Αρχές Χαρτογραφικής σχεδίασης και σύνθεσης Εισαγωγή στη Χαρτογραφία Χαλκιάς Χρίστος Χαροκόπειο Παν., Τμήμα Γεωγραφίας
Χαρτογραφική σχεδίαση Διαδικασία σχεδίασης Δημιουργική σχεδίαση Οπτικές φόρμες Ανάθεση ποιοτικών ποσοτικών εννοιών σε διακριτά στοιχεία. Συσχέτιση περιγραφών γραφικών χαρακτηριστικών Διευθέτηση των χαρτογραφικών στοιχείων Τεχνικές καλλιτεχνικές δεξιότητες (έμπνευση, εκπαίδευση, εμπειρία)
Χαρτογραφική σχεδίαση Κριτήρια ενός καλοσχεδιασμένου χάρτη κάλυψη αναγκών χρήστη Ευκολία χρήσης Παρουσίαση πληροφοριών χωρίς λάθη Ευαναγνωσιμότητα, καθαρότητα Προώθηση της επικοινωνίας Αισθητική αξία: συμβόλων, χρώματος, σύνθεσης και τελικής παρουσίασης
Σχεδιασμός των συμβόλων Κατηγορίες συμβόλων Σημειακά, γραμμικά, πολυγωνικά σύμβολα Σημειακά: μεταφέρουν την αίσθηση της θέσης Γραμμικά: παρουσιάζουν τόσο θέσεις όσο και διευθύνσεις συνδέσεις Πολυγωνικά: αναφέρονται σε εκτάσεις. Σχεδιάζονται με ένα ομοιόμορφο χρώμα ή ένα επαναλαμβανόμενο σημειακό ή γραμμικό πρότυπο
Σχεδιασμός συμβόλων Κύριες οπτικές μεταβλητές των συμβόλων Σχήμα Μέγεθος Διεύθυνση Χρώμα (χροιά, αξία, κορεσμός) Πρότυπο
Σχήμα Είναι το γραφικό χαρακτηριστικό το οποίο σχετίζεται με τη φόρμα του γραφικού συμβόλου. Το σχήμα μπορεί να είναι κανονικό- γεωμετρικό (π.χ. κύκλος, τετράγωνο) ή και ακανόνιστο (π.χ. ένα δένδρο ή ένα κτίσμα)
Μέγεθος Η διαβάθμιση του μεγέθους (ύψος, πάχος, έκταση, όγκος) στα χαρτογραφικά στοιχεία συνήθως είναι δείκτης της σπουδαιότητας του φαινομένου που αναπαριστούν.
Διεύθυνση Eπιμήκη σχήματα (ήβέλη) μεταφέρουν πληροφορία διεύθυνσης. Για να οριστεί η διεύθυνση θα πρέπει να έχει προκαθοριστεί κάποια διεύθυνση αναφοράς.
Χρώμα Είναι ένα πολύπλοκο οπτικό φαινόμενο. Απόχρωση (Hue) Κορεσμός (Saturation) Αξία (Value)
Απόχρωση (Hue) Χαλκιάς Χρίστος, Χαροκόπειο Παν., Τμήμα Γεωγραφίας
Κορεσμός (Saturation) Χαλκιάς Χρίστος, Χαροκόπειο Παν., Τμήμα Γεωγραφίας
Αξία (Value) Χαλκιάς Χρίστος, Χαροκόπειο Παν., Τμήμα Γεωγραφίας
Πρότυπο Η επανάληψη των βασικών γραφικών στοιχείων παράγει συνδυασμούς των βασικών οπτικών μεταβλητών. Οι συνδυασμοί αυτοί καλούνται πρότυπα (patterns). Ένα πρότυπο παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά της διευθέτησης, υφής και προσανατολισμού τα οποία καλούνται δευτερογενείς οπτικές μεταβλητές.
Σχεδιασμός συμβόλων Δευτερογενείς οπτικές μεταβλητές συμβόλων Διευθέτηση Υφή Προσανατολισμός
Διευθέτηση Αναφέρεται στο σχήμα και τη τοποθέτηση των δομικών στοιχείων ενός προτύπου. Σημειακά ή γραμμικά πρότυπα μπορεί να είναι συστηματικά ή τυχαία ως προς τη διευθέτησή τους τους.
Υφή Αναφέρεται στο μέγεθος και την απόσταση των δομικών στοιχείων ενός προτύπου. Μικρά μεγέθη και μικρές αποστάσεις έχουν σαν αποτέλεσμα λεπτομερή υφή. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την αδρομερή υφή (ευμεγέθη στοιχεία, τοποθετημένα σε αραιές αποστάσεις).
Προσανατολισμός Ο προσανατολισμός του προτύπου σχετίζεται με τη διεύθυνση τοποθέτησης παράλληλων γραμμών με στοιχεία του προτύπου με βάση κάποια διεύθυνση αναφοράς.
Σημείο Γραμμή Επιφάνεια Υφή Προσανατο λισμός Διευθέτηση
Ταξινόμηση συμβόλων Με βάση τη χωρική τους διάσταση Σύμβολα Σημειακά Ποιοτική διάκριση Ποσοτική διάκριση Γραμμικά Επιφανειακά Ογκομετρικά Επιτρεπτός συμβολισμός Μη -επιτρεπτός συμβολισμός
Σημειακά Ποιοτική διάκριση πόλη ορυχείο μοναστήρι τριγωνομετρικό Ποσοτική διάκριση μεγάλο μέσο μικρό Γραμμικά Επιφανειακά ποτάμι δρόμος κάναβος όριο βάλτος θίνες δάσος δήμοι Ροή κυκλοφορίας Ογκομετρικά πυκνότητα πληθυσμού
Αρχές Χαρτογραφικού σχεδιασμού Ευαναγνωσιμότητα Οπτική αντίθεση Σχέση προσκηνίου - υποβάθρου Ιεραρχική οργάνωση
Ευαναγνωσιμότητα Ευκολία ανάγνωσης κατανόησης των γραφικών συμβόλων Οι διαφοροποιήσεις (σχήματος χρώματος πάχους μεγέθους) θα πρέπει να είναι ευδιάκριτες. Μέγεθος συμβόλων * Τα στοιχεία υπολογίστηκαν με όριο γωνίας θέασης 2 μοίρες. Απόσταση Μέγεθος (πάχος σημείου)mm 50cm 0.3 2m 1.15 5m 2.9 10m 5.8 15m 8.7 20m 11.6 25m 14.5 30m 17.4
Οπτική αντίθεση Το μέγεθος και μόνο των συμβόλων δεν είναι αρκετό για να τα κάνει ευανάγνωστα. Είναι αναγκαία η ύπαρξη και μιας άλλης ιδιότητας, αυτής της οπτικής αντίθεσης. Θεωρώντας ότι κάθε αντικείμενο ενός χάρτη είναι αρκετά μεγάλο έτσι ώστε να είναι ορατό, η αναγνωσιμότητά του εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο έρχεται σε αντίθεση με το υπόβαθρο και τα γειτονικά του αντικείμενα. Πολλές φορές επιθυμούμε μικρή αντίθεση ( π.χ. για κατάδειξη μικρών διαφοροποιήσεων).
Περιοχές με ενδιαφέρουσα αντίθεση Περιοχές με υπερβολική αντίθεση Περιοχές με μικρή αντίθεση
Σημειώνεται ότι όταν μεταβάλλουμε δύο σύμβολα κατά δύο έννοιες πετυχαίνουμε μεγαλύτερη οπτική αντίθεση. Αν το σύμβολο είναι απλό, πιθανώς να αρκεί η μεταβολή κατά μια έννοια.
Σχέση προσκηνίου - υποβάθρου Προσκήνιο: είναι τα κύρια χαρτογραφικά στοιχεία, τα οποία προσδιορίζονται με διακριτά όρια από τα υπόλοιπα στοιχεία του χάρτη. Υπόβαθρο: λιγότερο διακριτά στοιχεία που βρίσκονται στο παρασκήνιο. Αντιθέσεις στη φωτεινότητα, το χρώμα και την υφή μπορούν να δώσουν την αίσθηση ευδιάκριτων ορίων Με αυτή τη σχέση διευκολύνεται η διάκριση ξηράς από θάλασσα καθώς και η αναγνώριση του περιγράμματος πόλεων, νησιών κλπ.
Διαφοροποιήσεις στην ομοιογένεια (συνήθως πιο ομοιογενές το προσκήνιο) Κλειστές επιφάνειες τείνουν να τοποθετούνται στο προσκήνιο Βαθμός εξοικείωσης (μεγαλύτερη έμφαση την ανάδειξη του προσκηνίου σε περιοχές για τις οποίες υπάρχει μικρός βαθμός εξοικείωσης Λογική οργάνωση (απλά σχήματα: προσκήνιο. Χρήση κανάβου. Νοητική διεργασία συμπλήρωσης ελλιπών δεδομένων Αξία (value) χρώματος. Συνήθως έχοντας ένα ισορροπημένο υπόβαθρο, οι σκουρότερες περιοχές τοποθετούνται στο προσκήνιο
Ιεραρχική οργάνωση Σχετίζεται με την εσωτερική δομή των γραφικών στοιχείων Τα σημαντικά αντικείμενα του χάρτη αναδεικνύονται σε σχέση με τα περιβάλλοντα αντικείμενα. Τα λιγότερο σημαντικά αντικείμενα τοποθετούνται χαμηλότερα στην οπτική ιεραρχία
Οπτική στρωμάτωση των χαρτογραφικών οντοτήτων Στερεογραμμική οργάνωση (για να επιτευχθεί χρησιμοποιούνται διάφορες τεχνικές) συνήθως είναι περιορισμένη σε γενικούς χάρτες αναφοράς όπου η στρωμάτωση γίνεται με την προσεκτική εξέταση. σε άλλες περιπτώσεις, κυρίως θεματικών χαρτών, η στρωμάτωση επιτυγχάνεται με τον κατάλληλο σχεδιασμό
ετερογένεια Χαλκιάς Χρίστος, Χαροκόπειο Παν., Τμήμα Γεωγραφίας
Βαθμός λεπτομέρειας Χαλκιάς Χρίστος, Χαροκόπειο Παν., Τμήμα Γεωγραφίας
Διακριτά όρια περίγραμμα
Επίθεση αντικειμένων, νοητική συμπλήρωση
Οι σκουρότερες περιοχές έχουν την τάση να τοποθετούνται στο προσκήνιο
Απλότητα - ομοιότητα συμβόλων Χαλκιάς Χρίστος, Χαροκόπειο Παν., Τμήμα Γεωγραφίας
κατεύθυνση Χαλκιάς Χρίστος, Χαροκόπειο Παν., Τμήμα Γεωγραφίας χρώμα προσκήνιο προσκήνιο προσκήνιο προσκήνιο
Βαθμός εξοικείωσης Χαλκιάς Χρίστος, Χαροκόπειο Παν., Τμήμα Γεωγραφίας Χρήση σκίασης
Ιεραρχική ταξινόμηση Χαλκιάς Χρίστος, Χαροκόπειο Παν., Τμήμα Γεωγραφίας Ακολουθεί συνήθως ταξινόμηση των γεωγραφικών οντοτήτων σε τακτική κλίμακα με την κατάλληλη χρήση του σχήματος, του χρώματος και του προτύπου.
Δημιουργία υποκατηγοριών ( κυρίως σε επιφανειακά σύμβολα)
Στοιχεία ελέγχου χαρτογραφικού σχεδιασμού Σκοπός χάρτη Φυσική πραγματικότητα Διαθέσιμα δεδομένα Κλίμακα χάρτη Κοινό Συνθήκες χρήσης Τεχνικά όρια
Σκοπός χάρτη Αντικείμενο Ιδιαίτερα δύσκολη η μεταφορά πολλών στόχων Αίσθηση (σκοτεινός φωτεινός, περιληπτικός με πολλές πληροφορίες, παραδοσιακός τολμηρός μοντέρνος κλπ)
Φυσική πραγματικότητα Χαρακτηριστικά που δεν ελέγχονται από το χαρτογράφο: σχήμα (π.χ. επίμηκες : Κάρπαθος) Πολυπλοκότητα (εδαφική κάλυψη) Περιορισμοί Παραδείγματα: Μικρό και απομακρυσμένο αντικείμενο στο οποίο θέλουμε να δοθεί έμφαση. Χαρτογραφικές συμβάσεις (π.χ. χρώμα θάλασσας που δημιουργούν προβλήματα)
Διαθέσιμα δεδομένα Πληρότητα Ποιότητα
Κλίμακα χάρτη Καθορίζεται από την περιοχή ενδιαφέροντος, τα δεδομένα και τα διαθέσιμα μέσα. Επηρεάζει σημαντικά μεγάλο πλήθος χαρτογραφικών επιλογών.
Κοινό Συχνά κοινό που διαφοροποιείται ως προς τον τρόπο κατανόησης ενός χάρτη. Μη ειδικοί: έμφαση σε ονόματα σχήματα και συγκεκριμένα γεωγραφικά αντικείμενα. Συχνή η χρήση μιμιτικών συμβόλων. Ειδικοί: έμφαση στη λεπτομέρεια, χρήση αφαιρετικών συμβόλων.
Συνθήκες χρήσης Πεδίο Εργαστήριο Επιγραφές Χρήσητηνύχτα κλπ Προσοχή όταν «δανειζόμαστε» χάρτες που έχουν κατασκευαστεί για κάποια συγκεκριμένη χρήση και χρησιμοποιούνται κάπου αλλού.
Τεχνικά όρια Δυνατότητες software hardware Δυνατότητα χρήσης χρώματος Μέγεθος σελίδας εκτυπωτικού μέσου κλπ
Οργάνωση χαρτογραφικού σχεδιασμού Προσδιορισμός γραφικού περιγράμματος Χαρτογραφική σύνθεση Προσανατολισμός - κλίμακα
Γραφικό περίγραμμα Σχεδιασμός περιγράμματος γραφικής επικοινωνίας Ένα παράδειγμα: 1. Οχώρος- Ευρώπη 2. Οι οντότητες οι κατανομές που θα παρουσιαστούν 3. Οι θέσεις των οντοτήτων σε σχέση με την Ευρώπη 4. Οι σχετικές θέσεις των δύο κατανομών
Α: 1-2-3-4 Β: 2-3-4-1 Γ: 3-1-4-2 Δ: 4-2-3-1
Χαρτογραφική σύνθεση Χαρτογραφικά αντικείμενα Τίτλος Υπόμνημα Ένθετα Έχουν σαν βασικό στόχο τη διευκόλυνση της αναγνώρισης του χώρου, του θέματος του χάρτη, του συμβολισμού κλπ.
Συχνά σε σειρές χαρτών μικρής κλίμακας (π.χ. σειρές τοπογραφικών διαγραμμάτων) τα στοιχεία αυτά παρουσιάζονται μια φορά, σε ξεχωριστή σελίδα, αφού αναφέρονται με τον ίδιο τρόπο σε όλους τους χάρτες. Σε αντίθετη περίπτωση τοποθετούνται στα όρια των χαρτών και έχουν ακριβώς τα ίδια χαρακτηριστικά.
Σε θεματικούς χάρτες μικρότερης κλίμακας συχνά τοποθετούνται εντός του πλαισίου του χάρτη. Όταν γίνεται αυτό, η διευθέτησή τους στο χάρτη θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι σχεδιαστικά είναι ισοδύναμαμεταυπόλοιπαστοιχείατουχάρτη
Οπτική ισορροπία Χαλκιάς Χρίστος, Χαροκόπειο Παν., Τμήμα Γεωγραφίας Σχετίζεται με την ορθολογική τοποθέτηση των χαρτογραφικών στοιχείων Βασικός στόχος : ένα ισορροπημένο αποτέλεσμα Οπτικό κέντρο ισορροπίας Πραγματικό κέντρο
2 : 5 ~ 3 : 5 2.7 : 3
Χαρτογραφικά αντικείμενα Τίτλος (ανάλογα με το θέμα και τη χρήση) ΕΛΛΑΔΑ ΕΛΛΑΔΑ κάτοικοι ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ (κατ/km 2 ) 2001
υπόμνημα Στους περισσότερους χάρτες είναι απαραίτητο, αφού περιέχει επεξηγήσεις για τα σύμβολα, τις πηγές των δεδομένων και τον τρόπο επεξεργασίας τους. Γενικός κανόνας: κάθε σύμβολο, η σημασία του οποίου δεν είναι προφανής, θα πρέπει να περιέχεται στο υπόμνημα. Τα σύμβολα αυτά στο υπόμνημα θα πρέπει να απεικονίζονται ακριβώς με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο απεικονίζονται στο χάρτη. Συνήθως φροντίζουμε το υπόμνημα να χαρακτηρίζεται από απλότητα, σαφήνεια και εσωτερική ισορροπία.
Ένθετοι χάρτες Χαλκιάς Χρίστος, Χαροκόπειο Παν., Τμήμα Γεωγραφίας Δημιουργούνται στις περιπτώσεις που η περιοχή του χάρτη δεν είναι προφανής. Έτσι συμπεριλαμβάνουμε στο χάρτη ένθετο χάρτη στον οποίο παρουσιάζεται η ευρύτερη περιοχή.
Προσανατολισμός - κλίμακα µ προσανατολισμός 0 250 500 Μέτρα κλίμακα Η σπουδαιότητά τους διαφοροποιείται από χάρτη σε χάρτη
προσανατολισμός Γενικοί κανόνες: Αν ο χάρτης ακολουθεί το συμβατικό προσανατολισμό, η ένδειξη του Βορά παραλείπεται. Επίσης η ένδειξη του Βορά παραλείπεται σε παγκόσμιους χάρτες, καθώς και σε τοπικούς χάρτες με γεωγραφικό κάναβο.
Κλίμακα Είναι ιδιαίτερα σημαντική κυρίως σε περιπτώσεις κατά τις οποίες απεικονίζονται οντότητες ή φαινόμενα στα οποία η έννοια της απόστασης είναι σημαντική. Τρόποι παρουσίασης κλίμακας 0 250 500 1,000 m 1: 50.000 Ένα εκατοστό στο χάρτη αντιστοιχεί σε 500μ.
Ονοματολογία χρήση κειμένου Εξυπηρετεί την κατονομασία τόπων και την αναγνώριση γεωγραφικών αντικειμένων, καθώς και την εισαγωγή τίτλου, υπομνήματος και άλλων επεξηγηματικών στοιχείων. Σημαντικά χαρακτηριστικά της χρήσης κειμένου είναι ο τύπος των χαρακτήρων, το μέγεθός τους, η απόσταση μεταξύ των χαρακτήρων και η ευκολία ανάγνωσής τους.
Επιλογή τύπου χαρακτήρων - γραμματοσειράς Βασικοί κανόνες Συνήθως χρησιμοποιείται ένας τύπος χαρακτήρων Η επιλογή παραλλαγών μιας οικογένειας χαρακτήρων μπορεί να συνεισφέρει στην οπτική αρμονία και αντίθεση Η γραμματοσειρά θα πρέπει να είναι σύμφωνη με το περιεχόμενο του χάρτη Αποφυγή χρήσης πολύ μικρών χαρακτήρων (μεγέθους 4 5) Σε ευμεγέθη και σημαντικά χαρτογραφικά στοιχεία πρέπει να αντιστοιχεί κείμενο με μεγάλους χαρακτήρες. Ιεραρχική χρήση κεφαλαίων μικρών Για σημειακά αντικείμενα συνήθως χρησιμοποιούνται μικροί χαρακτήρες, ενώ για πολυγωνικά κεφαλαίοι.
Τοποθέτηση κειμένου περιγραφών Γενικοί κανόνες: Το κείμενο θα πρέπει να τοποθετείται εξ ολοκλήρου είτε στην ξηρά είτε στη θάλασσα Δεν θα πρέπει να υπάρχουν πολύ μεγάλα διαστήματα μεταξύ των γραμμάτων σε ένα όνομα Το κείμενο δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να διευθετείται με κατακόρυφη διάταξη (από πάνω προς τα κάτω)
Κείμενο περιγραφών σημείων Θα πρέπει να αποφεύγονται τα μεγάλα διαστήματα μεταξύ των χαρακτήρων Θα πρέπει να προτιμάται η τοποθέτηση του κειμένου στο πάνω και αριστερό μέρος της θέσης του συμβόλου. Ονόματα που αντιστοιχούν σε λιμάνια, και γενικά παράκτιες σημειακές οντότητες θα πρέπει να τοποθετούνται στη θάλασσα Το μέγεθος των χαρακτήρων του κειμένου θα πρέπει να είναι σε αρμονία με το μέγεθος του σημειακού συμβόλου
Κείμενο περιγραφών γραμμών Θα πρέπει να αποφεύγονται τα μεγάλα διαστήματα μεταξύ των χαρακτήρων Σε πολλές περιπτώσεις θα πρέπει να επιλέγεται η επανάληψη του κειμένου σε πολλές θέσεις κατά μήκος της γραμμής Η ιδανική τοποθέτηση του κειμένου είναι ακριβώς πάνω από τη γραμμή και με παράλληλο προσανατολισμό με την οντότητα.
Κείμενο περιγραφών επιφανειών Σε πολλές περιπτώσεις ο καθορισμός κάποιας απόστασης μεταξύ των χαρακτήρων και των λέξεων έτσι ώστε το κείμενο να εκτείνεται σε όλη την έκταση της πολυγωνικής οντότητας, δίνει ένα ευχάριστο οπτικό αποτέλεσμα
Κείμενο τίτλου - υπομνήματος Οτίτλος, στις περισσότερες περιπτώσεις, είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο του χάρτη. Έτσι θα πρέπει το κείμενο του τίτλου να είναι το μεγαλύτερο σε μέγεθος. Οι υπότιτλοι θα πρέπει να έχουν κατάτι μικρότερο μέγεθος Το μέγεθος του κειμένου στο υπόμνημα θα πρέπει να είναι μικρότερο από αυτό του τίτλου Πληροφοριακά στοιχεία (όπως οι πηγές, η ημερομηνία παραγωγής, ο χαρτογράφος κλπ.) θα πρέπει να αποδίδονται με τους μικρότερους χαρακτήρες στο χάρτη Η θέση του τίτλου και του υπομνήματος καθορίζεται από τη συνολική σύνθεση του χάρτη