Working Paper Title: «Η Σύμβαση Εμπορικής Αντιπροσωπείας» Georgios K. Karametos
Η Σύμβαση Εμπορικής Αντιπροσωπείας Του Γεωργίου Κ. Καραμέτου Φοιτητή Νομικής Του Πανεπιστημίου Νεάπολις Πάφου Abstract-Summary Στην προκείμενη μελέτη μου προσπάθησα όσο το δυνατόν εκτενέστερα να παρουσιάσω την σύμβαση εμπορικής αντιπροσωπείας. Αρχικά, αναφέρθηκα στην ευρεία και στενή έννοια της σύμβασης εμπορικής αντιπροσωπείας, μετέπειτα έκανα λόγο για την διεθνή σύμβαση εμπορικής αντιπροσωπείας καθώς και για το εφαρμοστέο δίκαιο και τέλος έκλεισα την παρούσα μελέτη με τις νομολογιακές εξελίξεις στις συμβάσεις εμπορικής αντιπροσωπείας. Λέξεις κλειδιά: σύμβαση, έννοια, εμπορική, αντιπρόσωπος, δίκαιος, αγορά, ρυθμίσεις, οδηγία, αγοραπωλησία, εμπορεύματα, Email addresses: gkarametos@gmail.com, g.karametos@nup.ac.cy 2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3 ΕΥΡΕΙΑ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΙΑΣ. 3 ΣΤΕΝΗ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΙΑΣ. 4 ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΣΤΕΟ ΔΙΚΑΙΟ.. 5 ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΙΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΙΑΣ. 6 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 8 3
Εισαγωγή Η ανάγκη για μαζική προσφορά των προϊόντων εκ μέρους των επιχειρηματιών, πέραν των γεωγραφικών ορίων της επιχειρηματικής δράσης τους, χωρίς την εγκατάσταση τους σε αυτές τις αγορές για λόγους κυρίως οργανωτικούς και οικονομικούς επέβαλε τη συνεργασία τους με εμπορικούς -κατά τόπους- αντιπροσώπους. Όντως οι επιχειρηματίες με την συμβολή των εμπορικών αντιπροσώπων διεύρυναν τους επιχειρηματικούς τους ορίζοντες σ ότι αφορά την αύξηση των πωλήσεων των προϊόντων τους. 1 Οι εμπορικοί αντιπρόσωποι κατατάσσονται στα βοηθητικά του εμπορίου πρόσωπα που είναι ίδια με το προσωπικό της επιχείρησης όπως και ο παραγγελιοδόχος, ο μεσίτης, ο πράκτορας. 2 Οι σχέσεις λοιπόν που ανεπτύχθησαν μεταξύ του επιχειρηματία και του εμπορικού αντιπροσώπου και οι εντεύθεν διαφορές που στη συνέχεια ανέκυψαν, αντιμετώπισαν το πρόβλημα της ρυθμίσεως τους με την έννοια της υπαγωγής αυτών σε κανόνες δικαίου. Υπό το πρίσμα των ανωτέρω εκτεθέντων, στην συγκεκριμένη εργασία θα προσπαθήσω να παρουσιάσω την αντιμετώπιση του ζητήματος της σύμβασης εμπορικής αντιπροσωπείας. Ευρεία έννοια της σύμβασης εμπορικής αντιπροσωπείας Η ευρεία έννοια της σύμβασης εμπορικής αντιπροσωπείας απηχεί το πνεύμα του κοινοτικού νομοθέτη και έρεισμά της βρίσκει στην ανακοίνωση της ΕΕ αρ.139 της 24.12.1962 περί των συμβάσεων 1 Βλ. Κ. Παμπούκη, Εισαγωγή στο δίκαιο της εμπορικής αντιπροσωπείας, Αρμενόπουλος 1999, 301 επ, Β. Κιάντο, Το Ιδιωτικό Δίκαιο του Διεθνούς Εμπορίου, σελ 664. 2 Περί αυτών βλ. Δ. Ανδρουτσόπουλου, Η σύμβαση εμπορικής αντιπροσωπείας, σελ. 1, Κ. Παμπούκη, Η εμπορική αντιπροσωπεία. Μια ιστορική εισαγωγή, ΕπισκΕΔ 1995,697, τον ίδιο, Εισαγωγή στο δίκαιο της εμπορικής αντιπροσωπείας, Αρμενόπουλος 1999, 301 με τις εκεί παραπομπές. 4
αποκλειστικής αντιπροσωπείας που συνάπτονται με τους εμπορικούς αντιπροσώπους. 3 Σύμφωνα λοιπόν με την ανακοίνωση χαρακτηριστικά της σύμβασης εμπορικής αντιπροσωπείας είναι τα εξής: Να διαπραγματεύεται συναλλαγές για λογαριασμό μιας άλλης επιχείρησης Να συνάπτει συναλλαγές επ ονόματι και για λογαριασμό μιας επιχείρησης ή Να συνάπτει συναλλαγές επ ονόματι του και για λογαριασμό της επιχείρησης, εντός ορισμένης γεωγραφικής περιοχής της κοινής αγοράς. Ο εμπορικός αντιπρόσωπος ναι μεν είναι ανεξάρτητος από τον επιχειρηματία δεν μπορεί όμως να ασκεί δραστηριότητα ανεξαρτήτου εμπόρου κατά τη σύναψη των εμπορικών συναλλαγών με την έννοια ότι δεν επιτρέπεται να αναλαμβάνει κανένα κίνδυνο που προκύπτει από την συναλλαγή στα πλαίσια του δικαίου του ανταγωνισμού. Εδώ, κρίνεται αναγκαίο να σημειωθεί ότι η ανάληψη ευθύνης εκ μέρους του αντιπροσώπου απέναντι στον αντιπροσωπευόμενο με ρήτρα εγγυήσεως (αλλιώς ρήτρα delcredere, σύμφωνα με την οποία εγγυάται την εκπλήρωση των υποχρεώσεων των πελατών του απέναντι στον αντιπροσωπευόμενο) δεν παύει να είναι μια ανάληψη οικονομικού κινδύνου και η εξαίρεσή της με την ανακοίνωση σύμφωνα με τα παραπάνω ενέχει σοβαρή αντίφαση. 4 3 Για το κείμενο της ανακοίνωσης βλ. Δ. Κουτσούκη «Συστήματα Διανομής και το Δίκαιο της Εμπορικής Αντιπροσωπείας». Τόμος 3 σελ. 150. 4 Βλ. Κ. Παμπούκη, Εισαγωγή στο δίκαιο της εμπορικής αντιπροσωπείας, Αρμενόπουλος, 312. 5
Στενή έννοια της σύμβασης εμπορικής αντιπροσωπείας Η στενή έννοια της σύμβασης εμπορικής αντιπροσωπείας απηχεί και αυτή το πνεύμα του κοινοτικού νομοθέτη, που όμως αυτή τη φορά για λόγους σκοπιμότητας καθώς απέβλεψε αποκλειστικά στην κυκλοφορία των εμπορευμάτων στα πλαίσια της κοινής αγοράς 5, εκφράστηκε στενότερα με την έκδοση της οδηγίας 86/653/ΕΟΚ. Σύμφωνα λοιπόν με τις ρυθμίσεις αυτές τα χαρακτηριστικά της σύμβασης εμπορικής αντιπροσωπείας είναι: 1. Η ανάθεση εκ μέρους του επιχειρηματία, καλούμενου πλέον «αντιπροσωπευόμενου» στον εμπορικό αντιπρόσωπο ως ανεξάρτητο μεσολαβητή: Είτε να διαπραγματεύεται για λογαριασμό του την πώληση ή αγορά εμπορευμάτων Είτε να διαπραγματεύεται και να συνάπτει τις συναλλαγές αυτές (πώληση ή αγορά εμπορευμάτων) και πάλι επ ονόματι και για λογαριασμό του 2. Η ανωτέρω ανάθεση γίνεται σε μόνιμη βάση: κατ ακολουθία των παραπάνω το νέο δίκαιο ρυθμίζει τις συμβάσεις εμπορικής αντιπροσωπείας που έχουν ως αντικείμενό τους την αγοραπωλησία εμπορευμάτων. Έτσι, εκτός της ρύθμισης του νέου δικαίου μένει η εμπορική αντιπροσωπεία που έχει ως αντικείμενο την αγορά και πώληση εμπορευμάτων που πραγματοποιείται με την σύναψη των σχετικών συμβάσεων ναι μεν στο όνομα του εμπορικού αντιπροσώπου αλλά για λογαριασμό του «αντιπροσωπευομένου» 5 Βλ. σχετικώς Κ.Παμπούκη, Η εμπορική αντιπροσωπεία. Μια ιστορική εισαγωγή, ΕπισκΕΔ 1995, 709, 714 με τις εκεί επισημάνσεις και παρατήρηση ότι η νέα ρύθμιση δεν συνιστά εγκατάλειψη της προηγούμενης θέσεως του κοινοτικού νομοθέτη. 6
επιχειρηματία. 6 Τα χαρακτηριστικά λοιπόν της νέας ρύθμισης του άρθρου 1 παρ.2 Π.Δ είναι η ανεξαρτησία του εμπορικού αντιπροσώπου, η μόνιμη βάσιμη της σχέσεως του με τον αντιπροσωπευόμενο, η διαπραγμάτευση ή και η σύναψη συμβάσεων που πραγματοποιεί για λογαριασμό του αντιπροσωπευομένου για την αγορά ή πώληση εμπορευμάτων. Επιπρόσθετα, από την διάταξη παρ.3 του ίδιου άρθρου του Π.Δ αναδεικνύονται και άλλα χαρακτηριστικά της εμπορικής αντιπροσωπείας και του εμπορικού αντιπροσώπου όπως η ελεύθερη οργάνωση αυτού χωρίς την παρέμβαση του αντιπροσωπευόμενου. 7 Διεθνής σύμβαση εμπορικής αντιπροσωπείας και εφαρμοστέο δίκαιο Η σύμβαση εμπορικής αντιπροσωπείας ως και κάθε εμπορική δικαιοπραξία μπορεί να είναι διεθνής. Έτσι, θα μπορούσε να ορισθεί αυτή στην οποία «τα συμβαλλόμενα μέρη ή η ίδια η σύμβαση έχουν σημεία επαφής με το εξωτερικό ή και με αυτό». 8 Εκείνο που ενδιαφέρει σε μια τέτοια σύμβαση είναι ποιο δίκαιο θα την καλύπτει και σε περίπτωση διαφωνίας ή άλλης εμπλοκής των συμβαλλομένων μερών και θα ρυθμίσει τα προβλήματα που θα αναφυούν. Βεβαίως, θα μπορούσε να λεχθεί ότι σ ότι αφορά τις συμβάσεις εμπορικής αντιπροσωπείας μεταξύ υπηκόων κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αυτές διέπονται από το κοινοτικό δίκαιο και συγκεκριμένα την οδηγία 86/653/ΕΟΚ. Όμως σε ορισμένες περιπτώσεις (αποζημίωση) η ρύθμιση στην οποία προέβησαν τα κράτη-μέλη είναι διαφορετική. Επομένως το δίκαιο που θα διέπει τη σχέση μεταξύ των 6 Βλ. Κ. Παμπούκη, Η εμπορική αντιπροσωπεία, Μια ιστορική εισαγωγή, ΕπισκΕΔ 1995, 712-713- Β. Κιάντο, Το ιδιωτικό Δίκαιο του Διεθνούς Εμπορίου, σελ. 668 επ. 7 Περί αυτών βλ. διεξοδικώς Β. Κιάντο, Το ιδιωτικό Δίκαιο του Διεθνούς Εμπορίου, σελ.671 επ. 8 Βλ. Β. Κιάντο, Το Ιδιωτικό Δίκαιο του Διεθνούς Εμπορίου, σελ. 235 με τα εκεί παραδείγματα. 7
συμβαλλομένων έχει σημασία και στις συμβάσεις μεταξύ υπηκόων κρατών-μελών της ΕΕ. Παρ όλα αυτά, τα συμβαλλόμενα μέρη έχουν την δυνατότητα να επιλέξουν το δίκαιο που θα διέπει τις σχέσεις τους σύμφωνα με την αρχή της αυτονομίας της βουλήσεως (ΑΚ 25). Έτσι προβλέπεται και στο άρθρο 3 παρ.1 της σύμβασης της Ρώμης για το εφαρμοστέο δίκαιο στις συμβατικές ενοχές. Πάντως, το εφαρμοστέο δίκαιο σχετικά με τον τύπο της συμβάσεως θα βρεθεί με βάση το άρθρο 11 ΑΚ, σχετικά δε με την ουσία με βάση το άρθρο 25 ΑΚ. 9 Τέλος, σ ότι αφορά τις σχέσεις που άπτονται της ΕΕ και αφορούν δύο ή περισσότερα κράτη αυτής, αυτές θα ρυθμίζονται από τη σύμβαση της Ρώμης. Βέβαια η συμμετοχή ενός κράτους στη σύμβαση της Ρώμης δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να συμμετέχει και σε άλλες συμβάσεις που περιέχουν κανόνες συγκρούσεως νόμων στο πεδίο των συμβατικών ενοχών, όπως προβλέπεται από το άρθρο 21 της σύμβασης της Ρώμης. 10 Νομολογιακές εξελίξεις στις συμβάσεις εμπορικής αντιπροσωπείας Το Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας μας (Άρειος Πάγος) εξέδωσε μια ιστορική απόφαση που αφορά τα δικαιώματα των εμπορικών αντιπροσώπων και διανομέων. Συγκεκριμένα εκδόθηκε η υπ αριθμ. 1554/08 απόφασή του που έταμε ορθά τα παρακάτω εριζόμενα ζητήματα 9 Περί αυτών βλ. διεξοδικώς Β. Κιάντο, Το Ιδιωτικό Δίκαιο του Διεθνούς Εμπορίου, σελ 231 επ., 246 επ., όπου και ειδική αναφορά στη σύμβαση εμπορικής αντιπροσωπείας ως και ερμηνεία της σύμβασης της Ρώμης, σελ. 242 επ.-δ. Ανδρουτσούπουλου, Η Σύμβαση Εμπορικής Αντιπροσωπείας, σελ.88 επ. 10 Βλ. Β. Κιάντο, Το Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο του Διεθνούς Εμπορίου, σελ. 294, Ειδικώς σε ότι αφορά την υπεροχή του κοινοτικού δικαίου και την διαμορφούμενη ιεραρχία των πηγών του δικαίου κατ άρθρον 20 της σύμβασης της Ρώμης βλ. τον ίδιο σελ. 292- Αξιοσημείωτη είναι εν προκειμένω η Εφ. Θεσ. 2435/1999. ΔΕΕ 1999,1299, μάλλον για την μη ορθή υπαγωγή της σύμβασης εμπορικής αντιπροσωπείας στο πεδίο εφαρμογής της Σύμβασης των Βρυξελλών σ ότι αφορά το εφαρμοστέο δίκαιο επί συμβατικών ενοχών σε διαφορά μεταξύ δύο εταιρειών που έχουν την έδρα τους σε κράτημέλη της ΕΕ (Ελλάδα- Γερμανία)- βλ. και ΑΠ 812/1991, ΕΕμπΔ 1999,221, σύμφωνα με την οποία υφίσταται δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων εφόσον η Ελλάδα είναι ο τόπος καταρτίσεως της δικαιοπραξίας η εκπλήρωσης της παροχής (άρθρα 3 παρ. 1 και 33 ΚΠολΔ. 8
στη θεωρία και νομολογία όσον αφορά το δίκαιο της εμπορικής αντιπροσωπείας (Π.Δ. 219/1991). Το πρώτο ζήτημα αναφέρεται στο αν η δήλωση που πρέπει να κάνει ο εμπορικός αντιπρόσωπος / διανομέας εντός ενός έτους από την λύση της σύμβασης σχετικά με την πρόθεσή του να ασκήσει τα δικαιώματά του πρέπει να γίνει εγγράφως ή ατύπως και κυρίως αν αρκεί η γενική αυτή επιφύλαξη των νομίμων δικαιωμάτων ή πρέπει οπωσδήποτε να εξειδικεύονται οι επί μέρους αξιώσεις / δικαιώματα του εμπορικού αντιπροσώπου όπως είναι π.χ. η αξίωση αποζημίωσης πελατείας, διαφυγόντα κέρδη κ.α. Η παραπάνω αρεοπαγιτική απόφαση έκρινε ότι αρκεί η άτυπη δήλωση και ακόμη ότι αρκεί η γενική επιφύλαξη των νόμιμων δικαιωμάτων, αφού όλα τα δικαιώματα έχει ο εμπορικός αντιπρόσωπος / διανομέας προκύπτουν από το νόμο. Με την απόφαση αυτή παραμερίστηκε ένα σημαντικό εμπόδιο στην ευδοκίμηση αγωγών, θιγόμενων εμπορικών αντιπροσώπων και διανομέων. Το δεύτερο ζήτημα που έκρινε ορθά ο Άρειος Πάγος είναι αν η διαρκής σύμβαση εμπορικής αντιπροσωπείας/διανομής με ορισμένου χρόνου συμβάσεις που ανανεώνονται αλληλοδιαδόχως, μετατρέπεται σε σύμβαση αορίστου χρόνου. Πρόκειται για τις λεγόμενες αλυσιδωτές συμβάσεις. Η ανωτέρω απόφαση έκρινε ότι «Ως αορίστου διαρκείας θεωρείται και η σύμβαση που διήρκεσε επί μακρό σχετικά χρόνο, κατά τη διάρκεια του οποίου και σε τακτά χρονικά διαστήματα, καταρτίζονταν μεταξύ των μερών μερικότερες συμβάσεις ορισμένου χρόνου, με ταυτόσημο ή κυρίως ίδιο περιεχόμενο, χωρίς να αποτελούν κάθε φορά αντικείμενο διαπραγμάτευσης μεταξύ των μερών, όλοι οι διέποντες τη συνεργασία τους ουσιώδεις συμβατικοί όροι, αλλά εξακολουθούν να ισχύουν οι περιεχόμενοι στις προγενέστερες συμβάσεις, οι οποίες τροποποιούνται με τις μεταγενέστερες σε ορισμένα σημεία τους». 9
Με βάση την ορθή αυτή θέση ο αντιπροσωπευόμενος προμηθευτής, αν θέλει να λήξει η σύμβαση που έχει με τον εμπορικό αντιπρόσωπο διανομέα πρέπει, εφόσον δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος, να τάξει την προβλεπόμενη από το νόμο προθεσμία προμήνυσης τακτικής καταγγελίας, αλλιώς υποχρεούται σε καταβολή διαφυγόντων κερδών. Και το τελευταίο ζήτημα που έκρινε η εν λόγω απόφαση είναι ότι είναι νόμιμη η αγωγή καταβολής διαφυγόντων κερδών όταν στην αγωγή επιζητούνται τα μικτά κέρδη. Έτσι θα ανακοπεί η παρατηρούμενη τάση να απορρίπτονται από τα δικαστήρια ουσίας αγωγές ως μη νόμιμες όταν επιζητούνται μεικτά και όχι καθαρά κέρδη. Εκτιμώντας συνολικά την απόφαση αυτή, η οποία εκδόθηκε κατόπιν αίτησης αναίρεσης του γράφοντος, πρόκειται για μια σημαντική απόφαση στην ερμηνεία και εφαρμογή των κανόνων δικαίου που αφορούν τις συμβάσεις εμπορικής αντιπροσωπείας και διανομής. Η παραπάνω αρεοπαγιτική απόφαση εμφορούμενη από το πνεύμα και το σκοπό της οδηγίας 86/653/ΕΟΚ «για τον συντονισμό των δικαίων των κρατών μελών σχετικά με τους ανεξάρτητους εμπορικούς αντιπροσώπους» έδωσε λύσεις δίκαιες που επιτρέπουν την αποτελεσματική προστασία των απονεμόμενων από το κοινοτικό δίκαιο δικαιωμάτων υπέρ των αδυνάτων εμπορικών αντιπροσώπων/διανομέων. 10
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Βιβλίο/Μονογραφία: Κ. Παμπούκης, Εισαγωγή στο Δίκαιο της Εμπορικής Αντιπροσωπείας, εκδόσεις Αρμενόπουλος, Αθήνα, 1999 Β. Κιάντος, Το Ιδιωτικό Δίκαιο του Διεθνούς Εμπορίου, εκδόσεις Σάκκουλας, Αθήνα, 2005 Δ. Ανδρουτσόπουλος, Η Σύμβαση Εμπορικής Αντιπροσωπείας Δ. Κουτσούκης, Συστήματα Διανομής και το Δίκαιο της Εμπορικής Αντιπροσωπείας, εκδόσεις Σάκκουλας, Αθήνα, 2001 Διαδικτυακές Πηγές: Σύμβαση Εμπορικής Αντιπροσωπείας, διαθέσιμο στο http://www.xn--mxabgfskfficobe0cf0ad6f.gr/nomika-themataemporikon-antiprosopon/1-sumbaseis-emporikisantiprosopeias.html Εμπορικοί Αντιπρόσωποι, διαθέσιμο στο http://dimitrioskalaitzis.blogspot.gr/2014/04/828-2013.html Συμβάσεις Εμπορικής Συνεργασίας, διαθέσιμο στο http://www.potamitisvekris.com/_control/admin/_files/binaries/pub lications/fil_publications615618222.pdf 11