ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΚΑΠΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ALMA ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: «Το Διαδίκτυο» Ομάδα αξιολογητών: Σοφία Γεωργάκη, Μαρία Παπουλάκου, Ιωάννης Φούφουλας Εισαγωγή Το εκπαιδευτικό περιβάλλον ALMA είναι ένα προσαρμοστικό εκπαιδευτικό λογισμικό που απευθύνεται σε χρήστες όλων των γνωστικών υποβάθρων και μαθησιακών στυλ και χρησιμοποιείται για εκπαίδευση από απόσταση. Σε αυτή την εργασία αξιολογούμε το λογισμικό αυτό ως προς μια ενότητα. Η ενότητα που ασχοληθήκαμε είναι το Διαδίκτυο και προκειμένου να την αξιολογήσουμε ως προς τα κείμενα αλλά και ως προς τις δραστηριότητες εργαστήκαμε χρησιμοποιώντας διαφορετικά μαθησιακά στιλ και διαφορετικό γνωστικό υπόβαθρο προκειμένου να εξετάσουμε πλήρως το υλικό και τις προτάσεις του συστήματος. Η αξιολόγηση της ενότητας γίνεται δίνοντας προσοχή στα παρακάτω κριτήρια 1ο κριτήριο: Το υλικό της ενότητας ακολουθεί τη θεωρία μάθησης βάσει της οποίας έχει αναπτυχθεί το εκπαιδευτικό περιβάλλον; 2ο κριτήριο: Παρουσιάζονται οι βασικές έννοιες; Ο μαθητής ξεπερνάει τις παρανοήσεις που έχει για τις έννοιες και σε ποια σημεία γίνεται αυτό; 3ο κριτήριο: Υπάρχουν στοιχεία εξατομίκευσης του περιβάλλοντος για χρήστες με διαφορετικά μαθησιακά προφίλ; Παρακάτω ακολουθούν κάποια βασικά στοιχεία του λογισμικού που σχετίζονται με τις θεωρίες μάθησης που ακολουθεί και με την προσαρμοστικότητά του και στη συνέχεια ακολουθεί η αξιολόγησή. Θεωρίες μάθησης Το μοντέλο δόμησης και ολοκλήρωσης του Kintsch To σύστημα βασίζεται στο μοντέλο δόμησης-ολοκλήρωσης του Kintsch για την κατανόηση του κειμένου (van Dijk & Kintsch, 1983; W. Kintsch, 1988) κατά την ανάγνωση. Επίσης λαμβάνει υπόψη του το μαθησιακό στυλ του εκπαιδευόμενου όπως αυτό καθορίζεται σύμφωνα με το μοντέλο του Kolb.
To μοντέλo του Kintsch κάνει διάκριση από τη μια πλευρά ανάμεσα στη μικροδομή (microstructure) και στη μακροδομή (macrostructure) ενός κειμένου και από την άλλη ανάμεσα στο μοντέλο κειμένου (textbase model) και στο μοντέλο εγκαθίδρυσης (situation model). Η οικοδόμηση της αναπαράστασης του μοντέλου κειμένου υποστηρίζεται από μια συναφή και καλά δομημένη μορφοποίηση του κειμένου. Αντίθετα, η οικοδόμηση ενός αποτελεσματικού μοντέλου εγκαθίδρυσης, προϋποθέτει την ενεργή χρήση της μνήμης μακράς διαρκείας κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης. Για μια επιτυχή οικοδόμηση του μοντέλου εγκαθίδρυσης, ένα μόνο είδος κειμένου δεν μπορεί να είναι κατάλληλο για κάθε αναγνώστη: οι αναγνώστες με χαμηλή γνώση υποβάθρου επωφελούνται περισσότερο από ένα συναφές κείμενο, που είναι ευκολότερο να το κατανοήσουν ενώ οι αναγνώστες με υψηλή γνώση υποβάθρου πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να καταλήγουν στα δικά τους συμπεράσματα με λιγότερο συναφή κείμενα. Τα κείμενα έχουν τοπική και συνολική δομή. Η μικροδομή ενός κειμένου σχετίζεται με την τοπική δομή του κειμένου. Είναι η πληροφορία που προκύπτει από πρόταση σε πρόταση συμπληρωμένη με την πληροφορία που ενσωματώνεται από τη μνήμη μακράς διαρκείας. Η μακροδομή (van Dijk, 1980) είναι ένα σύνολο προτάσεων οι οποίες είναι ιεραρχικά διατεταγμένες και αναπαριστούν τη συνολική δομή του κειμένου η οποία προέρχεται από τη μικροδομή. Η συνάφεια η οποία συνδέεται με τη μικροδομή και τη μακροδομή αναφέρονται ως τοπική και συνολική συνάφεια αντίστοιχα. Για να μεγιστοποιηθεί η τοπική συνάφεια σε ένα κείμενο: Οι αντωνυμίες αντικαθίστανται με ονοματικές φράσεις όταν οι αναφορές είναι διφορούμενες π.χ. στη φράση: «Αυτός είναι ο κρίσιμος κόμβος» η αντωνυμία «αυτός» αντικαθίσταται με το ουσιαστικό «η ρίζα», Προστίθενται πληροφορίες οι οποίες συνδέουν μη γνωστές έννοιες με γνωστές (π.χ. στη φράση: «Οι συνδέσεις είναι μιας κατεύθυνσης», γίνεται «Οι συνδέσεις είναι μιας κατεύθυνσης, δηλαδή η ροή των πληροφοριών έχει την ίδια πάντα φορά επάνω στο δακτύλιο (είτε αυτή των δεικτών του ρολογιού είτε την αντίστροφη) και Προστίθενται συνδετικές προτάσεις (π.χ., όμως, συνεπώς, διότι, έτσι ώστε) ώστε να καθοριστεί η σχέση μεταξύ φράσεων ή ιδεών. Για να μεγιστοποιηθεί η συνολική συνάφεια σε ένα κείμενο: Προστίθενται τίτλοι (π.χ. τοπολογία δακτυλίου) και Προστίθενται μακρο-προτάσεις (macro propositions) που χρησιμεύουν για τη σύνδεση κάθε παραγράφου με την επόμενη και με το συνολικό κείμενο (π.χ. «Στη συνέχεια θα συζητηθούν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της τοπολογίας αστέρα»). Προσαρμοστικότητα ΌΌπως είδαμε στην προηγούμενη ενότητα θα πρέπει ο μαθητευόμενος να μελετήσει κείμενο κατάλληλης συνάφειας ανάλογα με το γνωστικό υπόβαθρό του. Αυτό στο
εκπαιδευτικό σύστημα ALMA επιτυγχάνεται με μια δραστηριότητα ανίχνευσης γνωστικού υποβάθρου. ΈΈνα επιπλέον στοιχείο προσαρμοστικότητας του συστήματος είναι ο διαχωρισμός των μαθητευόμενων ανάλογα με τα μαθησιακά τους στύλ και η ύπαρξη διαφορετικών προτεινόμενων διαδρομών ανάλογα με το στυλ του κάθε μαθητή. Το μαθησιακό στύλ ανιχνεύεται με το ερωτηματολόγιο του Kolb που καλείται ο χρήστης να απαντήσει στην αρχή και κατατάσσει τον μαθητή σε μια από τις εξής κατηγορίες: συγκλίνον αποκλίνον αφομοιωτικό προσαρμοστικό Στη συνέχεια το σύστημα προτείνει στον μαθητή τι διαδρομή που θα ακολουθήσει στη διαδικασία της μάθησης ανάλογα με το μαθησιακό στύλ του. Αξιολόγηση Η αξιολόγηση της ενότητας γίνεται σε δύο φάσεις, ως προς τη δομή και το περιεχόμενο. Δομή Ξεκινώντας από τα κείμενα παρατηρήσαμε ότι όντως ακολουθείται η θεωρία μάθησης καθώς υπάρχουν κείμενα ελάχιστης και μέγιστης τοπικής και συνολικής συνάφειας τα οποία αξιολογούνται παρακάτω ως προς τη συνάφεια. Στη συνέχεια θα αξιολογήσουμε την δομή των δραστηριοτήτων και στο τέλος θα εξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο εξατομικεύεται το υλικό στην ενότητα αυτή. Κείμενο LG (Μέγιστη συνάφεια σε τοπικό και σε συνολικό επίπεδο) Σε συνολικό επίπεδο το κείμενο έχει συνάφεια καθώς υπάρχουν τίτλοι και ρητά διαχωρισμένες ενότητες δεν υπάρχουν όμως μακρο-προτάσεις όπως θα περιμέναμε. Σε τοπικό επίπεδο το κείμενο είναι συναφές. Κείμενο Lg (Μέγιστη συνάφεια σε τοπικό και ελάχιστη σε συνολικό επίπεδο) Σε αυτό το κείμενο είναι εμφανής η έλλειψη συνάφειας σε συνολικό επίπεδο καθώς απουσιάζουν τίτλοι ενότητες και μακρο-προτάσεις ενώ είναι συναφές σε τοπικό επίπεδο καθώς είναι πολύ αναλυτικό ικανοποιώντας τα κριτήρια τοπικής συνάφειας. Κείμενο lg (Ελάχιστη συνάφεια σε τοπικό και μέγιστη σε συνολικό επίπεδο) Εξαιρώντας την έλλειψη μακροεντολών το κείμενο πληρεί τις υπόλοιπες προυποθέσεις συνολικής συνάφειας όπως αναφέρονται παραπάνω, ενώ σε σχέση με
το τοπικό επίπεδο πράγματι έχει μικρότερη συνάφεια από τα προηγούμενα δύο καθώς λείπουν οι συνδέσεις ανάμεσα σε ορισμένες έννοιες. Κείμενο lg (Ελάχιστη συνάφεια σε τοπικό και συνολικό επίπεδο) Το κείμενο αυτό είναι όντως ελάχιστης τοπικής και συνολικής συνάφειας καθώς απουσιάζουν τίτλοι, ενότητες και μακρο-προτάσεις καθώς επίσης απουσιάζει η σύνδεση ανάμεσα σε έννοιες, γεγονός που δεν συνέβαινε στα κείμενα μέγιστης τοπικής συνάφειας. Συνεπώς το υλικό της ενότητας περιλαμβάνει κείμενα με τοπική και συνολική δομή τα οποία επαρκούν για την μελέτη της ενότητας και ακολουθούν την θεωρία μάθησης όπου είναι βασισμένο το λογισμικό. Αξιολόγηση δραστηριοτήτων Οι δραστηριότητες αξιολόγησης οι οποίες προσφέρονται είναι οι ακόλουθες: Ερωτήσεις ανάκλησης Ερωτήσεις βασισμένες στο κείμενο Ερωτήσεις γεφυρώματος-συμπεράσματος Αναλυτικές συμπερασματικές ερωτήσεις Ερωτήσεις επίλυσης προβλήματος Περίληψη Κειμένου Μελέτες περίπτωσης-παραδείγματα Από αυτές η περίληψη κειμένου, οι ερωτήσεις ανάκλησης είναι ερωτήσεις ανάπτυξης όπου ο μαθητής στέλνει την απάντησή του στον καθηγητή. Εδώ δεν παρέχεται κάποιου είδους ανατροφοδότηση ενώ θα μπορούσε να παρέχεται αναστοχαστική ανατροφοδότηση. Στις υπόλοιπες περιπτώσεις όπου οι ερωτήσεις είναι πολλαπλής επιλογής υπάρχουν 3 είδη ανατροφοδότησης ενώ σε μερικές δεν είναι όλα διαθέσιμα, όπως στην δραστηριότητα ενεργού πειραματισμού οι ερωτήσεις δεν παρέχουν αναστοχαστική ανατροφοδότηση και εμφανίζεται το μήνυμα που βλέπουμε παρακάτω:
Επιπλέον ο τύπος αυτός ανατροφοδότησης κρίνεται ελλειπής και σε όσες περιπτώσεις είναι διαθέσιμος. Ενδεικτικά παραθέτουμε το αποτέλεσμα της αναστοχαστικής τροφοδότησης για μια ερώτηση.
ΌΌπως βλέπουμε η αναστοχαστική τροφοδότηση απλώς αποτελεί μια επανάληψη της αρχικής ερώτησης χωρίς να προκαλεί αναστοχασμό στον μαθητευόμενο. Οι άλλοι δύο τύποι ανατροφοδότησης κρίνονται επαρκής όπου είναι διαθέσιμοι. Εξατομίκευση Η ύπαρξη του ερωτηματολογίου του Kolb και των δραστηριοτήτων ανίχνευσης γνωστικού υποβάθρου έχει ως στόχο να προσφέρει εξατομικευμένο υλικό στον μαθητευόμενο. Συγκεκριμένα με το ερωτηματολόγιο του Kolb ανιχνεύεται το μαθησιακό του στύλ ώστε να του προταθεί η κατάλληλη διαδρομή ενώ με τις δραστηριότητες ανίχνευσης γνωστικού υποβάθρου επιλέγεται το κείμενο που θα μελετήσει με βάση την τοπική και συνολική συνάφεια. Οι δραστηριότητες ανίχνευσης γνωστικού υποβάθρου είναι οι εξής: Δραστηριότητα ταξινόμησης Ερωτήσεις ανίχνευσης πρότερης γνώσης Οι δραστηριότητες αυτές θεωρούμε ότι είναι επαρκείς για την ενότητα αυτή και αποτελούν στοιχεία εξατομίκευσης του περιβάλλοντος. Συγκεκριμένα, με την εκπόνηση αυτών το γνωστικό υπόβαθρο του μαθητευόμενου χαρακτηρίζεται ως χαμηλό, μέτριο ή υψηλό και βάσει αυτού του προτείνεται το αντίστοιχο κείμενο τοπικής ή συνολικής συνάφειας. ΌΌπως προαναφέραμε το ερωτηματολόγιο του Kolb ως επιπλέον εργαλείο εξατομίκευσης διαχωρίζει τους μαθητευόμενους σε 4 κατηγορίες ενώ ανάλογα με το στυλ του μαθητευόμενου του προτείνεται η κατάλληλη μαθησιακή διαδρομή. Οι διαφορετικές προτεινόμενες διαδρομές που προκύπτουν για την ενότητα αυτή συμφωνούν με τα αντίστοιχα μαθησιακά στύλ και κρίνονται ικανοποιητικές. Συμπερασματικά λοιπόν το σύστημα εξατομικεύει το υλικό με βάση το μαθησιακό στιλ και το γνωστικό υπόβαθρο. Το μαθησιακό στιλ επιδρά πάνω στην προτεινόμενη διαδρομή του συστήματος ενώ το γνωστικό υπόβαθρο επιδρά πάνω στο κείμενο που προτείνεται για ανάγνωση. Περιεχόμενο Το περιεχόμενο της ενότητας θα αξιολογηθεί δίνοντας βαρύτητα ξεχωριστά στο κείμενο και στις δραστηριότητες. Κείμενο Τα κείμενα περιέχουν επαρκείς πληροφορίες για να κατανοήσει ο μαθητευόμενος τι είναι το διαδίκτυο και πως λειτουργεί.
Υπάρχει καλή κάλυψη και τεκμηρίωση του θέματος με ανάδειξη των σημαντικών σημείων. Εμφανής είναι όμως η απουσία παραπομπών σε επιπλέον πηγές. Η ανάδειξη των σημαντικών σημείων γίνεται με επιλογή διαφορετικής γραμματοσειράς στα κείμενα υψηλής συνολικής συνάφειας. Επιπλέον το κείμενο δεν περιλαμβάνει παραδείγματα χρήσης του διαδικτύου τα οποία θα δώσουν στον μαθητευόμενο να καταλάβει την χρησιμότητά του. Το περιεχόμενο των κειμένων είναι επίκαιρο, ακριβές, πλήρες και συνεπές με το θέμα. Η διατύπωση είναι απλή και σαφής ανάλογα και με τον βαθμό συνάφειας του κάθε κειμένου.στα αρνητικά είναι ότι δεν αναφέρονται οι πηγές απόκτησης του υλικού και δεν μπορεί να ελεγχθεί η αξιοπιστία του. Μια επιπλέον δυνατότητα υποστήριξης του μαθητευόμενου να ξεπεράσει τυχόν παρανοήσεις για τις έννοιες που δεν υπάρχει θα ήταν η επεξήγηση όρων του κειμένου με αναδυόμενα παράθυρα όταν ο μαθητευόμενος κάνει κλικ σε συγκεκριμένες λέξεις στο κείμενο. Δραστηριότητες Οι δραστηριότητες υποβοηθούν ικανοποιητικά τον μαθητευόμενο να κατανοήσει τις έννοιες που διδάσκεται. Υπάρχει μια σωστή ισσοροπία ανάμεσα σε ερωτήσεις κλειστού και ανοικτού τύπου. Δίνεται η δυνατότητα στον μαθητευόμενο να κατανοήσει τις έννοιες μέσα από παράδειγμα (περίπτωση) και να πειραματιστεί σε αυτές (Ενεργός πειραματισμός). Ταυτόχρονα ο μαθητευόμενος ενθαρύννεται να χρησιμοποιεί τις γνώσεις του ώστε να βγάζει συμπεράσματα μέσα από τις δραστηριότητες επεξεργασίας συμπεράσματος και γεφυρώματος συμπεράσματος. Επιπλέον υπάρχουν επαρκής δραστηριότητες βασισμένες στο κείμενο για την καλύτερη κατανοησή του και τέλος οι δραστηριότητες αρχικής και τελικής ταξινόμησης βοηθάνε τον μαθητευόμενο να παρακολουθεί την πρόοδό του. Εξαιρώντας την ελλειπή σε πολλές περιπτώσεις ανατροφοδότηση όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι δραστηριότητες είναι ικανοποιητικές ενώ μέσω της περίπτωσης και του ενεργού πειραματισμού βοηθάνε τον μαθητευόμενο να ξεπεράσει τυχόν παρανοήσεις του. Συμπεράσματα Συμπερασματικά λοιπόν το υλικό της ενότητας ακολουθεί την θεωρία μάθησης μέσω της οποίας έχει αναπτυχθεί το εκπαιδευτικό περιβάλλον. Επιπλέον το ερωτηματολόγιο του Kolbs και οι δραστηριότητες γνωστικού υποβάθρου δίνουν την ευκαιρία εξατομίκευσης στον μαθητευόμενο. Τέλος το περιεχόμενο της ενότητας κρίνεται ικανοποιητικό αλλά με μερικά ελαττώματα ως προς την ελλειπή ανατροφοδότηση στις δραστηριότητες και την απουσία παραδειγμάτων χρήσης του διαδικτύου.
Αναφορές 1. http://hermes.di.uoa.gr:8088/alma3/help.php 2. Gasparinatou, A., Grigoriadou, M.(2011). Alma: An adaptive learning models environment from texts and activities that improves students science comprehension.