EDAMAT Πρακτικός Οδηγός της Ευρωπαϊκής Δράσης για την Ένταξη της Διάστασης της Αναπηρίας (Μainstreaming) στις Πολιτικές και στις Πρακτικές 3η Ενότητα: Οδηγίες Προάσπισης της Ένταξης της Διάστασης της Αναπηρίας στο Σχεδιασμό και στην Εφαρμογή Νόμων, Πολιτικών και Προγραμμάτων
Eισαγωγή Οι Οδηγίες Προάσπισης της Ένταξης της Διάστασης της Αναπηρίας στο Σχεδιασμό και στην Εφαρμογή Νόμων, Πολιτικών και Προγραμμάτων Παρέχουν κατευθυντήριες οδηγίες για την παρακολούθηση και τον αποτελεσματικό έλεγχο πολιτικών, πρακτικών και πρωτοβουλιών με απώτερο στόχο την επιτυχή ένταξη της διάστασης της αναπηρίας σε όλα τα επίπεδα λήψης αποφάσεων. Συμβάλλουν ώστε τα άτομα με αναπηρία και άλλοι κοινωνικοί εταίροι να επηρεάζουν τους διαμορφωτές πολιτικών σε θέματα ένταξης της διάστασης της αναπηρίας. Ο ρόλος των ατόμων με αναπηρία στην παρακολούθηση και στον έλεγχο της πορείας ένταξης των δικαιωμάτων τους και των αναγκών τους στο σχεδιασμό και στην εφαρμογή νόμων, πολιτικών και προγραμμάτων, κρίνεται αναγκαίος και επιβεβλημένος καθώς η ποιότητα ζωής των ατόμων με αναπηρία επηρεάζεται άμεσα από τα αποτελέσματα αυτής της προσπάθειας. Εξαιτίας του γεγονότος, ότι δεν είναι όλα τα άτομα με αναπηρία «εξοικειωμένα» με τις τεχνικές ελέγχου και παρακολούθησης των διαδικασιών ένταξης της διάστασης της αναπηρίας στη χάραξη και εφαρμογή νόμων, πολιτικών και προγραμμάτων, η Τρίτη ενότητα παραθέτει σαφείς και αποτελεσματικές οδηγίες προς αυτή την κατεύθυνση και ταυτόχρονα ενσωματώνει τα αποτελέσματα της Πρώτης και Δεύτερης Ενότητας του Πρακτικού Οδηγού. Η ακόλουθη ενότητα περιγράφει τα πέντε βήματα που πρέπει να γίνουν για την ένταξη της διάστασης της αναπηρίας σε όλα τα επίπεδα χάραξης και εφαρμογής πολιτικών μέσω της παρακολούθησης και του ελέγχου. Τα βήματα αυτά τα οποία αποτυπώνονται με την μορφή ερώτησης έχουν ως εξής: 1. Πραγματοποιήθηκε η διαδικασία ένταξης της διάστασης της αναπηρίας; 2. Πώς αναζητούμε τις αποδείξεις; 3. Ποιους θέλουμε να επηρεάσουμε; 4. Τι εργαλεία επηρεασμού μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε; 5. Πώς θα ξέρουμε αν πετύχαμε; Οι Οδηγίες Προάσπισης της Ένταξη της Διάστασης της Αναπηρίας στο Σχεδιασμό και την Εφαρμογή Νομων, Πολιτικών και Προγραμμάτων λειτουργούν σ ένα δοκιμασμένο πλαίσιο παρακολούθησης που στηρίζεται περισσότερο σε ποιοτικές γνωματεύσεις παρά σε μεθόδους που περιορίζονται στην ποσοτική μέτρηση των αποτελεσμάτων. Μετάφραση: Γιαννούλια Κωνσταντίνα Επιμέλεια: Εύη Χατζηβαρνάβα Καζάση και Μαρία Φιλιώ Τριδήμα Εκδόθηκε από την οργάνωση Leonard Cheshire International Αριθμός Μητρώου Μη κυβερνητικών Οργανώσεων 218186 30 Millbank London SW1P 4QD Tηλ: +44 20 78 02 82 00 International@lc-uk.org.www.lcint.org 2 ISBN: 0-9551613-5-5 (International version) ISBN: 978-0-9551613-5-3 Leonard Cheshire International Οκτώβριος 2006 Η μερική ή περιληπτική αναπαραγωγή καθώς και ή μερική ή περιληπτική αναδημοσίευση του έργου αυτού, επιτρέπεται μόνο εφόσον γίνονται οι απαραίτητες αναφορές. ΟΙ ΟΔΗΓΙΕΣ ΠΡΟΑΣΠΙΣΗΣ 1ο ΒΗΜΑ Πραγματοποιήθηκε η ένταξη της διάστασης της αναπηρίας; Το πρώτο βήμα είναι να εξακριβωθεί αν εντάχθηκε η διάσταση της αναπηρίας στις διαδικασίες σχεδιασμού και υλοποίησης νόμων, πολιτικών και προγραμμάτων. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί ελέγχοντας αν τηρήθηκαν οι προδιαγραφές που αναφέρονται στη Πρώτη Ενότητα και αν είναι σύμφωνες με τους δείκτες που ορίζονται στη Δεύτερη Ενότητα. Αν η διαδικασία ελέγχου δώσει θετικές απαντήσεις, τότε ακολουθήθηκαν οι διαδικασίες για την ένταξη των δικαιωμάτων και των αναγκών των ατόμων με αναπηρία στο σχεδιασμό και την εφαρμογή πολιτικών. Αν οι απαντήσεις είναι αρνητικές, τότε η διαδικασία παρακολούθησης και ελέγχου πρέπει να συνεχιστεί για την προάσπιση των δικαιωμάτων των αναπήρων, για την άσκηση επηρεασμού και για την πραγμάτωση της ένταξης της διάστασης της αναπηρίας. 2ο ΒΗΜΑ Πώς αναζητούμε αποδείξεις; Σ αυτό το σημείο πρέπει να ψάξουμε αποδείξεις και να καταδείξουμε τα εμπόδια στη διαδικασία ένταξης της διάστασης της αναπηρίας. Πρέπει να επικεντρωθούμε στα εξής: 2.1 Διαδικασία 2.2 Εφαρμογή 2.3 Αποτελέσματα 2.1 Διαδικασία Όταν αναλύουμε τη διαδικασία λήψης αποφάσεων αναζητούμε αποδεικτικά στοιχεία συμμετοχικών διαδικασιών και μηχανισμών. Πρέπει να εξακριβώσουμε αν τα άτομα από όλες τις ομάδες αναπήρων εκπροσωπήθηκαν πλήρως και δυναμικά στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Γι αυτό το σκοπό είναι ιδιαίτερα χρήσιμη η λίστα με τις πρωτοβουλίες που πρέπει να λαμβάνονται για την πραγματοποίηση της ένταξης της αναπηρίας, οι οποίες παρατίθενται στις Αρχές της Συμμετοχής και των Πόρων της 1ης Ενότητας. Ομοίως, πρέπει να προσδιορίσουμε την εφαρμογή των μέτρων προσβασιμότητας κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, τα οποία περιλαμβάνονται στη λίστα με τις πρωτοβουλίες που πρέπει να λαμβάνονται για την πραγματοποίηση της ένταξης της αναπηρίας, οι οποίες παρατίθενται στις Αρχές της Πρόσβασης και Εφαρμογής (Επαρκείς Μηχανισμοί) της 1ης Ενότητας. 2.2 Εφαρμογή Οι ερωτήσεις στη 2η Ενότητα υποδεικνύουν τα βήματα που πρέπει να γίνουν για την προώθηση της ένταξης της διάστασης της αναπηρίας στο σχεδιασμό και την εφαρμογή των πολιτικών και των πρακτικών. Με την τελική αξιολόγηση κάθε Αρχής ως «επαρκούς» ή «ανεπαρκούς» αποκαλύπτονται τα πιθανά κενά, τα προβλήματα και οι αποτυχίες που πρέπει να επανεξεταστούν και τα πιθανά εμπόδια στη διαδικασία ένταξης της διάστασης της αναπηρίας. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τους δείκτες που παρατίθενται στη 2η Ενότητα για να προσδιορίσουμε: Ποιοι πόροι και ποια μέσα είναι διαθέσιμα και χρησιμοποιήθηκαν για την επιτυχή πραγματοποίηση της ένταξης της διάστασης της αναπηρίας Ποιοι πόροι και ποια μέσα είναι διαθέσιμα, αλλά δεν χρησιμοποιήθηκαν για την επιτυχή πραγματοποίηση της ένταξης της διάστασης της αναπηρίας Ποιοι πόροι και ποια μέσα δεν είναι διαθέσιμα και επομένως δεν ήταν δυνατό να χρησιμοποιηθούν για την επιτυχή πραγματοποίηση της ένταξης της διάστασης της αναπηρίας. 3
2.3 Αποτελέσματα Για να αξιολογήσουμε τα αποτελέσματα της ένταξης της διάστασης της αναπηρίας (mainstreaming) στο σχεδιασμό και εφαρμογή των νόμων, των πολιτικών και προγραμμάτων πρέπει πρώτα να αξιολογήσουμε την επίδραση τους στην καθημερινή ζωή των ατόμων με αναπηρία. Γι αυτό το σκοπό μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε όχι μόνο ποσοτικούς δείκτες, αλλά, μέσω συμμετοχικών μηχανισμών να καταγράφουμε με ποιοτικό τρόπο τις απόψεις των ίδιων των ατόμων με αναπηρία. Τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί σημαντικά το ενδιαφέρον για συμμετοχικούς μηχανισμούς και συμμετοχικές μεθόδους, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μια μεγάλη ποικιλία από εργαλεία και οδηγούς που μπορούν να εφαρμοστούν σε διαφορετικούς τομείς. Σ αυτό το σημείο θα περιγράψουμε τρία από αυτά τα πλαίσια, τα οποία εξυπηρετούν καλύτερα τη διαδικασία της προάσπισης της ένταξης της διάστασης της αναπηρίας(mainstreaming). Οι συμβουλευτικοί μηχανισμοί επιτρέπουν την ανάπτυξη κοινωνικού διαλόγου και την ανταλλαγή πληροφοριών ανάμεσα στους κοινωνικούς εταίρους και τους βασικούς επωφελούμενους της ένταξης της διάστασης της αναπηρίας. Οι πιο κοινοί συμβουλευτικοί μηχανισμοί είναι οι Επιτροπές. Οι Επιτροπές μπορούν να λειτουργήσουν σε διαφορετικά επίπεδα (κρατικό, περιφερειακό ή τοπικό) και οι αρμοδιότητές τους μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με το περιεχόμενο του νόμου, της πολιτικής ή του προγράμματος. Μια επιτροπή μπορεί να είναι μόνιμη ή να δημιουργείται επί συγκεκριμένου σκοπού. Η απόφαση αυτή πρέπει να λαμβάνεται πάντα με γνώμονα το όργανο πολιτικής, το περιεχόμενο της ένταξης της διάστασης της αναπηρίας και τους διαθέσιμους πόρους. Θα μπορούσε, επίσης, να δημιουργηθεί μια «Πλατφόρμα» (φόρουμ, ομάδα συζήτησης, επιτροπή, κλπ.) που να αποτελείται από άτομα με αναπηρία, επαγγελματίες του τομέα και διαμορφωτές πολιτικής. Αυτή η πλατφόρμα θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ένα φόρουμ στο οποίο θα μπορούν να ανταλλάσσουν απόψεις όλοι οι φορείς. Μπορεί να αποτελέσει ένα δυναμικό και ευέλικτο σώμα του οποίου η διάρκεια θα εξαρτάται κάθε φορά από τις συγκεκριμένες ανάγκες του εκάστοτε οργάνου πολιτικής για την ένταξη της διάστασης της αναπηρίας. Τέλος, για να αξιολογήσουμε τα αποτελέσματα της ένταξης της διάστασης της αναπηρίας στην εφαρμογή ενός νόμου, μιας πολιτικής ή ενός προγράμματος θα μπορούσαμε να διεξάγουμε μια Έρευνα ανάμεσα σε διαφορετικές οργανώσεις ατόμων με αναπηρία και κοινωνικούς εταίρους. 3ο ΒΗΜΑ Ποιους Θέλουμε Να Επηρεάσουμε; Στόχος της διαδικασίας προάσπισης είναι να επηρεάσει τους διαμορφωτές πολιτικής που είναι υπεύθυνοι για την ένταξη της διάστασης της αναπηρίας στο σχεδιασμό και την εφαρμογή μίας πολιτικής ή πρακτικής, αλλά και τα άτομα και τις ομάδες που συμμετέχουν στη διαμόρφωση πολιτικής. Η ενδυνάμωση του ατόμου ή της ομάδας αποτελεί μια από τις βασικές αρχές που διέπουν την φιλοσοφία της προάσπισης και μπορεί να γίνει αντιληπτή ως ένα κοινωνικό κίνημα με δυνατότητα να επηρεάζει τις πολιτικές και τις πρακτικές. ΕΝΟΤΗΤΑ A: Αναφέρατε την πολιτική που θέλετε να επηρεάσετε 1. Τομέας πολιτικής (π.χ. εκπαίδευση, μεταφορά, πρόσβαση ):.......................................................................................................................................................................... 2. Όργανο πολιτικής (π.χ. οδηγία ΕΕ, νόμος πλαίσιο, νόμος, διάταγμα, σχέδιο, πρόγραμμα):............................................................................................................................................. ΕΝΟΤΗΤΑ B: Αναφέρατε το επίπεδο διοίκησης και / ή χάραξης πολιτικής 1. Επίπεδο πολιτικής: Τοπικό Περιφερειακό Εθνικό Διεθνές 2. Αρμόδιοι θεσμοί και / ή φορείς για την εφαρμογή της πολιτικής:..................................................................................................................... ΕΝΟΤΗΤΑ Γ: Αναφέρατε τα άτομα και τις ομάδες που θα συμμετάσχουν στη διαδικασία προάσπισης 1. Τελικοί χρήστες της πολιτικής 1. 2. 3. 2. Διεθνείς, εθνικές, περιφερειακές ή τοπικές οργανώσεις των ατόμων με αναπηρία με ειδικό ενδιαφέρον για τον τομέα της πολιτικής 1. 2. 3. 3. Λίστα ατόμων ή φορέων με τους οποίους θα έρθετε σε επαφή: 1. Άτομα με αναπηρία 2. Οικογένειες ατόμων με αναπηρία 3. Εθνικές και τοπικές οργανώσεις των ατόμων με αναπηρία και ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στον τομέα 4. Δίκτυα και ομοσπονδίες 5. Παροχείς υπηρεσιών 6. Οργανώσεις επαγγελματιών και επιμελητήρια 7. Κυβερνητικοί υπάλληλοι 8. Ερευνητικά Ινστιτούτα και Πανεπιστήμια 9. Διεθνείς οργανώσεις και πλατφόρμες 10. Πολιτικά πρόσωπα 11. Άλλα πρόσωπα ή φορείς (προσδιορίστε):............................................................................................................. 4 5
4οΒΗΜΑ Τι Εργαλεία Επηρεασμού Μπορώ Να Χρησιμοποιήσω; Υπάρχει μεγάλη ποικιλία εργαλείων και μεθόδων επηρεασμού που μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Η επιλογή θα εξαρτηθεί από τον τομέα εφαρμογής τους και τους διαθέσιμους πόρους. Η διαδικασία προάσπισης μπορεί να χρησιμοποιήσει τα εξής εργαλεία επηρεασμού: Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, εκθέσεις, συνεδριάσεις, άμεσες ενέργειες και συνέδρια. Η ακόλουθη λίστα περιλαμβάνει ορισμένους πιθανούς τρόπους χρήσης αυτών των εργαλείων: ΜΜΕ: συνεντεύξεις τύπου, άρθρα, ραδιοφωνικά προγράμματα, κλπ. Εκθέσεις: εκθέσεις ερευνών για την καθιέρωση των ίσων δικαιωμάτων και την εφαρμογή νομοθεσίας κατά των διακρίσεων, εκθέσεις για την εφαρμογή των στρατηγικών και οδηγιών της ΕΕ για την αναπηρία, εκθέσεις για την εφαρμογή νόμων που αφορούν τα άτομα με αναπηρία, κλπ. Συνεδριάσεις: μπορούν να διενεργούνται με οργανώσεις ατόμων με αναπηρία και ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στον τομέα της αναπηρίας, με πλατφόρμες και δίκτυα, με επιτροπές ατόμων με αναπηρία, με άτομα με αναπηρία και τις οικογένειές τους, με παροχείς υπηρεσιών και με διαμορφωτές πολιτικής. Σ αυτές τις συνεδριάσεις, οι άμεσα επωφελούμενοι της ένταξης της διάστασης της αναπηρίας μπορούν να ενημερώνουν τους διαμορφωτές πολιτικής για τις ενέργειες και τις διαδικασίες που πρέπει να γίνουν και για τα μέσα που πρέπει να χρησιμοποιηθούν. Ενέργεια άμεσου τύπου: συγκέντρωση υπογραφών για την ικανοποίηση αιτημάτων, χρήση υπηρεσιών ενός διαμεσολαβητή εντεταλμένου να διερευνά παράπονα πολιτών κατά της γραφειοκρατίας, επίσημη υποβολή παραπόνων, κλπ. Συνέδρια: μπορούν να διοργανώνονται συνέδρια για οργανώσεις ατόμων με αναπηρία και άτομα που εργάζονται στον τομέα της αναπηρίας. Οι επιδιώξεις των συνεδρίων θα ποικίλλουν. Η ακόλουθη λίστα περιλαμβάνει τα εξής ενδεικτικά θέματα προς εξέταση: Η έννοια της ένταξης της διάστασης της αναπηρίας Αναπηρία και Ανεξάρτητη Διαβίωση Ίσα δικαιώματα, κατάργηση των διακρίσεων, Οικουμενικός Σχεδιασμός Εφαρμογή των οδηγιών της ΕΕ και των εθνικών νόμων Επιτροπές ή συμβούλια ατόμων με αναπηρία σε όλα τα επίπεδα (εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό) Δημιουργία μιας συγκεκριμένης πλατφόρμας αποτελούμενης από επαγγελματίες του τομέα, διαμορφωτές πολιτικής και άτομα με αναπηρία ή οργανώσεις ατόμων με αναπηρία Έρευνες Τέλος, μπορείτε να ξαναχρησιμοποιήσετε την 1η και 2η ενότητα του EDAMAT για να εντοπίσετε τα αδύνατα σημεία που χρειάζονται περισσότερη επεξεργασία. Αν χρειαστεί, μπορείτε να επαναλάβετε τα βήματα που υποδεικνύονται σ αυτές τις οδηγίες και αναφέρονται συνοπτικά στο ακόλουθο σχεδιάγραμμα. Γενικές Οδηγίες και Διαδικασία Προάσπισης του EDAMAT Πραγματοποιήθηκε η διαδικασία ένταξης της διάστασης της αναπηρίας; Τι αποδείξεις υπάρχουν; Δείτε την Πρώτη και το Δεύτερη Ενότητα του EDAMAT (Τέσσερις Αποτελεσματικές Αρχές Ένταξης Της Διάστασης Της Αναπηρίας) Διαδικασία: Δείτε 1η Ενότητα Εφαρμογή: Δείτε 2η Ενότητα Αποτελέσματα: Χρησιμοποιείστε συμμετοχικούς μηχανισμούς με άτομα με αναπηρία, ΟΑΑ και οικογένειες ατόμων με αναπηρία (Στα Παραδείγματα περιλαμβάνονται Επιτροπές, Πλατφόρμες και Έρευνες) Τα συνέδρια πρέπει να είναι ανοιχτά σε όσο το δυνατό ευρύτερο κοινό το οποίο να συμμετέχει και να ενημερώνεται για τα οφέλη της ένταξης της διάστασης της αναπηρίας. 5º ΒΗΜΑ Πώς Θα Ξέρουμε Αν Πετύχαμε; Ποιους θέλω να επηρεάσω; Αναφέρατε την πολιτική Αναφέρατε τους αρμόδιους σχεδιαστές της πολιτκής Αναφέρατε άτομα/ομάδες, που έχουν ειδικό ενδιαφέρον για την πολιτική, ώστε να τα εντάξετε στην προάσπιση Πρέπει να συλλέξουμε πληροφορίες και να αναλύσουμε στοιχεία που να αποδεικνύουν την εφαρμογή των τεσσάρων Αρχών της ένταξης της διάστασης της αναπηρίας στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση της πολιτικής ή της πρακτικής. Η ακόλουθη λίστα περιλαμβάνει πιθανές πηγές πληροφοριών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως αποδείξεις κατά τη διαδικασία αξιολόγησης της εφαρμογής και της τήρησης των τεσσάρων (4) Αρχών της ένταξης της διάστασης της αναπηρίας: Εργαλεία άσκησης επιρροής ΜΜΕ Εκθέσεις Συνεδριάσεις Άμεση δράση Κυβερνητικές ανακοινώσεις και επίσημες κρατικές εκθέσεις Οδηγίες σχεδιασμού πολιτικής Νομοθεσία που άπτεται της συγκεκριμένης πολιτικής Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (ειδήσεις, άρθρα, ντοκιμαντέρ, κλπ.) Εκθέσεις ερευνών Εσωτερικοί δείκτες Κονδύλια Μπορούμε, επίσης, να χρησιμοποιήσουμε συμβουλευτικούς μηχανισμούς προκειμένου να εξακριβώσουμε την αποτελεσματικότητα των διαδικασιών προάσπισης και επηρεασμού: Πώς θα ξέρω αν πέτυχα; Χρησιμοποιείστε δημοσιευμένες πληροφορίες Χρησιμοποιείστε συμβουλευτικούς μηχανισμούς Αναλύστε δεδομένα Πηγαίνετε πίσω στο Πρώτο Βήμα 6 7
Οδηγίες Προάσπισης: Πηγές ΠΡΟΑΣΠΙΣΗ: Το Παζλ της Προάσπισης. Ερευνητική έκθεση. COMHAIRLE http://www.comhairle.ie/social/social_research.html Αναπτύσσοντας μια υπηρεσία προάσπισης για άτομα με αναπηρία, Τόμος 1. COMHAIRLE http://www.comhairle.ie/social/social_research.html Συζητώντας με τους σχεδιαστές πολιτικής. Οδηγός Προάσπισης. ASDC http://www.ascd.org/ascd/pdf/newsandissues/ascdadvocacyguide.pdf ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ: Συμπόσιο Παρακολούθησης: Συνεισφορά στη διαμόρφωση προτάσεων για την παρακολούθηση ενός Συνεδρίου του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, Εθνικό Συμβούλιο για την Αναπηρία ΗΠΑ. http://www.ncd.gov/newsroom/publications/2005/symposium.htm Παρακολούθηση και Αξιολόγηση. Εργαλεία, μέθοδοι και προσεγγίσεις. Διεθνής Τράπεζα για την Αναδόμηση και την Ανάπτυξη. Παγκόσμια Τράπεζα. http://www.worldbank.org http://www.monitoringris.org/skel.php?id=58 http://www.ncpublicschools.or/ec/policy 8