ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΣΥΜΠΡΑΞΗ Υποστήριξη ανέργων γυναικών για τη Δημιουργία Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων Κοινωνικής Φροντίδας Οδηγός για την ισότητα και την εξάλειψη των διακρίσεων προς τις γυναίκες ΑΝ.Ε.Θ. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2014
ΕΙΣΑΓΩΓΉ Η ισότητα µεταξύ ανδρών και γυναικών αποτελεί θεµελιώδες δικαίωµα και κοινή αρχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ΕΕ έχει συμβάλει σε µεγάλο βαθµό στην προώθηση των γυναικών και στη βελτίωση της ζωής των γυναικών και των ανδρών, µέσω µιας σηµαντικής νοµοθεσίας περί ίσης µεταχείρισης και µέσω της ρητής ενσωμάτωσης της διάστασης της ισότητας των φύλων στις πολιτικές και στα µέσα της ΕΕ. Υπάρχει µια θετική τάση για µια κοινωνία και αγορά εργασίας µε μεγαλύτερη ισότητα των φύλων ωστόσο οι ανισότητες των φύλων επιµένουν, κυρίως εις βάρος των γυναικών. Στην Ελλάδα, φορείς που ασχολούνται με τέτοιου είδους θέματα είναι: Η Γενική Γραμματεία Ισότητας & Το Κέντρο Ερευνών για θέματα Ισότητας Η καταπολέμηση των επίµονων ανισοτήτων µεταξύ των φύλων σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας είναι µια µακροπρόθεσµη πρόκληση, δεδοµένου ότι συνεπάγεται διαρθρωτικές αλλαγές και αλλαγές συµπεριφοράς, καθώς και επαναπροσδιορισµό των ρόλων των γυναικών και των ανδρών. Η πρόοδος είναι αργή και οι διαφορές µεταξύ των φύλων επιµένουν όσον αφορά τα ποσοστά απασχόλησης, την πληρωµή, τις 2 ώρες εργασίας, τις θέσεις ευθύνης, τον επιμερισμό της φροντίδας του νοικοκυριού και των οικιακών καθηκόντων, καθώς και τον κίνδυνο φτώχειας. Ιδιαίτερη σημασία έχει ότι αυτές οι διακρίσεις και ανισότητες που προκύπτουν σε βάρος των γυναικών, ελάχιστα οφείλονται στις βιολογικές διαφορές των δύο φύλων. Αντίθετα, πρόκειται για ένα κοινωνικοπολιτισμικό δημιούργημα που όπως ήδη έχει επισημανθεί διαιωνίζει και αναπαράγει τις στερεοτυπικές κοινωνικές αντιλήψεις για τα δύο φύλα μέσω της διαδικασίας της κοινωνικοποίησης των ατόμων.
1. ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Η γυναικεία εργασία εξετάζεται ως συνάρτηση των οικονομικών δραστηριοτήτων του ζευγαριού και της αλληλοσυσχέτισής τους στο εσωτερικό της οικογένειας και ως συνάρτηση των αναγκών που προκύπτουν από τη δημιουργία οικογένειας. Συχνά διαφαίνεται επίσης η τάση συσχέτισης της γυναικείας εργασίας µε την τεχνολογική εξέλιξη, την κοινωνική µεταβολή, την ανάπτυξη, την αστυφιλία, τη χειραφέτηση της γυναίκας, την ανάπτυξη γυναικείων επαγγελµατικών κλάδων και τη «θηλυκοποίησή» τους, και την κοινωνική κινητικότητα. Ο βασικός ρόλος της γυναίκας είναι ο βιολογικός, καθώς αυτή κυοφορεί, γεννά και φροντίζει τις πρώτες βιολογικές ανάγκες του παιδιού. Δεν πρέπει όμως να παραβλεφθεί ότι παραδοσιακά στις κοινωνίες η γυναίκα ζούσε τη μητρότητα με μια περισσότερη πληρότητα και μέσα από το μητρικό αυτό ρόλο εξασφάλιζε για τον εαυτό της το σεβασμό και την αναγνώριση. Η σημερινή γυναίκα ανταποκρινόμενη στις πολλαπλές απαιτήσεις της ανταγωνιστικής κοινωνίας, οδηγήθηκε στην αναζήτηση αυτής της προσωπικής αναγνώρισης και καταξίωσης στον επαγγελματικό και εκπαιδευτικό στίβο, με αποτέλεσμα αυτή η εμπλοκή της σε εξωοικογενειακούς τομείς, να προσκρούει και να αδρανοποιεί την ενεργό συμβολή της στο ρόλο της μητρότητας. 3
Η έξοδος της γυναίκας στο χώρο εργασίας την επιφόρτισε με νέες υποχρεώσεις, καινούργιο φορτίο και άγχος. Αναμφισβήτητα η οικογένεια στερήθηκε τη δημιουργική παρουσία της στο σπίτι. Σε δημογραφικές εργασίες συσχετίζεται η γονιμότητα µε τη γυναικεία εργασία, ενώ η τελευταία αναφέρεται ως µια από τις διαστάσεις που επηρεάζουν τις αποφάσεις τεκνοποίησης των ζευγαριών διότι τα βάρη που φέρει η γυναίκα είναι πολλά σε σχέση με την κρατική μέριμνα και έχουν συμβάλλει στη συρρίκνωση της οικογένειας. Αν όμως υπάρξουν οι κατάλληλες αμοιβαίες επιλογές των συζύγων μπορούν να πραγματοποιηθούν πολλά και να δημιουργηθεί μια καλή οικογένεια με γερά θεμέλια. Η Ελλάδα είναι η χώρα με τη μεγαλύτερη υπογεννητικότητα στην Ευρώπη. Ως αποτέλεσμα αυτό αντανακλά περισσότερο στην νοοτροπία και συχνά δεν είναι θέμα βιοτικού επιπέδου. Εξάλλου, όπως έχει παρατηρηθεί τα περισσότερα παιδιά κάνουν οι χαμηλόμισθοι και όχι οι εύποροι. 4
2. ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2.1 Αμοιβές ανδρών γυναικών Ανεξάρτητα από την τυπικά θεσμοθετημένη και διακηρυγμένη ισότητα ως προς την αμοιβή και την επαγγελματική εξέλιξη ανδρών και γυναικών και τις εξαγγελίες για την ύπαρξη ίσων ευκαιριών στον εργασιακό χώρο, καθημερινά πραγματοποιούνται βάσει εθιμικών ή άγραφων νόμων ουσιώδεις διακρίσεις μεταξύ αντρών και γυναικών με την μορφή άτυπων σχέσεων εξουσίας και εξάρτησης. Η επαγγελματική θέση της γυναίκας χαρακτηρίζεται ακόμη και σήμερα από αντιφάσεις και αδιέξοδα, διότι η νομοθετική ισότητα και οι θεσμικές μεταρρυθμίσεις δεν προεξοφλούν στην καθημερινή πρακτική την ισότιμη πρόσβαση και εξέλιξη των δύο φύλων στην αγορά εργασίας. Εξάλλου, το ζήτημα της ίσης αμοιβής, ίσης μεταχείρισης στις εργασιακές σχέσεις και των προστατευτικών διατάξεων που αφορούν την εργαζόμενη γυναίκα συνιστούν ένα πολύ μικρό μέρος στο σύνολο των κανόνων του Εργατικού Δικαίου, σα να πρόκειται για μία μικρή κατηγορία εργαζομένων. Η εργασία των γυναικών εξακολουθεί συχνά να θεωρείται μικρότερης αξίας από την εργασία των ανδρών, γι αυτό και οι αμοιβές σε όμοια εργασία είναι χαμηλότερες για τις γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες. Χαμηλότερες αμοιβές συνεπάγεται και χαμηλότερη σύνταξη. Οι γυναίκες κερδίζουν κατά μέσο όρο 17,6% λιγότερα από τους άνδρες, σε όμοια 5
εργασία, σύμφωνα με τη Γενική Γραμματεία Ισότητας. Επίσης στην Ελλάδα οι γυναίκες αμείβονται με 22% λιγότερα, ποσοστό που είναι από τα υψηλότερα στην Ευρώπη! Παραδοσιακά οι γυναίκες αποτελούν φθηνή εργατική δύναμη, με όχι και τόσο υψηλό ειδικό επαγγελματικό βάρος. Η συσσώρευση πολλαπλών ρόλων επιβάλλει στην εργαζόμενη ένα ρυθμό που δεν της επιτρέπει να καλύψει αρμονικά τις προσωπικές της ανάγκες και να αξιοποιήσει δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο της. Το άνισο βάρος της φροντίδας των παιδιών οδηγεί τις γυναίκες να αναζητούν πιο ευέλικτο ωράριο εργασίας. Ο συνδυασμός των παραδοσιακών «γυναικείων» καθηκόντων με τις υποχρεώσεις της μισθωτής εργασίας έχει σαν συνέπεια ακόμη και την υπερκόπωση σε σωματικό και ψυχολογικό επίπεδο, η οποία απομονώνει την γυναίκα από κοινωνικοπολιτικές δραστηριότητες που θα εμπλούτιζαν την προσωπικότητα και τη δημιουργικότητά της. Ταυτόχρονα η διαφοροποίηση ανάμεσα στα δύο φύλα είναι φανερή και από την ανάλυση του επιπέδου ανεργίας. Τα αυξημένα ποσοστά ανεργίας καθιστούν την γυναίκα όμηρο των καταστάσεων της φτώχειας, αναγκάζοντάς την είτε να περιπέσει σε κατάσταση «μόνιμης φτώχειας», είτε να συντηρείται από το συγγενικό ή φιλικό περιβάλλον χωρίς καμία επαγγελματική διέξοδο και κοινωνική προοπτική. Τα στερεότυπα των φύλων περιορίζουν τις επιλογές σπουδών και εργασίας, τόσο των γυναικών όσο και των ανδρών με αποτέλεσμα τον έντονο διαχωρισμό στην αγορά εργασίας. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση του ποσοστού συμμετοχής των γυναικών στην αμειβόμενη απασχόληση και μείωση του δείκτη ανεργίας των γυναικών, αν και πάλι κινείται σε υψηλά επίπεδα σε σχέση με το αντίστοιχο δείκτη των ανδρών. Όμως παρά τα βήματα προόδου τα οποία έχουν σημειωθεί, η ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών δεν έχει ακόμη επιτευχθεί ουσιαστικά. Ο διαχωρισμός λοιπόν γίνεται με βάση τα χαρακτηριστικά που αποδίδονται στα δύο φύλα, δηλαδή τους τρόπους συμπεριφοράς, τις ικανότητες και τις επιδεξιότητες που απαιτούνται για την άσκηση κάποιου επαγγέλματος. Επαγγέλματα που θεωρούνται τυπικά γυναικεία προϋποθέτουν χαρακτηριστικά προσωπικότητας που στερεοτυπικά αποδίδονται στις γυναίκες και που εμπεριέχονται στο ρόλο της συζύγου, της νοικοκυράς και της μητέρας. Επαγγέλματα όπως της κοινωνικής λειτουργού, νηπιαγωγού, γραμματέα, νοσοκόμας, μαίας, πωλήτριας, κομμώτριας, καθαρίστριας, μοδίστρας κ.α., αποτελούν γυναικεία 6
στερεότυπα και χαρακτηρίζονται από τα συνήθη γνωρίσματα που αποδίδονται στις γυναίκες που τα ασκούν όπως η φροντίδα, η προσφορά και η ευαισθησία. Οι αντίστοιχοι χαρακτηρισμοί που αποδίδονται στους άνδρες είναι το κύρος, η κοινωνική αναγνώριση, ευστροφία, δύναμη, δημιουργικότητα. και στερεότυπα ανδρικά επαγγέλματα θεωρούνται όπως αυτά του μαθηματικού, πολιτικού μηχανικού, αρχιτέκτονα, πιλότου, οδηγού λεωφορείου, δικαστή κ.α. 7
2.2 Εγκυμοσύνη και μητρότητα Η ένταση των προβλημάτων που έχει επιφέρει η οικονομική κρίση στις εργασιακές σχέσεις και ειδικά στις γυναίκες είναι το κύριο χαρακτηριστικό στις υποθέσεις που χειρίστηκε ο Συνήγορος του Πολίτη, κατά το 2012, όπως καταγράφονται στην Ειδική Έκθεσή του, για την ίση μεταχείριση στην εργασία, ενώ μητρότητα και εγκυμοσύνη εξακολουθούν να έχουν αρνητικά επακόλουθα στην επαγγελματική εξέλιξη των γυναικών και στην ανάληψη των θέσεων ευθύνης. Ο περί Προστασίας της Μητρότητας Νόμος (Ν.100(ι)/1997) καλύπτει τα εξής: Δικαίωμα σε άδεια μητρότητας Απαγόρευση απόλυσης Διευκολύνσεις στην έγκυο εργαζόμενη κατά την διάρκεια εγκυμοσύνης Διευκολύνσεις κατά την επιστροφή της στην εργασία Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία ο εργοδότης δεν μπορεί να απολύσει την εργαζόμενη κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης καθώς και για διάστημα ενός χρόνου μετά τον τοκετό. Άδειες για επιπλοκές της εγκυμοσύνης δεν αποτελούν αιτίες απολύσεως. Η μείωση της απόδοσης μετά την επιστροφή στην εργασία, επίσης δεν αποτελεί αιτία απόλυσης. Παρόλο που τα παραπάνω ισχύουν νομικά, η εγκυμοσύνη και η μητρότητα εξακολουθούν να επιδρούν ανασταλτικά έως και αρνητικά στην εργασιακή ζωή των 8
γυναικών, καθώς το πρόβλημα λαμβάνει σε πάρα πολλές περιπτώσεις την ακραία μορφή διάκρισης όταν συμβάσεις εργασίας καταγγέλλονται με αυτές τις αφορμές. Ο χειρισμός των υποθέσεων αυτών συναντά μεγάλη δυσκολία καθώς η ανεύρεση αποδεικτικού υλικού καθίσταται αδύνατη και λόγω της φύσης τους οι υποθέσεις αυτές είναι δυσαπόδεικτες. 9
2.3Ανεργία γυναικών Οι ιδιαιτερότητες της γυναικείας ανεργίας συνδέονται ειδικά με κάποια είδη ανεργίας. Η δεδηλωμένη ανεργία Η άδηλη ανεργία Η «κρυπτοανεργία» Η ανεργία που δύναται να μετρηθεί είναι η δεδηλωμένη. Η άδηλη ανεργία αφορά τις περιπτώσεις γυναικών που καταφεύγουν στις παραδοσιακές προσωπικές ή οικογενειακές γνωριμίες προκειμένου να βρουν μια θέση εργασίας. Η περίπτωση της «κρυπτοανεργίας» αφορά τις κατηγορίες γυναικών οι οποίες ανάλογα με τις συνθήκες της οικογενειακής τους ζωής αποφασίζουν να είναι εκτός της αγοράς εργασίας και καταγράφονται ως οικονομικά ανενεργές, ενώ στην πραγματικότητα είναι άνεργες. Η «κρυπτοανεργία» εντοπίζεται κυρίως στις παντρεμένες γυναίκες. Τα τελευταία χρόνια τα ποσοστά ανεργίας και τα ποσοστά της συμμετοχής των γυναικών στο κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι της χώρας είναι βελτιωμένα, αν και παραμένουν αρνητικά για τον ρόλο και τη θέση τους στη σύγχρονη κοινωνία. Οι γυναίκες έχουν μεγαλύτερη διάρκεια ανεργίας, ιδιαίτερα μεγάλη κινητικότητα στην αγορά εργασίας και λίγες πιθανότητες μετάβασης από τη μια κατάσταση στην αγορά εργασίας σε μια άλλη. Κατά συνέπεια είναι πιο ευάλωτες στην ανεργία. Ειδικότερα, ο συνδυασμός ανεργίας και μητρότητας, εγκυμοσύνης, αλλοδαπής 10
καταγωγής κ.α. επιβαρύνει ακόμη περισσότερο την θέση των ανέργων γυναικών στην αγορά εργασίας. Επίσης, η μακροχρόνια ανεργία, όταν αποκτά παρατεταμένη διάρκεια, εύκολα μπορεί να περιθωριοποιήσει κοινωνικά, επαγγελματικά και οικονομικά μεγάλο ποσοστό των γυναικών και να πλήξει ακόμα πιο ειδικές ομάδες γυναικών όπως τις γυναίκες σε μονογονεικές οικογένειες με ανήλικα παιδιά. 11
3. ΔΙΕΘΝΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΠΚ 336 Βιασμός Όποιος με σωματική βία ή με απειλή σπουδαίου και άμεσου κινδύνου εξαναγκάζει άλλον σε συνουσία ή σε άλλη ασελγή πράξη ή σε ανοχή της, τιμωρείται με κάθειρξη. Αν η πράξη της προηγούμενης παραγράφου έγινε από δύο ή περισσότερους δράστες που ενεργούσαν από κοινού, επιβάλλεται κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών. ΠΚ 337 Προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας Όποιος με ασελγείς χειρονομίες ή προτάσεις που αφορούν ασελγείς πράξεις προσβάλλει βάναυσα την αξιοπρέπεια άλλου στο πεδίο της γενετήσιας ζωής του τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι ενός έτους ή χρηματική ποινή. Με φυλάκιση τριών μηνών μέχρι δύο ετών τιμωρείται η πράξη της προηγούμενης παραγράφου, αν ο παθών είναι νεότερος από 12 ετών. Ενήλικος, ο οποίος μέσω διαδικτύου ή άλλου μέσου επικοινωνίας, αποκτά επαφή με πρόσωπο που εμφανίζεται ως ανήλικο κάτω των 15 ετών και, με χειρονομίες ή προτάσεις ασελγείς, προσβάλλει την αξιοπρέπειά του στο πεδίο της γενετήσιας ζωής του, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους. Αν η πράξη τελείται κατά συνήθεια ή αν επακολούθησε συνάντηση με το εμφανιζόμενο ως ανή- λικο πρόσωπο, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών ετών. ΠΚ 338 Κατάχρηση σε ασέλγεια Όποιος με κατάχρηση της παραφροσύνης άλλου ή οποιαδήποτε αιτία προερχόμενης ανικανότητας του να αντισταθεί, ενεργεί επ αυτού συνουσία ή άλλη ασελγή πράξη τιμωρείται με κάθειρξη μέχρι δέκα ετών. Αν ο παθών είναι ανήλικος, τιμωρείται με κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών. Όποιος με κατάχρηση των παραπάνω καταστάσεων προσβάλλει την 12
αξιοπρέπεια άλλου στο πεδίο της γενετήσιας ζωής του με ασελγείς χειρονομίες ή προτάσεις που αφορούν σε ασελγείς πράξεις, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών. Αν ο παθών είναι ανήλικος, τιμωρείται με κάθειρξη μέχρι δέκα ετών. Αν η πράξη της παραγράφου 1 έγινε από δύο ή περισσότερους που ενεργούσαν από κοινού, επιβάλλεται κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών. Νόμος 3896/ ΦΕΚ 207/ 8.12.2010 Για την «Εφαρμογή της αρχής των ίσων ευκαιριών και της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών σε θέματα εργασίας και απασχόλησης». Η σεξουαλική παρενόχληση αποτελεί παραβίαση του νόμου 3896/ΦΕΚ 207/8.12.2010. Με τον νόμο αυτό (που αντικατέστησε τον Ν. 3488/2006) βελτιώθηκε, απλουστεύτηκε και κωδικοποιήθηκε η ισχύουσα μέχρι τώρα νομοθεσία, σύμφωνα με το πνεύμα και τις διατάξεις της Οδηγίας 2006/54/ΕΚ, η οποία προβλέπει ότι ο εργοδότης πρέπει να μεταχειρίζεται ισότιμα τα φύλα. Ο νόμος απαγορεύει τις διακρίσεις. Η σεξουαλική παρενόχληση ορίζεται ως διάκριση του εργαζόμενου λόγω φύλου. Μπορεί να αποδοθούν ευθύνες στον εργοδότη για παρενόχληση του προσωπικού και σε ορισμένες περιπτώσεις για την παρενόχληση που ασκούν εργαζόμενοι σε άλλους συναδέλφους. Νόμος 3500/2006 Ενδοοικογενειακή βία Το μέλος της οικογένειας το οποίο προσβάλλει την αξιοπρέπεια άλλου μέλους της, με ιδιαίτερα ταπεινωτικό λόγο ή έργο που ανάγεται στην γενετήσια ζωή του, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι δύο ετών. Με φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών μέχρι τριών ετών τιμωρείται η πράξη της 13
προηγούμενης παραγράφου αν ο παθών είναι ανήλικος. Αυτές οι διατάξεις εφαρμόζονται αντίστοιχα και όταν ο δράστης εργάζεται σε φορέα παροχής κοινωνικής μέριμνας, η δε πράξη του στρέφεται σε βάρος προσώπου, το οποίο δέχεται τις υπηρεσίας του φορέα αυτού. Βέβαια απαραίτητο είναι να σημειωθεί ότι οι διακρίσεις απαιτούν μακροχρόνιο σχεδιασμό και συνεχή αντιμετώπιση, ενημέρωση και ευαισθητοποίηση γιατί απλά η λήψη μέτρων ή οι άμεσες παρεμβάσεις δεν μπορούν να καταπολεμήσουν τις τόσο βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις για τους ρόλους των δύο φύλων. 14
. 4. ΒΙΑ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ Κατά την 4η Παγκόσμια Διάσκεψη Γυναικών το 1995 υιοθετήθηκε ο ορισμός που αντιστοιχεί στον ορισμό της βίας κατά των γυναικών και αναφέρεται στις παραγράφους 113 & 118 της Πλατφόρμας Δράσης του Πεκίνο. Πιο συγκεκριμένα: Παράγραφος 113: Κάθε πράξη βίας που στηρίζεται στο φύλο και έχει ως αποτέλεσμα τον σημαντικό, σεξουαλικό ή ψυχολογικό πόνο για τις γυναίκες, συμπεριλαμβανομένων των απειλών τέτοιων πράξεων, τον εξαναγκασμό ή την αυθαίρετη στέρηση της ελευθερίας είτε αυτό προκύπτει στην δημόσια είτε στην ιδιωτική ζωή. Παράγραφος 118: Η βία κατά των γυναικών είναι η έκφραση της ιστορικά διαπιστωμένης ανισότητας στις σχέσεις ισχύος μεταξύ ανδρών και γυναικών, που οδήγησε στην κυριαρχία των ανδρών επί των γυναικών, με αποτέλεσμα την παρεμπόδιση της ανάπτυξής τους. Ο ΟΗΕ ανακήρυξε ως Παγκόσμια ημέρα ενάντια στη βία κατά των γυναικών την 25η του Νοέμβρη. Επομένως, η βία αποτελεί μια από τις πιο διαδεδομένες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον κόσμο. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ) σύμφωνα με έρευνά του κατέγραψε ότι το 35% των γυναικών παγκοσμίως για το 2013, έχουν υποστεί 15
φυσική ή και σεξουαλική βία. Σε ορισμένες εθνικές μελέτες το ποσοστό αυτό αγγίζει το 70%. Στην Ελλάδα η άσκηση βίας σπανίως αποκαλύπτεται ή φτάνει στην επιφάνεια από τα θύματα κακοποίησης, κι ακόμα πιο σπάνια οργανώνονται σχετικές δράσεις ή εκδηλώσεις ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και δραστηριοποίησης. Επίσης: 1 στις 3 γυναίκες κάποια στιγμή στη ζωή της θα αντιμετωπίσει σωματική, ψυχολογική ή σεξουαλική βία από τον σύντροφό της. 1 στις 5 θα πέσει θύμα βιασμού ή απόπειρας βιασμού. 40% με 50% των γυναικών της Ε.Ε. έχει αναφέρει κάποια μορφή σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο εργασίας. 500.000 με 2.000.000 άνθρωποι στον κόσμο, κυρίως γυναίκες και παιδιά, εκτιμάται ότι διακινούνται παράνομα κάθε χρόνο με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση και την εξαναγκαστική εργασία. «Στις ΗΠΑ το 83% των κοριτσιών ηλικίας μεταξύ 12 και 16 ετών έχει υποστεί κάποιας μορφής σεξουαλική παρενόχληση στα δημόσια σχολεία» 16
4.1 Ενδοοικογενειακή βία, βιασμός, σεξουαλική παρενόχληση Ενδοοικογενειακή βία: Κάθε είδους σωματική, σεξουαλική ή ψυχολογική βία που ασκείται σε βάρος του θύματος από τον πρώην ή νυν σύντροφο ή σύζυγο, καθώς και από μέλη της οικογένειάς του. Βιασμός: Εξαναγκασμός του ατόμου, με σωματική βία ή με απειλή σπουδαίου και άμεσου κινδύνου, σε συνουσία ή σε άλλη ασελγή πράξη ή σε ανοχή της (άρθρο 336 παράγραφος 1 του Ποινικού Κώδικα). Ο βιασμός είναι το πιο αποτρόπαιο έγκλημα. Είναι έγκλημα εξουσίας και επιβολής που προσβάλλει βάναυσα την προσωπικότητα και την αξιοπρέπεια του θύματος. «Το 40% 50% των γυναικών στις χώρες της ΕΕ έχει υποστεί διάφορες μορφές σεξουαλικής παρενόχλησης στο χώρο εργασίας» 17
Σεξουαλική παρενόχληση: Η σεξουαλική παρενόχληση είναι η εκάστοτε συμπεριφορά σεξουαλικού περιεχομένου ή άλλη έκφυλη συμπεριφορά, η οποία παραβιάζει την αξιοπρέπεια γυναικών και ανδρών στον χώρο εργασίας, συμπεριλαμβανομένης της συμπεριφοράς των προϊσταμένων και των συναδέλφων. Τέτοιου είδους συμπεριφορά είναι ανεπιθύμητη και προσβλητική. Δημιουργεί κλίμα εργασίας εκφοβιστικό, εχθρικό, ταπεινωτικό. Δημιουργεί ανασφαλές και αβέβαιο ψυχοκοινωνικά εργασιακό περιβάλλον. «Στην Ελλάδα, η εμπορία με σκοπό την εξαναγκαστική πορνεία πιστεύεται ότι έχει δεκαπλασιαστεί την τελευταία δεκαετία. Η ελληνική κυβέρνηση μόλις πρόσφατα έλαβε μέτρα για την παροχή αρωγής και προστασίας σε άτομα που έχουν πέσει θύματα εμπορίας» 4.2 Σωματεμπορία, Trafficking Η διακίνηση και η εμπορία γυναικών για σεξουαλική εκμετάλλευση λέγεται Trafficking. Δυστυχώς δεν είναι κάτι καινούργιο και ανθεί ιδιαίτερα στην Ελλάδα. Αποτελεί υποβάθμιση της κοινωνίας μας συνολικά. Το γυναικείο σώμα εμπορευματοποιείται εξοντώνοντας κάθε κύτταρο αξιοπρέπειας και δικαιώματος αυτοδιάθεσης. Διεθνείς σπείρες προσπορίζονται τεράστια κέρδη από τη σωματεμπορία. Όλη η εμπορευματοποίηση έχει ως βάση την εξουσία των ανδρών επί των γυναικών εκπορευόμενη από την ανισότητα των δύο φύλων. Παρά τους αγώνες για την ισότητα των δύο φύλων, η εξουσία του άνδρα πάνω στη γυναίκα εξακολουθεί να είναι κοινωνικά αποδεκτή και Σύμφωνα με την Συνθήκη για το Διεθνές Οργανωμένο Έγκλημα και το Πρωτόκολλο για τη διακίνηση και εμπορία ανθρώπων, η διακίνηση και εμπορία ανθρώπων ορίζεται ως: «Στρατολόγηση, μεταφορά, μεταβίβαση, υπόθαλψη ή παραλαβή προσώπων με μέσο την απειλή ή τη χρήση βίας ή άλλης μορφής εξαναγκασμό, την απαγωγή, το δόλο, την απάτη, την κατάχρηση εξουσίας έναντι αμοιβής ή άλλης ωφέλειας επί των ατόμων που 18
βρίσκονται σε ευάλωτη κατάσταση με σκοπό την εκμετάλλευση. Η εκ-μετάλλευση θα πρέπει να περιέχει τουλάχιστον την εκμετάλλευση για εκπόρνευση ή άλλης μορφής σεξουαλική εκμετάλλευση, την καταναγκαστική εργασία ή υπηρεσίες, τη δουλεία ή την αφαίρεση οργάνων». Η συναίνεση του θύματος δεν λαμβάνεται υπόψη ως αποτρεπτική του ορισμού. 19
5. ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΙΣΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ Κεντρική υπηρεσία Δραγατσανίου 8, 105 59 Αθήνα Νίκης 11, Αθήνα (Σύνταγμα), 105 57 Τ: 210 3315291-5 e-mail: info@isotita.gr ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΩΝ ΓΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΙΣΟΤΗΤΑΣ (ΚΕΘΙ) Αθήνα: Χαρ. Τρικούπη 51 & Βαλτετσίου, 106 81, Αθήνα τηλ.: 210 38 98 000 fax: 210 38 98 079 e-mail: kethi@kethi.gr Πάτρα: Κανακάρη 101Β, 262 21 Πάτρα τηλ.: 2610 620 059 fax: 2610 620 803 e-mail: patra@kethi.gr ΤΗΛΕΦΩΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΗ SOS: 15900 e-mail: sos15900@isotita.gr Συμβουλευτικό Κέντρο Γυναικών Αθήνας (Σύνταγμα) Νίκης 11, Αθήνα (Σύνταγμα), 105 57 Τ: 210 33.17.305-6 / F: 210 33.15.787 e-mail: isotita4@otenet.gr Συμβουλευτικό Κέντρο Γυναικών ΠΟΛΥΚΕΝΤΡΟ (Εξάρχεια) Χαριλάου Τρικούπη 51 & Βαλτετσίου, Αθήνα (Εξάρχεια), 106 81 Τ: 210 38.98.085 / F: 210 38.98.079 e- mail: polykentro@isotita.gr Τ: 2610 620059 / F: 2610 620803 e- mail: patra@isotita.gr Συμβουλευτικό Κέντρο Γυναικών Λαμίας Λεωνίδου 9-11, Λαμία, 351 00 Τ: 22310 20059 & 22310 20616 / F: 22310 20308 e-mail: lamia@isotita.gr Συμβουλευτικό Κέντρο Γυναικών Ηρακλείου Θησέως 18Α, Ηράκλειο, 712 01 Τ: 2810 341387 / F: 2810 343778 e- mail: irakleio@isotita.gr Συμβουλευτικό Κέντρο Γυναικών Λάρισας Γαληνού 4, Λάρισα, 412 22 Τ: 2410 535840 / F: 2410 538365 e- mail: larisa@isotita.gr Συμβουλευτικό Κέντρο Γυναικών Τρίπολης Πλατεία Νέας Δημοτικής Αγοράς, Τρίπολη, 22100 Τ: 2710 241814 / F: 2710 239592 e- mail: tripoli@isotita.gr Συμβουλευτικό Κέντρο Γυναικών Μυτιλήνης Παπαδιαμάντη 2, 811 00, Μυτιλήνη Τ: 22510 34470 / F: 22510 34471 e- mail: mytilini@isotita.gr Συμβουλευτικό Κέντρο Γυναικών Κομοτηνής Κωνσταντίνου Παλαιολόγου 8, 69 100 Κομοτηνή Τ: 25310 33290 / F: 25310 33370 e-mail: komotini@isotita.gr Συμβουλευτικό Κέντρο Γυναικών Πάτρας Κανακάρη 101β, Πάτρα, 262 21 20
ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΣΥΜΠΡΑΞΗ Υποστήριξη ανέργων γυναικών για τη Δημιουργία Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων Κοινωνικής Φροντίδας Διεύθυνση: Γιαννιτσών 31, Θεσσαλονίκη E-mail: epsyka@otenet.gr Η Πράξη «ΓΛΑΥΚΗ» : Υποστήριξη ανέργων γυναικών για τη Δημιουργία Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων Κοινωνικής Φροντίδας» εντάσσεται στη Δράση 7: «Τοπικά Σχέδια για την Απασχόληση Προσαρμοσμένα στις Ανάγκες των Τοπικών Αγορών Εργασίας» της Κατηγορίας Παρέμβασης 1: «Ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης» του Θεματικού Άξονα Προτεραιότητας 8 «Διευκόλυνση της Πρόσβασης στην Απασχόληση» του Επιχειρη- σιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρώπι- νου Δυναμικού 2007-2013». Η Πράξη συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο.