Συντονιστική ομάδα για την εποπτεία του Eurodac 1. Ιστορικό του Eurodac Δεύτερη έκθεση επιθεώρησης Το Eurodac είναι σύστημα πληροφοριών που δημιουργήθηκε με σκοπό τον προσδιορισμό του κράτους μέλους που είναι υπεύθυνο για την εξέταση αίτησης παροχής ασύλου η οποία υποβάλλεται εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ούτως ώστε να επιταχυνθεί η διαδικασία χορήγησης ασύλου. 1 Το σύστημα Eurodac δίνει στα κράτη μέλη τη δυνατότητα να αναγνωρίζουν άτομα που ζητούν άσυλο ή έχουν διαβεί τα εξωτερικά σύνορα της Κοινότητας με παράνομο τρόπο. Παραβάλλοντας τα δακτυλικά αποτυπώματα, τα κράτη μέλη μπορούν να διαπιστώσουν εάν ο αιτών άσυλο ή ο αλλοδαπός που ανακαλύπτεται να διατελεί παρανόμως σε ένα κράτος μέλος έχει ήδη υποβάλει αίτηση ασύλου σε άλλο κράτος μέλος. Εκτός αυτού, η δυνατότητα να εξακριβώνεται αν κάποιος αιτών έχει ήδη υποβάλει αίτηση ασύλου σε άλλο κράτος μέλος βοηθά να αποφεύγεται η "άγρα ασύλου" (asylum shopping) σε άλλα κράτη μέλη ύστερα από την απόρριψη της αίτησης. Σύμφωνα με τον κανονισμό Eurodac, όλοι οι αιτούντες άσυλο άνω των 14 οφείλουν όταν ζητούν άσυλο να δίνουν τα δακτυλικά τους αποτυπώματα. Τα δακτυλικά αποτυπώματα διαβιβάζονται εν συνεχεία σε ψηφιακή μορφή στην Κεντρική Μονάδα του Eurodac η οποία φιλοξενείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Το σύστημα παραβάλλει τα δακτυλικά αποτυπώματα με άλλα ήδη αποθηκευμένα στη βάση δεδομένων, παρέχοντας έτσι στις αρχές τη δυνατότητα να ελέγξουν εάν ο αιτών έχει ήδη υποβάλει αίτηση σε άλλο κράτος μέλος ή εάν έχει εισέλθει στην Ευρωπαϊκή Ένωση δίχως τα απαραίτητα έγγραφα. 2. Πρόσφατες εξελίξεις Εν συνεχεία της αξιολόγησης του συστήματος του Δουβλίνου από την Επιτροπή την 6η Ιουνίου του 2007 2, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέλαβε τη αναθεώρηση των κανονισμών του Δουβλίνου αλλά και του Eurodac. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, η Επιτροπή διεξήγαγε εκτεταμένες διαβουλεύσεις με τους εμπλεκόμενους φορείς προκειμένου να συνεκτιμηθούν όσες πτυχές που έχουν σημασία. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε επίσης τα αποτελέσματα της πρώτης έκθεσης συντονισμένης επιθεώρησης που δημοσίευσε η Συντονιστική Ομάδα για την εποπτεία του Eurodac το 1 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 2725/2000 του Συμβουλίου, της 11ης Δεκεμβρίου 2000, σχετικά με τη θέσπιση του «Eurodac» για την αντιπαραβολή δακτυλικών αποτυπωμάτων για την αποτελεσματική εφαρμογή της σύμβασης του Δουβλίνου (εφεξής αποκαλούμενος "κανονισμός Eurodac"). Οι εκτελεστικοί κανόνες του Eurodac προβλέπονται στον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 407/2002 του Συμβουλίου, της 28ης Φεβρουαρίου 2002. Το Eurodac λειτουργεί από τον Ιανουάριο του 2003. 2 Οι κανονισμοί Δουβλίνου και Eurodac απαιτούν από την Επιτροπή να υποβάλει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο έκθεση σχετικά με την εφαρμογή τους μετά από τρία χρόνια λειτουργίας και να προτείνει ενδεχομένως τις αναγκαίες τροποποιήσεις. Παρότι αναγνωρίζει ότι το σύστημα που θεσμοθετεί ο κανονισμός έχει εφαρμοστεί στα κράτη μέλη κατά τρόπο γενικά ικανοποιητικό, η αξιολογική έκθεση της Επιτροπής εντόπιζε ορισμένα ζητήματα που άπτονται της αποτελεσματικότητας των ισχυουσών διατάξεων και υπογράμμιζε τα ζητήματα που θα πρέπει να εξεταστούν προκειμένου να βελτιωθεί το σύστημα Eurodac και να διευκολυνθεί η εφαρμογή του κανονισμού του Δουβλίνου. 1
2007. Οι νέες προτάσεις αναθεωρημένων νομοθετικών πράξεων υπεβλήθησαν στις 3 Δεκεμβρίου του 2008. Η πρόταση Eurodac επιδιώκει μεταξύ άλλων: να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα του κανονισμού Eurodac, να εξασφαλιστεί η συνοχή με το κεκτημένο του ασύλου όπως εξελίχθηκε μετά την έκδοση του προαναφερόμενου κανονισμού, να επικαιροποιηθούν ορισμένες διατάξεις με συνεκτίμηση των πραγματικών εξελίξεων μετά την έκδοση του κανονισμού (μεταξύ άλλων για την εποπτεία της προστασίας των δεδομένων), να θεσμοθετηθεί νέο διαχειριστικό πλαίσιο. 3. Εποπτεία του Eurodac Σύμφωνα με το άρθρο 20 του κανονισμού Eurodac 3, η εποπτεία του Eurodac διενεργείται ως ακολούθως: Ο Ευρωπαίος Επόπτης Προστασίας Δεδομένων (ΕΕΠΔ) είναι η αρμόδια αρχή για την παρακολούθηση των δραστηριοτήτων της Κεντρικής Μονάδας για να εξασφαλίζεται ότι όταν το Eurodac επεξεργάζεται τα δεδομένα τους, γίνονται σεβαστά τα δικαιώματα των ατόμων που αφορούν τα δεδομένα αυτά. Σε εθνικό επίπεδο, κάθε κράτος που συμμετέχει στο σύστημα Eurodac έχει μια εποπτική αρχή, την Αρχή Προστασίας Δεδομένων (ΑΠΔ), για να παρακολουθεί τη συλλογή και χρησιμοποίηση των δεδομένων. Τα τέσσερα τελευταία χρόνια, οι ΕΕΠΔ και ΑΠΔ ανέπτυξαν συντονισμένη εποπτεία του συστήματος Eurodac με σκοπό να προωθηθεί συντονισμένη αντίδραση σε κοινά προβλήματα. Η συντονιστική ομάδα έχει ήδη δημοσιεύσει μια έκθεση επιθεώρησης, της οποίας οι συστάσεις έχουν ήδη ενσωματωθεί στην πρόταση της Επιτροπής για νέους κανονισμούς Δουβλίνου και Eurodac. 4. Δεύτερη έκθεση επιθεώρησης - Θέματα που εξετάστηκαν και μέθοδοι επιθεώρησης Η δεύτερη έκθεση επιθεώρησης εγκρίθηκε από την Συντονιστική Ομάδα για την Εποπτεία του Eurodac στις 24 Ιουνίου 2009 βασίζεται στη χρησιμοποίηση τυποποιημένου ερωτηματολογίου από όλους τους συμμετέχοντες. Η έκθεση παρουσιάζει πορίσματα αλλά και συστάσεις με βάση τις απαντήσεις στο ερωτηματολόγιο οι οποίες διαβιβάστηκαν από όλα τα κράτη μέλη. Η Ομάδα ευελπιστεί ότι η έκθεση θα συμβάλει επωφελώς στην διεξαγόμενη αναθεώρηση των κανονισμών Δουβλίνου και Eurodac. 3 Ο ΕΕΠΔ αντικατέστησε την προσωρινή Κοινή Εποπτική Αρχή το 2004. Το άρθρο 20 παράγραφος 11 προβλέπει τα εξής: " Η κοινή εποπτική αρχή διαλύεται μόλις συσταθεί η ανεξάρτητη εποπτική αρχή, η οποία προβλέπεται στο άρθρο 286 παράγραφος 2 της συνθήκης. Η ανεξάρτητη εποπτική αρχή αντικαθιστά την κοινή εποπτική αρχή και ασκεί όλες τις αρμοδιότητες που της ανατίθενται δυνάμει της ιδρυτικής της πράξεως." Κατά τα οριζόμενα επομένως στο άρθρο 20 παρ. 3 του κανονισμού Eurodac, ο ΕΕΠΔ ευθύνεται για την εξέταση προβλημάτων εφαρμογής σχετικά με τη λειτουργία του Eurodac, την αντιμετώπιση ενδεχόμενων δυσκολιών που ανακύπτουν κατά τους ελέγχους από τις εθνικές εποπτικές αρχές και για την κατάρτιση συστάσεων σχετικά με την εξεύρεση κοινών λύσεων σε υπάρχοντα προβλήματα. Επίσης, δυνάμει του άρθρου 20 παρ. 4, ο ΕΕΠΔ υποστηρίζεται ενεργά από τις εθνικές εποπτικές αρχές. 2
Θέματα που εξετάστηκαν Η Ομάδα εξέτασε δύο βασικά θέματα: το δικαίωμα των αιτούντων άσυλο να ενημερώνονται και τις μεθόδους για την εκτίμηση της ηλικίας νεαρών αιτούντων άσυλο προκειμένου να καταχωρηθούν στο σύστημα. 1. Πληροφορίες προς υποκείμενα δεδομένων Η πρώτη συντονισμένη έκθεση επιθεώρησης υπεδείκνυε ως πιθανό λόγο για τον οποίο τα υποκείμενα δεδομένων δεν ασκούν συχνά το δικαίωμα πρόσβασης στο Eurodac το γεγονός ότι μάλλον αγνοούν τα δικαιώματά τους. Προτάθηκε ως εκ τούτου να εξετάσει η Συντονιστική Ομάδα τον τρόπο με τον οποίο παρέχεται ενημέρωση προς τους αιτούντες άσυλο ή τα πρόσωπα που καταχωρούνται άλλως πως στο Eurodac. Η Συντονιστική Ομάδα αποφάσισε να βασιστεί σε τρέχουσες πρακτικές του τομέα αυτού (ποιες γλώσσες χρησιμοποιούνται, αν μπορεί τρόπον τινά να μετρηθεί η επίπτωση των πληροφοριών ) και ενδεχομένως να εξετάσει τις επιπτώσεις της ποιότητας των παρεχομένων πληροφοριών και την άσκηση του δικαιώματος πρόσβασης. Σκοπός είναι επίσης να προσδιοριστούν και να ανταλλαγούν βέλτιστες πρακτικές σε αυτόν τον τομέα. 2. Εκτίμηση της ηλικίας νεαρών αιτούντων άσυλο Κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 4 του κανονισμού Eurodac, θα πρέπει να λαμβάνονται δακτυλικά αποτυπώματα από τα παιδιά ηλικίας 14 ετών και άνω. Ο προσδιορισμός της ηλικίας παιδιών που δεν διαθέτουν αξιόπιστα έγγραφα ταυτότητας είναι συχνά πρόβλημα, χρησιμοποιούνται δε διάφορες μέθοδοι για τον υπολογισμό της ηλικίας τους. Στην πράξη, ο προσδιορισμός της ηλικίας δεν είναι απλώς ζήτημα ποιότητας των δεδομένων και καταχώρησής τους στο Eurodac χρησιμεύει και για να προσδιοριστεί εάν ένας νεαρός αιτών άσυλο είναι ενήλιξ ή όχι, πράγμα που έχει αρκετά επακόλουθα για τη διεκπεραίωση της αίτησης ασύλου (οι ανήλικοι αιτούντες άσυλο έχουν δικαίωμα σε ένα σύνολο προστατευτικών μέτρων που δεν χορηγούνται σε ενήλικες). Σκοπός της αξιολόγησης αυτής ήταν να καταγραφούν οι ισχύουσες πρακτικές και/ή νομοθεσίες στο εθνικό επίπεδο, προκειμένου να αξιολογηθεί η συμμόρφωσή τους προς το ευρωπαϊκό νομοθετικό πλαίσιο όσον αφορά το Eurodac, επίσης δε να καθοριστεί κατά πόσον η περαιτέρω εναρμόνιση στο πλαίσιο αυτό είναι αναγκαία ή επιθυμητή. Μέθοδος επιθεώρησης Η Ομάδα εξεπόνησε εν πρώτοις ένα κοινό ερωτηματολόγιο για τα δύο θέματα προκειμένου να πάρει απαντήσεις σε σχετικά ενιαία μορφή. Η μέθοδος που θα χρησιμοποιείται για τη συγκέντρωση των απαντήσεων στο ερωτηματολόγιο αφέθηκε στη διακριτική ευχέρεια των ΑΠΔ. Μερικοί επέλεξαν επισκέψεις επί τόπου, ενώ άλλοι διάλεξαν εργασία γραφείου. Γενικά, αυτός ο συνδυασμός τυποποιημένου ερωτηματολογίου με ελεύθερη μεθοδολογία της επιθεώρησης έτυχε ευνοϊκής υποδοχής. Τα περισσότερα κράτη μέλη διαπίστωσαν ότι οι επιτόπιοι έλεγχοι είναι παραγωγικότεροι από την ανταλλαγή εγγράφου υλικού μεταξύ της οικείας υπηρεσίας και της υπηρεσίας Eurodac. 3
5. Πορίσματα και συστάσεις Βάσει των πορισμάτων της συντονισμένης επιθεώρησης, η Συντονιστική Ομάδα για την εποπτεία του Eurodac κατέληξε στα κατωτέρω συμπεράσματα: Πληροφόρηση των ατόμων που αφορούν τα δεδομένα Πορίσματα Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης δείχνουν ότι οι πληροφορίες που παρέχονται προς αιτούντες άσυλο σχετικά με τα δικαιώματά τους και τη χρησιμοποίηση των δεδομένων που τους αφορούν είναι μάλλον ελλιπείς, ιδίως στο θέμα των συνεπειών της λήψης δακτυλικών αποτυπωμάτων και του δικαιώματος πρόσβασης στα δεδομένα και διόρθωσής τους. Επίσης, οι παρεχόμενες πληροφορίες διαφέρουν πολύ από το ένα κράτος μέλος στο άλλο, παρατηρούνται δε μεγάλες διαφορές στις πρακτικές για αιτούντες άσυλο και μετανάστες - γενικά οι δεύτεροι ενημερώνονται λιγότερο και σε ορισμένες περιπτώσεις δεν ενημερώνονται καθόλου. Συστάσεις Τα κράτη μέλη θα πρέπει να βελτιώσουν την ποιότητα των πληροφοριών για την προστασία των δεδομένων που παρέχονται στα υποκείμενα των δεδομένων αυτών και που θα πρέπει να περιλαμβάνουν όλα τα στοιχεία που ορίζονται στο άρθρο 18 του κανονισμού Eurodac. Οι πληροφορίες που παρέχονται στο υποκείμενο των δεδομένων θα πρέπει να καλύπτουν τα δικαιώματά του για πρόσβαση και διόρθωση καθώς και τη διαδικασία ενάσκησης των δικαιωμάτων αυτών, επίσης δε πληροφορίες όσον αφορά τον ελεγκτή δεδομένων που θα ασχοληθεί κατά πρώτο λόγο με τις αιτήσεις πρόσβασης και διόρθωσης, αλλά και όσον αφορά την εθνική Αρχή Προστασίας Δεδομένων ως το όργανο το επιφορτισμένο να βοηθά το υποκείμενο των δεδομένων οσάκις καθίσταται απαραίτητο. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να μεριμνούν ώστε η πληροφόρηση να παρέχεται επί ίσης βάσεως σε αιτούντες άσυλο και παρανόμως διατελούντες αλλοδαπούς. Οι αρμόδιες για το άσυλο αρχές θα πρέπει να επανεξετάσουν τον τρόπο με τον οποίο παρέχουν πληροφορίες για την προστασία των δεδομένων, ούτως ώστε να είναι αρκετά σαφής και κατανοητός για τα υποκείμενα των δεδομένων. Θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στις πληροφορίες για την προστασία των δεδομένων, προκειμένου να καταστούν ευδιάκριτες και προσιτές. Τα κείμενα των πληροφοριών θα πρέπει να συντάσσονται σε σαφή, απλή και κατανοητή γλώσσα, λαμβανομένου υπ'όψη του μορφωτικού επιπέδου των υποκειμένων των δεδομένων, ούτως ώστε να αποφεύγεται η νομική ορολογία με την οποία δεν είναι εξοικειωμένα τα άτομα αυτά. Θα πρέπει πάντοτε να εξακριβώνεται αν το υποκείμενο των δεδομένων κατενόησε απολύτως τις πληροφορίες που του παρασχέθηκαν εγγράφως και προφορικώς. Το να ζητείται από το υποκείμενο η υπογραφή του ως βεβαίωση ότι κατανοεί τις πληροφορίες δεν συνιστά ικανοποιητική εγγύηση ότι κατανοεί ορθά τα δηλούμενα (δεδομένης επίσης της μειονεκτικής θέσης του αιτούντος). Τα κράτη μέλη θα πρέπει να προωθήσουν τη συνεργασία και την ανταλλαγή εμπειριών μεταξύ των αρμοδίων εθνικών αρχών, προτρέποντας μια ομάδα εργασίας να μελετήσει το θέμα και να εκπονήσει ενδεχομένως εναρμονισμένες πρακτικές. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να εκπονήσουν τυποποιημένο έγγραφο για το δικαίωμα 4
πληροφόρησης, στη σύνταξη του οποίου θα μπορούσε να συμβάλει με την πολύτιμη πείρα της η Συντονιστική Ομάδα. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να συμβάλει σε καλύτερη εναρμόνιση και συμμόρφωση με τον κανονισμό Eurodac. Επίσης, η λύση αυτή θα μπορούσε να έχει θετικές επιπτώσεις από την άποψη της μετάφρασης, διότι πολλές από τις γλώσσες που θα χρησιμοποιούνται είναι κοινές σε διάφορα κράτη μέλη. Οι ΑΠΔ θα πρέπει να εξετάσουν την ενδεχόμενη δημοσίευση οδηγού βέλτιστων πρακτικών στον ιστότοπό τους για τον τρόπο με τον οποίο μπορούν τα άτομα να ασκήσουν τα δικαιώματά τους. Οι ΑΠΔ θα πρέπει να παρακολουθήσουν την κατάσταση στο εθνικό επίπεδο και να δώσουν κατευθύνσεις για καλύτερη συμμόρφωση με τις νομικές υποχρεώσεις. Εκτίμηση της ηλικίας των αιτούντων άσυλο Πορίσματα Η αξιολόγηση των απαντήσεων στο ερωτηματολόγιο έδειξε ότι οι μέθοδοι προσδιορισμού της ηλικίας των αιτούντων άσυλο (είτε στο πλαίσιο του Eurodac είτε στο ευρύτερο πλαίσιο της διαδικασίας ασύλου) αποτελούν θέμα συζήτησης σε πολλά κράτη μέλη, κυρίως για το αν είναι αξιόπιστες ή δεοντολογικά αποδεκτές. Επίσης, η απουσία εναρμόνισης των συστημάτων που χρησιμοποιούν τα κράτη μέλη για να υπολογίσουν την ηλικία των νεαρών αιτούντων άσυλο οδηγεί και αυτή σε πολυποίκιλα αποτελέσματα, πράγμα που έχει προφανείς συνέπειες από άποψη αμερόληπτης μεταχείρισης των ενδιαφερομένων. Συστάσεις Τα κράτη μέλη θα πρέπει να μεριμνήσουν ώστε οι μέθοδοι εκτίμησης της ηλικίας των αιτούντων άσυλο και η όλη διαδικασία που περιβάλλει τις δοκιμασίες να περιγράφονται σε κείμενο σαφές και κατανοητό από το κοινό. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να μεριμνήσουν ώστε να μην υποτιμάται στην διαδικασία αυτή η δήλωση των αιτούντων άσυλο για την ηλικία τους, οι δε δηλώσεις να προσλαμβάνουν τη δέουσα νομική μορφή και αξία, όπως οι δηλώσεις με βάση τα αποτελέσματα των ιατρικών εξετάσεων. Στο επιχείρημα βάσει του οποίου οι δηλώσεις των αιτούντων άσυλο ενδέχεται να είναι εσφαλμένες ή και αναληθείς θα πρέπει να αντιπαραταχθεί η διαπίστωση ότι και οι ιατρικές εξετάσεις καθαυτές μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε ανακριβή ή αποτελέσματα ή πλάνες. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να ορίσουν ρητά ότι η άρνηση ενός αιτούντος άσυλο να υποβληθεί σε ιατρική εξέταση δεν μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες για το άτομό του 4. Ο αιτών άσυλο θα πρέπει να έχει το δικαίωμα να ζητήσει δεύτερη γνώμη όσον αφορά τα ιατρικά αποτελέσματα και τα συμπεράσματα που συνάγονται από αυτά δίχως να επιβαρυνθεί με περαιτέρω δαπάνες. Όταν λαμβάνουν αποφάσεις που επηρεάζουν το νομικό καθεστώς του αιτούντος άσυλο, οι αρμόδιες για το άσυλο αρχές οφείλουν να λαμβάνουν υπ'όψη το περιθώριο λάθους που προκύπτει από ορισμένες ιατρικές εξετάσεις. Πιο συγκεκριμένα, όταν το αποτέλεσμα παρουσιάζει περιθώριο σφάλματος, η προτεραιότητα θα πρέπει να δοθεί σε άλλα αποδεικτικά στοιχεία όπως οι δηλώσεις του αιτούντος άσυλο. Η Επιτροπή θα πρέπει να προβεί σε συνολική αξιολόγηση της αξιοπιστίας των διαφόρων μεθόδων που χρησιμοποιούν τα κράτη μέλη για να προσδιορίσουν την 4 Όπως συμβαίνει με την οδηγία 2005/85 ΕΚ. 5
ηλικία, ούτως ώστε να εξασφαλιστεί μεγαλύτερη εναρμόνιση από την άποψη αυτή. Στην αξιολόγηση που ζητά η Συντονιστική Ομάδα για την αξιοπιστία των τεχνικών αυτών θα πρέπει επίσης να συνεκτιμηθούν οι ιατρικές και δεοντολογικές πτυχές. Η αξιολόγηση αυτή θα πρέπει να πραγματεύεται τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται για να εκτιμηθεί η ηλικία των νεαρών αιτούντων άσυλο τόσο στο πλαίσιο του Eurodac ότι και στο πλαίσιο της εξέτασης των αιτήσεων νεαρών αιτούντων άσυλο. Για τον προσδιορισμό του ορίου ηλικίας προκειμένου για δακτυλικά αποτυπώματα Eurodac δεν θα πρέπει να πραγματοποιούνται ιατρικές εξετάσεις που θεωρούνται επεμβατικές βάσει της σύστασης που προηγήθηκε. Εάν και εφ'όσον χρειάζονται θα πρέπει να προσδιορίζουν αποκλειστικά και μόνο αν ο αιτών είναι ηλικίας κάτω ή άνω των 18. Ο κανονισμός Eurodac που τελεί υπό αναθεώρηση θα πρέπει να τροποποιηθεί για να επιβάλλει τη λήψη δακτυλικών αποτυπωμάτων μόνο από αιτούντες άσυλο 18 ετών και άνω. 6