ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ I Αναπλ. Καθηγητής Δ.Μ. Εμίρης Λέκτορας Ι. Γιαννατσής ΚΟΣΤΟΣ (OIKONOMIKΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ) Η έννοια του κόστους διαφέρει ανάλογα με την οπτική εκείνου που το εκτιμά και τον σκοπό της ανάλυσης Από την οικονομική σκοπιά το κόστος ορίζεται ως το μέτρο της θυσίας που συνεπάγεται μία συγκεκριμένη απόφαση ή επιλογή Κόστος ευκαιρίας (έμμεσο): Το κόστος που συνεπάγεται μια επιλογή σε σχέση με την αμέσως επόμενη καλύτερη «Βυθισμένο» κόστος (sunk cost): Θυσία (πόρων, χρημάτων, χρόνου, προσπάθειας) που έχει ήδη πραγματοποιηθεί (και δεν θα έπρεπε κανονικά να επηρεάζει μετέπειτα αποφάσεις...) Επίσης στο πλαίσιο του κοινωνικού συστήματος έχουμε Εσωτερικό: κόστος εντός μιας παραγωγικής μονάδας Εξωτερικό (externalities): κόστος εκτός μιας παραγωγικής μονάδας (π.χ. μόλυνση) 1
ΚΟΣΤΟΣ (ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΟΠΤΙΚΗ) Στο πλαίσιο της Διοικητικής Λογιστικής: Χρηματική αποτίμηση των δαπανών/εξόδων που σχετίζονται με την λειτουργία και την λογιστική εικόνα της επιχείρησης Ονομαστικό/«Ιστορικό» κόστος: Χρήματα που δαπανήθηκαν για συντελεστές παραγωγής (το κόστος που «καταγράφεται/περνιέται στα βιβλία») Τρέχον/«Πραγματικό» (άμεσο) κόστος: Τρέχουσα χρηματική αποτίμηση πόρων Κόστος Αντικατάστασης: Το κόστος αντικατάστασης υλικών συνήθων πόρων/συντελεστών (εξοπλισμός, αποθέματα κλπ) ΚΟΣΤΟΣ (ΟΠΤΙΚΗ ΣΥΣΤ. ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ) Στο πλαίσιο της παραγωγής: Μέτρο της χρησιμοποίησης παραγωγικών πόρων (συντελεστών) κατά την παραγωγική διαδικασία Σταθερό: Κόστος που είναι ανεξάρτητο της ποσότητας παραγωγής (εξοπλισμός, κτήρια, σταθερές αμοιβές κλπ.) Μεταβλητό: Κόστος που εξαρτάται από την ποσότητα παραγωγής (συνήθως υλικά και άμεση εργασία) Συνολικό κόστος παραγωγής: Σταθερό κόστος συν μεταβλητό κόστος Μέσο κόστος: Συνολικό κόστος ανά τεμάχιο παραγωγής Οριακό κόστος: Το κόστος που συνεπάγεται η παραγωγή μιας επιπλέον μονάδας προϊόντος ή υπηρεσίας 2
ΚΟΣΤΟΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ TC : Συνολικό κόστος (Total Cost) FC : Σταθερό Κόστος (Fixed Cost) VC : Μεταβλητό κόστος (Variable Cost) MC : Οριακό κόστος (Marginal Cost) ΑTC : Μέσο Συνολικό κόστος (Average Total Cost) TC FC VC MC ΔTC ΔQ ΔVC ΔQ ATC FC Q VC Q TC Q ΧΡΟΝΙΚΟΣ ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Βραχυπρόθεσμα: Ένας ή περισσότεροι συντελεστές παραγωγής θεωρούνται σταθεροί (συνήθως ο μηχανικός/κτηριακός εξοπλισμός) Συνδέεται συνήθως με λειτουργικές/διαχειριστικές αποφάσεις (μάνατζμεντ) για την εκμετάλλευση των διαθέσιμων πόρων Μακροπρόθεσμα: Όλοι οι συντελεστές παραγωγής θεωρούνται μεταβλητοί Στρατηγικές/επενδυτικές διοικητικές αποφάσεις (Σχεδιασμός νέου εργοστασίου, ανάπτυξη και παραγωγή νέου προϊόντος) 3
Μακροπρόθεσμα και σε μεγάλο εύρος παραγωγής τα έσοδα και τα κόστη φαίνεται να ακολουθούν την γενική οικονομική θεωρία Όμως...: Είναι δύσκολο να εκτιμηθούν με ακρίβεια οι σχέσεις εσόδων/κόστους Υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να αλλάξουν τα δεδομένα λόγω του μακρόχρονου χαρακτήρα της πρόβλεψης Οι επιχειρήσεις λειτουργούν για συγκεκριμένο εύρος παραγωγής Πηγή: Colin Drury, Management Accounting for Business Decisions, 2 nd ed, Thomson Learning, 2001 ΒΡΑΧΥΠΡΟΘΕΣΜΕΣ ΚΑΜΠΥΛΕΣ ΜΕΣΟΥ & ΟΡΙΑΚΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ Σύμφωνα με την κλασσική οικονομική θεωρία οι καμπύλες για διάφορα είδη κόστους έχουν βραχυπρόθεσμα ως εξής: Τιμή (P) 100 MC 75 50 25 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 ATC AVC AFC Παραγωγή (Q) 4
ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΟΣΤΟΥΣ-ΟΓΚΟΥ-ΚΕΡΔΟΥΣ («ΝΕΚΡΟΥ ΣΗΜΕΙΟΥ») Εξετάζοντας τα βραχυπρόθεσμα και για συγκεκριμένη παραγωγική δυνατότητα μπορούμε να υποθέσουμε ότι: Τα σταθερά κόστη, το μεταβλητό κόστος/μονάδα προϊόντος καθώς και η τιμή δεν μπορούν να μεταβληθούν (συμβόλαια, πρακτικές δυσκολίες στην προσαρμογή στα σημεία διάθεσης) Η παραγωγή δεν υπερβαίνει τις δυνατότητες του συστήματος Πηγή: Colin Drury, Management Accounting for Business Decisions, 2 nd ed, Thomson Learning, 2001 ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΟΣΤΟΥΣ-ΟΓΚΟΥ-ΚΕΡΔΟΥΣ («ΝΕΚΡΟΥ ΣΗΜΕΙΟΥ») Η ανάλυση κόστους-όγκου-κέρδους (Cost-Volume- Profit / CVP analysis) βοηθά στην κατανόηση της σχέσης μεταξύ των τριών αυτών μεταβλητών βραχυπρόθεσμα. Οι γραμμές εσόδων και κόστους σε πρώτη συνήθως φάση θεωρούνται ευθείες (σταθερή τιμή/μεταβλητό κόστος) αλλά μπορούν να είναι καμπύλες ή τεθλασμένες Ως «νεκρό σημείο» (break-even point) ορίζεται το επίπεδο παραγωγής στο οποίο το συνολικό κόστος παραγωγής είναι ίσο με τα έσοδα πωλήσεων (μηδενικά κέρδη) 5
ΚΟΣΤΟΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ FC : Σταθερό Κόστος v u : Μεταβλητό κόστος ανά τεμάχιο P : Τιμή Νεκρό σημείο FC P -v u Περιθώριο κέρδους/συνεισφοράς (contribution margin) Το ποσό που συνεισφέρει κάθε μονάδα προϊόντος στην κάλυψη των σταθερών εξόδων (αρχικά), και στη συνέχεια στα κέρδη. CM = P - v u Mark Hirschey, Fundamentals of Managerial Economics, 7 ed., South-Western Pub, 2002 6
ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ, ΤΙΜΗ ΚΑΙ ΚΟΣΤΟΣ Κάθε επιχείρηση οφείλει να απαντήσει στα ακόλουθα: Ποιο είναι το Προϊόν και πως παράγεται Χαρακτηριστικά προϊόντος (τι) Διαδικασία παραγωγής (πως) Ποσότητα παραγωγής (πόσο) Τόπος παραγωγής (που) Σε ποια Τιμή θα διατίθεται στην αγορά και τους πελάτες Ποια είναι τα κανάλια Διάθεσης του προϊόντος στην αγορά Ποια είναι η μέθοδος Προώθησης του προϊόντος και Επικοινωνίας με τους πελάτες Οι απαντήσεις στα παραπάνω καθορίζουν τη στρατηγική της επιχείρησης σε σχέση με τον ανταγωνισμό ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ, ΤΙΜΗ ΚΑΙ ΚΟΣΤΟΣ Στα βιομηχανικά προϊόντα (κυρίως, αλλά όχι μόνο) υπάρχουν τρεις βασικές στρατηγικές για την υπερνίκηση του ανταγωνισμού (Porter): Έμφαση στο χαμηλό κόστος/τιμή (παραγωγής, διάθεσης κλπ.) Έμφαση στην παραγωγή διαφοροποιημένων προϊόντων (διαφορετικών από αυτά των ανταγωνιστών λόγω εικόνας, σχεδιασμού, ποιότητας, κλπ.) ακόμα και με σχετικά υψηλό κόστος [προσφορά προϊόντων υψηλότερης αξίας) Παραγωγή για συγκεκριμένο μικρό τμήμα της αγοράς (εστίαση) Αντίθετα στα αγαθά (commodities) ο ανταγωνισμός γίνεται κυρίως βάσει κόστους (π.χ. τρόφιμα, βασικές πρώτες ύλες) Η στρατηγική κάθε επιχείρησης καθοδηγεί σε μεγάλο βαθμό τις αποφάσεις που σχετίζονται με την τιμολόγηση και το κόστος 7
ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ, ΤΙΜΗ ΚΑΙ ΚΟΣΤΟΣ Η επένδυση στην παραγωγή με υψηλό σταθερό κόστος (π.χ. παραγωγή με πολλά μηχανήματα, αυτοματοποιημένα συστήματα) συνεπάγεται συνήθως χαμηλό σχετικά μεταβλητό κόστος (και το αντίστροφο...) Λειτουργική μόχλευση (OL Operating Leverage) FC OL TC ή FC OL VC Η λειτουργική μόχλευση είναι μια βασική στρατηγική μεταβλητή που καθορίζει και την τιμολογιακή πολιτική που μπορεί να ακολουθήσει μια επιχείρηση Mark Hirschey, Fundamentals of Managerial Economics, 7 ed., South-Western Pub, 2002 8
Mark Hirschey, Fundamentals of Managerial Economics, 7 ed., South-Western Pub, 2002 Mark Hirschey, Fundamentals of Managerial Economics, 7 ed., South-Western Pub, 2002 9
ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ Μακροπρόθεσμα μπορεί να παρατηρηθούν Οικονομίες Κλίμακας (Scale economies) στις οποίες το μέσο κόστος μειώνεται καθώς αυξάνεται η ποσότητα παραγωγής Πιθανοί λόγοι/αιτίες οικονομιών κλίμακας Τεχνικοί: Καλύτερη εκμετάλλευση εξειδικευμένου εξοπλισμού Μάρκετινγκ: Καλύτερη προώθηση, διαφήμιση, δυνατότητα για έρευνα αγοράς μεγάλου μεγέθους Χρηματοοικονομικοί: Δυνατότητα φθηνότερης χρηματοδότησης Διοικητικοί/Οργανωτικοί: Εξειδίκευση της εργασίας και καλύτερη οργάνωση Διαχείριση κινδύνου: Δυνατότητα ανάληψης πιο καινοτόμων σχεδίων και με μεγαλύτερο επιχειρηματικό ρίσκο Οι οικονομίες κλίμακας είναι ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους συμφέρει οικονομικά η κεντρική παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων (κλασσικό βιομηχανικό μοντέλο) Οι ίδιοι παράγοντες μπορεί να οδηγήσουν σε κάποιες περιπτώσεις και σε αρνητικές οικονομίας κλίμακας (diseconomies of scale) ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ ΦΑΣΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΜΑΘΗΣΗΣ Οι οικονομίες κλίμακας εμφανίζονται και με άλλες μορφές που εστιάζουν σε κάποιες από τις πιθανές αιτίες. Οικονομίες φάσματος/πεδίου δράσης (economies of scope) Η παραγωγή δύο ή και περισσότερων προϊόντων (συναφών ή συμπληρωματικών) στο ίδιο παραγωγικό σύστημα οδηγεί σε πιο αποδοτική λειτουργία του παραγωγικού συστήματος από ότι η παραγωγή ενός προϊόντος Οικονομίες μάθησης (Learning Economies) Τα κόστη παραγωγής μειώνονται καθώς αυξάνεται η συνολική παραγωγή με το πέρασμα του χρόνου λόγω αυξανόμενης μάθησης και εμπειρίας των εργαζομένων και του συστήματος γενικά (πιο σημαντικές για πολύπλοκα προϊόντα) 10
ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ ΚΑΙ ΜΑΘΗΣΗΣ Μέσο Κόστος (Κόστος ανά τεμάχιο) Α Β: Οικονομία Κλίμακας Α Γ: Οικονομία Μάθησης Γ A B ATC 1 ATC 2 Παραγωγή 11