«ιαχείριση των ασικών Πυρκαγιών µε τη χρήση των σύγχρονων τεχνολογιών: Η περίπτωση της πυρκαγιάς της 28 ης Ιουνίου 2007 στο όρος Πάρνηθα»

ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Τµήµα Γεωγραφίας Πρόγραµµα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Εφαρµοσµένη Γεωγραφία και ιαχείριση του Χώρου» Κατεύθυνση ιαχείρισης φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών «ιαχείριση των ασικών Πυρκαγιών µε τη χρήση των σύγχρονων τεχνολογιών: Η περίπτωση της πυρκαγιάς της 28 ης Ιουνίου 2007 στο όρος Πάρνηθα» Μεταπτυχιακή εργασία της Χρονοπούλου Κ. Γλυκερίας Αθήνα, Οκτώβριος 2007

ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Τµήµα Γεωγραφίας Πρόγραµµα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Εφαρµοσµένη Γεωγραφία και ιαχείριση του Χώρου» Κατεύθυνση ιαχείρισης φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών «ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ ΤΗΣ 28 ΗΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2007 ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΠΑΡΝΗΘΑ» Μεταπτυχιακή εργασία της Χρονοπούλου Κ. Γλυκερίας Επιβλέπων: κος Χαλκιάς Χρίστος, Επίκουρος Καθηγητής Αθήνα, Οκτώβριος 2007 2

Πίνακας περιεχοµένων ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ... 3 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ... 5 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΕΙΚΟΝΩΝ... 5 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ... 8 ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 9 ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 9 ABSTRACT... 10 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 11 2 ΟΙ ΑΣΙΚΕΣ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΩΣ ΦΥΣΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ... 14 2.1 ΓΕΝΙΚΑ... 14 2.2 ΟΜΗ ΑΣΩΝ... 14 2.2.1 Οριζόντια διάρθρωση του δάσους... 14 2.2.2 Κατακόρυφη διάρθρωση του δάσους... 15 2.3 ΕΙ Η ΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ... 16 2.4 ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΚΑΥΣΙΜΗΣ ΑΣΙΚΗΣ ΥΛΗΣ... 23 2.5 ΕΙ Η ΚΑΥΣΙΜΗΣ ΑΣΙΚΗΣ ΥΛΗΣ... 23 2.6 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΈΝΑΡΞΗΣ ΚΑΙ ΙΑ ΟΣΗΣ ΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ... 31 2.7 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΙ ΡΟΥΝ ΣΤΗΝ ΈΝΑΡΞΗ ΚΑΙ ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΩΝ ΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ 33 2.7.1 Χαρακτηριστικά καύσιµης ύλης... 33 2.7.2 Τοπογραφία... 34 2.7.3 Μετεωρολογικές συνθήκες... 34 2.8 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ... 37 2.8.1 Στον άνθρωπο... 37 2.8.2 Επίδραση στο περιβάλλον... 38 2.8.3 Ωφέλιµες επιδράσεις των πυρκαγιών... 42 2.9 ΚΙΝ ΥΝΟΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ... 43 2.9.1 Παράγοντες που καθορίζουν τον κίνδυνο πυρκαγιάς... 43 2.10 ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ... 48 2.10.1 Πρόληψη δασικών πυρκαγιών... 48 2.10.1.1 Μέτρα πρόληψης δασικών πυρκαγιών... 50 2.10.2 Ανίχνευση ασικών Πυρκαγιών... 50 2.10.3 Ελάττωση κινδύνου... 51 2.10.4 Κατάσβεση δασικών πυρκαγιών... 53 2.10.4.1 Κατάσβεση από αέρος... 53 3 Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΣΤΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ...55 3.1 ΓΕΝΙΚΑ... 55 3.1.1 Το Πρόβληµα και πως αντιµετωπίζεται... 55 3

3.2 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ (ΓΣΠ)... 58 3.3 ΤΗΛΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ... 61 3.4 GPS... 70 4 ΜΟΝΤΕΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ... 74 4.1 ΓΕΝΙΚΑ... 74 4.2 ΜΟΝΤΕΛΑ ΚΑΥΣΙΜΗΣ ΎΛΗΣ... 75 4.2.1 Μοντέλα ΗΠΑ... 79 4.2.2 Μοντέλα Ελλάδα... 79 4.2.3 Μοντέλο Rothermel... 80 4.2.4 Μοντέλο Behave... 81 4.3 ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ... 82 4.3.1 Οργάνωση δεδοµένων προσοµοίωσης... 84 5 ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΣΤΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΕΘΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 85 5.1 ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΟΤΗΤΑΣ BOLU, TURKEY (ABANT PARK)... 85 5.1.1 εδοµένα... 86 5.1.2 Μεθοδολογία... 86 5.1.3 Αποτελέσµατα - Συζήτηση... 87 5.2 ΑΝΑΛΥΣΗ ΟΡΑΤΟΤΗΤΑΣ (VISIBILITY ANALYSIS), ΛΕΣΒΟΣ... 90 5.2.1 εδοµένα... 90 5.2.2 Μεθοδολογία... 91 5.2.3 Αποτελέσµατα - Συζήτηση... 93 5.3 ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΣΙΚΗΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ, ΠΕΝΤΕΛΗ... 95 5.3.1 εδοµένα... 96 5.3.2 Μεθοδολογία... 96 5.3.3 Αποτελέσµατα Συζήτηση... 99 6 ΒΑΣΗ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΛΗΡΗ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΜΙΑΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ... 100 6.1 ΓΕΝΙΚΑ... 100 6.2 ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΒΑΣΗΣ Ε ΟΜΕΝΩΝ... 101 7 ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ: ΟΙ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΠΑΡΝΗΘΑ... 112 7.1 ΟΙ ΑΣΙΚΕΣ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΝΗΘΑ... 112 7.2 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΟΡΟΥΣ ΠΑΡΝΗΘΑ... 113 7.3 ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΤΗΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ ΤΗΣ 28 Η ΙΟΥΝΙΟΥ 2007... 120 7.3.1 εδοµένα... 122 7.3.2 Μεθοδολογία... 122 7.3.2.1 ιαδικασία Χαρτογράφησης... 124 7.3.2.2 Υπολογισµός δείκτη βλάστησης... 128 7.3.3 Αποτελέσµατα Συζήτηση... 134 8 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 137 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 141 ΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ... 149 4

Ευρετήριο πινάκων ΠΙΝΑΚΑΣ 2.1 ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ ΠΟΥ ΚΑΙΓΕΤΑΙ ΑΝΑ ΑΣΟΠΟΝΙΚΟ ΕΙ ΟΣ (1964-1987)... 20 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.2 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΙΑΣΤΗΜΑ 1980-2003 ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΕΠΙΠΕ Ο... 27 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.3 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΑΝΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 2006... 29 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.4 ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΣΤΗ ΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ (1964-1987)... 35 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.5 ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΚΙΝ ΥΝΟΣ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α... 46 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.6 ΑΙΤΙΕΣ ΕΝΑΡΞΗΣ ΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α... 48 ΠΙΝΑΚΑΣ 3.1 ΣΥΝ ΥΑΣΜΟΣ ΚΑΤΑΛΛΗΛΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΛΟΥΣΤΕΥΣΗ ΤΩΝ ΙΑ ΙΚΑΣΙΩΝ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΜΙΑΣ ΑΣΙΚΗΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ... 57 ΠΙΝΑΚΑΣ 3.2 ΈΓΧΡΩΜΑ ΣΥΝΘΕΤΑ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΑ ΚΑΝΑΛΙΑ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΙΚΟΥ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΟΥ... 66 ΠΙΝΑΚΑΣ 4.1 Ε ΟΜΕΝΑ ΠΟΥ ΕΙΣΕΡΧΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ BEHAVEPLUS2... 82 ΠΙΝΑΚΑΣ 5.1. ΣΕΙΡΑ Ε ΟΜΕΝΩΝ... 86 ΠΙΝΑΚΑΣ 5.2 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΛΓΟΡΙΘΜΟΥ ΒΕΛΤΙΣΤΗΣ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗΣ... 93 ΠΙΝΑΚΑΣ 5.3 ΚΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗ... 94 ΠΙΝΑΚΑΣ 6.1 Ε ΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΜΙΑΣ ΑΣΙΚΗΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ ΚΑΙ ΠΗΓΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ... 100 ΠΙΝΑΚΑΣ 7.1 ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΠΑΡΝΗΘΑ ΚΑΙ ΚΑΕΙΣΑ ΕΚΤΑΣΗ (ΣΤΡ.) ΑΝΑ ΕΚΑΕΤΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟ Ο 1913-1996... 116 ΠΙΝΑΚΑΣ 7.2 ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΠΟΥ ΣΥΝΕΒΗΣΑΝ ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΠΑΡΝΗΘΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟ Ο 1959-1996 ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΟ ΕΙ ΟΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ... 118 ΠΙΝΑΚΑΣ 7.3 ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΚΑΙ ΚΑΕΙΣΑ ΕΚΤΑΣΗ (ΣΤΡ.) ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΠΑΡΝΗΘΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟ Ο 1959-1996 ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΟ Ι ΙΟΚΤΗΣΙΑΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ... 119 ΠΙΝΑΚΑΣ 7.4 NDVI ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΥΡΚΑΓΙΑ... 134 Ευρετήριο εικόνων ΕΙΚΟΝΑ 2.1ΟΡΟΦΩΣΗ ΣΥΣΤΑ ΑΣ... 16 ΕΙΚΟΝΑ 2.2 ΚΑΜΕΝΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (ΜΕ ΚΟΚΚΙΝΟ) ΑΠΟ ΤΟ ΟΡΥΦΟΡΟ MODIS ΣΤΙΣ 30 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2007... 28 ΕΙΚΟΝΑ 2.3.ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΡΟΜΟΣ ΑΝΤΙΠΥΡΙΚΗ ΖΩΝΗ ΣΤΗ ΜΑΝ ΡΑ ΑΤΤΙΚΗΣ. Η ΖΩΝΗ ΥΠΕΡΠΗ ΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΤΗΣ 9-17 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1985... 52 5

ΕΙΚΟΝΑ 3.1 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΛΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ... 61 ΕΙΚΟΝΑ 3.2 ΟΡΥΦΟΡΟΙ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ.... 62 ΕΙΚΟΝΑ 3.3 ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΟ ΦΑΣΜΑ... 64 ΕΙΚΟΝΑ 3.4ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΚΑΜΕΝΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ (NOAA/AVHRR)... 67 ΕΙΚΟΝΑ 3.5 ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΚΑΜΕΝΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ (LANDSAT TM)... 68 ΕΙΚΟΝΑ 3.6ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΚΑΜΕΝΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ ΜΕ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΜΕΘΟ ΟΥΣ (OBJECT- ORIENTED)...69 ΕΙΚΟΝΑ 3.7 ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΖΗΜΙΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΚΛΗΘΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΥΡΚΑΓΙΑ... 69 ΕΙΚΟΝΑ 3.8 ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΟΒΑΡΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ (IKONOS)... 70 ΕΙΚΟΝΑ 3.9 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΟΡΥΦΟΡΩΝ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ GPS... 71 ΕΙΚΟΝΑ 5.1Η ΠΕΡΙΟΧΗ BOLU ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ... 85 ΕΙΚΟΝΑ 5.2 ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΟΤΗΤΑΣ ΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΣΤΟ ABANT... 88 ΕΙΚΟΝΑ 5.3 ΟΡΑΤΟΤΗΤΑ ΑΠΟ ΤΑ ΥΟ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ABANT... 88 ΕΙΚΟΝΑ 5.4 Η ΟΛΙΚΗ ΟΡΑΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ... 89 ΕΙΚΟΝΑ 5.5 ΟΡΑΤΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΣΤΟ ABANT... 89 ΕΙΚΟΝΑ 5.6 ΒΕΛΤΙΣΤΟ ΙΚΤΥΟ 6 ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΩΝ... 94 ΕΙΚΟΝΑ 5.7 ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ (1 Ο ΣΕΝΑΡΙΟ)... 97 ΕΙΚΟΝΑ 5.8 ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ (2 Ο ΣΕΝΑΡΙΟ)... 98 ΕΙΚΟΝΑ 5.9 ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΣΕΝΑΡΙΩΝ 1 ΚΑΙ 2... 99 ΕΙΚΟΝΑ 6.1. ΕΛΤΙΟ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ ΑΣΑΡΧΕΙΟΥ... 103 ΕΙΚΟΝΑ 6.2 ΕΛΤΙΟ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ ΑΣΑΡΧΕΙΟΥ... 104 ΕΙΚΟΝΑ 6.3 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟ ΕΛΤΙΟ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ ΑΣΑΡΧΕΙΟΥ... 105 ΕΙΚΟΝΑ 6.4ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟ ΕΛΤΙΟ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ ΑΣΑΡΧΕΙΟΥ... 106 ΕΙΚΟΝΑ 6.5 ΕΛΤΙΟ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ ΠΥΡΟΣΒΕΣΤΙΚΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ... 107 ΕΙΚΟΝΑ 6.6 ΕΛΤΙΟ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ ΠΥΡΟΣΒΕΣΤΙΚΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ... 108 ΕΙΚΟΝΑ 6.7 ΒΑΣΗ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΛΗΡΗ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΜΙΑΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ... 109 ΕΙΚΟΝΑ 6.8 ΒΑΣΗ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΛΗΡΗ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΜΙΑΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ... 110 ΕΙΚΟΝΑ 6.9 ΣΥΝ ΕΣΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΗΣ ΚΑΙ ΧΩΡΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΣΕ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΓΣΠ... 110 ΕΙΚΟΝΑ 7.1 ΓΕΩΛΟΓΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ... 114 ΕΙΚΟΝΑ 7.2. ΧΑΡΤΗΣ ΑΣΟΚΑΛΥΨΗΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ... 115 ΕΙΚΟΝΑ 7.3Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ ΤΗΣ... 120 ΕΙΚΟΝΑ 7.4Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ... 120 ΕΙΚΟΝΑ 7.5 ΤΟ ΜΕΤΩΠΟ ΤΗΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ ΣΤΙΣ 28 ΙΟΥΝΙΟΥ 2007 ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΠΑΡΝΗΘΑ... 121 6

ΕΙΚΟΝΑ 7.6 ΕΙΚΟΝΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ ΣΤΙΣ 28 ΙΟΥΝΙΟΥ 2007 ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΠΑΡΝΗΘΑ... 121 ΕΙΚΟΝΑ 7.7 ΨΕΥ ΕΧΡΩΜΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΟΡΥΦΟΡΟΥ LANDSAT ΣΤΙΣ 6/8/99... 123 ΕΙΚΟΝΑ 7.8 ΓΕΩΑΝΑΦΟΡΑ ΤΗΣ ΟΡΥΦΟΡΙΚΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΤΟΥ ΟΡΥΦΟΡΟΥ SPOT ΣΤΙΣ 2/7/2007.. 124 ΕΙΚΟΝΑ 7.9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ LANDSAT ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ARCVIEW 3.2... 125 ΕΙΚΟΝΑ 7.10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ SPOT ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ARCVIEW 3.2... 126 ΕΙΚΟΝΑ 7.11 ΟΙ ΥΟ ΟΡΥΦΟΡΙΚΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΤΗΣ 28 ΗΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2007 ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΠΑΡΝΗΘΑ... 126 ΕΙΚΟΝΑ 7.12 ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ ΤΗΣ 28 ΗΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2007 ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΠΑΡΝΗΘΑ. Η ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΜΕ ΚΟΚΚΙΝΟ ΧΡΩΜΑ... 127 ΕΙΚΟΝΑ 7.13 ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΑΜΕΝΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ ΤΗΣ 28 ΗΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2007 ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΠΑΡΝΗΘΑ.... 128 ΕΙΚΟΝΑ 7.14 ΕΙΚΤΗΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΤΗΣ 28 ΗΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2007 ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΠΑΡΝΗΘΑ.... 130 ΕΙΚΟΝΑ 7.15 ΕΙΚΤΗΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΤΗΣ 28 ΗΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2007 ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΠΑΡΝΗΘΑ.... 130 ΕΙΚΟΝΑ 7.16 ΕΙΚΤΗΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ ΓΙΑ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΣΗΜΕΙΟ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΤΗΣ 28 ΗΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2007 ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΠΑΡΝΗΘΑ (ΤΙΜΗ +0,17)... 131 ΕΙΚΟΝΑ 7.17 ΕΙΚΤΗΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑ 7.16 ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΤΗΣ 28 ΗΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2007 ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΠΑΡΝΗΘΑ (ΤΙΜΗ 0,73)... 131 ΕΙΚΟΝΑ 7.18 ΠΛΗΡΗΣ ΑΠΟΥΣΙΑ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ ΥΣΤΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΤΗΣ 28 ΗΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2007 ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΠΑΡΝΗΘΑ. ΕΙΚΤΗΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ -1... 132 ΕΙΚΟΝΑ 7.19 Ο ΕΙΚΤΗΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟ Ι ΙΟ ΣΗΜΕΙΟ (ΕΙΚΟΝΑ 7.18)ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΤΗΣ 28 ΗΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2007 ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΠΑΡΝΗΘΑ (ΤΙΜΗ +0,39)... 132 ΕΙΚΟΝΑ 7.20 ΕΙΚΤΗΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ ΣΕ ΣΗΜΕΙΟ ΠΟΥ ΕΝ ΚΑΗΚΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΤΗΣ 28 ΗΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2007 ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΠΑΡΝΗΘΑ. (ΤΙΜΗ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΠΥΡΚΑΓΙΑ +0,37)... 133 ΕΙΚΟΝΑ 7.21 ΕΙΚΤΗΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ 7.20 ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΤΗΣ 28 ΗΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2007 ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΠΑΡΝΗΘΑ (ΤΙΜΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΥΡΚΑΓΙΑ +0,37)... 133 ΕΙΚΟΝΕΣ 7.22, 7.23. ΦΡΑΓΜΑΤΑ ΒΑΡΟΥΣ ΣΤΟ ΡΕΜΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑ ΑΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΩΝ ΘΡΑΚΟΜΑΚΕ ΟΝΩΝ, ΣΤΟΥΣ ΠΡΟΠΟ ΕΣ ΤΟΥ ΟΡΟΥΣ ΠΑΡΝΗΘΑ... 135 ΕΙΚΟΝΑ 7.24 ΦΡΑΓΜΑΤΑ ΒΑΡΟΥΣ ΣΤΟ ΡΕΜΑ ΤΗΣ ΧΟΥΝΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΩΝ ΘΡΑΚΟΜΑΚΕ ΟΝΩΝ, ΣΤΟΥΣ ΠΡΟΠΟ ΕΣ ΤΟΥ ΟΡΟΥΣ ΠΑΡΝΗΘΑ... 136 7

Ευρετήριο γραφηµάτων διαγραµµάτων ΓΡΑΦΗΜΑ 2.1 ΚΑΙΓΟΜΕΝΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ ΑΝΑ ΑΣΟΠΟΝΙΚΟ ΕΙ ΟΣ (1964 1987)... 21 ΓΡΑΦΗΜΑ 2.2 ΑΣΙΚΕΣ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΓΙΑ ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΙΑΣΤΗΜΑ 1961-2002... 30 ΓΡΑΦΗΜΑ 2.3 ΜΕΣΟ ΕΤΗΣΙΟ ΠΟΣΟΣΤΟ ΚΑΜΕΝΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ ΑΝΑ ΕΚΑΕΤΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΓΙΑ ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΙΑΣΤΗΜΑ 1961-2002... 30 ΓΡΑΦΗΜΑ 2.4 ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΚΑΙ ΚΑΜΕΝΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΑΝΑ ΕΤΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΙΑΣΤΗΜΑ 1992-2006... 31 ΓΡΑΦΗΜΑ 2.5 ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΑΝΑ ΜΗΝΑ (1964-1987)... 36 ΓΡΑΦΗΜΑ 2.6 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΣΤΟ 24ΩΡΟ ΤΗΣ ΩΡΑΣ ΕΝΑΡΞΗΣ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΤΗΣ ΤΕΤΡΑΕΤΙΑΣ 1998-2001.... 36 ΓΡΑΦΗΜΑ 2.7 ΣΤΡΕΜΜΑΤΑ ΠΟΥ ΚΑΗΚΑΝ ΣΤΙΣ ΜΕΓΑΛΕΣ ΑΣΙΚΕΣ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΤΗΣ ΤΕΤΡΑΕΤΙΑΣ 1998-2001 ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΑΝΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΕΝΤΑΣΗΣ ΑΝΕΜΟΥ.... 47 ΓΡΑΦΗΜΑ 2.8 ΣΤΡΕΜΜΑΤΑ ΠΟΥ ΚΑΗΚΑΝ ΣΤΙΣ ΜΕΓΑΛΕΣ ΑΣΙΚΕΣ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΤΗΣ ΤΕΤΡΑΕΤΙΑΣ 1998-2001 ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΑΝΑ ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΕΜΟΥ... 47 ΓΡΑΦΗΜΑ 2.9 ΑΙΤΙΕΣ ΕΝΑΡΞΗΣ ΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α... 49 ΓΡΑΦΗΜΑ 2.10 ΑΙΤΙΕΣ ΕΝΑΡΞΗΣ ΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΠΟΥ ΠΡΟΕΡΧΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΑΜΕΛΕΙΕΣ...49 ΓΡΑΦΗΜΑ 7.1 ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΠΑΡΝΗΘΑ ΑΝΑ ΕΚΑΕΤΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟ Ο 1913 1996... 117 ΓΡΑΦΗΜΑ 7.2 ΚΑΕΙΣΑ ΕΚΤΑΣΗ (ΣΤΡ.) ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΠΑΡΝΗΘΑ ΑΝΑ ΕΚΑΕΤΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟ Ο 1913-1996... 117 ΓΡΑΦΗΜΑ 7.3 ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΠΟΥ ΣΥΝΕΒΗΣΑΝ ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΠΑΡΝΗΘΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟ Ο 1959-1996 ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΟ ΕΙ ΟΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ... 118 ΓΡΑΦΗΜΑ 7.4 ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΠΑΡΝΗΘΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟ Ο 1959-1996 ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΟ Ι ΙΟΚΤΗΣΙΑΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ... 119 ΙΑΓΡΑΜΜΑ 5.1.ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΟΤΗΤΑΣ... 87 8

Πρόλογος Οι δασικές πυρκαγιές και ιδιαίτερα η σωστή διαχείρισή τους αποτελούσε και σίγουρα θα αποτελέσει και στο µέλλον θέµα συζήτησης και διαφωνιών. Πόσο µάλλον ύστερα και από το φετινό (2007) καλοκαίρι που υπήρξε ένα από τα καταστροφικότερα -σε δασικές και όχι µόνο εκτάσεις- καλοκαίρια των τελευταίων ετών. Με γνώµονα τα παραπάνω γίνεται η συγγραφή της παρούσας εργασίας µε απώτερο σκοπό την όσο το δυνατόν πληρέστερη παρόλα αυτά συνοπτική- καταγραφή του φαινοµένου των δασικών πυρκαγιών και ιδιαίτερα τις διαχείρισής τους µέσα από το πρίσµα των σύγχρονων µεθόδων. Θα ήθελα να ευχαριστήσω για την πολύτιµη βοήθειά τους κατά την συγγραφή της παρούσας το ασαρχείο Πάρνηθας και ιδιαίτερα το ασάρχη κο Γιώργο Αµοργιανιώτη και τη ασολόγο Κόκλα Φωτεινή για τα πολύτιµα στοιχεία και τις συµβουλές που µου διέθεσαν. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Επίκουρο Καθηγητή του τµήµατος Γεωγραφίας του Χαροκοπείου Πανεπιστηµίου κο Χαλκιά Χρίστο για την άρτια συνεργασία µας. Οκτώβριος 2007 Περίληψη Οι δασικές πυρκαγιές αποτελούν ένα από τα πλέον καταστροφικά φυσικά φαινόµενα, το οποίο και είναι άρρηκτα συνδεδεµένο µε τα ελληνικά οικοσυστήµατα. Αποτελεί δε, φαινόµενο έρευνας και µελέτης εδώ και δεκαετίες. Στην παρούσα εργασία γίνεται µια προσπάθεια καταγραφής αυτού του φαινοµένου δίνοντας στοιχεία που αφορούν τόσο στις αιτίες όσο και στις επιπτώσεις του, ενώ παράλληλα µελετάται και η δυνατότητα διαχείρισης αυτού του φαινοµένου µέσω της χρήσης των σύγχρονων τεχνολογιών. Έτσι, αναλύονται όσο το δυνατόν σαφέστερα και µε σύντοµο τρόπο καθώς πρόκειται για ένα θέµα ιδιαιτέρως εκτενές πως τα Γεωγραφικά Συστήµατα Πληροφοριών, η Τηλεπισκόπηση καθώς και το Παγκόσµιο Σύστηµα Εντοπισµού Θέσης (GPS) µπορούν να βοηθήσουν στην ανίχνευση και αντιµετώπιση του φαινοµένου αλλά επίσης και ποια η χρησιµότητά τους στο στάδιο της αποκατάστασης των πληγεισών περιοχών έπειτα από 9

την εκδήλωση των δασικών πυρκαγιών, ενώ δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στη δηµιουργία µιας βάσης δεδοµένων που θα αποτελούσε εργαλείο πλήρους καταγραφής της. Τέλος δίνονται παραδείγµατα χρήσης των σύγχρονων τεχνολογιών από την ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία που αφορούν τόσο σε σενάρια συµπεριφοράς µιας δασικής πυρκαγιάς για δεδοµένες συνθήκες όσο και σε σενάρια έγκαιρης ανίχνευσής της, µέσω της ανάλυσης ορατότητας για δεδοµένες περιοχές. Στο τελευταίο µέρος παρουσιάζεται η πυρκαγιά στο όρος Πάρνηθα την 28 η Ιουνίου 2007 και ο τρόπος χαρτογράφησης της, όπως επίσης ο υπολογισµός της καµένης έκτασης καθώς και των δεικτών βλάστησης πριν και µετά την εµφάνιση της µε τη χρήση δορυφορικών εικόνων σε περιβάλλον Γεωγραφικών Συστηµάτων Πληροφοριών. Abstract Forest fires constitute one of the most catastrophic natural phenomena that are absolutely connected with Greek ecosystems. These catastrophes are the center of decades-long research and study. This thesis will describe this natural phenomenon by giving data about the causes and the impacts of forest fires while at the same time investigating the possibility of managing this phenomenon through modern techniques. Thus, this thesis analyzes, in a clear and concise manner - because the subject is particularly extensive how Geographic Information Systems (GIS), Remote Sensing and Global Positioning System (GPS) can help in the detection and confrontation of these catastrophes and also how these techniques are used during the re-establishment of the burned areas. Moreover, this thesis places particular emphasis on the creation of a database that would be a usable tool for the complete recording of such phenomena. Additionally, through Greek and international bibliographies, this thesis gives examples of the use of modern techniques depicting scenarios for the behavior of forest fires on given conditions and scenarios about the visibility analysis for given areas. 10

Finally, this thesis analyzes the fire in the Parnitha Mountain on June 28 th 2007 and proposes a way of mapping and calculating the burned area and vegetation indexes before and after the fire using satellite images in a GIS environment. 1 Εισαγωγή Η παρούσα εργασία πραγµατοποιήθηκε ως µεταπτυχιακή διατριβή στα πλαίσια του µεταπτυχιακού προγράµµατος «Εφαρµοσµένη Γεωγραφία και ιαχείριση του Χώρου», της κατεύθυνσης «ιαχείριση φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών» του τµήµατος Γεωγραφίας του Χαροκοπείου Πανεπιστηµίου. Σκοπός της είναι να εισάγει τον αναγνώστη στο φαινόµενο των δασικών πυρκαγιών και της διαχείρισής τους µε τη βοήθεια των σύγχρονων τεχνολογιών όπως αυτές έχουν αναπτυχθεί. Όπως είναι φυσικό το θέµα των δασικών πυρκαγιών είναι τεράστιο και απασχολεί τους,ανά τον κόσµο, επιστήµονες από τα αρχαία χρόνια έως και τη νεότερη ιστορία. Για αυτό και στην παρούσα εργασία έχει γίνει προσπάθεια να καλυφθεί µε όσο το δυνατό σαφέστερο και πιο σφαιρικό τρόπο. Η πρόθεση, µάλιστα, ήταν να µπορεί να αντιληφθεί τόσο ο πιο εξειδικευµένος επιστήµονας όσο και ο απλός ευαισθητοποιηµένος πολίτης τη δυνατότητα που υπάρχει σήµερα για τη διαχείριση των δασικών πυρκαγιών µε σύγχρονες µεθόδους. Ιδιαίτερα µάλιστα όσον αφορά στην Ελλάδα, ύστερα από το εφιαλτικό φετινό καλοκαίρι (2007) κάτι τέτοιο κρίνεται ιδιαίτερα χρήσιµο και απαραίτητο. Αναλυτικότερα, στο πρώτο κεφάλαιο του κυρίου µέρους της εργασίας γίνεται µια αναφορά στις δασικές πυρκαγιές ως φυσικό φαινόµενο. ίνονται στοιχεία για τα είδη τους και πως αυτά διακρίνονται, για την προέλευση της καύσιµης δασικής ύλης και τα είδη της, ενώ αναφέρονται και οι παράγοντες που επιδρούν στην έναρξη και επέκταση των δασικών πυρκαγιών. Τέλος, γίνεται λόγος τόσο για τις επιπτώσεις τους σε άνθρωπο και περιβάλλον όσο και για τη διαχείρισή τους(πρόληψη, ανίχνευση, ελάττωση κινδύνου, κατάσβεση). Να σηµειωθεί βέβαια πως όλα τα παραπάνω συνοδεύονται από πίνακες και διαγράµµατα µε στατιστικά στοιχεία από την Ελλάδα αλλά και παγκοσµίως. Στο επόµενο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι σύγχρονες τεχνολογίες και η χρησιµότητά τους στις δασικές πυρκαγιές. Παρουσιάζονται δηλαδή, στοιχεία των Γεωγραφικών Συστηµάτων Πληροφοριών (ΓΣΠ), της Τηλεπισκόπησης και του Παγκοσµίου Συστήµατος 11

Εντοπισµού Θέσης (GPS) και ξεχωριστά πως αυτά µπορούν να φανούν χρήσιµα στη διαχείριση των δασικών πυρκαγιών. Στα παρακάτω κεφάλαια ουσιαστικά αναλύεται διεξοδικά η χρήση των σύγχρονων τεχνολογιών. Έτσι, στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται µια καταγραφή της µοντελοποίησης και προσοµοίωσης των δασικών πυρκαγιών όπως αυτή παρουσιάζεται στη βιβλιογραφία ενώ αναφέρονται συνοπτικά τα κυριότερα των µοντέλων που έχουν επικρατήσει παγκοσµίως, µε κυρίαρχα το µοντέλο Rothermel και το µοντέλο Behave. Ακολουθεί κεφάλαιο, στο οποίο παρατίθενται εφαρµογές τόσο από την ελληνική όσο και από τη διεθνή βιβλιογραφία. Αναφέρονται τρία παραδείγµατα. Αυτό της ανάλυσης της επικινδυνότητας των δασικών πυρκαγιών στην περιοχή Bolu της Τουρκίας, αυτό της ανάλυσης των συνθηκών ορατότητας στην περιοχή της Λέσβου και τέλος η προσοµοίωση των δασικών πυρκαγιών κάτω από δεδοµένες συνθήκες στην περιοχή της Πεντέλης. Και στα τρία παραδείγµατα δίνεται τόσο η χρησιµότητα των ΓΣΠ, της Τηλεπισκόπησης και του GPS όσο και τα όποια προβλήµατα αντιµετωπίστηκαν στην εκάστοτε µεθοδολογία. Στο επόµενο κεφάλαιο παρουσιάζεται ο σχεδιασµός και η δηµιουργία βάσης δεδοµένων σε περιβάλλον ΓΣΠ για την πλήρη καταγραφή µιας δασικής πυρκαγιάς, µε τη βοήθεια των δελτίων πυρκαγιάς, όπως αυτά δόθηκαν εν προκειµένω - από το ασαρχείο Πάρνηθας και τα οποία αποτελούν δελτία συµπλήρωσης των στοιχείων της εκάστοτε πυρκαγιάς τόσο από τα στελέχη της πυροσβεστικής υπηρεσίας όσο και του δασαρχείου. Στο τελευταίο κεφάλαιο λόγω και της µεγάλης έκτασης που πήρε το φαινόµενο της πυρκαγιάς στον εθνικό δρυµό της Πάρνηθας παρουσιάζεται ένας τρόπος χαρτογράφησης της δασικής πυρκαγιάς της 28 ης Ιουνίου 2007 στο όρος Πάρνηθα µε τη χρήση δορυφορικών εικόνων µέσα σε περιβάλλον ΓΣΠ. Ταυτόχρονα υπολογίζεται τόσο το εµβαδόν της καµένης έκτασης όσο και οι δείκτες βλάστησης πριν και µετά την πυρκαγιά. Στην παρούσα εργασία τίθεται ουσιαστικά το ερώτηµα κατά πόσο οι σύγχρονες µέθοδοι µπορούν να εφαρµοστούν στην πράξη και πόσο χρήσιµες µπορούν να φανούν τελικά. Μπορούν πράγµατι να αποτελέσουν εργαλείο διαχείρισης ενός τέτοιου φαινοµένου; Και αν ναι, ποιες είναι οι προϋποθέσεις για να επιτευχθεί; 12

Ειδικά όσον αφορά στην Ελλάδα, η χρήση των σύγχρονων τεχνολογιών βρίσκεται σε αρχικά στάδια (καθαρά σε ερευνητικό επίπεδο) ή έχουν γίνει βήµατα ως προς την εκµετάλλευση των σύγχρονων µεθόδων που παρέχονται; Όποια κι αν είναι τελικά η απάντηση ευχή όλων είναι οι αρµόδιοι φορείς και όχι µόνο, να µπορέσουν µέσα και από τις δυνατότητες που παρέχουν σήµερα οι σύγχρονες τεχνολογίες να εφαρµόσουν ένα καλοσχεδιασµένο σύστηµα υποστήριξης αποφάσεων αναφορικά µε τη διαχείριση των δασικών πυρκαγιών ώστε στο µέλλον να µην ξαναζήσει κανείς το φετινό καλοκαίρι (2007). 13

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 2 Οι δασικές πυρκαγιές ως φυσικό φαινόµενο 2.1 Γενικά Η δασική πυρκαγιά ως φυσικό φαινόµενο άρρηκτα συνδεδεµένο µε το περιβάλλον εµφανίζεται πολύ πριν από τον ερχοµό των ανθρώπων, τη δοµή των τοπίων και εν τέλει τη σύνθεση των ειδών και των οικοσυστηµάτων. Μάλιστα ως οικολογικός ρόλος αυτής θεωρείται η επίδρασή της σε διάφορους παράγοντες όπως η ανάπτυξη της φυτοκοινωνίας, η διαθεσιµότητα του εδάφους σε θρεπτικά στοιχεία και η βιοποικιλότητα. Η δασική πυρκαγιά εποµένως, αποτελεί µια ζωτική και φυσική διεργασία που θέτει σε λειτουργία τους φυσικούς κύκλους της εναλλαγής της βλάστησης και της διατήρησης της βιωσιµότητας του οικοσυστήµατος. Ωστόσο, η µη ελεγχόµενη πυρκαγιά µπορεί να προκαλέσει σοβαρές και δυσµενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον και την ανθρώπινη κοινωνία. (web 1) Ακόµα και σήµερα, παρά τις σύγχρονες και αναπτυσσόµενες τεχνικές πρόληψης και καταστολής των πυρκαγιών, συνεχίζουν να καταστρέφουν δάση σε πολλές χώρες. Πρόσφατες πυρκαγιές προκάλεσαν τεράστιες επιπτώσεις σε Ινδονησία, Βραζιλία, Μεξικό, ΗΠΑ, Γαλλία, Τουρκία, Ελλάδα και Ιταλία (Orman Bakangili, 2001) Όσον αφορά στην Ελλάδα οι δασικές πυρκαγιές αποτελούν µία από τις σηµαντικότερες φυσικές καταστροφές σε ένα κατεξοχήν πυριγενές φυσικό περιβάλλον από άποψη κλίµατος και βλάστησης (Kozlowski and Ahlgren, 1974) και αν και αποτελεί αναπόσπαστη διαταραχή στα µεσογειακά οικοσυστήµατα (Agee, 1993; Wright and Bailey, 1982) επηρεάζει σηµαντικά τις επιµέρους λειτουργίες και πολλαπλές χρήσεις του δάσους και ασκεί καθοριστικές επιδράσεις στο φυσικό κύκλο διαδοχής της βλάστησης, καθώς και στη λειτουργία και δοµή των φυσικών οικοσυστηµάτων (Κούτσιας κ.α., 2001). 2.2 οµή δασών 2.2.1 Οριζόντια διάρθρωση του δάσους Το δάσος δεν θεωρείται κάτι το ενιαίο και οµοιόµορφο σε ολόκληρη την επιφάνειά του αλλά διαρθρώνεται σε µικρότερες ή µεγαλύτερες επιφάνειες ανάλογα µε τη δοµή τους, τη σύνθεση σε δασοπονικά είδη ή την ηλικία τους. Ανάλογα µε την έκταση που 14

καταλαµβάνουν και την οικολογική τους ιδιοµορφία, οι επιφάνειες αυτές διακρίνονται σε συστάδες, λόχµες, οµάδες, συνδεδρίες και διάσπαρτα δένδρα (Ντάφης, 1998) Συστάδα: νοείται µια επιµέρους δασική επιφάνεια, η οποία σε ό,τι αφορά τη δοµή της, τη σύνθεσή της, την ηλικία των δένδρων και τις συνθήκες αύξησης της ή και για οποιοδήποτε άλλο γνώρισµα διαφέρει από το υπόλοιπο δάσος που την περιβάλλει και η οποία έχει τόση έκταση ώστε να αποτελεί αντικείµενο ιδιαίτερου δασοκοµικού χειρισµού. Ανάλογα δε, µε την έκτασή της διακρίνεται σε µικρή (0,3-1,0 ha) ή µεγάλη (> 1,0 ha). Λόχµη: διακρίνεται όπως και η συστάδα αλλά επειδή έχει µικρότερη επιφάνεια (η έκταση της αντιστοιχεί σε ισοδύναµη κυκλική επιφάνεια µε διάµετρο 1-2 ύψη δένδρων) δεν µπορεί να αποτελέσει αντικείµενο για έναν ιδιαίτερο µακροχρόνιο δασοκοµικό χειρισµό παρόλο που οικολογικά εµφανίζει ξεχωριστό χαρακτήρα. Οµάδα: διακρίνεται όπως η συστάδα και η λόχµη αλλά λόγω µικρότερης επιφάνειας (η έκταση της αντιστοιχεί σε ισοδύναµη κυκλική επιφάνεια µε διάµετρο µικρότερη από το ανώτερο µέσο ύψος της συστάδας) δε διατηρεί ξεχωριστό οικολογικό χαρακτήρα. Συνδενδρία: λίγα γειτονικά δένδρα, τα οποία διαφέρουν στην ηλικία, στη σύνθεση σε δασοπονικά είδη ή στη δοµή από τη συστάδα που τα περιβάλλει. ιάσπαρτα ή διάσπορα δένδρα: µεµονωµένα δένδρα διάσπαρτα µέσα στη συστάδα, τα οποία και διαφέρουν από τα δένδρα της υπόλοιπης συστάδας. 2.2.2 Κατακόρυφη διάρθρωση του δάσους Η κατακόρυφη διάρθρωση του δάσους διακρίνεται στην ορόφωση και τη συγκόµωση των συστάδων (Ντάφης, 1998) Ορόφωση Στο προφίλ µιας συστάδας διακρίνονται συνήθως περισσότεροι από ένας όροφοι. Ανάλογα δε, µε τον αριθµό τους διακρίνονται οι συστάδες σε µονώροφες, διώροφες, τριώροφες και πολυώροφες. Στις µονώροφες συστάδες οι κόµες των δένδρων βρίσκονται σχεδόν στο ίδιο επίπεδο. Στις διώροφες οι κόµες των δένδρων βρίσκονται σε δύο διαφορετικά επίπεδα είτε γιατί η ηλικία των δένδρων είναι διαφορετική, οπότε η δοµή είναι παροδική και χάνεται µε την 15

πάροδο του χρόνου µεταβαίνοντας προς τη µονώροφη, είτε λόγω µίξης δένδρων που ανήκουν σε διαφορετικές κατηγορίες ύψους οπότε η ορόφωση είναι µόνιµη. Συνήθως και για λόγους πρακτικούς διακρίνονται έξι όροφοι. Τρεις όροφοι δένδρων ανώροφος, µεσώροφος και υπόροφος ένας όροφος θάµνων ένας ποών και γράστεων και ο όροφος των βρύων (εικόνα 2.1). Οι δύο τελευταίοι όροφοι αποτελούν την παρεδαφιαία βλάστηση. Στον ανώροφο ανήκουν τα υψηλότερα δένδρα που έχουν ύψος µεγαλύτερο από τα 2/3 του µέσου ανώτερου ύψους της συστάδας (µέσο ύψος των 10 υψηλότερων δένδρων στο στρέµµα). Στο µεσώροφο ανήκουν τα δένδρα µε ύψος από 2/3-1/3 του µέσου ανωτέρου ύψους και στον υπόροφο εκείνα που το ύψος τους είναι µικρότερο από το 1/3 του µέσου ανωτέρου ύψους αλλά µεγαλύτερο από το ύψος των θάµνων (3-4 µέτρα). Συγκόµωση Εικόνα 2.1Ορόφωση Συστάδας Πηγή: Ντάφης,1986 Με τον όρο συγκόµωση εννοείται ο τρόπος µε τον οποίο παρατίθενται οι κόµες των δένδρων µιας συστάδας καθώς και ο βαθµός σκίασης του εδάφους. 2.3 Είδη ασικών Πυρκαγιών Οι δασικές πυρκαγιές διακρίνονται ανάλογα το καιγόµενο είδος σε διαφορετικά είδη. Στην Ελλάδα, ιδιαίτερα κατά την ξηροθερµική περίοδο (καλοκαίρι φθινόπωρο) συναντώνται τα παρακάτω είδη δασικών πυρκαγιών (Καϊλίδης, 1993) : 16

Πυρκαγιές φυλλοτάπητα αείφυλλων. Σε δύο περιπτώσεις (Άγιο Όρος, Κασσάνδρα) παρατηρήθηκαν πυρκαγιές που έκαψαν το φυλλόστρωµα των αείφυλλων χωρίς ωστόσο να πάρει φωτιά ο ανώροφος. Είναι σπάνια περίπτωση και συµβαίνει σε πυκνά συνεχόµενα αείφυλλα µε µέτρια υγρασία και ελαφρό άνεµο, δηλαδή πρόκειται για έρπουσα πυρκαγιά µε µικρή ένταση. Πυρκαγιές αείφυλλων-πλατύφυλλων. Τα αείφυλλα καίγονταν παλιότερα αλλά και σήµερα εσκεµµένα ή άθελα από βοσκούς, χωρικούς και αστούς. Τα αείφυλλα έχουν φυλλόστρωµα σχετικά λεπτό, δεν είναι συνεχή και έχουν ανάµεσά τους χόρτο που ξεραίνεται το καλοκαίρι. Από τα ξερά χόρτα και το ξερό φυλλόστρωµα ξεκινούν πυρκαγιές πολύ εύκολα αυτές τις εποχές. Σβήνονται επίσης σχετικά εύκολα, εφόσον δε φυσάει και υπάρχει εύκολη πρόσβαση, ενώ αντίθετα σβήνουν δύσκολα σε αποµακρυσµένες περιοχές ή όταν φυσάει ισχυρός άνεµος. Πυρκαγιές σε φρύγανα και χορτολίβαδα. Πυρκαγιές αυτού του είδους θεωρούνται µέτριες λόγω της µικρής ποσότητας καιγόµενης ύλης. Εξαπλώνονται εύκολα και εφόσον είναι ευκολοπροσπέλαστες σβήνονται και εύκολα, εκτός από ακραίες καταστάσεις, δηλαδή µεγάλης ξηρασίας, υψηλής θερµοκρασίας και ισχυρών ανέµων οπότε σταµατούν µόνο όταν κάψουν ό,τι βρουν µπροστά τους ή όταν σταµατήσει ο άνεµος. Πυρκαγιές χαλεπίου και τραχείας πεύκης και υπόροφου αείφυλλων. Οι πυρκαγιές σε αυτήν την περίπτωση ξεκινάνε από τα ξερά χόρτα και τη νεκρή φυλλάδα του υπορόφου που όταν είναι σε µικρή ποσότητα δηλαδή βελόνες και χόρτα 500-800 χιλιοστά/ στρέµµα δίνουν θερµοκρασίες 450-650 ο C. Στα φυσικά όµως δάση µε υπόροφο από αείφυλλα, τα χόρτα και η νεκρή φυλλάδα ανάβουν πρώτα, µεταδίδουν την πυρκαγιά στα αείφυλλα και αν δε φυσάει άνεµος ή έχει άνεµο ελαφρό ως µέτριο, η πυρκαγιά καίει και αναπτύσσεται τοπικά προς τα πάνω, οπότε δηµιουργείται πυρκαγιά µικτή. Η φλόγα των αείφυλλων πηδά µε ορµή στην κόµη των πεύκων, η κόµη έχει υγρασία 80-100% ή περισσότερο και αντιστέκεται µε αποτέλεσµα η φλόγα να ωθείται προς τα κάτω, στη συνέχεια όµως, πηδά πάλι στην κόµη και τελικά την καίει. Στην περίπτωση αυτή τα κουκουνάρια καίγονται λίγο ή περισσότερο. 17

Αντίθετα, όταν φυσάει ισχυρός άνεµος περίπτωση µεγάλων δασικών πυρκαγιών- η πυρκαγιά τρέχει υπό την κόµη, είναι 50-60 % έρπουσα, καίει τα αείφυλλα, νεκρώνει τα δέντρα και τέλος νεκρώνει και τις βελόνες που µένουν κρεµασµένες πάνω στα δέντρα και αρχίζουν να πέφτουν µετά από λίγες µέρες. Οι κώνοι (χαλεπίου) όµως µένουν ανέπαφοι και αρχίζουν να ανοίγουν µετά από 1-2 µέρες. Έτσι µετά από µεγάλες πυρκαγιές υπάρχει φυσική πληροσπορά και το δάσος αναγεννιέται καλύτερα. Αντίθετα, σε µικρές πυρκαγιές που πολλές φορές γίνονται µικτές (καίγεται δηλαδή και η κόµη) µπορεί να συµβεί καύση µέρους των κώνων. Να σηµειωθεί ωστόσο, ότι οι µεγάλες πυρκαγιές όταν συναντούν νέες συστάδες καίνε και τους κώνους οπότε το δάσος χάνεται. Πυρκαγιές κυπαρισσιών. Τα δάση κυπαρισσιού στην Ελλάδα είναι λίγα αλλά καίγονται εξίσου. Είναι λάθος ότι τα κυπαρίσσια µπορούν να σταµατήσουν πυρκαγιές. Μάλιστα σε αναδασώσεις ή σε σειρές κατά µήκος των αντιπυρικών ζωνών καίγονται εύκολα. Πυρκαγιές δρυοδασών. Πρόκειται για δάση πρεµνοφυή (που δε δηµιουργούνται από σπόρους) και στα οποία µπορεί να υπάρχουν θάµνοι, πολλά χόρτα και φυλλάδα. Στα δρυοδάση συµβαίνουν 54 πυρκαγιές το χρόνο που καίνε 15000 στρέµµατα, δηλαδή 275 στρέµµατα ανά πυρκαγιά. Οι δρυς βλάπτονται ανάλογα µε την εποχή. Το χειµώνα καίγονται τα νεκρά φύλλα στο έδαφος ενώ βλάπτονται λιγότερο τα µεγαλύτερα δέντρα. Πυρκαγιές µαύρης πεύκης. Στα δάση αυτά υπάρχει µόνο βελονοτάπητας. Στην Ελλάδα καίγονται το χρόνο 180 στρέµµατα ανά πυρκαγιά. Ανάβουν όµως µόλις 14 πυρκαγιές το χρόνο κατά µέσο όρο και καίγονται 2466 στρέµµατα. Είναι δηλαδή από τα λιγότερο καιγόµενα είδη. Σε περιπτώσεις πυρκαγιών δασών µέσης ηλικίας όπως και ώριµων δασών µαύρης πεύκης µε µικρές κλίσεις, συµβαίνουν χωρίς άνεµο έρπουσες πυρκαγιές που καίνε το βελονοτάπητα και απλά καψαλίζουν λίγο ή πολύ τη βάση των δέντρων. Γενικά τα δέντρα δεν παθαίνουν τίποτα, δηλαδή ο φλοιός δε νεκρώνεται, εποµένως δεν υφίσταται δευτερογενή προσβολή των δέντρων από µύκητες. Στις περιοχές µε µεγάλες κλίσεις και άνεµο όµως, παρατηρούνται νεκρώσεις. Σε περιπτώσεις µικτών δασών µαύρης πεύκης και ελάτης για παράδειγµα, η ελάτη µε το λεπτό φλοιό νεκρώνεται. Πυρκαγιές ελάτης. Καθαρές πυρκαγιές ελάτης είναι πρακτικά άγνωστες. Μόνο στα όρια όπου η κεφαλληνιακή ελάτη συναντιέται µε τη χαλέπιο πεύκη και τα αείφυλλα µπορεί να 18

υπάρξουν πυρκαγιές. Στην Ελλάδα η ελάτη έχει το χρόνο τη µικρότερη καιγόµενη επιφάνεια, µόλις 319 στρέµµατα. Πυρκαγιές καστανιάς. Πρόκειται για έρπουσες πυρκαγιές που καίνε τους θάµνους, τα χόρτα και τα ξερά φύλλα κάτω από τις καστανιές. Πυρκαγιές οξιάς, δασικής πεύκης και ερυθρελάτης. Ορισµένες χρονιές όταν παρατηρούνται ξηρά καλοκαίρια ξεραίνεται η βλάστηση που τυχόν υπάρχει στα διάκενα. Έτσι είναι εύκολο να ανάψουν πυρκαγιές µε τα ξερά φύλλα στο έδαφος. Ο πίνακας 2.1 δείχνει σε ποσοστό % καθώς και σε στρέµµατα την επιφάνεια που κάηκε στην Ελλάδα το χρονικό διάστηµα 1964-1987 ανά δασοπονικό είδος : 19

ΠΟΣΟΣΤΟ % ΚΑΙ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ ΠΟΥ ΚΑΙΓΕΤΑΙ ΚΑΤΑ ΑΣΟΠΟΝΙΚΑ ΕΙ Η ΚΑΙ ΙΑΠΛΑΣΗ ΑΣΟΠΟΝΙΚΑ ΕΙ Η Σύνολο Επιφανείας ασών- Βοσκοτόπων σε στρ. Μ.Ο. 1964-1987 ΕΛΑΤΗ 3.250.970 0,011 ΜΑΥΡΗ ΠΕΥΚΗ 1.370.470 0,180 ΤΡΑΧΕΙΑ ΠΕΥΚΗ 1.336.190 1,573 ΧΑΛΕΠΙΟΣ ΠΕΥΚΗ 3.421.190 1,329 ΚΥΠΑΡΙΣΣΙ 60.110 0,389 ΦΥΛΛΟΒΟΛΟΣ ΡΥΣ 7.475.490 0,202 ΟΞΙΑ 2.190.700 0,023 ΚΑΣΤΑΝΙΑ 228.500 0,162 ΠΡΙΝΩΝΕΣ ΚΙΑ ΘΑΜΝΟΙ 32.421.400 0,602 ΠΟΟΛΙΒΑ Α ΚΑΙ ΦΡΥΓΑΝΟΤΟΠΟΙ 18.976.120 3,000 ΣΥΝΟΛΟ ΕΚΤΑΣΗ ΣΕ ΣΤΡ. Μ.Ο. 1964-1987 ΑΣΗ 25.124.180 0,3601 ΒΟΣΚΟΤΟΠΟΙ 51.397.520 0,3248 Πίνακας 2.1 Επιφάνεια που καίγεται ανά δασοπονικό είδος (1964-1987) Πηγή : Καϊλίδης, 1993 20

Τα παραπάνω φαίνονται επίσης στο γράφηµα 2.1. ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ( σε στρ.) ΠΟΥ ΚΑΙΓΕΤΑΙ ANΑ ΑΣΟΠΟΝΙΚΑ ΕΙ Η 18,976,120 3,250,970 1,370,470 1,336,190 3,421,190 7,475,490 ΕΛΑΤΗ ΜΑΥΡΗ ΠΕΥΚΗ ΤΡΑΧΕΙΑ ΠΕΥΚΗ ΧΑΛΕΠΙΟΣ ΠΕΥΚΗ ΚΥΠΑΡΙΣΣΙ ΦΥΛΛΟΒΟΛΟΣ ΡΥΣ ΟΞΙΑ ΚΑΣΤΑΝΙΑ 32,421,400 2,190,700 ΠΡΙΝΩΝΕΣ ΚΙΑ ΘΑΜΝΟΙ ΠΟΟΛΙΒΑ Α ΚΑΙ ΦΡΥΓΑΝΟΤΟΠΟΙ Γράφηµα 2.1 Καιγόµενη Επιφάνεια Ανά ασοπονικό Είδος (1964 1987) Πηγή: Καϊλίδης, 1993 Επίσης οι δασικές πυρκαγιές διακρίνονται και ανάλογα µε τον τρόπο της εξάπλωσής τους και τη θέση τους στην επιφάνεια του εδάφους. Έτσι παρατηρούνται τα παρακάτω είδη δασικών πυρκαγιών (Καϊλίδης,1993): Πυρκαγιές εδάφους ή υπόγειες. Οι πυρκαγιές αυτού του είδους καίνε την οργανική ύλη που σωρεύεται σε δάση βορείων χωρών. Ειδικότερα σε πολλούς δασικούς τόπους συγκεντρώνονται στην επιφάνεια του εδάφους διάφορες ποσότητες οργανικής ύλης που βρίσκεται σε διάφορα στάδια αποσυνθέσεως. Το στρώµα αυτό της οργανικής ύλης µπορεί να είναι καλά συµπιεσµένο, να έχει λεπτή υφή και να είναι αποκλεισµένο από τον ατµοσφαιρικό αέρα έτσι ώστε να µην τροφοδοτείται από οξυγόνο. Καµιά φορά η οργανική ύλη φτάνει σε µεγάλο βάθος, όπως στις περιοχές που έχουν τύρφη. Τα στρώµατα αυτά της οργανικής ύλης και ο φυλλοτάπητας όταν καίγονται αποτελούν τις πυρκαγιές εδάφους. Η πυρκαγιά αυτή µπορεί να διεισδύσει βαθύτερα, πάνω από 1 ή 2 21

µέτρα και να εξαπλωθεί υπόγεια. Στην Ελλάδα για παράδειγµα στους Φιλίπους ράµας - το καλοκαίρι,στις βαθιές ρωγµές του εδάφους, όταν από τσιγάρα που ρίχνονται πιάσει φωτιά η τύρφη κάτω από την επιφάνεια του εδάφους,διαδίδεται υπόγεια σε εκατοντάδες µέτρα και νεκρώνει -όταν συναντήσει- τις εκεί φυτεµένες λεύκες. Σε µια πυρκαγιά εδάφους καπνός µπορεί να υπάρχει ή να µην υπάρχει µε αποτέλεσµα να την αναγνωρίζουµε δύσκολα. Οι πυρκαγιές εδάφους διαδίδονται αργά και καµιά φορά γίνονται από τις πιο επικίνδυνες πυρκαγιές. Γενικά σβήνονται δύσκολα όπως στις βαθιές τύρφεις. Πυρκαγιές επιφάνειας ή έρπουσες. Είναι οι πυρκαγιές που καίνε τους χορτοβοσκότοπους, το βελονοτάπητα ή φυλλοτάπητα, τους κατακείµενους ξηρούς κλάδους, τις αναγεννήσεις, τα υπολείµµατα των υλοτοµιών ή και συνδυασµό των προηγουµένων. Εδώ υπάγονται και οι πυρκαγιές των θαµνώνων της Ελλάδας που είναι οι πιο συνηθισµένες και οι πιο επικίνδυνες. Από αυτές προέρχονται και οι πυρκαγιές κόµης. Στα δάση µαύρης πεύκης της Ελλάδας για παράδειγµα, όπου στο έδαφος υπάρχει άφθονος βελονοτάπητας χωρίς θάµνους και χόρτα, οι πυρκαγιές συνήθως καίνε το βελονοτάπητα, µαυρίζουν τη βάση του κορµού και τίποτε άλλο. Μερικές φορές όµως, σε απότοµες πλαγιές και µε άνεµο, νεκρώνουν την κόµη και όλο το δέντρο. Στα δάση χαλεπίου και τραχείας πεύκης όπου υπάρχει άφθονος υπόροφος και χόρτα, όταν ανάψει µικρή πυρκαγιά καίγεται ο υπόροφος και µεταδίδει γενικά τη φλόγα και στην κόµη, οπότε παρουσιάζεται µικτή πυρκαγιά. Όταν, όµως, φυσάει ισχυρός άνεµος, στις µεγάλες δηλαδή πυρκαγιές, η φωτιά τρέχει υπό την κόµη και τα δέντρα οπωσδήποτε νεκρώνονται. Σε περισσότερο από 50% των περιπτώσεων οι βελόνες νεκρώνονται αλλά δεν καίγονται, δηλαδή παραµένουν καφετιές νεκρές για λίγες µέρες. Σε κλίσεις οι πυρκαγιές γίνονται µικτές - έρπουσες και κόµης. Γενικά τα δέντρα πάντοτε νεκρώνονται.. Για να διαπιστωθεί αν ένα δέντρο είναι νεκρό ή όχι, πληγώνεται µε τσεκούρι ο φλοιός του και αν το κάµβιο (το µέρος του κορµού κάτω από το φλοιό) είναι άσπρο είναι ζωντανό, ενώ αν είναι καφετί το δέντρο είναι νεκρό. Οι πυρκαγιές επιφάνειας ή έρπουσες διαδίδονται πολύ γρήγορα επειδή υπάρχει άφθονος αέρας και οξυγόνο, άφθονη φλόγα και θερµοκρασία. Ο καπνός των πυρκαγιών αυτών 22

εξαπλώνεται σε µικρό ύψος, στα πλατύφυλλα και στα δάση χαλεπίου και τραχείας πεύκης µάλιστα, φθάνει σε µεγάλο ύψος και έχει χρώµα µαυρωπό-λευκωπό. Πυρκαγιές κόµης ή επικόρυφες. Σε αυτές τις πυρκαγιές καίγεται η κόµη των δέντρων.τα δέντρα νεκρώνονται. Οι πυρκαγιές του είδους αυτού γίνονται σε είδη που η κόµη είναι εύφλεκτη όπως τα κωνοφόρα και κυρίως η τραχεία και η χαλέπιος πεύκη. Στις πυρκαγιές του είδους αυτού ο άνεµος παρασύρει σε αρκετή απόσταση καιγόµενα φύλλα, κλαδάκια και όχι κώνους όπως πιστεύεται, οπότε δηµιουργούνται νέες εστίες πυρκαγιών. Η ταχύτητα της πυρκαγιάς είναι µεγαλύτερη αυτής της έρπουσας, ενώ ο καπνός υψώνεται πάνω από το δάσος σε σχήµα µανιταριού και το χρώµα του είναι σκοτεινότερο από τον καπνό της έρπουσας. 2.4 Προέλευση της καύσιµης δασικής ύλης Ως καύσιµη ύλη (K.Y.) χαρακτηρίζεται όλο το ζωντανό ή νεκρό οργανικό βλαστητικό υλικό που υπάρχει είτε στο έδαφος (όπως φυλλόστρωµα, βελόνες, κλαδιά, κορµοί, χόρτα, θάµνοι, δενδρύλλια και δέντρα) είτε πάνω στα δέντρα (όπως κλαδιά, φύλλωµα, όρθια νεκρά δέντρα) που προκαλεί ή υφίσταται ανάφλεξη και καίγεται (Pyne et al., 1996). Σε νέα δάση,φυσικά ή τεχνητά, η καύσιµη δασική ύλη αποτελείται από τα ίδια τα δασικά δέντρα καθώς και από τον υπόροφο (χόρτα ή θάµνους που καλύπτουν το έδαφος). Στην Ελλάδα κάτω από δάση χαλεπίου και τραχείας πεύκης- τα οποία αποτελούν τα είδη που καίγονται περισσότερο- υπάρχει υπόροφος από πουρνάρι, φυλλίκι, σχίνο και λοιπούς αείφυλλους και φυλλοβόλους θάµνους όπως και πολλά χόρτα, τα οποία και αποτελούν άριστο υλικό για κάψιµο. Τέλος, στα δάση όταν γίνονται υλοτοµίες, αφήνονται λίγα ή περισσότερα υπολείµµατα. Τα υπολείµµατα αυτά είναι κορυφοτεµάχια, λεπτά και χοντρά κλαδιά, βελόνες ή φύλλα. Όλα αυτά όταν ξεραίνονται αποτελούν άριστη καύσιµη ύλη. 2.5 Είδη καύσιµης δασικής ύλης Η καύσιµη δασική ύλη ανάλογα µε τη θέση της στο δάσος διακρίνεται σε επιδάφια και εναέριο καύσιµη ύλη. 23

Επιδάφια καύσιµη ύλη: περιλαµβάνει όλο το ζωντανό ή νεκρό υλικό που υπάρχει στο έδαφος και διακρίνεται σε (Καϊλίδης 1993): Φυλλόστρωµα. Αποτελείται από αποσυνθεµένο ή ηµιαποσυνθεµένο οργανικό υλικό. Οι πυρκαγιές του είδους αυτού δε διαδίδονται γρήγορα γιατί το στρώµα αυτό είναι λίγο, πολύ υγρό και δεν υπάρχει άφθονο οξυγόνο. Μπορεί όµως να µεταδώσει την πυρκαγιά σε χόρτα, θάµνους και τελικά στον ανώροφο. Στην Ελλάδα τέτοιο φυλλόστρωµα υπάρχει στα δάση οξιάς, λιγότερο στα δάση µαύρης πεύκης και ακόµα λιγότερο στα δάση ελάτης ενώ στα δάση χαλεπίου και τραχείας πεύκης το φυλλόστρωµα (βελόνες και φύλλα αείφυλλων) είναι χαλαρό και σε συνδυασµό µε τα ξερά χόρτα που υπάρχουν δίνει εύκολα πυρκαγιές Φύλλα ή βελόνες στο έδαφος. Ξερά φύλλα ή βελόνες πάνω στο έδαφος είναι άριστο υλικό για αρχή και διάδοση της πυρκαγιάς εφόσον υπάρχει συνεχής και αρκετή ύλη. Χόρτα. ιάφορα αγρωστώδη και ποώδη φυτά που υπάρχουν κάτω από την κόµη του δάσους ή στα διάκενα ξεραίνονται το καλοκαίρι, κάτι που συµβαίνει και στην Ελλάδα σε µεγάλα και µικρά υψόµετρα. Μάλιστα, επειδή είναι λεπτά αποτελούν άριστο µέσο αρχής, διάδοσης και επέκτασης των πυρκαγιών. Στις αναδασωτέες περιοχές δε, στα χαµηλά υψόµετρα όπως και στα φυσικά δάση της χαλεπίου και τραχείας, τα χόρτα ανάβουν εύκολα και µεταδίδουν τη φωτιά πολύ γρήγορα. Να σηµειωθεί όµως, ότι τα χόρτα την εποχή που είναι πράσινα (χειµώνας, άνοιξη), όχι µόνο δε µεταδίδουν τις πυρκαγιές αλλά αντίθετα δρουν ως φραγµοί. Φρύγανα. Τα φρύγανα τα οποία αποτελούνται από µικροθάµνους που ξεραίνονται λίγο ή πολύ το καλοκαίρι αποτελούν άριστο υλικό για αρχή και διάδοση των πυρκαγιών. Θάµνοι. ιάφοροι θάµνοι που υπάρχουν στο δάσος καίγονται εύκολα και µεταδίδουν πολύ γρήγορα τις δασικές πυρκαγιές. Στην Ελλάδα αείφυλλα πλατύφυλλα είτε αποτελούν συνεχείς πρινώνες είτε είναι υπόροφοι της χαλεπίου και τραχείας πεύκης αποτελούν υλικό πολύ εύφλεκτο και επικίνδυνο. Νεαρά δενδρύλλια. Τα νεαρά δενδρύλλια φυσικών αναγεννήσεων ή αναδασώσεων, ανάλογα µε το είδος τους, κινδυνεύουν περισσότερο ή λιγότερο από δασικές πυρκαγιές. Στην Ελλάδα οι αναδασώσεις πεύκης σε µικρά και µέτρια υψόµετρα (όπου αναπτύσσεται 24

άφθονη ποώδης βλάστηση που ξεραίνεται το καλοκαίρι) κινδυνεύουν πολύ από πυρκαγιές. Λεπτοί κλάδοι και λοιπό νεκρό υλικό. Λεπτοί κλάδοι στο έδαφος µε πάχος µικρότερο από 5 εκ. και λοιπό νεκρό υλικό που προέρχεται από υπολείµµατα υλοτοµιών και που βρίσκονται κυρίως σε δάση κωνοφόρων ανάλογα µε την αφθονία, τη συνέχεια και την ξηρότητά τους αποτελούν άριστο υλικό για έναρξη και διάδοση δασικών πυρκαγιών. Χοντρά κλαδιά, κατακείµενα δέντρα και πρέµνα. Χοντρά κλαδιά στο έδαφος, νεκρά κατακείµενα δέντρα, πρέµνα και χοντρό υλικό από υπολείµµατα υλοτοµιών αποτελούν υλικό που µπορεί να τροφοδοτήσει δασικές πυρκαγιές. Για παράδειγµα, 2-3 χρόνια µετά από πυρκαγιά χαλεπίου ή τραχείας πεύκης τα χόρτα, οι θάµνοι αλλά και τα ξερά υπολείµµατα που υπάρχουν από την προηγούµενη πυρκαγιά δίνουν εύκολα νέες πυρκαγιές. Εναέρια καύσιµη ύλη: αποτελείται από υλικό που καίγεται ζωντανό ή νεκρό και βρίσκεται πάνω στα δέντρα σε ύψος πάνω από 2 µέτρα και διακρίνεται σε: Κλαδιά δέντρων και φύλλωµα. Τα φύλλα των φυλλοβόλων πλατύφυλλων κατά τη βλαστική περίοδο είναι πράσινα και δεν καίγονται εύκολα. Τα νεκρά φύλλα των φυλλοβόλων που κρέµονται στα δέντρα κατά το χειµώνα όµως καίγονται, αλλά λόγω της εποχής είναι γενικά ακίνδυνα. Οι βελόνες των κωνοφόρων είναι γενικά εύφλεκτες και επειδή έχουν λεπτή υφή και υπάρχει άφθονο οξυγόνο, µεταδίδουν γρήγορα τις δασικές πυρκαγιές. Όρθια νεκρά δέντρα. Όρθια µόνα νεκρά δέντρα και ιδίως σάπια αλλά και νεκρές συστάδες από επιδηµίες (εντόµων, µυκήτων) µπορεί να γίνουν αιτία µεγάλων πυρκαγιών. Να σηµειωθεί πως η καταπολέµηση της πυρκαγιάς στην περίπτωση των όρθιων σάπιων δέντρων γίνεται µόνο αφού υλοτοµηθεί και πέσει το δέντρο στο έδαφος γιατί η φωτιά καίει εσωτερικά στο σάπιο ξύλο. Σάπιες ρίζες. Στην Ελλάδα είναι συνηθισµένο φαινόµενο οι σάπιες ρίζες από δέντρα που κάηκαν πριν 20-30 χρόνια να καίγονται και να αφήνουν υπόγειες στοές, οι οποίες αποτελούν σηµεία έναρξης δασικών πυρκαγιών. 25

Φυτά αναρριχώµενα. Πολλές φορές υπάρχουν στα δάση, κυρίως χαλεπίου πεύκης, αρκετά αναρριχώµενα φυτά που µπορεί να µεταδώσουν προς τα πάνω την πυρκαγιά. Καλαµιά, άχυρα. Στην Ελλάδα ύστερα από το θέρισµα µε θεριζοαλωνιστική µηχανή, µένουν στα χωράφια πολλά ξερά άχυρα που σε συνδυασµό µε την καλαµιά δίνουν άριστο υλικό για να ξεκινήσουν πυρκαγιές που επεκτείνονται στους γειτονικούς θαµνώνες και δάση. Επίσης, πολλές φορές πυρκαγιές ξεκινούν από κάψιµο ξερών κλαδιών από κλαδέµατα που καίνε οι χωρικοί στα χωράφια και κήπους τους ή από ανθρώπους των πόλεων που έχουν δεύτερο σπίτι στην εξοχή. Συµπερασµατικά αξίζει να αναφερθεί ότι για να υπάρξει δασική πυρκαγιά και µάλιστα µεγάλη, πρέπει να υπάρχει άφθονη καύσιµη ύλη. Στον πίνακα 2.2 φαίνεται η κατανοµή των δασικών πυρκαγιών, η έκταση που κάηκε καθώς και τα αίτια που προκάλεσαν την έναρξή τους κατά το χρονικό διάστηµα 1980-2003 σε παγκόσµιο επίπεδο, ενώ στον πίνακα 2.3 φαίνεται η κατανοµή των δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα ανά περιφέρεια για τη χρονιά 2006. Στα γραφήµατα 2.2 και 2.3 παρουσιάζονται οι δασικές πυρκαγιές στην Ελλάδα για το χρονικό διάστηµα 1961-2002 καθώς και το µέσο ετήσιο ποσοστό καµένων εκτάσεων ανά δεκαετία για το ίδιο χρονικό διάστηµα. Τέλος, να σηµειωθεί αναφορικά µε το φετινό καλοκαίρι και όπως αυτό αποτυπώνεται στον ηµερήσιο τύπο 2,5 εκατοµµύρια στρέµµατα κάηκαν σε περισσότερες από 6000 πυρκαγιές. Μόνο στην Πελοπόννησο κάηκαν 188962 εκτάρια κάτι που απεικονίζεται στη δορυφορική εικόνα που εύκολα έβρισκε κανείς στο διαδίκτυο (εικόνα 2.2) 26

ΕΤΟΣ ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΚΑΜΕΝΗ ΕΚΤΑΣΗ (ha) ΚΑΜΕΝΗ ΑΣΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ (ha) 1980 1207 32965 4355 28610 850 20 337 1981 1159 81417 38653 42764 719 12 428 1982 1045 27372 10843 16529 695 48 302 1983 968 19613 10907 8706 545 38 385 1984 1284 33656 12018 21638 917 18 349 1985 1442 105450 48631 56819 804 38 600 1986 1082 24514 10109 14405 596 30 456 1987 1266 46315 13605 32710 659 63 544 1988 1898 110501 27370 83131 898 49 951 1989 1284 42364 23600 18764 599 48 637 1990 1322 38593 21088 17505 643 44 635 1991 941 23574 8000 15574 539 18 484 1992 2042 66347 23194 43153 868 61 1113 1993 2406 54049 24200 29849 860 61 1485 1994 1954 52603 23392 29211 765 96 1102 1995 1493 19177 9035 10142 539 59 895 1996 1527 22990 8111 14879 452 50 1025 1997 2273 34781 16119 18662 805 54 1414 1998 1842 92901 46077 46824 211 46 1585 1999 1486 8289 4773 3516 127 66 1293 2000 2581 145034 69579 75455 336 129 2116 2001 2658 18342 8423 9929 405 177 1953 2002 1400 4337 887 3450 140 154 1106 2003 1425 3263 960 2303 157 241 1026 ΚΑΜΕΝΗ ΕΚΤΑΣΗ ΜΕΡ. ΑΣ. & ΑΛΛΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ (ha) ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΗ ΑΙΤΙΑ ΦΥΣΙΚΑ ΑΙΤΙΑ ΑΓΝΩΣΤΑ ΑΙΤΙΑ Μ.Ο. 1583 46185 19330 26855 589 68 926 Πίνακας 2.2 Κατανοµή των δασικών πυρκαγιών κατά το χρονικό διάστηµα 1980-2003 σε παγκόσµιο επίπεδο Πηγή: Συνέδριο ασοπροστασίας Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, 19-24 Μαρτίου 2007 από Μπαλατσός Π. 27

Εικόνα 2.2 Καµένες εκτάσεις της Πελοποννήσου (µε κόκκινο) από το δορυφόρο Modis στις 30 Αυγούστου 2007 28

ΑΣΙΚΕΣ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΚΑΜΕΝΗ ΕΚΤΑΣΗ Α/Α ΑΣΙΚΗ ΑΡΧΗ <10 11-50 51-1000 1001-5000 Πίνακας 2.3 Κατανοµή δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα ανά περιφέρεια για το έτος 2006 Πηγή: Συνέδριο ασοπροστασίας Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, 19-24 Μαρτίου 2007 από Μπαλατσός Π. >5000 ΣΥΝΟΛΟ ΑΣΗ Μ..Ε ΕΚΤ. (στρ.) (στρ.) ΛΟΙΠΕΣ (στρ.) 1 ΠΕΡ.ΑΝ.ΜΑΚ.ΘΡΑΚΗΣ 55 7 7 0 0 69 401 709 287 1,397 2 ΠΕΡ.Κ. ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ 65 6 3 0 1 75 23,737 16,837 21 40,595 3 ΠΕΡ. ΥΤ. ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ 46 12 2 0 0 60 304 73 273 650 4 ΠΕΡ. ΗΠΕΙΡΟΥ 167 16 7 0 0 190 84 1,216 558 1,858 5 ΠΕΡ. ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 43 12 10 0 0 65 662 1,088 463 2,213 6 ΠΕΡ. ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ 124 37 23 0 0 184 6,479 1,174 801 8,454 7 ΠΕΡ. ΥΤ. ΕΛΛΑ ΑΣ 110 20 15 1 0 146 2,620 1,427 352 4,399 8 ΠΕΡ. ΣΤΕΡ. ΕΛΛΑ ΑΣ 114 19 17 5 0 155 2,539 9,087 413 12,039 9 ΠΕΡ. ΑΤΤΙΚΗΣ 70 15 8 1 0 94 2,315 1,306 0 3,621 10 ΠΕΡ. ΠΕΛ/ΝΗΣΟΥ 170 37 7 1 1 216 3,951 19,753 26 23,730 11 ΠΕΡ. Β. ΑΙΓΑΙΟΥ 16 1 3 0 1 21 4,541 1,798 895 7,234 12 ΠΕΡ. Ν. ΑΙΓΑΙΟΥ 15 4 7 0 0 26 563 913 144 1,620 13 ΠΕΡ. ΚΡΗΤΗΣ 16 2 4 0 0 22 4 1,040 157 1,201 ΣΥΝΟΛΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ 1,011 188 113 8 3 1,323 48,200 56,421 4,390 109,011 ΣΥΝΟΛΟ (στρ.) 29

FOREST FIRES IN GREECE PERIOD 1961-2002 BURNT AREA 1600000 1400000 1200000 1000000 800000 600000 400000 200000 3000 2500 2000 1500 1000 500 NUMBER OF FIRES BURNT AREA # OF FIRES 0 0 1961 1963 1965 1967 1969 1971 1973 1975 1977 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 YEAR Γράφηµα 2.2 ασικές πυρκαγιές στην Ελλάδα για το χρονικό διάστηµα 1961-2002 Πηγή: Συνέδριο ασοπροστασίας Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, 19-24 Μαρτίου 2007 από Μπαλατσός Π. ANNUAL MEAN PERCENTAGE PER DECADE OF BURNT AREAS IN GREECE DURING THE PERIOD 1961-2002 ANNUAL MEAN PERCENTAG 0.70 0.60 0.50 0.40 0.30 0.20 0.10 0.00 1961-1970 1971-1980 1981-1990 1991-2002 % ANNUAL MEAN DECADES Γράφηµα 2.3 Μέσο ετήσιο ποσοστό καµένων εκτάσεων ανά δεκαετία στην Ελλάδα για το χρονικό διάστηµα 1961-2002 Πηγή: Συνέδριο ασοπροστασίας Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, 19-24 Μαρτίου 2007 από Μπαλατσός Π. 30

Αξίζει επίσης να σηµειωθεί πως σύµφωνα µε δηµοσίευµα του Ελεύθερου Τύπου στις 19-7-07 στο διάστηµα 1-17 Ιουλίου του 2007 εκδηλώθηκαν 1452 πυρκαγιές έναντι 675 του 2006 και 784 το 2005, κάτι που εκτινάσσει το µέσο όρο των πυρκαγιών στις 85 ηµερησίως. Το γράφηµα 2.4 δείχνει τον αριθµό των πυρκαγιών και τα στρέµµατα που κάηκαν από το 1992 έως το 2006 ενώ αναφέρεται και το διάστηµα 1-17 Ιουλίου του 2007. Γράφηµα 2.4 Πυρκαγιές και καµένες εκτάσεις ανά έτος για το χρονικό διάστηµα 1992-2006 Πηγή: Εφηµερίδα Ελεύθερος Τύπος 2.6 Μηχανισµοί Έναρξης Και ιάδοσης ασικών Πυρκαγιών Οι µηχανισµοί έναρξης και επέκτασης των δασικών πυρκαγιών µπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε τρεις κατηγορίες: περιβαλλοντικοί παράγοντες, µηχανισµοί επίθεσης της πυρκαγιάς, ανθρώπινη συµπεριφορά (πριν, κατά τη διάρκεια και µετά την πυρκαγιά). 31

Περιβαλλοντικές συνθήκες Οι περιβαλλοντικές συνθήκες παίζουν πολύ σηµαντικό ρόλο στο ξεκίνηµα και την εξάπλωση της πυρκαγιάς. Οι περισσότερες πυρκαγιές έχουν ξεκινήσει από ακραίες καιρικές συνθήκες (συνδυασµός δυνατών ανέµων και συνθηκών ξηρασίας). Μηχανισµοί επίθεσης πυρκαγιάς Οι πρωταρχικοί µηχανισµοί επίθεσης µιας φωτιάς µπορούν να κατηγοριοποιηθούν στην απευθείας επίθεση µε τις φλόγες, στην ακτινοβολούµενη θερµότητα και στις καύτρες. Από τους τρεις βασικούς µηχανισµούς µετάδοσης της θερµότητας, επαγωγή θερµών αερίων, ακτινοβολία και επαφή, µόνο οι δύο πρώτοι παίζουν σηµαντικό ρόλο στη µετάδοση των δασικών πυρκαγιών. Ο τρίτος δεν αποτελεί σηµαντικό παράγοντα εξαιτίας της χαµηλής θερµοαγωγιµότητας των δασικών καυσίµων. Η µετάδοση µε µικρά φλεγόµενα κοµµάτια καύσιµης ύλης, τις λεγόµενες καύτρες, όµως, αποτελεί ένα σηµαντικό τρόπο µετάδοσης των πυρκαγιών που κάτω από συγκεκριµένες συνθήκες µπορεί να αποκτήσει κυρίαρχο ρόλο στην εξέλιξή τους. Μία νέα φωτιά που ανάβει από καύτρα, µεταφραζόµενη από τον Αγγλικό όρο spot fire σαν σηµειακή φωτιά, ορίζεται σαν µία φωτιά που ανάβει έξω από την περίµετρο της κύριας πυρκαγιάς από σπινθήρες ή αναµµένα τεµάχια καύσιµης ύλης που µεταφέρονται από τον αέρα ή που κατρακυλούν. Οι σηµειακές φωτιές είναι ένας από τους σηµαντικότερους κινδύνους που έχουν να αντιµετωπίσουν οι δασοπυροσβέστες. Κάτω από συνθήκες που ευνοούν τον τρόπο αυτό µετάδοσης ακόµη και σχετικά αργά κινούµενες πυρκαγιές είναι δυνατό να γίνουν επικίνδυνες και µάλιστα χωρίς προειδοποίηση καθώς µπορούν να υπερπηδήσουν και τις πλατύτερες αντιπυρικές ζώνες και να εγκλωβίσουν απλούς πολίτες και δασοπυροσβέστες. Η κατανόηση της λειτουργίας του µηχανισµού αυτού µετάδοσης της πυρκαγιάς µπορεί να βοηθήσει στην πρόβλεψη της πιθανότητας για εµφάνιση του φαινοµένου και των διαστάσεών του, συµβάλλοντας έτσι στο να γίνει η δασοπυρόσβεση αποτελεσµατικότερη και ασφαλέστερη (Ξανθόπουλος,1998). Ανθρώπινη δραστηριότητα Τελευταία αυξάνεται όλο και περισσότερο ο αριθµός των ανθρώπων που θέλουν να ζήσουν στη φύση, οι περισσότεροι όµως δε γνωρίζουν τους κινδύνους και την ευθύνη που 32

περικλείει µια τέτοια απόφαση. Έρευνες έχουν δείξει ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα παίζει σηµαντικό ρόλο στο µετριασµό του κινδύνου (πρόληψη και καταστολή πριν, κατά τη διάρκεια και µετά την επίθεση από τις καύτρες) (Ramsay 1996). 2.7 Παράγοντες Που Επιδρούν Στην Έναρξη Και Επέκταση Των ασικών Πυρκαγιών Οι βασικοί παράγοντες που επιδρούν στην έναρξη, εξάπλωση και συµπεριφορά των δασικών πυρκαγιών είναι (α) τα χαρακτηριστικά της καύσιµης ύλης (υφή, µέγεθος, συσσώρευση, κατανοµή), (β) η τοπογραφία (έκθεση, κλίση, υψόµετρο, διαµόρφωση εδάφους) και (γ) οι µετεωρολογικές συνθήκες (άνεµος, θερµοκρασία, σχετική υγρασία) (Καλαµποκίδης κ.α., 2004) Σηµαντικότεροι από τους παραπάνω παράγοντες θεωρούνται οι µετεωρολογικές συνθήκες και αυτό γιατί αποτελούν την κύρια αιτία έναρξης και επέκτασης των δασικών πυρκαγιών στην περίπτωση που αποκλειστεί η έναρξη των δασικών πυρκαγιών από εµπρηστές. Η τοπογραφική διαµόρφωση µπορεί να διευκολύνει την εξάπλωση µιας πυρκαγιάς νότιες εκθέσεις είναι ξηρότερες - εν τούτοις από µόνη τους δεν µπορεί να αποτελέσει σηµαντική αιτία. Οι µετεωρολογικές συνθήκες και κυρίως η ένταση των ανέµων, ουσιαστικά, αποτελεί τον σοβαρότερο παράγοντα επέκτασης των πυρκαγιών. Πέραν όµως τούτου, η περιεχόµενη υγρασία της καύσιµης ύλης θεωρείται ως ο σπουδαιότερος παράγοντας για την έναρξη και διάδοση αυτών. 2.7.1 Χαρακτηριστικά καύσιµης ύλης Η ποσότητα και η ποιότητα της καύσιµης ύλης αποτελούν σηµαντικούς παράγοντες που ελέγχουν τη συµπεριφορά µιας πυρκαγιάς τόσο από άποψη εξάπλωσης όσο και εκλυόµενης θερµότητας. Ας σηµειωθεί ότι όλη η δασική βιοµάζα δεν αποτελεί καύσιµη ύλη στο πέρασµα της φωτιάς, και περιοχές µε τα ίδια είδη βλάστησης µπορούν να έχουν διαφορετικό κίνδυνο λόγω της µορφολογίας, όπως ύψος, πυκνότητα, περιεχόµενη υγρασία και ποσότητα της βλάστησης. Το είδος, η ποσότητα, η χηµική σύσταση, το µέγεθος και το σχήµα καθώς και η συνέχεια της δασικής καύσιµης ύλης είναι σηµαντικοί παράγοντες που συντελούν στην εµφάνιση και τη διάδοση µιας πυρκαγιάς. Γενικά στα 33

δάση η ποσότητα σε µερικές καύσιµες ύλες ελαττώνεται µε το χρόνο, σε άλλες αυξάνει και σε άλλες αφού στην αρχή υπάρχει αύξηση στη συνέχεια εµφανίζεται σταθερή ποσότητα. Όσο πιο οµοιόµορφη και συνεχόµενη κατανοµή της καύσιµης ύλης υπάρχει τόσο µεγαλύτερη και γρηγορότερη ανάφλεξη και πλήρη καύση αναµένεται, ενώ όσο πιο πολλά διάκενα βλάστησης υπάρχουν τόσο περισσότερες είναι οι αλλαγές στην ταχύτητα εξάπλωσης και στην ένταση µιας πυρκαγιάς. 2.7.2 Τοπογραφία Μεταβολές στην τοπογραφία µπορούν να προκαλέσουν δραστικές αλλαγές στη συµπεριφορά µιας πυρκαγιάς καθώς η φωτιά εξελίσσεται κυρίως πάνω στο έδαφος. ιαφορετική συγκέντρωση καύσιµης ύλης παρατηρείται ανάλογα µε την έκθεση ως προς τον ορίζοντα. Συγκεκριµένα η καύσιµη ύλη ξεραίνεται ταχύτερα στις νότιες εκθέσεις από ότι στις πλαγιές άλλων εκθέσεων, καθώς οι νότιες εκθέσεις δέχονται την ηλιακή ακτινοβολία περισσότερο χρονικό διάστηµα. Όταν η φωτιά κινείται σε τοπογραφική ανωφέρεια εξαπλώνεται µε µεγάλη ταχύτητα, αφού λόγω της υψηλής θερµοκρασίας που αναπτύσσεται στα κατώτερα τοπογραφικά σηµεία, παρατηρείται ξήρανση της βλάστησης στα ανώτερα σηµεία και συνεπώς διευκόλυνση της εξάπλωσης της φωτιάς. Όσο αυξάνει το υψόµετρο αυξάνει η ένταση της ηλιακής ακτινοβολίας και µεταβάλλεται η διαµόρφωση της βλάστησης. Ακόµη, η έντονη διαµόρφωση του εδάφους (ράχες, στενά φαράγγια, κοιλάδες ανάµεσα σε κορυφογραµµές) µπορούν να δηµιουργήσουν τοπικά επιτάχυνση της ταχύτητας του ανέµου µε συνέπεια την πρόκληση άκρως επικίνδυνης συµπεριφοράς φωτιάς. 2.7.3 Μετεωρολογικές συνθήκες Οι µετεωρολογικές συνθήκες συντελούν σηµαντικά στην έναρξη και εξάπλωση µιας πυρκαγιάς. Ο άνεµος είναι ο πρωταρχικός παράγοντας που καθορίζει το ρυθµό εξέλιξης και την κατεύθυνση µιας πυρκαγιάς. Η θερµοκρασία του αέρα επηρεάζει µια φωτιά καθώς επιδρά στη σχετική υγρασία και την ατµοσφαιρική αστάθεια, ενώ η θερµοκρασία και η υγρασία της καύσιµης ύλης επηρεάζουν το χρόνο ανάφλεξης και καύσης. Επιπρόσθετα, οι υψηλές θερµοκρασίες σε συνδυασµό µε τις µέτριες βροχοπτώσεις δηµιουργούν ξηρό κλίµα και ξηρασία που συνηγορούν στην έναρξη µιας πυρκαγιάς. 34