ACTION 3: RIVER BASIN FUNCTIONS AND VALUES ANALYSIS AND WATER QUALITY CRITERIA DETERMINATION Giannouris Ε. & Manolaki P. giannouris.epaminondas@gmail.com manolaki@upatras.gr
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΔΗΓΙΑ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΑ ΝΕΡΑ Οδηγία 2000/60 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000 «το νερό δεν αποτελεί ένα απλό εμπορικό προϊόν όπως οποιοδήποτε άλλο, αλλά, είναι μια κληρονομιά που πρέπει να προστατευθεί...»
Η ποικιλία των Ευρωπαϊκών Προβλημάτων Ρύπανση των υπόγειων υδάτων, ποταμών και λιμνών Λιγοστά αποθέματα νερού Πλημμύρες Υπεράντληση των υπόγειων υδάτων Καταστροφή υδάτινων οικοσυστημάτων & υγρότοπων Διάβρωση
Προγενέστερες Οδηγίες: Οδηγία για τα επιφανειακά ύδατα 75/440/ΕΟΚ Οδηγία για τις περιοχές αλιείας 78/659/ΕΟΚ Οδηγία για τις περιοχές οστρακοειδών 79/923/ΕΟΚ Οδηγία για τις επικίνδυνες ουσίες 76/464/ΕΟΚ Οδηγία για τα υπόγεια ύδατα 80/86/ΕΟΚ
ΟΔΗΓΙΑ ΠΛΑΙΣΙΟ 2000/60 Ε.Ε της 23ης Οκτωβρίου 2000 Μια κοινή Ευρωπαϊκή πολιτική η οποία να: Αποτρέπει την περαιτέρω επιδείνωση, Προστατεύει και βελτιώνει την κατάσταση όλων των υδάτων. Προωθεί τη βιώσιμη χρήση του νερού βάσει μακροπρόθεσμης προστασίας των διαθέσιμων υδατικών πόρων. Ενισχύει την προστασία του υδάτινου περιβάλλοντος. Διασφαλίζει την προοδευτική μείωση της ρύπανσης των υπογείων υδάτων. Συμβάλλει στο μετριασμό των επιπτώσεων από πλημμύρες και ξηρασίες.
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΔΗΓΙΑ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΑ ΝΕΡΑ Κύριος στόχος : Η επίτευξη της καλής κατάστασης όλων των υδάτων μέχρι το 2015 ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ: Ανάλυση επιπτώσεων ανθρώπινων δραστηριοτήτων σε κάθε λεκάνη απορροής ώστε να προσδιοριστούν πιέσεις στα υδάτινα σώματα Εκτίμηση του μεγέθους των πιέσεων Εγκατάσταση προγράμματος συστηματικής παρακολούθησης
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΔΗΓΙΑ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΑ ΝΕΡΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ Διαχείριση των υδάτινων πόρων σε επίπεδο λεκάνης απορροής Πιστοποίηση ποιότητας στηρίζεται σε φυσικοχημικά και βιολογικά κριτήρια Σχέδια διαχείρισης ανά λεκάνη απορροής.
Λεκάνη Απορροής Έκταση γης στην οποία το νερό από βροχή, χιόνι ή πάγο απορρέει σε ένα υδάτινο σώμα, όπως ποτάμι, λίμνη, ταμιευτήρα, εκβολές ποταμών, υγρότοπο ή θάλασσα. Σε όλα τα ποτάμια διακρίνουμε τρεις γεωμορφολογικές ενότητες: Άνω ρους, Μέσος ρους, Κάτω ρους
Λεκάνη Απορροής Άνω ρους- Ζώνη Διάβρωσης Μέσος ρους- Ζώνη απόθεσης & μεταφοράς Κάτω ρους- Ζώνη απόθεσης «νεαρός ποταμός» αντιστοιχεί στο ορεινό τμήμα του ποταμού, όπου τα νερά κυλούν με μεγάλη ταχύτητα ή «ώριμος ποταμός» αντιστοιχεί στο κέντρο των ποτάμιων κοιλάδων και χαρακτηρίζεται από μικρότερες κλίσεις και ελαφρά ελικοειδείς κοίτες Τελειώνει στα δέλτα τα οποία χαρακτηρίζονται από εκτεταμένους υγρότοπους και λιμνοθάλασσες και είναι το αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης θάλασσας και ποταμού. Παράκτια ζώνη
Παράκτια Ζώνη Πολύπλοκα συστήματα του πλανήτη Περιοχές μεγάλης αξίας για τον άνθρωπο Πολυπληθείς οικονομικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες Το 1/3 του παγκόσμιου τουρισμού Προστασία ακτών Διατήρηση βιολογικής ποικιλότητας Βελτίωση ποιότητας νερού Βελτίωση μικροκλίματος
Λιμνοθάλασσες Παράκτιες λεκάνες Μικρού βάθους Νερό υφάλμυρο - υπεράλμυρο Διαχωρίζονται από τη θάλασσα με φράγματα άμμου Οδηγία 92/43/ΕΟΚ «για την προστασία των οικοτόπων και της άγριας πανίδας και χλωρίδας» Παράρτημα Ι της Οδηγίας ως τύπος οικοτόπου προτεραιότητας (*1150 lagoons).
Οι λιμνοθάλασσες Αυτόνομα & δυναμικά οικοσυστήματα Υψηλή παραγωγικότητα Μεγάλη οικολογική αξία Σημαντικά αλιευτικά κέντρα Ευαίσθητα & συνεχώς μεταβαλλόμενα συστήματα Θερμοκρασία-Αλατότητα Χαμηλή ποικιλότητα Διακυμάνσεις φυσικοχημικών παραμέτρων Μεταβολές στην αφθονία φυτικών & ζωικών οργανισμών Είδη ανθεκτικά
Υδρόβια μακρόφυτα-βιολογικά ποιοτικά στοιχεία Μακροσκοπικές μορφές της υδρόβιας βλάστησης που περιλαμβάνει: μακροφύκη, λίγα είδη βρύων και πτέριδων προσαρμοσμένα στο υδάτινο περιβάλλον, όπως επίσης και αγγειόσπερμα (aquatic macrophytes). Δείκτες της ποιοτικής κατάστασης του υδάτινου περιβάλλοντος Συμβάλλουν στην καθαρότητα του νερού Παρέχουν οργανική ύλη με την αποικοδόμηση των νεκρών τμημάτων Σημαντική αποθήκη θρεπτικών - βιογεωχημικό κύκλο υδάτινου οικοσυστήματος.
Υδρόβια μακρόφυτα Ελαττώνουν την ενέργεια του κυματισμού-σταθεροποιούν το ίζημα του πυθμένα Αλλαγές στις συνθήκες φωτισμού, μείωση της έντασης του φωτός Καθορίζουν την πρωτογενή παραγωγή στις λίμνες, τα ποτάμια και στα άλλα παράκτια οικοσυστήματα Παρέχουν τροφή και καταφύγιο σε ψάρια και ασπόνδυλα
Στόχος Δράση 3 Να προσδιοριστούν οι βασικές λειτουργίες της λεκάνης απορροής του Καλού Χωριού και τα συναφή υδάτινα οικοσυστήματα, με έμφαση στην αλυκή της Λάρνακας. Παρακολούθηση αβιοτικών και βιοτικών δεδομένων Παρακολούθηση της υδρόβιας βλάστησης Φυσικοχημικές παράμετροι του νερού Διερεύνηση της σύνθεσης των φυτικών οργανισμών, των εποχικών αλλαγών και της διαδοχής των κυρίαρχων ειδών στις λιμνοθάλασσες σε σχέση με τους περιβαλλοντικούς παράγοντες Επίδραση ανθρωπογενών πιέσεων στο οικοσύστημα
ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ-ΛΕΚΑΝΗ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΚΑΛΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
Ποταμός Τρέμυνθος πηγάζει από τον ορεινό όγκο Σταυροβουνίου σε υψόμετρο 428 m μήκος 33 km συνολική επιφάνεια 171 km2 καταλήγει στο Φράγμα Κιτίου Κύριες Πιέσεις Αστική ανάπτυξη Ρίψη διαφόρων τύπων αποβλήτων Τροποποίηση της όχθης και της κοίτης σε κάποια σημεία
Σύμπλεγμα λιμνοθαλασσών Λάρνακας Περιοχή Ramsar από το 2001 NATURA 2000 ως παράκτιες λιμνοθάλασσες (1150) 1000ha από τα οποία τα 700ha πλημμυρίζουν το χειμώνα Δεύτερος μεγαλύτερος υγρότοπος της Κύπρου Κύρια λίμνη 5μικρότερες λεκάνες Συγκομιδή αλατιού από 1986 Κύριες πιέσεις Αστική ανάπτυξη, διαταραχές από αεροσκάφη, αυξημένες συγκεντρώσεις μολύβδου, γεωργία
Οικολογική αξία της περιοχής μελέτης Οι αλυκές αποτελούν ένα από τα μεγαλύτερα και σημαντικότερα υδάτινα οικοσυστήματα της Κύπρου. Η οικολογική αξία της περιοχής είναι μεγάλη λόγω: Της ποικιλομορφίας και της έκτασης των αλοφυτικών φυτοκοινωνιών με Salicornia europea και Suaeda fruticosa που απαντώνται στην ευρύτερη περιοχή του υγροτόπου Της ορνιθοπανίδας της περιοχής, με 100 είδη μεταναστευτικών και υδρόβιων πουλιών (περιοχή Ramsar) Της λοιπής πανίδας της περιοχής. Έχουν καταγραφεί 19 είδη σπονδυλωτών (αμφίβια και ερπετά) και 63 είδη ασπονδύλων (35 ενδημικά) και 8 ενδημικά είδη χερσαίων σαλιγκαριών Της παρουσίας μικρού πληθυσμού Ophrys kotchyi που αναπτύσσεται στη περιοχή
Απειλές Ο αερολιμένας Λάρνακας, του οποίου ο δίαυλος μοιράζει τη λίμνη Ορφανή σε δύο τμήματα και οι διαφόρων τύπων ρύποι οι οποίοι προκύπτουν από τη λειτουργία του Το εργοστάσιο επεξεργασίας λυμάτων που βρίσκεται στα νότια της λίμνης και του αεροδρομίου. Υπάρχει ο κίνδυνος υπερχείλισης των δύο τεχνιτών ταμιευτήρων σε περιόδους έντονης βροχόπτωσης, γεγονός που μπορεί να επηρεάσει την αλατότητα των λιμνών και γενικότερα να διαταράξει την ισορροπία του οικοσυστήματος Η βόσκηση ζώων στις δυτικές παρυφές της Αλυκής, και η επέκταση της γεωργικής καλλιέργειας με τη χρήση λιπασμάτων που έχουν ως αποτέλεσμα τον εκτοπισμό της τοπικής χλωρίδας Οι οικιστικές ζώνες που έχουν πλησιάσει πολύ κοντά στις όχθες της Μεγάλης Αλυκής, στα βόρεια και στα βορειοανατολικά. Η αστική ανάπτυξη στα βόρεια των λιμνών μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την εισροή νερού και ρύπων στις λίμνες και να επιβαρύνει τη λειτουργικότητα του οικοσυστήματος Η εισροή γλυκού νερού που μερικές χρονιές δεν είναι αρκετή για να μειώσει την αλατότητα σε επίπεδα που να επιτρέπουν στα 2 είδη γαρίδας να εκκολαφθούν Η τουριστική ανάπτυξη στην παραλία στα νότια και νοτιοδυτικά των λιμνών
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ
Αξιολόγηση υδρόβιων Μακροφύτων Ποτάμια οικοσυστήματα Ομογενή τμήματα 100m Όλα τα φυτικά είδη τα οποία βρίσκονται μέσα στο νερό και στην πλημμυρική ζώνη (margins) Κλίμακα αφθονίας 0 - απουσία μέχρι 5 κυρίαρχο Στάσιμα υδάτινα σώματα Σε μικρότερα βάθη χρησιμοποιήθηκε πλαίσιο 50cm x 50cm Στα μεγάλα βάθη η συλλογή έγινε με τη βοήθεια δαγκάνας Κλίμακα αφθονίας 0 - απουσία μέχρι 5 κυρίαρχο
Φυσικοχημικές Παράμετροι Νερού Βάθος νερού Διαφάνεια ph Διαλυμένο Οξυγόνο % D.O Θερμοκρασία Αγωγιμότητα Αλατότητα Total P PO4-P NH4-N NO2-N NO3-N
Αξιολόγηση των υδάτινων σωμάτων με τη χρήση Υδρόβιων μακροφύτων Myriophyllum spicatum
Ταξινόμηση οικολογικής κατάστασης με χρήση υδρόβιων μακροφύτων Οικολογική κατάσταση με βάση την αφθονία & την ταξινομική σύνθεση των υδρόβιων μακροφύτων. Δείκτης MTR Ο δείκτης βασίζεται στην αρχή ότι τα υδρόβια μακρόφυτα παρουσιάζουν ένα φάσμα ανοχής στον εμπλουτισμό των θρεπτικών. Κάθε ένα είδος χαρακτηρίζεται από ένα βαθμό (STR, Species Trophic Rank), ο οποίος παρουσιάζει την ανοχή ή όχι του είδους στην αύξηση των θρεπτικών. Η κλίμακα εκτείνεται από 1 μέχρι 10 - όσο πιο μεγάλος ο βαθμός τόσο μικρότερη η ανοχή των ειδών. Μη διαταραγμένα ή υποβιβασμένα οικοσυστήματα Κοινότητες φυτών με πολλά είδη, δεν κυριαρχεί κανένα. Υπάρχουν είδη με υψηλούς δείκτες άρα αναμένεται μέγιστος βαθμός. Υποβαθμισμένα ή διαταραγμένα οικοσυστήματα Λίγα είδη & είναι κυρίαρχα 1-2 με χαμηλούς δείκτες. Εδώ αναμένεται μικρός βαθμός
Αρχές Μεθοδολογίας Το μήκος του ποταμού που αξιολογείται είναι σταθερά 100m. Περιλαμβάνονται τα μακρόφυτα των καναλιών & όχι είδη όχθης. Στο πεδίο καταγράφονται: Όλα τα είδη εντός του καναλιού Κάλυψη του κάθε είδους, SCV (ποσοστό εξεταζόμενων περιοχών που καλύπτεται από κάθε είδος) Γενική κάλυψη (ποσοστό ποταμού που καλύπτεται από μακρόφυτα)
Υπολογισμός του δείκτη MTR Για όλα τα συλλεχθέντα βαθμολογημένα είδη εφαρμόζεται ο τύπος: Ερμηνεία αποτελεσμάτων Δείκτης MTR απόκριση μακροφύτων στην κατάσταση θρεπτικών. Κλίμακα 100-10, αύξηση δείκτη - μείωση ευτροφισμού. Περιοχές με βαθμό MTR > 65 είναι απίθανο να παρουσιάζουν ευτροφικές καταστάσεις Περιοχές με βαθμό MTR <25 έχουν υποβαθμιστεί λόγω ευτροφισμού, ή οργανικής ρύπανσης, ή από άλλη φυσική καταστροφή Περιοχές με βαθμό MTR μεταξύ 25-65 μπορεί να είναι είτε ευτροφικές, είτε να βρίσκονται σε κίνδυνο εμφάνισης φαινομένων ευτροφισμού
Ceratophyllum demersum Veronica anagalis-aquatica
Αξιολόγηση ποιότητας ποτάμιου ενδιαιτήματοςεφαρμογή του μοντέλου River Habitat Survey (RHS)
River Habitat Survey (RHS) Μέθοδος χαρακτηρισμού και αξιολόγησης της ποιότητας των ποταμών με βάση τη φυσική τους δομή Μια αξιολόγηση RHS περιέχει τέσσερα στοιχεία: 1. Σταθερή μέθοδο αξιολόγησης πεδίου 2. Βάση δεδομένων, για την είσοδο των αποτελεσμάτων από τις εξεταζόμενες περιοχές και τη σύγκριση αυτών των αποτελεσμάτων με δεδομένα άλλων περιοχών. 3. Μια συλλογή από μεθόδους για την αξιολόγηση της ποιότητας του ενδιαιτήματος 4. Μια μέθοδο περιγραφής της έκτασης των τεχνητά τροποποιημένων καναλιών.
Επιλογή περιοχών προς αξιολόγηση Οι περιοχές μελέτης επιλέγονται έτσι ώστε να καλύπτουν εύρος διαφορετικών χρήσεων γης και περισσότερη ανομοιομορφία ως προς τα χαρακτηριστικά του ποταμού για πλήρη εικόνα της οικολογικής κατάστασης. Επιλέγονται περιοχές στις πηγές, στις εκβολές και ενδιάμεσα.
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Το RHS διεξάγεται κατά μήκος ενός τμήματος του ποταμού, μήκους 500m και εκτείνεται 50m προς τα έξω σε κάθε όχθη. Οι παρατηρήσεις γίνονται σε 10 σημεία ελέγχου (spot-checks) τα οποία είναι ισομερώς τοποθετημένα σε διαστήματα των 50m.
Η θέση των RHS spot-checks σε σχέση με τις θέσεις δειγματοληψίας των βιολογικών στοιχείων
Χαρακτηριστικά τα οποία καταγράφονται Σε καθένα από τα 10 σημεία ελέγχου (spot-checks), καταγράφονται: το υπόστρωμα του ποταμού ο τύπος ροής του νερού το ανάγλυφο οι τύποι βλάστησης του ποταμού οι χρήσεις γης των όχθεων η πολυπλοκότητα της δομής της βλάστησης της όχθης & ο τύπος των τεχνητών τροποποιήσεων του καναλιού, των όχθεων
Πίνακας Κύρια χαρακτηριστικά καταγραφής πεδίου RHS Χαρακτηριστικά Σημεία ελέγχου (spot checks) Έλεγχος σάρωσης (sweep-up) Κυρίαρχο σχήμα κοιλάδας Κυρίαρχο υπόστρωμα κοίτης Κυρίαρχο υλικό όχθης Τύπος ροής και συναφή χαρακτηριστικά Τροποποιήσεις της κοίτης και των όχθεων Δομή βλάστησης της κορυφής και της πρόσοψης των όχθεων Τύποι βλάστησης καναλιού Προφίλ όχθης (τροποποιημένο και μη τροποποιημένο) Παρόχθια δέντρα και συναφή χαρακτηριστικά Χαρακτηριστικά της κοίτης Τεχνητά χαρακτηριστικά Χαρακτηριστικά ιδιαίτερου ενδιαφέροντος Χρήσεις γης
Αποτελέσματα RHS Α) ΒΑΘΜΟΣ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗΣ Habitat Modification Score Τροποποιημένη κοίτη Με τη εφαρμογή ενός συνόλου από απλούς κανόνες στα στοιχεία του RHS, η τεχνητή τροποποίηση της φυσικής δομής του ποταμού μπορεί να εκφραστεί με το HMS το οποίο δίνει βαθμούς ποινής στους διαφορετικούς τύπους τροποποίησης της περιοχής. Σε κάθε spot-check η διευθέτηση της όχθης βαθμολογείται με 1, η ενίσχυση με 2 και κάθε άλλη τροποποίηση βαθμολογείται αναλόγως π.χ για κάθε ένα φράγμα προστίθεται ακόμα ένας βαθμός. Όσο μεγαλύτερος είναι ο δείκτης τόσο μεγαλύτερη υποβάθμιση υπάρχει στην περιοχή. Gabion
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΙΕΣΗ Εγκιβωτισμός κοίτης Ευθυγράμμιση κοίτης Επεξεργασία & λήψη αδρανούς υλικού
B) ΒΑΘΜΟΣ ΦΥΣΙΚΟΤΗΤΑΣ (Habitat Quality Assessment) Ο βαθμός φυσικότητας του ενδιαιτήματος καθορίζεται από την παρουσία και την έκταση χαρακτηριστικών σημαντικών ενδιαιτημάτων για την άγρια ζωή. Το HQA υπολογίζεται με την προσθήκη των βαθμών από καθένα χαρακτηριστικό των ακόλουθων κατηγοριών: Βλάστηση του καναλιού (κάθε τύπος βλάστησης βαθμολογείται με 1, εάν είναι εκτενής η κάλυψη του τότε βαθμολογείται με 2) Τύπος ροής Υπόστρωμα (κάθε επικρατές φυσικό υπόστρωμα βαθμολογείται με 1) Χαρακτηριστικά καναλιού (κάθε «φυσικό» χαρακτηριστικό βαθμολογείται με 1) Χαρακτηριστικά όχθης Δομή βλάστησης της όχθης Χρήσεις γης σε 50m Δενδρώδης βλάστηση Smooth flow Continuous trees
Habitat Quality Assessment Η ταξινόμηση της ποιότητας του ενδιαιτήματος ομαδοποιεί περιοχές με όμοια χαρακτηριστικά και βαθμό. Οι περιοχές μπορούν να ταξινομηθούν σε 5 κατηγορίες.
Χρονοδιάγραμμα Υλοποίησης της Δράσης 3
Ευχαριστώ για την προσοχή σας