των Πανεπιστημίων, τα οποία είναι χωρισμένα σε εισαγωγικά και τακτικά. 3. Την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, η οποία τεχνικά και λειτουργικά υποστηρίζεται και αφορά στην ηλεκτρονική διαθεσιμότητα υλικών καθώς και στην οργάνωση Online μαθημάτων. Παροχή Ψυχο-κοινωνικής υποστήριξης Σύνδεση σχολείου, οικογένειας και τοπικής κοινωνίας Σχολική Δικτύωση Με σκοπό την συνεργασία σχολικών ψυχολόγων με μέλη της σχολικής κοινότητας, για την παροχή εκπαιδευτικής και ψυχολογικής υποστήριξης σε μαθητές Ρομά και σε γονείς Ρομά καθώς και την εκπαίδευση και την υποστήριξη των δασκάλων ώστε να διευκολυνθεί η λειτουργική επικοινωνία, η κατανόηση και η έκφραση συναισθημάτων, αλλά και η κατανόηση και η εκμετάλλευση της ευκαιρίας δίδεται από την πολυπολιτισμικότητα και την εκπαιδευτική υποστήριξη. Για να δημιουργηθεί άμεση επικοινωνία και συνεργασία των σχολικών τμημάτων που παρακολουθούνται από Ρομά παιδιά, με τις οικογένειές τους και φορείς της τοπικής κοινότητας. Οι δράσεις περιλαμβάνουν: Δημιουργία σχολείων γονέων, Κατά την πληθυσμιακή απογραφή, αναγνώριση πόσα παιδιά προσχολικής ηλικίας υπάρχουν, επειδή οι Δημαρχίες δεν έχουν τις απαραίτητες πληροφορίες για κάθε Ρομά καταυλισμό ή δεν γνωρίζουν καταυλισμούς στην περιοχή τους Καταγραφή των Ρομά πληθυσμών από τους συνεργάτες του Προγράμματος. Μέσω της αξιοποίησης της Πληροφορικής για την καταγραφή των απαιτήσεων των δράσεων για την σχολική δικτύωση, σχεδίαση και 23