Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες και Ποιότητα Υπηρεσιών Μελέτη περίπτωσης Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Αιγαίου

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες και Ποιότητα Υπηρεσιών Μελέτη περίπτωσης Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Αιγαίου Διπλωματική Εργασία για το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα: «Ναυτιλία, Μεταφορές και Διεθνές Εμπόριο ΝΑ.Μ.Ε.» ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ: Όλγα Μουστάκα (Α.Μ.:22307020) ΧΙΟΣ 2008

Όλγα Μουστάκα Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες και Ποιότητα Υπηρεσιών Μελέτη περίπτωσης Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Αιγαίου 2008 Διπλωματική Εργασία για το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Ναυτιλία, Μεταφορές και Διεθνές Εμπόριο ΝΑ.Μ.Ε.» Τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών Συγγραφέας: Όλγα Μουστάκα Επιβλέποντες: Γεώργιος Πρώιος, Ευαγγελία Χορτατσιάννη Διευθυντής Σπουδών: Νικόλαος Λίτινας

Ευχαριστίες Για την ολοκλήρωση αυτής της εργασίας, οφείλω να ευχαριστήσω τους καθηγητές μου Πρώιο Γεώργιο και Χορτατσιάνη Ευαγγελία για τις χρήσιμες συμβουλές τους και τις υποδείξεις τους, καθώς και για την εν γένει καθοδήγηση που μου παρείχαν. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω την κα. Έλλη Βλάχου, τον κ. Θεόδωρο Παραδέλλη και την κα. Άννα Κοτρίκλα για τη διευκόλυνση που μου παρείχαν ώστε να παρακολουθήσω το συγκεκριμένο μεταπτυχιακό καθώς και το προσωπικό της Βιβλιοθήκης των παραρτημάτων της Χίου και της Μυτιλήνης για την πολύτιμη βοήθεια τους στη διεξαγωγή της έρευνας. Ένα ευχαριστώ στην κα. Ελένη Κιτρίνου για την υποστήριξη της σε όλη τη διάρκεια του μεταπτυχιακού. Θα ήταν παράλειψη μου, να μην αναφερθώ στην Βαγγελιώ Τζαφέρη για τη βοήθεια που μου προσέφερε στην αναζήτηση βιβλιογραφίας αλλά και για τις ατέλειωτες ώρες επικοινωνίας και ανταλλαγής απόψεων. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω την Βασιλάκη Νίκη για τη φιλοξενία και την υποστήριξης της το διάστημα που βρισκόμουν στη Χίο. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους γονείς μου, την αδερφή μου Πηνελόπη και ιδιαίτερα τον σύζυγό μου Λευτέρη για την κατανόηση, τη συμπαράσταση και τη συνεχή υποστήριξή τους.

Αφιερώνεται: Στους γονείς μου Στρατή και Ιγνατία, στην αδερφή μου Πηνελόπη και στον σύζυγό μου Λευτέρη.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στο σημερινό μεταβαλλόμενο περιβάλλον, η κοινωνία και η οικονομία εξαρτώνται ολοένα και περισσότερο από την πληροφορία. Κάτω από την επιρροή των μεταβολών, των τεχνολογικών εξελίξεων και του αυξανόμενου ανταγωνισμού, οι βιβλιοθήκες προχωρούν σε αλλαγές στην οργάνωση των συλλογών τους, αλλά και στον τρόπο διοίκησής τους. Τα τελευταία χρόνια στο χώρο των βιβλιοθηκών υπάρχει συνεχώς αυξανόμενο ενδιαφέρον για ένα μοντέλο διοίκησης που αναφέρεται ως ποιότητα υπηρεσιών. Η επίτευξη της ποιότητας στις υπηρεσίες μιας Βιβλιοθήκης καλύπτει σε μεγάλο βαθμό τους στόχους και την αποστολή της. την βιβλιοθήκη. Η εκτίμηση της ικανοποίησης των χρηστών της, πρέπει να είναι ένα σημαντικό μέρος της αξιολόγησης των υπηρεσιών βιβλιοθηκών. Η ικανοποίηση αφορά τις αντιλήψεις σπουδαστών για τη δυνατότητα πρόσβασης πληροφοριών, την χρησιμότητα και την ικανότητα χρήσης των βιβλιοθηκών, την εξυπηρέτηση που παρέχει το προσωπικό, τις προσδοκίες των χρηστών για την βιβλιοθήκη. Η μέτρηση της ικανοποίησης των χρηστών μπορεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο για τις βιβλιοθήκες. Στην παρούσα εργασία παρουσιάζεται η εικόνα που έχουν οι Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες στην Ελλάδα σήμερα, η διοικητική δομή τους, οι συνεργασίες που δημιούργησαν για την προσροφά υπηρεσιών υψηλής ποιότητας, τα οικονομικά δεδομένα των βιβλιοθηκών. Επικεντρώνει κυρίως στην οργανωτική δομή των βιβλιοθηκών, στο ρόλο τους ως μέσο πληροφόρησης και στον τρόπο αξιολόγησης αυτής της οργανωτικής δομής. Αναλύει την ανάγκη αξιολόγησης των υπηρεσιών, χρησιμοποιώντας ως μέτρο τους αποδέκτες των υπηρεσιών: τους χρήστες της βιβλιοθήκης και το επίπεδο ικανοποίησης τους. Στο τελευταίο μέρος της εργασίας παρουσιάζεται η Βιβλιοθήκη του Παν/μιου Αιγαίου, η διοικητική και οργανωτική δομή του και γίνεται προσπάθεια να μετρηθεί το επίπεδο ικανοποίησης των χρηστών της, σε επίπεδο χρήσης, ενημέρωσης, χώρου, εξυπηρέτησης καθώς και να αποκτηθεί μια εικόνα των προσδοκιών που έχουν οι χρήστες για την ιδανική βιβλιοθήκη και κατά πόσο αυτή η εικόνα συμβαδίζει με την βιβλιοθήκη που χρησιμοποιούν. Επιπλέον επιχειρείται να εντοπιστούν ποιες μεταβλητές επηρεάζουν ή και προσδιορίζουν το επίπεδο ικανοποίησης του. Λέξεις-κλειδιά: Αποτίμηση, Διοίκηση Ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών, Οργάνωση Ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών, Ικανοποίηση χρηστών. 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 2 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ... 4 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ... 6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 7 ΜΕΡΟΣ Α ΓΕΝΙΚΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ... 9 ΕΝΟΤΗΤΑ 1: Η εξέλιξη των Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών στο χρόνο... 10 1.1. Ορισμός ακαδημαϊκής Βιβλιοθήκης... 10 1.2. Τα πρώτα βήματα για τη δημιουργία μιας ακαδημαϊκής βιβλιοθήκης... 10 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: Συνεργασίες Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών... 13 2.1. Η έννοια της συνεργασίας στις βιβλιοθήκες: Συνεργασίες και Κοινοπραξίες13 2.1.1 Μοντέλα διοίκησης και νομική μορφή... 15 2.2. Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (Σ.Ε.Α.Β.) Heal link.. 15 2.2.1. Στόχοι της ΣΕΑΒ... 16 2.2.2. Αποτελέσματα δράσης της... 16 ΕΝΟΤΗΤΑ 3: Συνεργασίες Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών με άλλους φορείς... 19 3.1. Αναγκαιότητα της συνεργασίας... 19 3.2. Μονάδα Ολικής Ποιότητας Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (ΜΟΠΑΒ)... 20 3.3. Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ)... 21 3.4. Συλλογικός Κατάλογος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών(ΣΚΕΑΒ).. 23 3.5. Δίκτυο Διαδανεισμού Ελληνικών Βιβλιοθηκών (ΔΔΕΒ)... 24 3.6. Πύλη Ζέφυρος... 26 3.7. Μηχανή Αναζήτησης Ελληνικών Ψηφιακών Βιβλιοθηκών... 26 ΕΝΟΤΗΤΑ 4: Χρηματοδότηση των Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών... 27 4.1. Κρατικός προϋπολογισμός... 27 4.2. Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Εκπαίδευσης και Αρχικής Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΕΠΕΑΕΚ Ι ΙΙ)... 27 4.3. Το άμεσο μέλλον... 29 ΕΝΟΤΗΤΑ 5: Η Ακαδημαϊκή Βιβλιοθήκη στην Ψηφιακή εποχή... 31 5.1 Η νέα μορφή της πληροφορίας... 31 5.2. Ορισμός Ψηφιακής βιβλιοθήκης... 31 5.3. Χαρακτηριστικά Ψηφιακών Βιβλιοθηκών... 32 5.4. Διαφορές έντυπης πληροφορίας και ψηφιακής... 33 5.5. Απαιτήσεις και περιορισμοί της νέας μορφής βιβλιοθήκης... 34 5.6. Τάση των Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών... 35 ΜΕΡΟΣ Β ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ ΚΑΙ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ ΧΡΗΣΤΩΝ... 37 ΕΝΟΤΗΤΑ 6: Η Βιβλιοθήκη ως υπηρεσία πληροφόρησης... 38 6.1. Αποστολή και αντικείμενο... 38 6.2. Σκοπός των υπηρεσιών της Βιβλιοθήκης... 39 6.3. Ο ρόλος της Βιβλιοθήκης... 39 6.4. Φυσική οργάνωση... 40 6.4.1. Υπηρεσίες... 41 6.4.2. Διαχείριση πληροφορίας, συλλογής, πόρων... 42 2

6.4.3. Προσωπικό... 43 6.4.4. Αξιολόγηση... 43 6.4.5. Χώρος και εξοπλισμός, πρόσβαση... 44 6.4.6. Στέγαση... 45 6.5. Διοικητική οργάνωση... 46 6.6. Οι Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες και η ελληνική νομοθεσία... 48 ΕΝΟΤΗΤΑ 7: Βιβλιοθήκες και ποιότητα... 50 7.1. Ικανοποίηση Χρηστών... 50 7.2. Τι είναι ικανοποίηση του χρήστη... 51 ΕΝΟΤΗΤΑ 8: Μεθοδολογία έρευνας... 55 8.1. Προσδιορισμός αντικειμένου έρευνας... 55 8.2. Στόχος της έρευνας... 55 8.3. Ερευνητικά Ερωτήματα... 57 8.4. Μεθοδολογική Προσέγγιση... 57 8.5. Πηγές και τεχνικές συγκέντρωσης δεδομένων... 58 8.6. Τεχνική Δειγματοληψίας... 59 8.6.1. Κατανομή Δείγματος ανά Στρώματα... 61 8.6.2. Κατανομή Στρωμάτων σε υπό- στρώματα... 62 8.7. Σύνταξη και ανάλυση ερωτηματολογίου... 63 ΕΝΟΤΗΤΑ 9: Η Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Αιγαίου... 65 9.1. Ίδρυση... 65 9.2. Αποστολή και στόχοι... 65 9.3. Φυσική οργάνωση... 65 9.3.1. Συλλογή... 66 9.3.2. Υπηρεσίες... 66 9.3.3. Προσωπικό... 67 9.4. Διοικητική οργάνωση... 67 9.5. Η Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Αιγαίου και το ΕΠΕΑΕΚ... 68 ΜΕΡΟΣ Γ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ... 70 ΕΝΟΤΗΤΑ 10: Αποτελέσματα Έρευνας... 71 10.1. Χαρακτηριστικά Χρηστών... 71 10.2. Γνώση Χρήση της λειτουργίας και των υπηρεσιών της Βιβλιοθήκης... 77 10.3. Υπηρεσίες και γενική ικανοποίηση Χρηστών... 79 10.4. Ικανοποίηση από το υλικό της Βιβλιοθήκης... 83 10.5. Προτάσεις Βελτίωσης... 87 10.6. Χρήστες και προσωπικό... 89 10.8. Χρήστες και ποιότητα... 96 10.9. Χρήστες και μείωση υπηρεσιών... 97 10.10. Χρήστες και ιδανική Βιβλιοθήκη... 98 10.11. Χρησιμότητα της Βιβλιοθήκης... 103 ΕΝΟΤΗΤΑ 11: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΣΥΖΗΤΗΣΗ... 104 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 111 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... 116 3

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 3.1. : Οριζόντιες δράσεις ΕΚΤ... 22 ΠΙΝΑΚΑΣ 6.1.: Οι υπηρεσίες που αφορούν τη διάθεση του υλικού μιας... 41 Βιβλιοθήκης... 41 ΠΙΝΑΚΑΣ 6.2. : Κατηγορίες πληροφοριακού υλικού... 42 ΠΙΝΑΚΑΣ 8.1.: Αριθμός εγγεγραμμένων χρηστών της Βιβλιοθήκης... 59 ΠΙΝΑΚΑΣ 8.2.: Επιλεγμένο δείγμα ανά Παράρτημα και Ιδιότητα... 63 ΠΙΝΑΚΑΣ 8.3.: Ερευνητικά ερωτήματα σε αντιστοίχιση με τις ερωτήσεις του ερωτηματολογίου... 64 ΠΙΝΑΚΑΣ 9.1.: Αντικείμενο του έργου ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ... 69 Πινακες αποτελεσμάτων Πίνακας 10.1: Συμμετοχή ανά ιδιότητα... 71 Πίνακας 10.2: Συμμετοχή ανά παράρτημα... 72 Πίνακας 10.3: Συμμετοχή ανά τμήμα... 72 Πίνακας 10.4: Συμμετοχή ανά φύλο... 72 Πίνακας 10.5.: Επίσκεψη της βιβλιοθήκης ανά ιδιότητα... 73 Πίνακας 10.6.: Ηλεκτρονική επίσκεψη των χρηστών στην ιστοσελίδα της βιβλιοθήκης ανά ιδιότητα... 75 Πίνακας 10.7.: Αναζήτηση πληροφορίας μέσω άλλων πηγών, εκτός της βιβλιοθήκης, ανά ιδιότητα... 76 Πίνακας 10.8 : Γνώση των υπηρεσιών της βιβλιοθήκης... 78 Πίνακας 10.9 : Χρήση των υπηρεσιών της βιβλιοθήκης... 78 Πίνακας 10.10 : Χρήση των υπηρεσιών της βιβλιοθήκης ανά ιδιότητα... 79 Πίνακας 10.11. : Γενική ικανοποίηση από τις υπηρεσίες δανεισμού ανά ιδιότητα... 81 Πίνακας 10.12 : Γενική ικανοποίηση από τις υπηρεσίες χρήσης ανά ιδιότητα... 82 Πίνακας 10.13: Γενική ικανοποίηση από τις ηλεκτρονικές υπηρεσίες ανά... 83 ιδιότητα... 83 Πίνακας 10.14.: Ικανοποίηση από το επιστημονικό εύρος του υλικού της... 84 βιβλιοθήκης... 84 Πίνακας 10.15.: Ικανοποίηση από τις ηλεκτρονικές υπηρεσίες που προσφέρονται από την ιστοσελίδα της βιβλιοθήκης... 85 Πίνακας 10.16.: Ικανοποίηση από το συνολικό υλικό της βιβλιοθήκης (έντυπο... 86 και ηλεκτρονικό) ανά ιδιότητα... 86 Πίνακας 10.17.: Προτάσεις χρηστών για την βελτίωση του περιεχομένου (έντυπου και ηλεκτρονικού) της βιβλιοθήκης... 87 Πίνακας 10.18.: Προτάσεις χρηστών για την βελτίωση του περιεχομένου (έντυπου και ηλεκτρονικού) της βιβλιοθήκης ανά ιδιότητα... 88 Πίνακας 10.19.: Χρήστες που ζητούν βοήθεια από το προσωπικό της βιβλιοθήκης... 90 Πίνακας 10.20.: Ικανοποίηση των χρηστών από το προσωπικό ανά ιδιότητα... 91 Πίνακας 10.21.: Προτάσεις χρηστών για την βελτίωση της εξυπηρέτησης τους... 91 Πίνακας 10.22: Γενική ικανοποίηση από τον χώρο και τον εξοπλισμό ανά παράρτημα93 Πίνακας 10.23. : Ικανοποίηση από τους χώρους και τον εξοπλισμό της βιβλιοθήκης.. 94 Πίνακας 10.24.: Προτάσεις χρηστών για την βελτίωση του χώρου της βιβλιοθήκης... 95 Πίνακας 10.25.: Προτάσεις χρηστών για την βελτίωση του χώρου της βιβλιοθήκης ανά παράρτημα... 95 4

Πίνακας 10.26 :Ικανοποίηση από την ποιότητα των συνολικών υπηρεσιών της βιβλιοθήκης ανά ιδιότητα... 97 Πίνακας 10.27: Αρνητικές επιδράσεις από την μείωση υπηρεσιών... 98 Πίνακας 10.28. :Ιδανικό περιβάλλον της Βιβλιοθήκης... 102 Πίνακας 10.29.: Ιδανικό προσωπικό... 102 5

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Διάγραμμα 10.1.: Επίσκεψη χρηστών στο χώρο της βιβλιοθήκης... 73 Διάγραμμα 10.2.: Τακτική χρήση της βιβλιοθήκης... 74 Διάγραμμα 10.3.: Ηλεκτρονική επίσκεψη χρηστών στην ιστοσελίδα της βιβλιοθήκης 75 Διάγραμμα 10.4.: Αναζήτηση πληροφορίας μέσω άλλων πηγών... 76 Διάγραμμα 10.5.: Γενική ικανοποίηση από τις υπηρεσίες δανεισμού... 80 Διάγραμμα 10.6.: Γενική ικανοποίηση από τις υπηρεσίες χρήσης... 81 Διάγραμμα 10.7.: Γενική ικανοποίηση από τις ηλεκτρονικές υπηρεσίες... 82 Διάγραμμα 10.8.: Ικανοποίηση από το συνολικό υλικό της Βιβλιοθήκης (έντυπο και ηλεκτρονικό)... 86 Διάγραμμα 10.9: Ικανοποίηση από το προσωπικό... 90 Διάγραμμα 10.10.: Γενική ικανοποίηση από τον χώρο και τον εξοπλισμό... 92 Διάγραμμα 10.11: Γενική ικανοποίηση από τον χώρο και τον εξοπλισμό... 93 Διάγραμμα 10.12. Ικανοποίηση από την ποιότητα των συνολικών υπηρεσιών της βιβλιοθήκης... 96 Διάγραμμα 10.13.: Κατά πόσο η Βιβλιοθήκη του Π.Α. παρέχει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες στους χρήστες της... 99 Διάγραμμα 10.14.: Κατά πόσο η Βιβλιοθήκη του Π.Α. ενημερώνει τους χρήστες της για τις εξελίξεις της επιστήμης τους... 100 Διάγραμμα 10.15.: Κατά πόσο η Βιβλιοθήκη του Π.Α. συμβάλλει στην ακαδημαϊκή πρόοδο των χρηστών της... 100 Διάγραμμα 10.16.: Κατά πόσο η Βιβλιοθήκη του Π.Α. βοηθάει τους χρήστες της να διαχωρίζουν τις αξιόπιστες και αναξιόπιστε πηγές πληροφόρησης... 101 Διάγραμμα 10.17: Χρησιμότητα της Βιβλιοθήκης Πανεπιστημίου Αιγαίου... 103 6

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στο σημερινό μεταβαλλόμενο περιβάλλον, η κοινωνία και η οικονομία εξαρτώνται ολοένα και περισσότερο από την πληροφορία η οποία αποτελεί βασικό συντελεστή παραγωγής σε οργανισμούς και επιχειρήσεις όλων των οικονομικών τομέων. Κάτω από την επιρροή των μεταβολών, των τεχνολογικών εξελίξεων και του αυξανόμενου ανταγωνισμού, οι βιβλιοθήκες προχωρούν σε αλλαγές στην οργάνωση των συλλογών τους, αλλά και στον τρόπο διοίκησής τους. Τα μοντέλα οργάνωσης εξυπηρετούν τους στόχους, τη λειτουργία και γενικότερα τις δραστηριότητες της βιβλιοθήκης. Η συζήτηση γύρω από τη διοίκηση των βιβλιοθηκών θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη την ανάλυση τόσο των οργανωτικών απαιτήσεων όσο και της διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Η τελευταία και οι απαιτήσεις για την παροχή υπηρεσιών σήμερα διαφέρουν αισθητά από τη βιβλιοθήκη του παρελθόντος. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητα: α) ο σχεδιασμός μιας επαρκούς οργανωτικής δομής (δομικής & λειτουργικής), β) η διαχείριση των επιχειρησιακών πόρων (ανθρώπινο δυναμικό, υποδομές, εξοπλισμός, συλλογές) εσωτερικά στην βιβλιοθήκη και στο πλαίσιο συνεργασιών, καθώς και γ) ο έλεγχος. Επιπλέον η βιβλιοθήκη από τόπος συγκέντρωσης και διάχυσης συγκεκριμένης και προεπιλεγμένης πληροφορίας, καλείται να γίνει ο κόμβος σύνδεσης με ένα πλήθος πληροφοριών. Καλείται να στηρίξει διαδικασίες τόσο μέσα στο φυσικό της χώρο όσο και έξω από αυτόν, θέτοντας βάσεις για νέες υπηρεσίες, τις οποίες οφείλει να παρέχει επιτυχώς. Αυτός ο στόχος μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα από κοινές δράσεις και συνεργατικά σχήματα, μία πρακτική που ήδη έχουμε δει να εφαρμόζεται στο εξωτερικό (Tζεδάκη, κ.ά., 2000). Τα τελευταία χρόνια στο χώρο των βιβλιοθηκών υπάρχει συνεχώς αυξανόμενο ενδιαφέρον για ένα μοντέλο διοίκησης που αναφέρεται ως ποιότητα υπηρεσιών. Η ποιότητα και η αξιολόγηση υπηρεσιών είναι δύο από τα κυρίαρχα θέματα στην έρευνα βιβλιοθηκών σήμερα. Η εκτίμηση της ικανοποίησης των χρηστών της, πρέπει να είναι ένα σημαντικό μέρος της αξιολόγησης των υπηρεσιών βιβλιοθηκών. Η ικανοποίηση αφορά τις αντιλήψεις σπουδαστών για τη δυνατότητα πρόσβασης πληροφοριών, την χρησιμότητα και την ικανότητα χρήσης των βιβλιοθηκών, την εξυπηρέτηση που παρέχει το προσωπικό, τις προσδοκίες των χρηστών για την βιβλιοθήκη. Η «ποιότητα» και η «πληροφόρηση» αποτελούν αλληλοσυνδεόμενες έννοιες, που μπορούν να αποτελέσουν την βάση της ανάπτυξης στρατηγικών παραγωγής υπηρεσιών, οι οποίες να καλύπτουν τις προσδοκίες και να ικανοποιούν (συνεπαγόμενες & εκφραζόμενες) ανάγκες των χρηστών. Η παράμετρος «προσδοκίες των χρηστών» αποκτά αυξημένη σημασία στα πλαίσια του επιχειρησιακού σχεδιασμού στις βιβλιοθήκες. Η «ικανοποίηση» του χρήστη ή/και η «ποιότητα των υπηρεσιών» αποτελούν πολύπλοκα φαινόμενα που περικλείουν σύνθετες διεργασίες όπως οι υπό εξέταση διαστάσεις της ποιότητας, η αντιλαμβανόμενη «αξία», η «εικόνα» της βιβλιοθήκης στην κοινωνία. Η μέτρηση της ικανοποίησης των χρηστών μπορεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο για τις βιβλιοθήκες. Η επίτευξη της ποιότητας στις υπηρεσίες μιας Βιβλιοθήκης καλύπτει σε μεγάλο βαθμό τους στόχους και την αποστολή της. Είναι λοιπόν αναγκαία η μελέτη των αναγκών και των προσδοκιών των χρηστών της, αφού αυτοί έχουν τον κεντρικό ρόλο στην λειτουργία της βιβλιοθήκης. Σήμερα, η έρευνες 7

που στοχεύουν να μετρήσουν ποιοτικά την επίδοση μιας βιβλιοθήκης, προφέρουν ουσιαστικά στην διαχειριστική πρακτική των Βιβλιοθηκών. Στην παρούσα εργασία παρουσιάζεται η εικόνα που έχουν οι Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες στην Ελλάδα σήμερα, η διοικητική δομή τους, οι συνεργασίες που δημιούργησαν για την προσροφά υπηρεσιών υψηλής ποιότητας, τα οικονομικά δεδομένα των βιβλιοθηκών. Επικεντρώνει κυρίως στην οργανωτική δομή των βιβλιοθηκών, στο ρόλο τους ως μέσο πληροφόρησης και στον τρόπο αξιολόγησης αυτής της οργανωτικής δομής. Αναλύει την ανάγκη αξιολόγησης των υπηρεσιών, χρησιμοποιώντας ως μέτρο τους αποδέκτες των υπηρεσιών, τους χρήστες της βιβλιοθήκης και το επίπεδο ικανοποίησης τους. Στο τελευταίο μέρος της εργασίας παρουσιάζεται η Βιβλιοθήκη του Παν/μιου Αιγαίου, η διοικητική και οργανωτική δομή του και γίνεται προσπάθεια να μετρηθεί το επίπεδο ικανοποίησης των χρηστών της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, σε επίπεδο χρήσης, ενημέρωσης, χώρου, εξυπηρέτησης καθώς και να αποκτηθεί μια εικόνα των προσδοκιών που έχουν οι χρήστες της για την ιδανική βιβλιοθήκη και κατά πόσο αυτή η εικόνα συμβαδίζει με την βιβλιοθήκη που χρησιμοποιούν. Επιπλέον επιχειρείται να εντοπιστούν ποιες μεταβλητές επηρεάζουν ή και προσδιορίζουν το επίπεδο ικανοποίησης του. 8

ΜΕΡΟΣ Α ΓΕΝΙΚΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ 9

ΕΝΟΤΗΤΑ 1: Η εξέλιξη των Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών στο χρόνο 1.1. Ορισμός ακαδημαϊκής Βιβλιοθήκης Θα μπορούσαμε να ορίσουμε την ακαδημαϊκή βιβλιοθήκη σαν το πλέον ζωντανό κύτταρο στο σώμα του οργανισμού που καλείται πανεπιστημιακός χώρος. Αποτελεί τον πυρήνα της πνευματικής ζωής ενός πανεπιστημίου. Πρόκειται για ένα πρακτορείο γνώσης όπου βρίσκουν ικανοποίηση οι ανάγκες για επιστημονική έρευνα και πνευματική τελειοποίηση. Αναφορικά προς τα άλλα είδη βιβλιοθηκών κρατεί την κορυφαία θέση στην πυραμίδα των βιβλιοθηκών (Βλάχου-Χαλκιόπουλου Μαίρη 1996). Γενικά μια ακαδημαϊκή βιβλιοθήκη είναι η βιβλιοθήκη των ιδρυμάτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, οι οποία εξυπηρετεί, κατά κύριο λόγο τους φοιτητές και το διδακτικό προσωπικό των πανεπιστημίων και άλλων ιδρυμάτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και υποστηρίζει το διδακτικό και ερευνητικό έργο που διεξάγεται σε αυτήν (Μπώκος 2001). 1.2. Τα πρώτα βήματα για τη δημιουργία μιας ακαδημαϊκής βιβλιοθήκης 1 Προς τα τέλη του Μεσαίωνα η πνευματική ζωή είχε επίκεντρο το πανεπιστήμιο. Καθηγητές και φοιτητές συγκέντρωναν βιβλία που αποτελούσαν την βάση για πανεπιστημιακές συλλογές. Παραγωγοί βιβλίων και πωλητές αναπτύχθηκαν κοντά στα πανεπιστήμια (Παρίσι, Μπολώνια, Πάδουα) και έφεραν μια αναστάτωση στην παραγωγή των χειρογράφων που μέχρι τότε ήταν στην δικαιοδοσία των θρησκευτικών ομάδων. Στο Παρίσι οι αρχές της πόλης στήριξαν με νόμο το εμπόριο των βιβλίων, ώστε να εξασφαλίζουν τον φοιτητικό κόσμο με αξιόπιστα κείμενα. Η βιβλιοθήκη του κολλεγίου της Σορβόννης που από το 1250 περιλάμβανε τις ιδιωτικές συλλογές του Robert de Sorbon αναπτύχθηκε μέχρι το 1322 σε περισσότερα από 100.000 τόμους. Το υλικό της βιβλιοθήκης συνέχιζε να αυξάνεται με άλλες δωρεές και στον 14ο αι. και τα υπόλοιπα πανεπιστήμια ίδρυσαν δικές τους βιβλιοθήκες. 1 Βλάχου-Χαλκιόπουλου Μαίρη, Κοινωνική υπόσταση και ιστορική αναδρομή της Ακαδημαϊκής Βιβλιοθήκης. 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, pp. 189-196, Θεσσαλονίκη (1996) 10

Τα γερμανικά πανεπιστήμια ήταν τα πρώτα που διέθεταν κεντρικές βιβλιοθήκες αντίθετα με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες που είχαν κολεγιακές. Σύντομα όμως και οι άλλες χώρες καθιέρωσαν τις κεντρικές βιβλιοθήκες χωρίς να πάψουν να διατηρούν τις μεμονωμένες κολεγιακές βιβλιοθήκες. Η εφεύρεσης της τυπογραφίας από τον Johann Gutenberg στα μέσα του 15ου αι. έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των βιβλιοθηκών. Η βιβλιοτυπία άνοιξε τον κόσμο των βιβλίων σε πλατύτερο κοινό από εκείνο που υπήρχε πριν. Στην πορεία του 18ου αιώνα ωστόσο, οι επιστημονικές δραστηριότητες δημιούργησαν την ανάγκη των ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών. Το πανεπιστήμιο της Γοττίνγκης ιδρυμένο το 1737 έγινε ένα μοντέλο για ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες. Αυτή την εποχή κυριαρχούν συλλογές με εγκυκλοπαίδειες καθώς και η ανάπτυξη φιλοσοφικών σχημάτων για καταλογογράφηση των βιβλιοθηκών. Σ' αυτά τα χρόνια ο βιβλιοθηκάριος Johnann Matthias Gesner εισηγήθηκε την απόκτηση βιβλιακού υλικού κατ' εκλογή, καταλογογράφηση ποιότητας και πολιτικές και προγράμματα ανοικτής πρόσβασης στο βιβλιακό υλικό. Μέχρι το 1800 οι κρατήσεις της Ακαδημαϊκής βιβλιοθήκης της Γοττίνγγης αριθμούσε 180.000 τόμους. Στην Γαλλία και στην Αμερική οι πολιτικές επαναστάσεις είχαν περισσότερο άμεσες επιδράσεις στις βιβλιοθήκες. Στην Γαλλία κολλεγιακές και ειδικές βιβλιοθήκες ιδρύθηκαν πριν από την επανάσταση. Όμοια στην Αμερική εννιά κολλέγια ιδρύθηκαν πριν από την επανάσταση (1876). Το κολλέγιο του Harvard ήταν το πρώτο ιδρυθέν το 1638. Οι πρώιμες ακαδημαϊκές συλλογές αποτελούνταν κυρίως από βιβλία δωρεές και η πρόσβαση των χρηστών ήταν πολύ χαμηλή, κυρίως απαγορευτική για τους σπουδαστές που ήταν υποχρεωμένοι να προσφεύγουν σε ό,τι αποκόμιζαν από τις διαλέξεις. Κατά την διάρκεια του πολέμου στην Αμερική, αυτή την εποχή (18ο αι.) μεγάλες καταστροφές επήλθαν σε ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες και σε μερικές η προπολεμική κατάσταση δεν επανήλθε. Στην διάρκεια του 19ου αι. στην Αμερική γίνεται μια μεγάλη αλλαγή στα ακαδημαϊκά ινστιτούτα και στις βιβλιοθήκες τους. Μέχρι το 1850 κρατικά πανεπιστήμια ιδρύθηκαν που είχαν κύριο γνωστικό ενδιαφέρον κυρίως στα αγροτικά και τεχνικά θέματα και κατά δεύτερο λόγο στις κοινωνικές και φυσικές επιστήμες. Οι ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες έτειναν να συναντήσουν τις κοινωνικές ανάγκες. Στα πρώτα χρόνια του 19ου αι. οι συλλογές ήταν μικρές (του Harvard κατά το 1827 αριθμούσε 25.000 τόμους), η πρόσβαση στο υλικό περιορισμένη, η οικονομική υποστήριξη ανεπαρκής και ο αριθμός του προσωπικού περιορισμένος. Η οργάνωση των βιβλιοθηκών ήταν πτωχή εξαιτίας της έλλειψης εκπαιδευμένου προσωπικού. Οι βιβλιοθήκες ήταν συχνά τοποθετημένες σε δωμάτια ή σε πτέρυγες από κτίρια και λειτουργούσαν συγχρόνως με άλλες υπηρεσίες. Οι υπεύθυνοι των βιβλιοθηκών ήταν υποβαθμισμένοι και περιφρονημένοι. Οι φοιτητές παραπονιόντουσαν για κακή συμπεριφορά του προσωπικού, ανεπαρκές ωράριο λειτουργίας της βιβλιοθήκης και αδυναμία πρόσβασης στο βιβλιακό υλικό. Τον 19ο αιώνα οι κολεγιακές συλλογές άρχισαν να ατονούν μια και η κεντρική βιβλιοθήκη βελτίωσε τις συνθήκες και τις υπηρεσίες της και κάλυψε από μόνη της τις κοινοτικές ανάγκες Καθώς η ζήτηση για καλύτερες ακαδημαϊκές συλλογές αυξήθηκε, οι Αμερικάνοι άρχισαν να αγοράζουν βιβλία και όλες οι βιβλιοθήκες στην Ευρώπη άρχισαν να αυξάνουν το μέγεθος των συλλογών τους. Παρ' όλα αυτά όμως μέχρι το 11

1910 μόνο εννιά πανεπιστήμια είχαν βιβλιοθήκες με περισσότερα από 200.000 τόμους. Βελτιωμένη καταλογογράφηση και ευρετηρίαση επιτεύχθηκαν με το πέρασμα του αιώνα με την βοήθεια της εργασίας των Charles Ammi Cutter, Melvil Dewey and William F. Poole και με την παρέμβαση και υποστήριξη της American Library Association που ιδρύθηκε το 1877. Κατά τον 20ον αι. αρκετές Αμερικανικές βιβλιοθήκες κατόρθωσαν να ανεβάσουν το κύρος τους και σαν ερευνητικά κέντρα, βοηθημένα από την βελτιωμένη ευρετηρίαση, βελτιωμένες μονάδες abstracting και ανάπτυξη του προσωπικού τους. Σήμερα οι ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες των ανεπτυγμένων χωρών παρουσιάζουν έναν καλά συντονισμένο οργανισμό που λειτουργεί σε επιστημονική βάση των προτύπων βιβλιοθηκών και συμβάλλουν στην υπόθεση της ανάπτυξης της επιστήμης. Αναφορικά με την εκπαίδευση η ακαδημαϊκή βιβλιοθήκη θα δώσει οντότητα στον καθηγητή, ανεξαρτητοποίηση στη μαθησιακή έφεση του φοιτητή, ώστε ο τελευταίος να μην είναι αναγκαστικά εξαρτημένος από τον καθηγητή, αλλά μόνο από τη γνώση που θα του παρέχεται από την βιβλιοθήκη μέσω του βιβλιοθηκάριου. Στα πρώτα Ελληνικά πανεπιστήμια (12ος αιών.) δεν υπήρχαν βιβλιοθήκες. Η εκπαίδευση ήταν προνόμιο της άρχουσας τάξης και των πλούσιων οικογενειών με αποτέλεσμα τη δημιουργία ιδιωτικών βιβλιοθηκών. Αυτή την εποχή ακμάζει το εμπόριο των βιβλίων. Η πρώτη μορφή ακαδημαϊκής βιβλιοθήκης δικαιολογείται με τη συλλογή βιβλίων επιστημονικού ενδιαφέροντος και προϋποθέτει την ύπαρξη επιστημονικώνιδρυμάτων ανώτερης και ανώτατης εκπαίδευσης. Το πρώτο με την σύγχρονη έννοια πανεπιστήμιο στην Ελλάδα, ήταν το 1827 το Οθώνειο στην Αθήνα που αργότερα μετονομάστηκε κατ' αρχήν Εθνικό και μετά Εθνικό Καποδιστριακό. Ακολουθεί το πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, το 1952, πολύ αργότερα το 1964 το πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων για να αριθμούν στις μέρες 37 Ελληνικά Ιδρύματα Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, 22 Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα καθώς και 15 Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα. 12

ΕΝΟΤΗΤΑ 2: Συνεργασίες Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών 2.1. Η έννοια της συνεργασίας στις βιβλιοθήκες: Συνεργασίες και Κοινοπραξίες Οι Βιβλιοθήκες δημιουργήθηκαν από την ανάγκη να συγκεντρωθούν πηγές για κοινό όφελος και όχι μόνο προς όφελος των ολίγων που είχαν τη δυνατότητα να αγοράζουν δικά τους βιβλία. Καμία βιβλιοθήκη σήμερα δεν μπορεί να θεωρηθεί αυτάρκης ως προς τις πηγές της και επαρκής ως προς τη χρηματοδότηση για να είναι σε θέση να ικανοποιήσει τις ερευνητικές ανάγκες των χρηστών της. Οι δικτυακές υπηρεσίες, η επέλαση του διαδικτύου, η απαίτηση των χρηστών για πρόσβαση σε μεγάλους όγκους ψηφιακού περιεχομένου οδηγούν αναγκαστικά τις βιβλιοθήκες να αναζητήσουν εταιρικές συνεργασίες για να είναι σε θέση να ανταποκρίνονται στην αποστολή τους 2. Οι τεχνολογικές εξελίξεις βελτίωσαν ριζικά όλες τις δραστηριότητες συνεργασίας καθώς προσέφεραν στις βιβλιοθήκες εργαλεία για την εξασφάλιση της επάρκειας των συλλογών τους: η προσφορά δυνατοτήτων εντοπισμού, αξιολόγησης και πρόσβασης σε απομακρυσμένες πηγές υλικού (έντυπου ή ψηφιακού) συνέβαλλε στην πληρότητα των συλλογών. Ο όγκος της συλλογής μια βιβλιοθήκης δεν είναι πλέον σημαντικός δείκτης πληρότητας και επάρκειας (Ζάχος Γ. 1998) 3. Τα νέα τεχνολογικά δεδομένα οδήγησαν και σε μια ολοένα αυξανόμενη εκδοτική παραγωγή σε ηλεκτρονική μορφή. Σήμερα παρατηρείται μια βαθμιαία μετάβαση της εκδοτικής παραγωγής από το έντυπο μέσο προς το ηλεκτρονικό-ψηφιακό (ηλεκτρονικά περιοδικά και βιβλία, CD roms, ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων κτλ). Η είσοδος των εμπορικών και επιστημονικών εκδοτών στο χώρο αυτό είχε ως αποτέλεσμα πολλοί επιστημονικοί τίτλοι να απαιτούν πληρωμένες συνδρομές πρόσβασης. Σταδιακά, το ποσοστό προϋπολογισμού των βιβλιοθηκών που διατίθεται για την προμήθεια και πρόσβαση σε ηλεκτρονική πληροφόρηση και υλικό σε ηλεκτρονική μορφή, αυξήθηκε. 2 Ε. Σεμερτζάκη, Η έννοια της συνεργασίας και η συμβολή της στην ανάπτυξη των βιβλιοθηκών, Ημερίδα με θέμα: Συνεργασία Βιβλιοθηκών: εθνικό, τοπικό, διαθεματικό επίπεδο Θεσσαλονίκη, 29-5- 2008 3 Ζάχος Γ., Κοινοπραξίες Βιβλιοθηκών: Διεθνής εμπειρία και προοπτικές δημιουργίας μιας Κοινοπραξίας των Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών». Οργάνωση & Συνεργασία Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών στην Ψηφιακή Εποχή: Πρακτικά του 7ου Πανελληνίου Συνεδρίου Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, Βόλος, 4-6 Νοεμβρίου 1998, σσ. 175-185. 13

Η ανάγκη διαπραγμάτευσης μεγάλης κλίμακας (όπως ο διάλογος με εκδότες) και η συντονισμένη παρέμβαση στις εξελίξεις που παρατηρούνται οδήγησαν στην προσαρμογή των Βιβλιοθηκών στα νέα τεχνολογικά και οικονομικά δεδομένα. Οι Βιβλιοθήκες οργανώθηκαν σε Κοινοπραξίες και πλέον εφαρμόζεται η από κοινού διαπραγμάτευση με τους εκδότες-διαθέτες ηλεκτρονικών πηγών πληροφόρησης για κοινή πρόσβαση στο υλικό (Ζάχος, 1998). Συνεργατικά σχήματα βιβλιοθηκών διαμορφώθηκαν σε αρκετές χώρες, ιδιαίτερα στην Αμερική και την Ευρώπη. Αντικείμενο ήταν η ορθολογική διαχείριση των διαθέσιμων πόρων μέσω της συντονισμένης και από κοινού εκμετάλλευσης των επί μέρους πληροφοριακών πηγών και πόρων με επιδίωξη την συμβολή και τόνωση της έρευνας. Κύριες δράσεις των συνεργατικών σχημάτων οδήγησαν στην πρόσβαση και ανταλλαγή της βιβλιογραφικής πληροφορίας σε όλες τις βιβλιοθήκες συνεργάτες, έτσι ώστε να γίνεται γνωστό τι υλικό διαθέτει κάθε βιβλιοθήκη και δημιουργήθηκαν συλλογικοί κατάλογοι. Αναπτύχθηκαν επίσης συστήματα διαδανεισμού υλικού μεταξύ των συνεργαζόμενων βιβλιοθηκών. Η βιβλιοθηκονομική γνώση επίσης μοιράστηκε με την ανταλλαγή βιβλιογραφικών εγγραφών και την συνεργατική ανάπτυξη των συλλογών. Η επιτυχία αυτών των δραστηριοτήτων βέβαια διαφέρει από χώρα σε χώρα και υπάρχουν παραδείγματα (π.χ. διαδανεισμός) όπου κάποιες συνεργασίες απέδωσαν και είχαν επιτυχία ενώ άλλες δεν ήταν αποτελεσματικές (π.χ. συνεργατική ανάπτυξη συλλογών). Στην Ελλάδα οι πρώτες βιβλιοθήκες που ξεκίνησαν την δημιουργία Κοινοπραξιών ήταν οι ακαδημαϊκές. Σε πολλές χώρες σήμερα λειτουργούν Κοινοπραξίες ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών, ενώ στην Ευρώπη υπάρχουν και διακρατικές όπως η Κοινοπραξία των Ευρωπαϊκών Ερευνητικών Βιβλιοθηκών (C.E.R.L.) 4 Αποτιμήσεις της λειτουργίας των Κοινοπραξιών έδειξαν ότι με την ένταξη σε Κοινοπραξία μια Βιβλιοθήκη έχει εκτός των λειτουργικών και σημαντικά οικονομικά οφέλη 5. Αποκτήθηκε μεγαλύτερη διαπραγματευτική δύναμη, ενώ το μοίρασμα του κόστους γίνει δυνατότητα πρόσβασης σε όλους. Η ανάπτυξη των Κοινοπραξιών και η συντονισμένη δράση τους αναμένεται ότι θα αποτελέσει μοχλό πίεσης προς τους εκδότες για αλλαγή των όρων που θέτουν στις συμβάσεις που προτείνουν και για να χαμηλώσουν τις τιμές τους (Ζάχος, Γ 1998). Η εμπειρία άλλων χωρών έδειξε ότι με τις Κοινοπραξίες βελτιώθηκαν σημαντικά οι παραδοσιακές υπηρεσίες μιας Βιβλιοθήκης. Με τη συμμετοχή των Βιβλιοθηκών σε συνεργατικά σχήματα προωθήθηκε κοινό πρόγραμμα δράσης, αναζητήθηκαν πηγές χρηματοδότησης για καινοτόμα έργα, επιδιώχθηκαν «οικονομίες κλίμακας» και το προσωπικό εξειδικεύτηκε και απέκτησε νέες δεξιότητες. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι η παροχή βελτιωμένων και ποιοτικών σύγχρονων υπηρεσιών προς τους χρήστες που είναι ο απώτερος στόχος κάθε βιβλιοθήκης (Σεμερτζάκη Ε, 2008). 4 http://www.bl.uk/information/cerl/ 5 Potter W. Recent trends in Statewide Academic Library Consortia. Library Trends, 1997, 45:3, pp.416-434 14

2.1.1 Μοντέλα διοίκησης και νομική μορφή Υπάρχουν πολλοί τρόποι συνεργασίας των βιβλιοθηκών κάτω από μια κοινοπραξία. Η πηγή της χρηματοδότησης παίζει αποφασιστικό ρόλο στην επιλογή του τρόπου οργάνωσης, για παράδειγμα σε περιπτώσεις που η χρηματοδότηση είναι κεντρική συνήθως απαιτείται και κεντρική διοίκηση, ενώ σε άλλες περιπτώσεις η διοίκηση ασκείται από επιτροπή αποτελούμενη από εκπροσώπους των βιβλιοθηκών που συμμετέχουν. Η διεθνής πρακτική που αφορά στη χρηματοδότηση, είναι οι Κοινοπραξίες να αρχίζουν με πρώτη χρηματοδότηση από κάποιο φορέα ή πρόγραμμα και στη συνέχεια να στηρίζονται στις πληρωμές των μελών τους. Ως προς τη νομική μορφή, υπάρχουν Κοινοπραξίες που δεν έχουν κάποια συγκεκριμένη νομική μορφή αλλά στηρίζονται στην συμφωνία αυτών που συμμετέχουν, ενώ άλλες έχουν την μορφή εταιρείας ή κοινωφελούς οργανισμού(ζάχος Γ. 1998). 2.2. Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (Σ.Ε.Α.Β.) Heal link 6 Η πιο χαρακτηριστική μορφή συνεργατικού σχήματος στον Ελλαδικό χώρο είναι ο Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών που είναι γνωστή ως Heal link (Hellenic Academic Libraries Link) ο οποίος συστάθηκε τον Ιανουάριο 1999, στα πλαίσια της Οριζόντιας Δράσης για τη Δικτύωση των Βιβλιοθηκών Ιδρυμάτων Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, μέσω του προγράμματος ΕΠΕΑΕΚ. Πρωταρχικός σκοπός της Heal link ήταν να αντιμετωπίσει τα οικονομικά αδιέξοδα και τις περικοπές υλικού από τις συλλογές των ελληνικών ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών και να ενισχύσει την πρόσβαση των χρηστών τους στην πληροφόρηση. Το Δίκτυο ελληνικών ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών λειτουργεί υπό μορφή κοινοπραξίας και αποτελείται από 37 Ελληνικά Ιδρύματα Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης (22 ΑΕΙ και 15 ΤΕΙ), την Ακαδημία Αθηνών, την Βιβλιοθήκη της Βουλής, την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, το Πανεπιστήμιο Κύπρου, 14 Ερευνητικά Ιδρύματα της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και το Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας. Δίνει ελεύθερη πρόσβαση στους κυριότερους καταλόγους βιβλιοθηκών της χώρας μέσω του Συλλογικού Καταλόγου Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Παρέχει πρόσβαση, στα μέλη της κοινοπραξίας, σε πλήρες κείμενο ηλεκτρονικών πηγών περιοδικών και βιβλίων και σε βιβλιογραφικές βάσεις δεδομένων. Διαθέτει την πύλη "ΖΕΦΥΡΟΣ" που είναι μια πύλη πρόσβασης για τον εντοπισμό των διαθέσιμων βιβλίων, περιοδικών και άλλου υλικού στους καταλόγους των Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών καθώς και την πύλη "ΑΡΤΕΜΙΣ" ένα διαπανεπιστημιακό σύστημα ψηφιακής βιβλιοθήκης για την ηλεκτρονική τεκμηρίωση της σύγχρονης ελληνικής γκρίζας βιβλιογραφίας. 6 http://www.heal-link.gr/journals/about.jsp 15

2.2.1. Στόχοι της ΣΕΑΒ Οι στόχοι του Συνδέσμου Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών όταν συστήθηκε ήταν 7 : Η συνεργασία, μέσω καθιέρωσης κοινής πολιτικής, στις συνδρομές των περιοδικών (έντυπων και ηλεκτρονικών) μεταξύ των μελών, με σκοπό την ορθολογική ανάπτυξη των συλλογών των περιοδικών μεταξύ των εταίρων, την εξοικονόμηση πόρων και την πρόσβαση σε μεγαλύτερο αριθμό πηγών για την κάλυψη των εκπαιδευτικών και ερευνητικών αναγκών των χρηστών των συμμετεχόντων Ιδρυμάτων. Η δημιουργία και λειτουργία Συλλογικού Καταλόγου βιβλιογραφικών εγγραφών (Union Catalogue) των Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών και η χρήση των εγγραφών του Συλλογικού καταλόγου από κάθε μέλος της Κοινοπραξίας. Η από κοινού συνδρομή ηλεκτρονικών πηγών και υπηρεσιών πληροφόρησης, καθώς και δικαιωμάτων απομακρυσμένης πρόσβασης σε ηλεκτρονικές πηγές και υπηρεσίες πληροφόρησης, συμπεριλαμβανομένων των ηλεκτρονικών επιστημονικών περιοδικών. Η ανάπτυξη και καθιέρωση προτύπων για τις κάθε φύσης βιβλιοθηκονομικές εργασίες. Η μέριμνα για τη συνεχιζόμενη εκπαίδευση του προσωπικού των βιβλιοθηκών που είναι μέλη της. Η συνεργασία στη διάθεση του υλικού κάθε συμμετέχουσας βιβλιοθήκης μέσω διαδανεισμού και άλλων μεθόδων και πρακτικών που να εξασφαλίζουν και να διευκολύνουν τη διαθεσιμότητα του υλικού μεταξύ των εταίρων. Η συνεργασία με ανάλογους φορείς και οργανισμούς του εσωτερικού και του εξωτερικού για την εξασφάλιση της συμμετοχής της HEAL-Link στις διεθνείς εξελίξεις σε θέματα συνεργασίας βιβλιοθηκών και διαχείρισης πνευματικών δικαιωμάτων. Η ανάληψη κάθε άλλης πρωτοβουλίας που προάγει και αναπτύσσει τις Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες της Ελλάδος μέσω κοινών δραστηριοτήτων και πρωτοβουλιών. 2.2.2. Αποτελέσματα δράσης της Άμεσα αποτέλεσμα της δημιουργίας του ΣΕΑΒ είναι η αγορά ηλεκτρονικών περιοδικών, αυξάνοντας έτσι τον αριθμό των περιοδικών στα οποία έχει πρόσβαση κάθε βιβλιοθήκη μέλος και ταυτόχρονα μειώνοντας το συνολικό κόστος και την επιβάρυνση καθεμίας. Με τον τρόπο αυτό επιχειρείται αποδοτικότερη αξιοποίηση των χρημάτων του προϋπολογισμού κάθε βιβλιοθήκης, αφού με τις διαπραγματεύσεις για 7 http://www.heal-link.gr/journals/about.jsp 16

μαζικές αγορές επιτυγχάνονται εκπτώσεις στις τιμές και αποδοτικότερες συμφωνίες για τη χορήγηση αδειών χρήσης. Οι εκδότες επίσης επωφελούνται από τέτοιες αγορές, επειδή εξασφαλίζουν μεγάλο μερίδιο αγοράς, σταθερούς πελάτες και εξοικονομούν χρήματα από την προώθηση των προϊόντων τους. 8 Ως σημαντικότερο επίτευγμα 9 θεωρείται, μετά από αρκετές δυσκολίες, η επίτευξη της συνεργασίας μεταξύ των Βιβλιοθηκών όλων των Ιδρυμάτων Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Σημαντικό, επίσης, επίτευγμα είναι η συμμετοχή άνω των μισών Ιδρυμάτων σε διάφορες ενέργειες που αποσκοπούσαν στη συνολική αναβάθμιση των υπηρεσιών που παρέχουν οι Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες. Η Heal link αποτελεί τη μεγαλύτερη βιβλιογραφική βάση της Ελλάδος, ενοποιώντας τις εγγραφές από 45 Ιδρύματα και Φορείς ενώ επιτρέπει τη κοινή ηλεκτρονική πρόσβαση όλων των Βιβλιοθηκών των Ακαδημαϊκών Ιδρυμάτων στο πλήρες κείμενο επιστημονικών περιοδικών και βιβλιογραφικών βάσεων δεδομένων καθώς και σε άλλες ηλεκτρονικές πηγές. Επιπλέον αποτέλεσε τη βάση για τη λειτουργία της Μονάδας Ολικής Ποιότητας Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (ΜΟΠΑΒ), της Κεντρικής Μηχανής Μετα-Αναζήτησης (metasearch) - Διασύνδεση όλων των πηγών του ΣΕΑΒ (Εκδότες, E-books, βάσεις δεδομένων, Βιβλιογραφικές Βάσεις, ΣΚΕΑΒ, κτλ.), του Δίκτυο Διαδανεισμού Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών και του Διαπανεπιστημιακού συστήματος ψηφιακής βιβλιοθήκης για την ηλεκτρονική τεκμηρίωση της σύγχρονης ελληνικής γκρίζας βιβλιογραφίας ΑΡΤΕΜΙΣ. Οι επόμενοι στόχοι της Heal link αποσκοπούν στην βελτίωση της παρεχόμενης εκπαίδευσης στη χώρα μας καθώς και στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας των ερευνητών της χώρας μας 10. Αυτό θα το επιτύχει με συνεχόμενη ανάπτυξη και αναβάθμιση της λειτουργίας και των υπηρεσιών που προσφέρει ΣΕΑΒ η οποία περιλαμβάνει: την ανάπτυξη εθνικών προτύπων την ανάπτυξη συστήματος διαδανεισμού την ανάπτυξη και εφαρμογή δεικτών ποιότητας την διατήρηση ή/και αύξηση του αριθμού των ηλεκτρονικών πηγών 8 Ε. Σεμερτζάκη, Η έννοια της συνεργασίας και η συμβολή της στην ανάπτυξη των βιβλιοθηκών, Ημερίδα με θέμα: Συνεργασία Βιβλιοθηκών: εθνικό, τοπικό, διαθεματικό επίπεδο Θεσσαλονίκη, 29-5- 2008 9 Β.Ι. Παπάζογλου, Ο Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών και ο ρόλος του στις εκπαιδευτικές και ερευνητικές δραστηριότητες των Α.Ε.Ι., Ημερίδα με θέμα: Συνεργασία Βιβλιοθηκών: εθνικό, τοπικό, διαθεματικό επίπεδο Θεσσαλονίκη, 29-5-2008 10 Β.Ι. Παπάζογλου, Ο Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών και ο ρόλος του στις εκπαιδευτικές και ερευνητικές δραστηριότητες των Α.Ε.Ι., Ημερίδα με θέμα: Συνεργασία Βιβλιοθηκών: εθνικό, τοπικό, διαθεματικό επίπεδο Θεσσαλονίκη, 29-5-2008 17

συλλογικής πρόσβασης την συνεχιζόμενη εκπαίδευση του προσωπικού των βιβλιοθηκών την μεταφορά τεχνογνωσίας σε άλλες βιβλιοθήκες, μέσω της δημιουργίας συμβουλευτικών/ συντονιστικών οργάνων την αναβάθμιση της πύλης πληροφόρησης του Σ.Ε.Α.Β. (help desk, authentication / shibboleth, federation search, ηλεκτρονικό ευρετήριο ελληνικών περιοδικών). την δημιουργία και λειτουργία συντονιστικών οργάνων σε θέματα ψηφιοποίησης, μεταδιδομένων, κτλ.. την ανάπτυξη ηλεκτρονικών μαθημάτων την δημιουργία αρχείου ελλήνων ερευνητών και ελληνικών ερευνητικών ιδρυμάτων την ανάπτυξη υπηρεσίας διαχείρισης πνευματικών δικαιωμάτων την ανάπτυξη αυτοματοποιημένου συστήματος βιβλιοθηκών ανοικτής πρόσβασης. 18

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: Συνεργασίες Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών με άλλους φορείς 3.1. Αναγκαιότητα της συνεργασίας Η βιβλιοθήκη από τόπος συγκέντρωσης και διάχυσης συγκεκριμένης και προεπιλεγμένης πληροφορίας, καλείται να γίνει ο κόμβος σύνδεσης με ένα πλήθος πληροφοριών. Καλείται να στηρίξει διαδικασίες τόσο μέσα στο φυσικό της χώρο όσο και έξω από αυτόν, θέτοντας βάσεις για νέες υπηρεσίες, τις οποίες οφείλει να παρέχει επιτυχώς. Είναι όμως σαφές, ότι καμία μονάδα από μόνη της δεν πληροί τις προϋποθέσεις - οικονομικές και άλλες - ώστε να διαθέσει στους χρήστες της πρόσβαση στο απαιτούμενο πλήθος πληροφορίας. Αυτός ο στόχος μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα από κοινές δράσεις και συνεργατικά σχήματα, μία πρακτική που ήδη έχουμε δει να εφαρμόζεται στο εξωτερικό. 11 Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι καμία υπηρεσία πληροφόρησης δεν έχει τη δυνατότητα να εξυπηρετήσει όλες τις ενδεχόμενες ανάγκες του χρήστη. Καμιά βιβλιοθήκη δεν έχει στη συλλογή της όλα τα δημοσιεύματα που θα ήταν ενδεχόμενο να ενδιαφέρουν τους χρήστες της. Επίσης οφείλεται στο γεγονός ότι η φύση του έργου της πληροφόρησης προσφέρεται για ποικίλες μορφές συνεργατικής αντιμετώπισης θεμάτων και κοινής χρήσης των διαθέσιμων πόρων. Η καλύτερη εξυπηρέτηση του χρήστη καθώς και ο πιο οικονομικός και αποτελεσματικός τρόπος λειτουργίας των υπηρεσιών πληροφόρησης οδήγησε στη συνεργασία μεταξύ των βιβλιοθηκών αλλά και στη δημιουργία συνεργατικών σχημάτων και δικτύων Βιβλιοθηκών και υπηρεσίες πληροφόρησης. 12 Από τις πιο χαρακτηρίστηκες περίπτωσης τέτοιων σχημάτων είναι οι περιπτώσεις που η Ακαδημαϊκή Βιβλιοθήκη συνεργάζεται με τις εξής υπηρεσίες και τους εξής οργανισμούς : Μονάδα Ποιότητας Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (Ε.Κ.Τ.) Συλλογικό Κατάλογο Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών 11 Μαρίνα Κορφιάτη, Κλωντίνη Δέρβου, Σάσα Τζεδάκη, Άννα Φράγκου, «Κοινοπραξία Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών: ανοίγοντας νέες πύλες στην επιστημονική πληροφόρηση», Μέλη της Επιτροπής Υλοποίησης για Πηγές Πληροφόρησης (ΕΠΕΑΕΚ), διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: http://www.eap.gr/news/exaggelia_synedriou/synedrio/html/sect6/151.htm 12 Μπώκος Γ.Δ., Εισαγωγή στην Επιστήμη της Πληροφόρησης, Αθήνα: Παπασωτηρίου, (2001) 19

Δίκτυα διαδανεισμού Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών Πύλη Ζέφυρος Μηχανή αναζήτησης Ελληνικών Ψηφιακών Βιβλιοθηκών 3.2. Μονάδα Ολικής Ποιότητας Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (ΜΟΠΑΒ) 13 H Μονάδα Ολικής Ποιότητας Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (Μ.Ο.Π.Α.Β.) λειτουργεί στα πλαίσια του έργου "Ανάπτυξη της ψηφιακής συνεργασίας των Βιβλιοθηκών των Ιδρυμάτων Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης", που χρηματοδοτείται από το ΕΠΕΑΕΚ. Στους σκοπούς ίδρυσης της Μ.Ο.Π.Α.Β περιλαμβάνεται η συγκέντρωση στατιστικών στοιχείων σχετικών με τις Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες της Ελλάδος. Από τους σημαντικότερους στόχους της Μονάδας Ολικής Ποιότητας Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών(ΜΟΠΑΒ) είναι η συλλογή και επεξεργασία στατιστικών στοιχείων (σε ετήσια βάση) που αφορούν όλα τα χαρακτηριστικά των Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (τις συλλογές, το προσωπικό, την οργάνωση και τις υπηρεσίες των Βιβλιοθηκών, καθώς επίσης και τη χρηματοδότηση και τις δαπάνες). Τα στοιχεία αυτά είναι απαραίτητα για την σύνταξη και καθιέρωση Δεικτών Αποτίμησης και Αξιολόγησης των Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, οι οποίοι μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αξιολόγηση των Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, καθώς και την εκτίμηση της συνεισφοράς τους στην έρευνα, τη διδασκαλία, και τη μάθηση. Η συλλογή των στατιστικών αυτών στοιχείων έως τώρα γινόταν με την αποστολή ετησίων ερωτηματολογίων. Κατανοώντας όμως την αναγκαιότητα καθορισμού μιας συγκεκριμένης και γρήγορης διαδικασίας συλλογής στοιχείων, κρίθηκε σκόπιμη η αυτοματοποίηση της παραπάνω διαδικασίας. Ακολουθώντας το παράδειγμα αντίστοιχων ευρωπαϊκών στατιστικών προγραμμάτων, όπως είναι του UBECON2000, η ΜΟΠΑΒ προέβη στη δημιουργία μιας παρόμοιας Βάσης Στατιστικών Δεδομένων για την καταχώρηση των στοιχείων που σχετίζονται με τις δραστηριότητες των Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Από το 1998 έως σήμερα εκδίδει κάθε χρόνο έκθεση με τον τίτλο «Στατιστικά Στοιχεία Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών». Εκτός των άλλων, η ΜΟΠΑΒ προέβη στην έκδοση μιας Σειράς Οδηγών Διαχείρισης Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, που είχαν ως κύριο στόχο να συμβάλλουν στη βελτίωση του επιπέδου Διοίκησης και Διαχείρισης των Βιβλιοθηκών. Η Μ.Ο.Π.Α.Β εργάστηκε πάνω στα ζητήματα αυτά και λαμβάνοντας 13 Ευαγγελία Χαλαύτρη, Ιωάννης Παïλας, Νέες Ηλεκτρονικές Υπηρεσίες της Μονάδας Ολικής Ποιότητας Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών: Οι ελληνικές ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες και το ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ: εξελίξεις στην οριζόντια δράση, 12ο Πανελλήνιο συνέδριο Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών 253-265 20

υπόψη της το ISO 2789 το οποίο σχετίζεται με την στατιστική των βιβλιοθηκών και το οποίο βρίσκεται σε διαδικασία αναθεώρησης, καθώς και το ANSI/NISO Z39.7-1995. 14 Το έργο της Μ.Ο.Π.Α.Β 15 είναι πολύ σημαντικό τόσο για τα Ακαδημαϊκά Ιδρύματα όσο και για τις βιβλιοθήκες τους διότι με τη χρήση των στατιστικών στοιχείων μπορούν να περιγράψουν το Ακαδημαϊκό Ίδρυμα, να διαπιστωθούν οι τυχόν ανάγκες του και να εκτιμήσουν αν το Ίδρυμα εκπληρεί την αποστολή του. Βοηθά τους υπευθύνους των βιβλιοθηκών, στην λήψη αποφάσεων και στη βελτίωση της διαχείρισης. Καλύπτει την ανάγκη πληροφόρησης για την αξιολόγηση των αιτημάτων, την εκτίμηση της αναγκαιότητας τους και γενικά για την εκτίμηση των υπαρχόντων υπηρεσιών μιας βιβλιοθήκης. Εξασφαλίζεται μεγάλη ευελιξία στη διαχείριση των δεδομένων, τόσο από το προσωπικό της ΜΟΠΑΒ και τις Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες, όσο και από κάθε άλλο ενδιαφερόμενο που επιθυμεί να διαμορφώσει μια συγκεκριμένη εικόνα για την κατάσταση των Βιβλιοθηκών της χώρας μας. Διευκολύνεται και προωθείται η εποικοδομητική επικοινωνία μεταξύ των μελών της ΜΟΠΑΒ και των επιμέρους Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Η Μονάδα Ολικής Ποιότητας Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών συνεργάζεται με όλες τις Ελληνικές Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες. Συνεργάζεται επίσης με αντίστοιχες Μονάδες του εξωτερικού για την ανταλλαγή πληροφοριών που θα τη διευκολύνουν στην υλοποίηση των στόχων της (π.χ. LIBECON, LISU, κτλ.) και χρησιμοποιεί άλλες διαθέσιμες πηγές στατιστικής πληροφόρησης (π.χ. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, UNESCO, κ.ά). 3.3. Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ) Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ) είναι ο εθνικός οργανισμός για την τεκμηρίωση, την πληροφόρηση και την υποστήριξη σε θέματα επιστήμης, έρευνας και τεχνολογίας. Ιδρύθηκε το 1980 στο πλαίσιο του "Προγράμματος Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών" και εντάσσεται ως εγκατάσταση εθνικής χρήσης στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. Λειτουργεί υπό την εποπτεία της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ) του Υπουργείου Ανάπτυξης. Σήμερα οι βασικές πηγές χρηματοδότησής του είναι από τον Τακτικό Προϋπολογισμό για τις δαπάνες λειτουργίας, από το Γ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης για επενδύσεις υποδομών και για την ανάπτυξη του ΕΚΤ καθώς και από το 60 14 Βάσω Νικολοπούλου, Συλλογή Στατιστικών Στοιχείων Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών 1998-99, ομιλία διαθέσιμη στην ιστοσελίδα: http://www.mopab.gr/activities/dihmerides/19-20_noembrioy_1999/omilia_nikolopoyloy.pdf 15 Βάσω Νικολοπούλου, Στατιστικά στοιχεία και αξιολόγηση Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών: Ελληνική πραγματικότητα και μοντέλο συλλογής και εφαρμογής τους, 8ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, pp. 227-242, Ρόδος 21

Πρόγραμμα Πλαίσιο Ε&Τ (Έρευνας & Τεχνολογίας) για δαπάνες έρευνας και ανάπτυξης ερευνητικών και καινοτομικών δραστηριοτήτων του ΕΚΤ 16. Ο θεσμικός ρόλος του ΕΚΤ ήταν εξαρχής "η εξασφάλιση της ροής επιστημονικών και τεχνολογικών πληροφοριών στο σύνολο της ελληνικής επιστημονικής κοινότητας, προβαίνοντας στη συλλογή, επεξεργασία και διάδοση επιστημονικών και τεχνολογικών πληροφοριών στον ελληνικό και διεθνή χώρο". Ο ρόλος αυτός, ανταποκρινόμενος στις σύγχρονες απαιτήσεις, διευρύνθηκε σημαντικά και υποστηρίχθηκε από νέες δραστηριότητες και εξειδικευμένες υπηρεσίες, που αφορούν μεταξύ άλλων 17 τη δημιουργία και διάθεση μέσω του διαδικτύου ελληνικών βάσεων δεδομένων επιστήμης και τεχνολογίας και τη συγκρότηση και διάθεση του Εθνικού Αρχείου των Διδακτορικών Διατριβών. Επίσης υποστηρίζει τη λειτουργία Ψηφιακής Βιβλιοθήκης Επιστήμης και Τεχνολογίας (εθνικές και διεθνείς βάσεις δεδομένων, ηλεκτρονικά περιοδικά, πηγές στο Διαδίκτυο). Παρέχει υπηρεσίες ανάκτησης πληροφοριών και παραγγελίας πλήρων κειμένων και έχει αναλάβει την κατάρτιση και ενημέρωση εθνικών συλλογικών καταλόγων περιοδικών στηρίζοντας τις βιβλιοθήκες. Υποστηρίζει τις συνεργασίες σε εθνικά και ευρωπαϊκά προγράμματα έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης, τη σύνδεση έρευνας και παραγωγής και τη διάχυση ερευνητικών αποτελεσμάτων και νέων τεχνολογιών. Συμμετέχει σε έργα και δίκτυα σχετικά με την Κοινωνία της Πληροφορίας και την Καινοτομία. Με την πάροδο των χρόνων, το ΕΚΤ εξελίχθηκε σε κεντρικό φορέα οργάνωσης και διάθεσης περιεχομένου Επιστήμης & Τεχνολογίας, ο οποίος, σε συνεργασία με άλλους ελληνικούς φορείς που δραστηριοποιούνται στον ίδιο χώρο, συμβάλλει στην ανάπτυξη υψηλής τεχνογνωσίας στον τομέα του ψηφιακού περιεχομένου. ΠΙΝΑΚΑΣ 3.1. : Οριζόντιες δράσεις ΕΚΤ Διάθεση Περιεχομένου Επιστήμης & Τεχνολογίας Εκπαίδευση και Κατάρτιση Λειτουργία Γραφείων Υποστήριξης Διοργάνωση Ημερίδων, Συναντήσεων Εργασίας και Συνεδρίων Συμμετοχή σε Εκθέσεις και Συνέδρια Εκδόσεις - Ενημερωτικά Έντυπα Ηλεκτρονικές Υπηρεσίες Όσο αναφορά την προσφορά του στις Ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες το ΕΚΤ δραστηριοποιείται ενεργά στον τομέα της παροχής εξειδικευμένων υπηρεσιών προς βιβλιοθήκες. Βασικές υπηρεσίες προς αυτή την κατεύθυνση είναι: η δικτύωση των βιβλιοθηκών, η ανάπτυξη εφαρμογών αυτοματισμού και σύγχρονων βιβλιοθηκονομικών εργαλείων και η υποστήριξη βιβλιοθηκών. Συγκεκριμένα: 16 annual_report_ekt_2006, http://www.ekt.gr/about/ annual_report_ekt_2006 17 annual_report_ekt_2003, http://www.ekt.gr/about/ annual_report_ekt_2003 22

αναπτύσσει και συντηρεί σύστημα ηλεκτρονικής παραγγελίας και παράδοσης πλήρων κειμένων (Σύστημα Διαδανεισμού Βιβλιοθηκών) και το διαθέτει στο ΕΔΕΤΒ 18, παράγει και διαθέτει, σε έντυπη και ψηφιακή μορφή, το Συλλογικό Κατάλογο Περιοδικών των ελληνικών επιστημονικών και τεχνολογικών βιβλιοθηκών, αναπτύσσει και διαθέτει και υποστηρίζει το σύστημα Αυτοματισμού Βιβλιοθηκών ΕΚΤ - ΑΒΕΚΤ 19, αναπτύσσει, εκδίδει και διαθέτει σύγχρονα εργαλεία και βοηθήματα για βιβλιοθήκες (ταξινομικά συστήματα, εγχειρίδια καταλογογράφησης, κατάλογους καθιερωμένων όρων, εκδοτών-συγγραφέων, θεματικές επικεφαλίδες κ.α.), διαθέτει την ελληνική μετάφραση της 13ης Συνοπτικής Έκδοσης του Δεκαδικού Ταξινομικού Συστήματος M.DEWEY καθώς και τον πρώτο Θησαυρό Ελληνικών Όρων γενικού περιεχομένου. 3.4. Συλλογικός Κατάλογος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (ΣΚΕΑΒ) Η δημιουργία του Συλλογικού Καταλόγου ξεκίνησε το 1997 μέσω του έργου «Δικτύωση Βιβλιοθηκών Ιδρυμάτων Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης» που χρηματοδοτήθηκε από ευρωπαϊκό πρόγραμμα ΕΠΕΑΕΚ Ι. Αρχικά έγινε έρευνα με στόχο τη μελέτη των βιβλιογραφικών και τεχνικών προδιαγραφών που θα απαιτούσε ο Συλλογικός Κατάλογος ώστε να μπορεί να εξυπηρετεί τους σκοπούς δημιουργίας του. Η δημιουργία του φυσικού Συλλογικού Καταλόγου αποτελεί ταυτόχρονα μεγάλη τεχνική πρόκληση αλλά και μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για την ποιοτική αναβάθμιση των προσφερόμενων υπηρεσιών των Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Η ποιοτική αναβάθμιση συνίσταται στην ενοποίηση των ηλεκτρονικών καταλόγων και στη δημιουργία ενός συστήματος διαδανεισμού των μελών του Δικτύου των Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών 20. Μέχρι σήμερα έχουν ενσωματωθεί στο Συλλογικό Κατάλογο, 41 συλλογές από διάφορα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα και άλλους φορείς. Ειδικότερα έχουν ενσωματωθεί 39 από τις 47 συλλογές των μελών του Συνδέσμου των Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών ενώ άλλες πέντε ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες βρίσκονται στο στάδιο ενημέρωσης της βάσης του Συλλογικού καταλόγου. Ο Συλλογικός Κατάλογος περιλαμβάνει σήμερα πάνω από ένα 2.517 814 εγγραφές 21. 18 Εθνικό Δίκτυο Επιστημονικών και Τεχνολογικών Βιβλιοθηκών 19 Σύστημα Αυτοματισμού Βιβλιοθηκών (Αυτοματισμός Βιβλιοθηκών ΕΚΤ) 20 Tsimpoglou, Filippos and Kouis, Dimitris and Asprogeraka, Theano and Palaios, Apostolos and Fragouli, Angeliki and Euthimiou, Fotini and Vouyouklis, George, Ελληνικός Συλλογικός Κατάλογος - Εξελίξεις και προοπτικές, 14ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, Αθήνα (2005) 21 http://www.unioncatalog.gr/ucportal/index.php?option=com_content&task=view&id=32&itemid=55 23

Ο Συλλογικός Κατάλογος των Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (ΣΚΕΑΒ) προσφέρει μια πλούσια πηγή αξιόπιστων βιβλιογραφικών δεδομένων, ικανή να ανταποκριθεί στις αυξημένες απαιτήσεις των σύγχρονων χρηστών, γρήγορη, συνεπή και αξιόπιστη ανάκτηση αποτελεσμάτων σε σχέση με την αναζήτηση του χρήστη και βιβλιογραφικές εγγραφές υψηλής ποιότητας αξιοποιήσιμες από τους καταλογογράφους. Επιπλέον δίνει την δυνατότητα για λειτουργία και συμβατότητα και επεκτασιμότητα με τις νέες τεχνολογίες 22. Τα πλεονεκτήματα του Συλλογικού Καταλόγου είναι και ποιοτικά και ποσοτικά 23 : Είναι ένα μέσο συνεταιριστικής/συλλογικής καταλογογράφησης, αντί του σημερινού μοντέλου της ξεχωριστής ανά ίδρυμα καταλογογράφησης του ιδίου βιβλίου, με προφανείς οικονομικές επιπτώσεις, μέσο βιβλιογραφικής τεκμηρίωσης, αλλά και βιβλιογραφικής αναζήτησης σε εθνικό επίπεδο και αποτελεί τη βάση για διαδανεισμό. Υποστηρίζει την ανάπτυξη και εξέλιξη τυποποιημένων μεθόδων περιγραφικής και θεματικής ανάλυσηςμε επακόλουθο την δημιουργία καταλόγων των τυποποιημένων θεμάτων και ονομάτων στην ελληνική γλώσσα, κάτι που απουσιάζει σήμερα από τις ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες Θα αποτελέσει τη βάση ενός εθνικού δικτύου βιβλιοθηκών, προετοιμάζοντας τη συμμετοχή όλων των βιβλιοθηκών της Ελλάδας Ο οργανισμός του Συλλογικού καταλόγου εξασφαλίζει διαπραγματευτική ισχύ έναντι τρίτων, π.χ. εκδότες, εταιρείες Στους καταλόγους των ελληνικών ακαδημαϊκών ιδρυμάτων προστίθενται ο Συλλογικός Κατάλογος Περιοδικών του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης (ΑΡΓΩ- ΕΡΜΗΣ), η βιβλιοθήκη του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, η ηλεκτρονική βάση περιοδικών ProjectMuse, η ελληνική ηλεκτρονική βάση περιοδικών HEAL-Link και η βιβλιοθήκη του Κέντρου Διεθνούς και Οικονομικού Δικαίου (ΚΔΕΟΔ). 3.5. Δίκτυο Διαδανεισμού Ελληνικών Βιβλιοθηκών (ΔΔΕΒ) Το Δίκτυο Διαδανεισμού Ελληνικών Βιβλιοθηκών, είναι επίσημη συνεργασία φορέων που έχουν την ευθύνη λειτουργίας Υπηρεσιών Βιβλιοθήκης & Πληροφόρησης στην ελληνική και κυπριακή επικράτεια και διενεργούν την πληροφοριακή υπηρεσία του Διαδανεισμού. Οι εργασίες του Δικτύου αποσκοπούν στην εύρυθμη και σταθερή πρόσβαση των χρηστών του κάθε μέλους στο διαθέσιμο υλικό των συλλογών των 22 Tsimpoglou, Filippos and Kouis, Dimitris and Asprogeraka, Theano and Palaios, Apostolos and Fragouli, Angeliki and Euthimiou, Fotini and Vouyouklis, George, Ελληνικός Συλλογικός Κατάλογος - Εξελίξεις και προοπτικές, 14ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, Αθήνα (2005) 23 Παπάζογλου, Β.Ι., Συλλογικός κατάλογος Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, 7ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, pp. 225-238, Βόλος (1998) 24