ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΝΕΑΣ ΚΥΔΩΝΙΑΣ ΔΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ ΚΑΙ ΚΑΣΤΡΙΝΑΚΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΤΜΗΜΑ:Α2 ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΓΙΑΝΝΑΡΑΚΗ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΟΙ ΓΝΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ» Χανιά, 2009

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Τα πρώτα έξι στοιχεία της έρευνας 3 ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ 6 Εισαγωγή.7 Βιοτεχνολογικές εφαρμογές της γενετικής μηχανικής στα τρόφιμα και στα ζώα...8 Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα και συστατικά..2 Πώς μπορούμε να αναγνωρίσουμε τα μεταλλαγμένα τρόφιμα..3 Θέσεις των υπερμάχων-υποστηρικτών...4 Θέσεις των επικριτών πολέμιων...2 Η οργάνωση που αντιτίθεται στα μεταλλαγμένα...28 Προβληματισμοί..30 ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ... 32 Γραφήματα...33 Τα τελευταία έξι στοιχεία της έρευνας.43 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ..48 Ερωτηματολόγιο...49 2

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΕΞΙ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΜΟΥ ΤΙΤΛΟΣ: «Οι γνώσεις και οι απόψεις των νέων για τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα» ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ: Το ζήτημα των γενετικά τροποποιημένων προϊόντων, απασχολεί ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού του πλανήτη μας εδώ και αρκετά χρόνια. Στην Ελλάδα συνηθίζεται να λέγονται εν συντομία «μεταλλαγμένα», όρος που εκφράζει την επιστημονική αβεβαιότητα και τους άγνωστους κινδύνους στους οποίους μας εκθέτουν αυτά τα προϊόντα. Από την άλλη, ομάδες βιολόγων υποστηρίζουν την ωφελιμότητα και την μη επικινδυνότητά τους. Η κατανάλωσή των γενετικά τροποποιημένων προϊόντων, αφορά άμεσα την υγεία μας, αφού τα καταναλώνουμε, αφορά το περιβάλλον, είναι πιθανή η μελλοντική τους εξέλιξη, καθώς και η διατάραξη της ισορροπίας του οικοσυστήματος. Αυτοί οι λόγοι και οι διαφορετικές απόψεις βιολόγων και οικολόγων, μας ώθησαν να κάνουμε αυτήν την εργασία με θέμα τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα. Θα προσπαθήσουμε να μάθουμε ποιες είναι οι στάσεις και οι απόψεις των νέων για τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα και αν διαθέτουν τις απαραίτητες γνώσεις. 3

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΣΚΟΠΟΥ ΠΟΥ ΕΞΥΠΗΡΕΤΕΙ Η ΕΡΕΥΝΑ ΜΑΣ: Βασικός σκοπός της έρευνάς μας είναι η συλλογή στοιχείων που αφορούν τις γνώσεις που έχουν οι νέοι ηλικίας 5-8 για τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα, καθώς και η διερεύνηση των απόψεων και των στάσεων τους απέναντι σ αυτά. Με την έρευνα μας θα προσπαθήσουμε να διερευνήσουμε: Αν γνωρίζουν τη σημασία του όρου «μεταλλαγμένα» Αν γνωρίζουν τις απόψεις βιολόγων Αν γνωρίζουν τις απόψεις οικολόγων Αν γνωρίζουν μεταλλαγμένα προϊόντα Αν γνωρίζουν τρόφιμα που έχουν μεταλλαγμένα συστατικά Αν γνωρίζουν πως αναγνωρίζουμε τα μεταλλαγμένα τρόφιμα Ποια είναι η άποψή τους για την επίδραση τους στο οικοσύστημα Αν θα κατανάλωναν ή όχι μεταλλαγμένα τρόφιμα Αν πιστεύουν ότι πρέπει να είναι περισσότερο ενημερωμένοι για το θέμα ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ: Μετά την έρευνα, θα προσπαθήσουμε να αξιοποιήσουμε τα αποτελέσματά της, με σκοπό τη σωστότερη ενημέρωση των νέων για το θέμα μας. Αυτόματα οι νέοι αλλά και το ευρύτερο τους περιβάλλον, θα προβληματιστούν για την επικινδυνότητα και την εξέλιξη των γενετικά τροποποιημένων προϊόντων και κατά συνέπεια, τη χρήση τους. Έμμεσα, θα ευαισθητοποιηθούν για το μέλλον του πλανήτη (δηλαδή των απογόνων μας). ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΘΕΣΗΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΜΑΣ: Από την έρευνά μας υποθέτουμε ότι: Οι μισοί νέοι δεν θα διαθέτουν τις απαραίτητες γνώσεις 4

Ελάχιστοι θα γνωρίζουν αν έχουν καταναλώσει γενετικά τροποποιημένα προϊόντα Οι περισσότεροι θα τα θεωρούν επικίνδυνα για την υγεία μας Οι περισσότεροι θα έχουν την άποψη ότι δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται Οι μισοί θα θεωρούν ότι μπορεί να διαταραχθεί η ισορροπία του οικοσυστήματος μας Οι περισσότεροι δεν θα καταναλώνουν μεταλλαγμένα Οι περισσότεροι θα θεωρούν αναγκαία τη σήμανση ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΠΟΥ ΘΕΩΡΟΥΜΕ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ ΜΑΣ: ΟΤΙ ΔΕΝ Οι παράμετροι που θεωρούμε ότι δεν επηρεάζουν την έρευνά μας είναι οι εξής: Οικονομική κατάσταση των νέων Οικογενειακή κατάσταση των νέων Μορφωτικό επίπεδο γονέων 5

6

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα τελευταία εκατό χρόνια αναγνωρίζονται από πολλούς ως µία περίοδος συνεχών εξελίξεων και έντονων κοινωνικών μεταβολών. Διάφορες ονομασίες πήρε ο 20ος αιώνας. Χαρακτηρίστηκε ως αιώνας «βιομηχανικός», «των ηλεκτρονικών υπολογιστών» ή της ιατρικής. Ο 2 ος αιώνας είναι σίγουρα ο αιώνας της γενετικής και της βιοτεχνολογίας. Ο πληθυσμός της γης ξεπερνά τα έξι δισεκατομμύρια και το πρόβλημα της διατροφής γίνεται όλο και περισσότερο έντονο. Έπρεπε να βρεθεί µία διέξοδος και αυτή δεν ήταν άλλη από την περαιτέρω επέμβαση στη φύση και στον γενετικό κώδικα των τροφών. Η γενετική παρουσιάζεται ως «μαγική» λύση επιτρέποντας µας να αποδώσουμε στα τρόφιμα ιδιότητες που μέχρι τώρα δεν είχαν, να τα κάνουμε πιο ανθεκτικά ή και πιο εμφανίσιμα. Είναι όμως όντως η μετάλλαξη πανάκεια; Μήπως τα προβλήματα θα συνεχίσουν να αναπαράγονται; Μήπως πρόκειται απλώς για ένα λάθος του ανθρώπου που δείχνει να θεωρεί τον εαυτό του έναν μικρό θεό; Τι είναι οι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί. Η βιοτεχνολογία των τροφίμων ορίζεται ως η εφαρμογή βιολογικών τεχνικών σε φυτά, ζώα και μικροοργανισμούς µε σκοπό την βελτίωση των ιδιοτήτων, την αύξηση της παραγωγής, την αντοχή σε ορισμένα χημικά, την διευκόλυνση της επεξεργασίας της εκάστοτε «πρώτης ύλης», την ασφάλεια και την μείωση του κόστους παραγωγής. Η πιο σύγχρονη εφαρμογή της τεχνικής αυτής είναι η γενετική μετάλλαξη (GM.Genetic Modification). Ο γενικός όρος «Γενετικά Τροποποιημένοι Οργανισμοί» ή ΓΤΟ (GMOs Genetically Modified Organisms) χρησιμοποιείται συχνά για να περιγράψει φυτά, ζώα και μικροοργανισμούς που υπέστησαν εισαγωγή γενετικού κώδικα (DNA) µε μεθόδους διάφορες της κλασικής γονιμοποίησης. Η μετάλλαξη είναι μια διαδικασία κατά την οποία το γενετικό υλικό ενός ζωντανού οργανισμού υφίσταται κάποιες τυχαίες αλλαγές. Οι τυχαίες αυτές αλλαγές μπορεί να συμβούν είτε με φυσικό τρόπο λόγω εξελικτικών φυσικών διαδικασιών είτε λόγω ανθρωπογενών αιτιών όπως οι τεχνητές ακτινοβολίες. Οι γενετικά μεταλλαγμένοι οργανισμοί ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία, δηλαδή είναι ζωντανοί οργανισμοί (φυτά, ζώα ή μικροοργανισμοί) των οποίων το γενετικό υλικό έχει υποστεί ανθρώπινη επέμβαση με σκοπό οι οργανισμοί αυτοί να αναπτύξουν ένα νέο χαρακτηριστικό. Οι οργανισμοί αυτοί δημιουργούνται τεχνητά με την προσθήκη ή την αφαίρεση γονιδίων που προέρχονται από οργανισμούς που μπορεί να ανήκουν σε εντελώς διαφορετικά είδη. Οι επιστήμονες έχουν πλέον τη δυνατότητα να πάρουν γονίδια από ζώα και να τα μεταφέρουν σε φυτά, γονίδια από μικρόβια και να τα προσθέσουν στο 7

καλαμπόκι, γονίδια από τον άνθρωπο και να τα προσθέσουν σε μικρόβια και ότι άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς. Ο νέος οργανισμός που θα προέλθει με αυτόν τον τρόπο είναι ένας τροποποιημένος οργανισμός που δε θα προέκυπτε ποτέ από φυσικές διαδικασίες. Το νέο γονίδιο προσδίδει ένα νέο χαρακτηριστικό στον οργανισμό, είναι πλέον παρόν σε κάθε κύτταρο του ΓΤΟ και, συνεπώς μεταβιβάζεται στους απογόνους του. Συνδυασμοί-σοκ Άπειροι συνδυασμοί γονιδίων δοκιμάζονται σε διάφορα εργαστήρια. Ανθρώπινα γονίδια έχουν εισαχθεί σε λουλούδια, πατάτες, καπνό και ντομάτα. Γονίδια από βακτήρια έχουν εισαχθεί σε ντομάτα, καλαμπόκι, πατάτες και σόγια. Γονίδια από ιούς έχουν εισαχθεί σε αγγούρια, πεπόνια, πατάτες και ντομάτες. Γονίδια κοτόπουλου έχουν εισαχθεί σε πατάτα. Γονίδια ανθρώπου και βατράχου έχουν εισαχθεί σε ψάρι του γλυκού νερού. Γονίδια σκώρου έχουν εισαχθεί σε πατάτα. Γονίδια ανθρώπου και ποντικού έχουν εισαχθεί σε πέστροφα. Γονίδια γλώσσας του Βόρειου Ατλαντικού έχουν εισαχθεί σε ντομάτες και φράουλες. Γονίδια από χάμστερ και πυγολαμπίδα έχουν εισαχθεί σε καπνό. Οι ΓΤΟ είναι πια γεγονός. Βιοτεχνολογικές εφαρμογές της γενετικής μηχανικής στα τρόφιμα και στα ζώα. Οι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί μπορεί να είναι ιοί, βακτήρια, μύκητες, φύκια, φυτά, ζώα. Η δημιουργία τους αποβλέπει στην αντιμετώπιση προβλημάτων που παρουσιάζονται στην ιατρική, στη βιομηχανία, στη γεωργία και στο φυσικό περιβάλλον. Στη βιομηχανία οι ΓΤΟ καλούνται να διαδραματίσουν ένα σοβαρό ρόλο στη διατροφή του ανθρώπινου γένους. Η συμβατική γεωργία, που διακατέχεται από το φόβο της αδυναμίας διατροφής του ανθρώπου, πιστεύει πως οι ΓΤΟ θα λύσουν το πρόβλημα της αύξησης της παραγωγής, της βελτίωσης της ποιότητας των παραγόμενων γεωργικών προϊόντων διατροφής, της μείωσης των εισροών, της προστασίας του περιβάλλοντος και της διασφάλισης της υγείας του ανθρώπου. Ανάλογη είναι και η ελπίδα της βιομηχανίας των τροφίμων, η οποία με τους ΓΤΟ είναι σε θέση να παράγει ειδικά ένζυμα και πρωτεΐνες, διορθωτικά γεύσης και οσμής, σταθεροποιητικά της δομής των τροφίμων και νέα προϊόντα με εκ των προτέρων επιθυμητές ιδιότητες. Τα πεδία που διανοίγονται στην προσπάθεια αυτή είναι ασύλληπτης διάστασης. Οι ΓΤΟ μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην: 8

Παραγωγή φυτοπροστατευτικών προϊόντων λιγότερο τοξικών, με ιοκτόνες, μυκητοκτόνες και εντομοκτόνες ιδιότητες. Παραγωγή ρυθμιστικών για την ανάπτυξη των φυτών. Καλύτερη δέσμευση του ατμοσφαιρικού αζώτου από τα φυτά. Απομάκρυνση των μετάλλων από τα νερά.. Ενίσχυση της επιθυμητής οσμής στα τρόφιμα και τα ποτά. Βελτίωση της ποιότητας του προζυμιού στο ψωμί. Βελτίωση της δομής των τροφίμων. Παραγωγή νέων τροφίμων με συγκεκριμένη ποιότητα, γεύση και άρωμα. Παραγωγή από γενετικά τροποποιημένους μύκητες και βακτήρια τροφίμων πλούσιων σε πρωτεΐνες, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους χορτοφάγους στη θέση του κρέατος. Βελτίωση και απλοποίηση της οινοποίησης με τη δημιουργία ενός ΓΤ μικροοργανισμού που ταυτόχρονα θα προκαλεί την αλκοολική και την μαλολακτική ζύμωση. Παραγωγή αλκοόλης, ζάχαρης και συμπληρωματικών ειδών διατροφής από τα υπολείμματα τροφών και ανάλογων βιομηχανικών και γεωργικών αποβλήτων. Παραγωγή ουσιών αδυνατίσματος, οργανικών οξέων και βιταμινών χρησιμοποιούμενων για την παρασκευή τροφίμων. Μεταβολή στη σύνθεση των τροφίμων για να παραχθούν προϊόντα ειδικών απαιτήσεων. Είναι έτοιμη για καλλιέργεια πατάτα με πολύ υψηλή περιεκτικότητα αμύλου και με λιγότερη περιεκτικότητα σε νερό. Θα δώσει τη δυνατότητα να παρασκευάζεται πουρές σε τεμάχια και πατάτες τηγανητές λιγότερο λιπαρές. Μεταβολή στη γεύση. Μπορεί να βελτιωθεί η γλυκιά γεύση με το γονίδιο της Μπραζεΐνης που είναι 00 φορές πιο γλυκιά από τη ζάχαρη, αλλά στερείται θερμίδων. Καθυστέρηση της ωρίμανσης σε ορισμένα φρούτα, για να έχουμε μεγαλύτερη ένταση στο άρωμά τους. Παραγωγή τροφίμων-ιατρικών φαρμάκων. Ετοιμάζεται πατάτα πλούσια σε λυκοπένιο, συστατικό που είναι γνωστό για τις αντικαρκινικές του ιδιότητες. Επίσης πατάτες που δρουν προληπτικά ενάντια στην ηπατίτιδα, μπανάνες που εμβολιάζουν αυτούς που τις τρώνε ενάντια στην χολέρα και κολοκύθι που προλαμβάνει την τερηδόνα των δοντιών. Εφαρμογές όμως της γενετικής τροποποίησης βρίσκουμε και στα βρώσιμα ζώα με αποτέλεσμα να έχουμε παραγωγή πουλερικών που παρουσιάζουν ανοσία σε θανατηφόρους ιούς, αυξημένη παραγωγή γάλακτος μέσω της χρήσης βοείας ανασυνδυασμένης αυξητικής ορμόνης καθώς και διαγονιδιακούς σολομούς που αποκτούν το επιθυμητό μέγεθος σε ένα χρόνο, τη στιγμή που οι καλλιεργούμενοι χρειάζονται τρία χρόνια. 9

Καλλιέργειες γενετικά τροποποιημένων φυτών Το 996 ξεκίνησαν μαζικές καλλιέργειες μεταλλαγμένων φυτών, κυρίως της σόγιας, του καλαμποκιού, της ελαιοκράμβης (φυτό που χρησιμοποιείται στην παραγωγή ραφινέλαιων) και του βαμβακιού, σε ΗΠΑ, Καναδά και Αργεντινή. Το 998 τα διαγονιδιακά φυτά καταλάμβαναν μια έκταση που έφτανε στα 292,2εκατ. στρέμματα. Εκτιμάται πως το 200 η έκταση αυτή ανήλθε στα 600 εκατ. στρέμματα. Το 8% της καλλιεργούμενης έκτασης βρίσκεται στη Β. Αμερική. Στην Ασία, στη Λατινική Αμερική και στην Ευρώπη τα ποσοστά είναι 0%, 8% και % αντίστοιχα. Στις ΗΠΑ το 50% της καλλιεργούμενης με καλαμπόκι έκτασης καλύπτεται με διαγονιδιακά υβρίδια. Το 998 στις ΗΠΑ πραγματοποιήθηκε το 74% των μεταλλαγμένων καλλιεργειών παγκοσμίως, στην Αργεντινή το 5% και στον Καναδά το 0%. Η Αυστραλία, το Μεξικό, η Ισπανία, η Γαλλία, η Ν. Αφρική μοιράζονται το υπόλοιπο μικρό ποσοστό. Επίσης σε μικρή έκταση καλλιεργούνται γενετικά τροποποιημένη ντομάτα και βαμβάκι στο Μεξικό, πατάτα στην Ουκρανία και τη Γεωργία, πατάτα, καλαμπόκι, καπνός και βαμβάκι στην Κίνα και βαμβάκι στην Αυστραλία. Το 998 η σόγια κατείχε το 46% της καλλιεργούμενης έκτασης παγκοσμίως, το καλαμπόκι το 30%, το βαμβάκι το 3& και η ελαιοκράμβη το 9%. 0

Τι είναι η μεταλλαγμένη σόγια; Η γενετική τροποποίηση της σόγιας συνίσταται στην ενσωμάτωση στο DNA του φυτού της σόγιας ενός γονιδίου από ένα μικρόβιο, έτσι ώστε τα φυτά σόγιας να μην προσβάλλονται από το ζιζανιοκτόνο glyphosate (με το εμπορικό όνομα Roundup). Με τον τρόπο αυτό μπορούν οι παραγωγοί να ψεκάζουν με το ζιζανιοκτόνο αυτό όλο το χωράφι τους και να εξολοθρεύονται όλα τα ζιζάνια, αφήνοντας άθικτα τα φυτά της σόγιας, επειδή όπως είπαμε η μεταλλαγμένη σόγια έχει αποκτήσει ανθεκτικότητα στο συγκεκριμένο ζιζανιοκτόνο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να έχουν λιγότερα καλλιεργητικά έξοδα οι παραγωγοί και κατά συνέπεια να υπάρχει μείωση του κόστους παραγωγής. Είναι ενδιαφέρον να αναφερθεί ότι η εταιρεία που κατασκεύασε την τροποποιημένη αυτή σόγια είναι η ίδια εταιρεία που παράγει και διαθέτει το ζιζανιοκτόνο (Monsanto). Στην όλη διαδικασία θα είχαμε να παρατηρήσουμε τα εξής:. Η γνώση από τους παραγωγούς ότι μπορούν να ψεκάζουν το χωράφι τους με ζιζανιοκτόνα χωρίς κίνδυνο για τα καλλιεργούμενα φυτά, έχει ως αποτέλεσμα

την αύξηση της κατανάλωσης των ζιζανιοκτόνων, με αποτέλεσμα να έχουν λιγότερες αποδόσεις ανά στρέμμα. 2. Ο καθολικός ψεκασμός των αγροτικών εκτάσεων θα προσβάλλει εξίσου, τόσο τα ζιζάνια, όσο τα υπόλοιπα φυτά του αγρού, με καταστρεπτικές συνέπειες στα έντομα, στα πουλιά ή τα ζώα που η διατροφή τους εξαρτάται από τα φυτά αυτά. 3. Η μεταφορά γονιδίων από τα μεταλλαγμένα φυτά σε συγγενικά είδη της γύρω περιοχής, μπορεί να έχει απρόσμενες συνέπειες, όπως να μετατρέψει κάποια ζιζάνια σε «υπερζιζάνια», με τρομακτικές δυσκολίες στην καταπολέμηση τους. Μελέτες έχουν δείξει ότι τέτοιες τυχαίες μεταφορές γενετικού υλικού έχουν συμβεί ανάμεσα σε δημητριακά και άγρια συγγενικά τους είδη. Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα και συστατικά Η σόγια και δύο ποικιλίες καλαμποκιού είναι γενετικά τροποποιημένα προϊόντα που έχουν πάρει έγκριση για κυκλοφορία στην ευρωπαϊκή αγορά. Η σόγια μόνο για εισαγωγή, το καλαμπόκι για εισαγωγή και καλλιέργεια. Τα δύο αυτά προϊόντα χρησιμοποιούνται κυρίως στην κτηνοτροφία ως ζωοτροφές. Το 80% των εισαγωγών τους καταλήγει σε ζωοτροφές και το 20% χρησιμοποιείται από τη βιομηχανία τροφίμων στην παραγωγή τυποποιημένων προϊόντων. Η σόγια και το καλαμπόκι προσφέρουν πλήθος παραγώγων, τα οποία τα βρίσκουμε σε πάνω από το 70% των τυποποιημένων προϊόντων. Τα παράγωγα της μεταλλαγμένης σόγιας μεταξύ άλλων, βρίσκονται σε: Αλλαντικά: Πρωτεΐνες σόγιας Ζαχαρωτά-Γλυκά: Αλεύρι σόγιας, σογιέλαιο, λεκιθίνη (Ε322) Κονσέρβες ψαριού: σογιέλαιο Μπισκότα: Σογιέλαιο, αλεύρι σόγιας, λεκιθίνη (Ε322) Παιδικές τροφές: Πρωτεΐνες σόγια, σογιέλαιο, μαλτοδεξτρίνη Στιγμιαίος καφές: Λεκιθίνη (Ε322) Ψωμί: Αλεύρι σόγιας, πρωτεΐνες σόγιας, λεκιθίνη, μονοδιγλυκερίδια Τα παράγωγα του μεταλλαγμένου καλαμποκιού, μεταξύ άλλων, βρίσκονται σε: Δημητριακά: Καλαμποκάλευρο, σιμιγδάλι καλαμποκιού, άμυλο και νιφάδες καλαμποκιού. Μαγιονέζες: Καλαμποκέλαιο.. Παιδικές τροφές: Καλαμποκέλαιο, σιμιγδάλι καλαμποκιού. Φυτικά έλαια: Καλαμποκέλαιο. 2

Πώς μπορούμε να αναγνωρίσουμε τα μεταλλαγμένα τρόφιμα; Από τις 8 Απριλίου του 2004, οι παραγωγοί τροφίμων είναι υποχρεωμένοι να αναγράφουν στον κατάλογο συστατικών των προϊόντων τους αν περιέχουν ή προέρχονται από μεταλλαγμένους οργανισμούς. Όλα τα προϊόντα τροφίμων και ζωοτροφών που περιέχουν ή προέρχονται από μεταλλαγμένους οργανισμούς, ακόμα κι αν αυτοί δεν ανιχνεύονται στο τελικό προϊόν, όπως π.χ. στα φυτικά έλαια, θα πρέπει να σημαίνονται. Δηλαδή, στις ετικέτες των τυποποιημένων τροφίμων πρέπει να αναγράφεται ότι αυτό το προϊόν περιέχει ή προέχεται από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς ή αυτό το προϊόν παράγεται από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς. Δίνεται λοιπόν στους καταναλωτές ένα σημαντικό εργαλείο διαμαρτυρίας κατά των μεταλλαγμένων συστατικών, ενώ ταυτόχρονα αποτρέπονται οι βιομηχανίες τροφίμων που σκόπευαν να κάνουν χρήση μεταλλαγμένων συστατικών. Εκτός σήμανσης παραμένουν τα προϊόντα ζωικής προέλευσης (γάλα, αβγά, κρέας κ.λπ.) που προέρχονται από ζώα που ετράφηκαν με μεταλλαγμένες ζωοτροφές, κάτι για το οποίο έδωσε δυναμική μάχη η βιομηχανία των μεταλλαγμένων και τελικά το κέρδισε. Αυτό το τεράστιο κενό στη νομοθεσία σήμανσης επιτρέπει την εισαγωγή χιλιάδων τόνων μεταλλαγμένης σόγιας και καλαμποκιού στην ΕΕ και στερεί σημαντική πληροφορία από τους Ευρωπαίους καταναλωτές. Η παράλειψη αυτή ώθησε την Greenpeace να ξεκινήσει τη συλλογή ενός εκατομμυρίου υπογραφών στην ΕΕ με στόχο να θέσει ξανά το ζήτημα προς τους νομοθέτες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Επιπλέον, σημαντική παραφωνία των κανόνων σήμανσης αποτελεί το όριο σήμανσης 0,9%. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, επιτρέπεται η «τυχαία ή τεχνικά αναπόφευκτη» παρουσία μεταλλαγμένου οργανισμού σε προϊόντα ή σε κάθε συστατικό προϊόντων σε ποσοστό 0,9% (ανώτατο όριο ανίχνευσης), αντί του % που προέβλεπε η προηγούμενη νομοθεσία. Αυτό το όριο αφορά το κάθε συστατικό ενός προϊόντος για παράδειγμα, αν μια σοκολάτα περιέχει στα συστατικά της λεκιθίνη σε ποσοστό 0,5%, και αυτή η λεκιθίνη είναι μεταλλαγμένη σε ποσοστό 0,9%, το συστατικό αυτό επηρεάζει τη σήμανση όλου του προϊόντος. Στην Ελλάδα, μέχρι στιγμής δεν έχουν εντοπιστεί προϊόντα με σήμανση. Αυτό επιβεβαιώνει ότι εφαρμόζεται η πολιτική των περισσότερων βιομηχανιών τροφίμων να αποφεύγουν τα μεταλλαγμένα. Σύμφωνα με τις τελευταίες έρευνες της Greenpeace, οι βιομηχανίες τροφίμων αποφεύγουν τη χρήση μεταλλαγμένων συστατικών στα τυποποιημένα τρόφιμα. Οι λόγοι είναι δύο: η μεγάλη αντίδραση των καταναλωτών και η υποχρεωτική σήμανση. Τα μεταλλαγμένα όμως εξακολουθούν να εισάγονται στη χώρα μας κυρίως για τη χρήση ζωοτροφών με βασικό προϊόν τη σόγια. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης το 2005 δεν εισήχθη μεταλλαγμένο καλαμπόκι ενώ η μη μεταλλαγμένη σόγια έφτασε περίπου σε ποσοστό 55% επί του συνόλου των εισαγωγών σόγιας. 3

4

Θέσεις των υπέρμαχων -υποστηρικτών Γιατί δημιουργήθηκαν οι ΓΤΟ; Η εμφάνιση των ΓΤΟ δημιουργεί τεράστιες προοπτικές σε πολλούς τομείς και ιδιαίτερα για τις αναπτυσσόμενες χώρες. )Αύξηση της φυτικής παραγωγής για να θρέψουμε τον πληθυσμό Ο υποσιτισμός πλήττει σήμερα δύο δις άτομα. Υπολογίστηκε ότι το 2050 ο παγκόσμιος πληθυσμός θα έχει διπλασιαστεί και ότι το 97% αυτής της δημογραφικής αύξησης θα αφορά τις χώρες του νότου. Όμως, η χαμηλή παραγωγικότητα της γεωργίας αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα αίτια της φτώχειας, της διατροφικής ανασφάλειας και του υποσιτισμού. Οι ΓΤΟ προσφέρουν τη δυνατότητα βελτίωσης των συνθηκών καλλιέργειας. Για ορισμένα είδη που καλλιεργούνται σε μεγάλη κλίμακα έχει ήδη επιτευχθεί προ πολλού η ανθεκτικότητα στα ζιζανιοκτόνα και στα έντομα. Σήμερα, μια από τις σημαντικότερες προκλήσεις συνίσταται στην καταπολέμηση των παθογόνων φορέων (ιών κ.λπ.) οι οποίοι, παρά τα φυτοφάρμακα, μειώνουν σημαντικά τις αποδόσεις των καλλιεργειών. Οι ερευνητές μελετούν επίσης τους μηχανισμούς προσαρμογής των φυτών στις πιέσεις του περιβάλλοντος: περιορισμένοι υδάτινοι πόροι, ξηρασία, παγετός Η σταδιακή αλατοποίηση των εδαφών που προκαλείται από την άρδευση απειλεί το 23% των καλλιεργούμενων γαιών. Η παραγωγή φυτικών ανθεκτικών σε αυτές τις εχθρικές συνθήκες θα μπορούσε ν αποτελέσει μια σημαντική πρόοδο. 2)Βελτίωση της ποιότητας των τροφίμων Οι τεχνικές παραγωγής ΓΤΟ μας προσφέρουν τη δυνατότητα να αυξήσουμε τις θρεπτικές ιδιότητες των φυτών (π.χ. την αναλογία των ευεργετικών για την υγεία ακόρεστων λιπαρών οξέων στα φυτά από τα οποία παράγουμε λάδι). Εργάζονται σε πατάτες των οποίων η περιεκτικότητα σε άμυλο τους επιτρέπει να απορροφούν λιγότερες λιπαρές ουσίες, σε καφεόδεντρα με χαμηλή περιεκτικότητα σε καφεΐνη. Επιχειρείται επίσης ο εμπλουτισμός διάφορων φυτών με βιταμίνες, αντιοξειδωτικά και ιχνοστοιχεία. 5

3)Τα φυτά, πηγές φαρμάκων Το ένα τέταρτο των φαρμάκων έχει φυτική προέλευση: διάφορες βιταμίνες, αναλγητικά όπως η ασπιρίνη και η μορφίνη Οι φυτικές βιοτεχνίες επιτρέπουν την τροποποίηση των φυτών για να παρασκευαστούν θεραπευτικές ουσίες: εμβόλια, αντισώματα, αυξητικοί παράγοντες, αντιπηκτικά, αιμοσφαιρίνη Για παράδειγμα, οι τεχνικές της διαγένεσης επέτρεψαν τη δημιουργία μιας ποικιλίας καπνού που παράγεται το τοξόλ, φάρμακο που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία ορισμένων όγκων στον άνθρωπο. 4)Ωραιότερα, για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα Η διαγένεση μπορεί να επιφέρει ανθεκτικότητα στη φθορά των κυτταρικών τοιχωμάτων, στην οποία οφείλεται το παραγίνωμα των φρούτων. Κατά τον ίδιο τρόπο, παρεμβαίνει στη διαδικασία της ωρίμανσης. Μια πιο αργή ωρίμανση επιτρέπει την όψιμη συγκομιδή που αυξάνει τις γευστικές και θρεπτικές ιδιότητες των φρούτων που έχουν επωφεληθεί από την παρατεταμένη έκθεση στον ήλιο. Επιπλέον, οι πιο σφιχτές τομάτες και πεπόνια αντέχουν καλύτερα στη μεταφορά και διατηρούν περισσότερο την ωραία εμφάνισή τους στους πάγκους των αγορών. 5)Βελτιωμένη αποδοτικότητα των χωραφιών µε μικρότερη χρήση αγροχημικών. 6) Μεγαλύτερη θρεπτική αξία και δυνατότητα καταπολέμησης αλλεργιών. Επιπλέον θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν ασθένειες που προέρχονται από έλλειψη ουσιών όπως για παράδειγμα διάφορες αβιταμινώσεις. 7)Καλύτερα χαρακτηριστικά για ευκολότερη επεξεργασία, ώστε να φτάνουν στον καταναλωτή πιο φτηνά προϊόντα. 6

Ποιοι είναι οι κίνδυνοι των ΓΤΟ; Οι ΓΤΟ προκαλούν μεγάλη δυσπιστία. Μακροπρόθεσμα, μόνο η επιστημονική αξιολόγηση των κινδύνων θα κατορθώσει να διαλύσει τους δικαιολογημένους φόβους των καταναλωτών. )Η μεταφορά γονιδίων, μια εφεύρεση της φύσης Οι ΓΤΟ δημιουργούν πολλούς φόβους και συχνά δαιμονοποιούνται, σε αντίθεση με τα αποκαλούμενα φυσικά προϊόντα. Όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι και η ίδια η φύση πραγματοποιεί διασταυρώσεις φυτών και, συνεπώς, μεταφορά γονιδίων που συνεπάγεται τη δημιουργία νέων ποικιλιών. Εξάλλου, αυτό το φυσικό φαινόμενο αποτελεί μία από τις κινητήριες δυνάμεις της εξέλιξης. Η γενετική μηχανική μας επιτρέπει ν απαλλαγούμε από αυτό το φυσικό στάδιο και να περιορίσουμε το χρόνο που απαιτείται για την επίτευξη μιας νέας ποικιλίας. 2)Αξιολόγηση των κινδύνων κατά περίπτωση, στον άνθρωπο και στο περιβάλλον 7

Εκφράζονται φόβοι για τις επιπτώσεις των ΓΤΟ στην υγεία των καταναλωτών και στο περιβάλλον. Αυτοί οι φόβοι είναι σ ένα βαθμό δικαιολογημένοι, ενώ είναι επίσης αλήθεια ότι εξακολουθούν να υπάρχουν αβεβαιότητες, καθώς η αξιολόγηση των κινδύνων σε σχέση με τα πλεονεκτήματα αποτελεί μια ιδιαίτερα σύνθετη υπόθεση. Για να δοθεί μια επιστημονικά τεκμηριωμένη απάντηση, χρειάζεται χρόνος και αξιόπιστα πειραματικά στοιχεία. Όσον αφορά την αξιολόγηση των κινδύνων για το περιβάλλον, μονάχα η καλλιέργεια των ΓΤΟ σε αγρούς μπορεί να μας δώσει την απάντηση. Πάντως η ερμηνεία των αποτελεσμάτων των πειραμάτων είναι δύσκολη, γιατί εξαρτάται από τις συνθήκες του πειραματισμού, ο οποίος πραγματοποιείται σ ένα δεδομένο περιβάλλον και κάτω από ιδιαίτερες κλιματικές συνθήκες (θερμοκρασία, άνεμος, άνθιση). Παρά τα όριά τους, οι καλλιέργειες σε αγρό είναι αναγκαίες: αφενός για να βρεθεί το ποσοστό διασποράς νέων γονιδίων στο περιβάλλον, μέσω της γύρης ή των σπόρων, και αφετέρου για να διαπιστωθούν οι περιπτώσεις γονιμοποίησης άγριων φυτών από τη διαγονιδιακή γύρη. 3)Διασπορά και διασταύρωση Έχουν ήδη πραγματοποιηθεί μελέτες για τη διασπορά στο περιβάλλον της γύρης ή των σπόρων που παράγουν οι ΓΤΟ. Στην περίπτωση του καλαμποκιού, αποδείχθηκε ότι για την παρεμπόδιση της διασποράς της γύρης αρκεί μια απλή δενδροστοιχία ύψους μερικών μέτρων. Αντίθετα, στην περίπτωση της ελαιοκράμβης, υπάρχει μεν διασπορά, αλλά περιορισμένη: το ποσοστό της γενετικής επιμόλυνσης του κοντινού περιβάλλοντος είναι κατώτερο του %. Η πιθανότητα της διασταύρωσης των ΓΤΟ με τα άλλα φυτά ποικίλλει ανάλογα με το είδος και το οικοσύστημα. Πράγματι, τα διαγονιδιακά φυτά μπορούν να διασταυρωθούν μονάχα με συγγενή φυτά που βρίσκονται στο κοντινό περιβάλλον τους. Στην Ευρώπη για παράδειγμα, ο κίνδυνος διασταύρωσης είναι υπαρκτός για φυτά όπως η ελαιοκράμβη (κολτζά), που ανήκει σε οικογένεια (σταυρανθή) με πολλές συγγενείς ποικιλίες, καλλιεργούμενες (λάχανο, σινάπι, γογγύλι) αλλά και άγριες. Αντίθετα, δεν υπάρχει κίνδυνος για τα τροποποιημένα φυτά όπως το καλαμπόκι, η πατάτα, και η τομάτα, τα οποία δεν έχουν συγγενή άγρια φυτά στο ευρωπαϊκό οικοσύστημα. 8

4)Οι επιπτώσεις στην υγεία Στην Γαλλία, σύμφωνα με τις εκθέσεις της Ακαδημίας των Επιστημών και της Ιατρικής Ακαδημίας που δόθηκαν στη δημοσιότητα το 2002, οι κίνδυνοι για την ανθρώπινη υγεία τους οποίους εγκυμονεί η κατανάλωση των ΓΤΟ είναι περιορισμένοι. Από το 996, δεν έχει αναφερθεί καμία ιδιαίτερη απειλή στις χώρες όπου πραγματοποιείται καλλιέργεια των ΓΤΟ σε μεγάλη κλίμακα. Ο κίνδυνος αλλεργίας που αναφέρεται συχνά δεν είναι υψηλότερος συγκριτικά με τα υπόλοιπα τρόφιμα. Έρευνες της δεκαετίας του 980 απέδειξαν ότι υπήρχε ένας μικρός κίνδυνος μόλυνσης, στην περίπτωση του διαγονιδιακού καλαμποκιού που περιείχε γονίδιο ανθεκτικό σ ένα αντιβιοτικό. Αυτό το γονίδιο θα μπορούσε να μολύνει τα βακτήρια του πεπτικού σωλήνα. Αν και η πιθανότητα μιας τέτοιας μόλυνσης ήταν μηδαμινή, οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης απαγόρευσε αυτά τα προϊόντα μέχρι το 2005. Έτσι, τα νέα διαγονιδιακά φυτά στα οποία θα χορηγηθεί σύντομα άδεια δεν θα εγκυμονούν πλέον παρόμοιο κίνδυνο. Αντίθετα, οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι αγνοούμε σήμερα τις μακροπρόθεσμες συνέπειες στην υγεία μας των τοξινών που παράγονται από τα εντομοκτόνα φυτά. 5)Υπό αυστηρή επιτήρηση Όλα τα στάδια των ερευνών που πραγματοποιούνται στους ΓΤΟ υπόκεινται σε αυστηρούς νομοθετικούς περιορισμούς από την εργαστηριακή έρευνα (όπου απαιτείται η διενέργειά της σε αυστηρά ελεγχόμενο περιβάλλον) έως τη χορήγηση άδειας πειραματικής καλλιέργειας σε αγρό και από τη διάθεση στο εμπόριο έως την ένταξη μιας ΓΤ ποικιλίας στον επίσημο κατάλογο γεωργικών σπόρων. 9

ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΟΙ ΚΛΩΝΟΙ Η διαγένεση επιτρέπει την τροποποίηση, με ακρίβεια, του γενετικού υλικού ορισμένων ζώων. Σε συνδυασμό με την κλωνοποίηση, αυτή η μέθοδος έχει καλύτερες επιδόσεις. Γιατί να δημιουργήσουμε διαγονιδιακά ζώα; Η διαγένεση συνίσταται στο να προσδώσουμε στο ζώο ένα νέο χαρακτηριστικό, με τη μεταφορά ενός γονιδίου που δεν ανήκει σε αυτό το είδος. Το ζώο μετατρέπεται σε ΓΤΟ. Η ζωική διαγένεση επιδιώκει περισσότερους στόχους : τη γενετική βελτίωση των εκτρεφόμενων ζώων, τη δυνατότητα να παράγουμε μέσα στο γάλα τους διάφορες ουσίες (φάρμακα ή μόρια που παρουσιάζουν βιομηχανικό ενδιαφέρον όπως το μεταξωτό νήμα της αράχνης) και τη δυνατότητα να δημιουργήσουμε ζωικά μοντέλα για ανθρώπινες ασθένειες. Τέλος, ορισμένα ζώα-και ιδιαίτερα ο χοίρος-θα μπορούσαν ενδεχομένως να αποτελέσουν πηγή οργάνων για τον άνθρωπο. Ο κατάλογος των ΓΤ φυτών είναι ήδη μακρύς. Όσον αφορά την κλωνοποίηση ζώων, πραγματοποιήθηκε ήδη με επιτυχία σε χοίρους, ποντικούς, σολομούς, κουνέλια, κυπρίνους, γατόψαρα, κατσίκες, ταύρους, μεταξοσκώληκες, μύγες 20

Θέσεις των επικριτών-πολέμιων ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΜΕΤΑΛΛΑΓΜΕΝΩΝ Οι επιδράσεις των μεταλλαγμένων αφορούν δυο βασικά σημεία: πρώτον, την υγεία των ανθρώπων και δεύτερο το περιβάλλον. Για τον άνθρωπο: Από έρευνες που έχουν γίνει έχει αποδειχθεί ότι υπάρχει το ενδεχόμενο πρόκλησης αλλεργιών μέσω της κατανάλωσης μεταλλαγμένων. Επιστήμονες, προσπαθώντας να παράγουν σόγια µε μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε μεθιονίνη, μετέφεραν γονίδια από ένα βραζιλιάνικο καρύδι στο φυτό της σόγιας. Ένας από τους καταναλωτές αν και ποτέ δεν είχε πρόβλημα µε την σόγια αλλά ήταν αλλεργικός στο εν λόγω καρύδι παρουσίασε σοβαρά συμπτώματα. Είναι πιθανή η αύξηση της αντίστασης των μικροβίων στα αντιβιοτικά και η μείωση της αποτελεσματικότητας αυτών των φαρμάκων. Παραγωγή νέων τοξινών από μεταλλαγμένα φυτά που βγάζουν τοξικές ουσίες ενάντια σε ζιζάνια και έντομα και οι οποίες μπορεί να είναι τοξικές και για τον άνθρωπο. 2

Συγκεκριμένα, έρευνα της Βρετανικής Ιατρικής Εταιρείας αποκάλυψε ότι τα γονίδια αντοχής στα αντιβιοτικά αμπικιλίνη και καναμικίνη, που χρησιμοποιούνται κατά τη διαδικασία γενετικής τροποποίησης της σόγιας, του καλαμποκιού, της ντομάτας, κ.λπ., μπορεί να είναι εξαιρετικά επικίνδυνα για την υγεία. Το ανθεκτικό γονίδιο σε ένα συγκεκριμένο αντιβιοτικό μπορεί να αλλάξει το βιοχημισμό και να προκαλέσει αντοχές και σε άλλα αντιβιοτικά, ενώ η ανθεκτικότητα αυτή είναι δυνατόν να περάσει μέσω της τροφικής αλυσίδας στον άνθρωπο. Επίσης πολλά είναι τα προβλήματα που ήδη έχουν αναφερθεί: 989. 5000 άτομα προσβλήθηκαν στις ΗΠΑ ύστερα από κατανάλωση του ΓΤ τροφίμου L-tryptophan. Από αυτά τα 500 έμειναν ανάπηρα και τα 37 πέθαναν. 989. Η εταιρεία Pioneer hi-bred αποσύρει από την αγορά τη ΓΤ σόγια γιατί το γονίδιό της προκαλούσε αλλεργία. 997. H εταιρεία Calgene εγκαταλείπει το εμπόριο της διαγονιδιακής ντομάτας flavr savr διότι οι καταναλωτές διαπίστωσαν μια περίεργη μεταλλική γεύση. Ένα άλλο θέμα που ανέκυψε ήταν αυτό της ψεύτικης φρεσκάδας της ντομάτας Flavr Savr. Προϊόν γενετικής μηχανής, η ντομάτα αυτή δημιουργήθηκε με στόχο την μεγαλύτερη διάρκεια ζωής της στα ράφια των καταστημάτων. Αλλά ποιος καταναλωτής θα αγόραζε μια ντομάτα που έδειχνε φρέσκια αλλά ουσιαστικά είχε χάσει την θρεπτική της αξία εξαιτίας του χρόνου που είχε περάσει; 997. Η Monsanto αποσύρει τη διαγονιδιακή σόγια γιατί βρέθηκε σ αυτή ένα ξένο γονίδιο. 997. Μία μεγάλη ποσότητα διαγονιδιακού βαμβακιού της Monsanto δεν «έλεγε» να ωριμάσει. 997. Πολλές έρευνες έχουν καταδείξει τις τερατογόνες ιδιότητες του glyphosinate. Σε συγκομιδή σπαραγγιού σε μερικές ποσότητες βρέθηκαν ίχνη ικανά να προκαλέσουν τερατογένεση. 998. 6 επιστήμονες από τον Καναδά αποδεικνύουν τις παρενέργειες της ΓΤ μποβίνης σε ποντίκια. Η ορμόνη αυτή προκάλεσε κύστες στο θυρεοειδή, αύξηση των αντισωμάτων και φλόγωση του προστάτη. Η μποβίνη αυτή χορηγούμενη στις αγελάδες για αύξηση της γαλακτοπαραγωγής προκάλεσε ισχυρούς πόνους στα ζώα και αύξησε στο 22

γάλα τον παράγοντα IGF- υπεύθυνο για την εκδήλωση του καρκίνου του μαστού και του προστάτη στον άνθρωπο. Έρευνα του Βρετανού Α. Πουζτάι αναφέρει ότι ποντίκια που τράφηκαν με μεταλλαγμένες πατάτες έπαθαν καρκίνο. Για το περιβάλλον : ΓΤΠ έχουν διατεθεί για καλλιέργειες και εμπορική διάθεση. Παρόλα αυτά ακόμα δεν έχουν δοθεί επαρκή επιστημονικά στοιχεία για τα αποτελέσματα της απελευθέρωσης των οργανισμών αυτών στα οικοσυστήματα. Και αυτό γιατί η αφαίρεση ενός γονιδίου μπορεί να γίνει με ακρίβεια, αλλά δεν ισχύει το ίδιο για την τοποθέτησή του στον οργανισμό που θα το δεχτεί, εξ αιτίας της απρόβλεπτης συμπεριφοράς των γονιδίων και των μηχανισμών ρύθμισης. Η διάδοση των ΓΤΟ στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον εγκυμονεί απρόβλεπτους εν δυνάμει κινδύνους στη βιοποικιλότητά του. Η εισαγόμενη με τους ΓΤΟ τεχνητή βιοποικιλότητα είναι άγνωστο κατά πόσο μπορεί να αφομοιωθεί από τη φύση. Το πέρασμα των συμπλεγμάτων του DNA από ένα ΓΤΟ στην τροφική αλυσίδα είναι πραγματοποιήσιμο και ανεξέλεγκτο. Πέρα των άλλων οι ΓΤΟ δεν λύνουν το πρόβλημα του λιμού στον πλανήτη. Ο πλανήτης μας μπορεί να διαθρέψει.5 φορές το ανθρώπινο γένος. Τα γενετικά μεταλλαγμένα προϊόντα βλάπτουν το περιβάλλον υποστηρίζει μια νέα έρευνα, η μεγαλύτερη που έγινε ποτέ στη Βρετανία για το θέμα. Οι επιστήμονες που επί τέσσερα χρόνια συνέκριναν παραδοσιακές καλλιέργειες με αυτές όπου καλλιεργούνται γενετικά μεταλλαγμένα προϊόντα κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι στην δεύτερη περίπτωση υπάρχουν μεγάλες επιπτώσεις 23

στην χλωρίδα και την πανίδα. Επίσης, οι σπόροι των γενετικά μεταλλαγμένων είναι πολύ πιο ανθεκτικοί στα φυτοφάρμακα γεγονός που οδηγεί τους καλλιεργητές να χρησιμοποιούν πιο ισχυρά ζιζανιοκτόνα. Για την έρευνα που διενεργήθηκε με εντολή του βρετανικού υπουργείου Περιβάλλοντος συγκεντρώθηκαν και μελετήθηκαν ένα εκατομμύριο σπόροι και δύο εκατομμύρια έντομα. Μέσω της γύρης μπορούν να μεταφερθούν γονίδια και σε άλλα φυτά που δεν είναι μεταλλαγμένα αλλά ακόμη και σε άγρια είδη και έτσι να έχουμε μια γενετική μόλυνση. Βρετανικές έρευνες έδειξαν ότι η γύρη των μεταλλαγμένων φυτών σκορπίζεται από μέλισσες και αέρα μακρύτερα -τρία μίλια- από το αρχικώς εκτιμηθέν. Επίσης, αναφέρεται διασταύρωση των ΓΤΟ φυτών ελαιοκράμβης με άλλα σταυρανθή. Κάτι ανάλογο διαπιστώθηκε με το ρύζι, τα τεύτλα, τη μηδική, το καλαμπόκι και τον ηλίανθο. Πολλά από τα φυτά αυτά και τα υβρίδια βρέθηκαν στις επόμενες καλλιέργειες ως εθελοντές. Πορίσματα ερευνών Αμερικανών επιστημόνων αποκάλυψαν στο περιοδικό Nature ότι η γύρη του ΓΤ καλαμποκιού Bt σκοτώνει την πεταλούδα μονάρχης. Η ανησυχία οφείλεται στο γεγονός ότι μέχρι σήμερα τα μεταλλαγμένα εντομοκτόνα φυτά θεωρείτο ότι επιδρούσαν μόνο στα έντομα στόχους. Μπορεί να αυξηθεί η ανθεκτικότητα σε ορισμένα είδη ζιζανίων. Βρετανικές και αμερικάνικες έρευνες έδειξαν ότι η ανθεκτικότητα των μεταλλαγμένων σπόρων στο ζιζανιοκτόνο Roundup μπορεί να μεταδοθεί σε συγγενικά άγρια είδη και να δημιουργήσει ανθεκτικά σε αυτό υπερζιζάνια. Μπορεί ακόμα να κυριαρχήσουν νέα είδη, άλλα να υποχωρήσουν ή να εξαφανιστούν και έτσι να υπάρξει μια πλήρης φυσική απορρύθμιση. Το ίδιο ισχύει φυσικά και για τα ζώα που τρώνε τα φυτά. Είναι πολύ πιθανό κάποια από τα μεταλλαγμένα είδη να κυριαρχήσουν σε βάρος των φυσικών ειδών, τα οποία θα εξαφανιστούν. Αυτό όμως είναι μια τεράστια ΑΠΕΙΛΗ για την ισορροπία του περιβάλλοντος.. Η διασταύρωση των μεταλλαγμένων με την φυσική βλάστηση θα έχει τεράστιους κινδύνους για το περιβάλλον. Όσες φυσικές καλλιέργειες δεν αντικατασταθούν, θα εξαφανιστούν ως αποτέλεσμα της 24

διασταύρωσης με τους μεταλλαγμένους συγγενείς, οι οποίοι είναι, κατά κανόνα, πιο ανθεκτικοί σε ζιζανιοκτόνα και σε έντομα. Η μείωση στη βιοποικιλότητα οδηγεί σε εύθραυστες ισορροπίες και οικοσυστήματα πιο ευάλωτα σε ασθένειες. Το χειρότερο βέβαια είναι ότι έτσι και απελευθερωθούν τα μεταλλαγμένα στο περιβάλλον δεν μπορούν να ανακληθούν. Η διαδικασία δεν είναι αναστρέψιμη. Δεν μπορεί να εφαρμοστεί διαδικασία απόσυρσης. Η ζημιά ήδη θα έχει γίνει. Συνοπτικά οι κίνδυνοι είναι οι εξής:. Ασθένειες 2. Παράσιτα, ζιζάνια 3. Αυξημένη χρήση χημικών στις καλλιέργειες 4. Ρύπανση νερού, τροφής και περιβάλλοντος 5. Τοξίνες στα τρόφιμα 6. Επιδράσεις στην υγεία 7. Δηλητηριάσεις 8. Τερατογενέσεις 9. Καρκίνοι 0. Αναπαραγωγικά προβλήματα. Διαταραχή οικοσυστήματος 2. Διαταραχή οικολογικής ισορροπίας 3. Μείωση γονιμότητας εδάφους 4. Απώλεια βιοποικιλότητας 25

Ποιες βιομηχανίες ασχολούνται με τα μεταλλαγμένα; Ποιοι προωθούν τα «μεταλλαγμένα»; Τα προωθούν πολυεθνικές εταιρείες, κυρίως αμερικάνικες (Monsando, Aventis, Du Pont, Zeneca), όπως και ευρωπαϊκές (Sygenta, Bayer, κ.α.) και άλλων χωρών που παράγουν «γενετικά τροποποιημένο» πολλαπλασιαστικό υλικό, το οποίο κατοχυρώνουν με «πατέντες» και το διαθέτουν σε παραγωγούς με συμβόλαια, επιδιώκοντας το μέγιστο κέρδος. Οι πιο πάνω πολυεθνικές έχουν τη στήριξη του ΠΟΕ, καθώς και ορισμένων κυβερνήσεων, πρώτα απ όλα των ΗΠΑ, που πιέζουν προς κάθε κατεύθυνση για πλήρη άρση των εμποδίων στην παραγωγή και εμπορία τους. Με τον έλεγχο του «γενετικού υλικού», πολυεθνικές και μεγάλες χώρες, αποκτούν «στρατηγικό πλεονέκτημα» και θέτουν υπό, ιδιόμορφη ομηρία, χώρες, λαούς, παραγωγούς και καταναλωτές. Ο προφανής λοιπόν λόγος είναι τα τεράστια οικονομικά συμφέροντα. Οι εταιρείες, ή όμιλοι εταιρειών προσανατολίζονται στην «κατασκευή» σπόρων οι οποίοι θα έχουν κάποια βελτιωμένα χαρακτηριστικά ώστε τα προϊόντα να είναι εμπορεύσιμα με καλύτερους 26

όρους, αλλά ταυτόχρονα θα έχουν ανάγκη συγκεκριμένα αγροχημικά σκευάσματα, όντας μάλιστα ανθεκτικοί σε μεγαλύτερες ποσότητες αυτών. Ένας δεύτερος λόγος, επίσης σχετικός με οικονομικά συμφέροντα, αφορά τα δικαιώματα εκμετάλλευσης συγκεκριμένων γενετικών τροποποιήσεων. Να σημειωθεί εδώ ότι η γενετική τροποποίηση ενός είδους κατοχυρώνεται νομικά από τις εταιρείες βιοτεχνολογίας, με αποτέλεσμα η αναπαραγωγή της τροποποίησης, άρα η εμπορία των σπόρων, σε κάποιες περιπτώσεις ακόμα και η ίδια η καλλιέργεια, να είναι αντικείμενο οικονομικής συναλλαγής με τους κατόχους των δικαιωμάτων. Τέλος, στις εκστρατείες προώθησης των γενετικά τροποποιημένων προϊόντων δίνεται έμφαση στο γεγονός ότι η γονιδιακή έρευνα στα ζώα και η πειραματική τροποποίηση γονιδίων, μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικές ιατρικές προόδους για την αντιμετώπιση ανθρώπινων ασθενειών. Όμως οι έρευνες αυτές, προφανώς σημαντικές και αξιόλογες, υπερκαλύπτονται στην πράξη από εκείνες που οδηγούν σε εύκολο άμεσο κέρδος και αφορούν την παραγωγή φυτικών και ζωικών τροφίμων με δυνατότητες μεγαλύτερου κέρδους. Το θέμα της επιλογής του πολίτη τίθεται υπό αμφισβήτηση και η βιοηθική έρχεται στο προσκήνιο: Σε μια δημοκρατική Ευρωπαϊκή Ένωση μπορούν οι πολίτες να επιλέξουν αποχή από τέτοιου είδους τρόφιμα ή θα τα καταναλώσουν θέλοντας και μη ; Συμπερασματικά, θα πρέπει να αναφερθεί αυτό που συνηθίζουν να λένε όλοι οι υπεύθυνοι ασφαλείας οποιουδήποτε κλάδου επιστημών: Ο όρος απόλυτη ασφάλεια δεν μπορεί να επιτευχθεί ποτέ και ο μεγαλύτερος παράγοντας κινδύνου είναι ο ίδιος ο άνθρωπος. Εκείνο που όμως μπορεί να γίνει είναι μια σοβαρή και υπεύθυνη προσπάθεια για να ελαχιστοποιηθούν οι κίνδυνοι. Και προς αυτή την κατεύθυνση οι τεχνικές δεν λείπουν. Τις περισσότερες φορές το θεωρητικό πλαίσιο υπάρχει. Η εφαρμογή του συναντά δυσκολίες και οι αιτίες είναι πολλές και ποικίλης φύσης. Μια καλύτερη ενημέρωση του κοινού από εξειδικευμένους επιστήμονες κρίνεται επίσης απαραίτητη. 27

Η οργάνωση που αντιτίθεται στα μεταλλαγμένα προϊόντα. Οι Έλληνες καταναλωτές, όπως αποκαλύπτουν επίσημες δημοσκοπήσεις της ΕΕ, απορρίπτουν τη χρήση μεταλλαγμένων στα τρόφιμα. Η ελληνική αγορά αποφεύγει πλέον τα μεταλλαγμένα συστατικά στα προϊόντα, ενώ σημαντική πρόοδος έχει σημειωθεί και στην αποφυγή της χρήσης μεταλλαγμένης ζωοτροφής από βιομηχανίες τροφίμων. Οι ζωοτροφές αποτελούν και τη μοναδική επίσημη κερκόπορτα των μεταλλαγμένων στη χώρα μας, δεδομένου ότι δεν καλλιεργούμε μεταλλαγμένες ποικιλίες ούτε για εμπορικούς ούτε για πειραματικούς σκοπούς. Οι καταναλωτές δηλώνουν όλο και πιο έντονα την αντίθεση τους στα μεταλλαγμένα τρόφιμα, αλλά διαθέτουν ελάχιστες πληροφορίες για να επιλέξουν τη διατροφή τους. Γι αυτό το λόγο η Greenpeace ανέλαβε πρωτοβουλία και δημιούργησε το Δίκτυο Καταναλωτών. Ανάλογες πρωτοβουλίες έχουν αναληφθεί από την Greenpeace σε πολλές χώρες σε Ευρώπη, Ασία και Αμερική. Το Δίκτυο Καταναλωτών αφορά όλους εμάς που δεν θέλουμε να παίξουμε το ρόλο του παθητικού καταναλωτή αλλά απαιτούμε να έχουμε έναν πιο ουσιαστικό λόγο και ρόλο στα ζητήματα που άπτονται της διατροφής μας, της προστασίας του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας. 28

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΟΔΗΓΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ; Ο Οδηγός Καταναλωτών έρχεται να καλύψει ένα μεγάλο κενό που υπάρχει στην ενημέρωση των καταναλωτών σχετικά με τους μεταλλαγμένους οργανισμούς και τη χρήση τους στα τρόφιμα. Η Greenpeace ζήτησε από τις μεγαλύτερες βιομηχανίες τροφίμων στην Ελλάδα να δώσουν γραπτές εγγυήσεις για τη θέση τους όσον αφορά στη χρήση μεταλλαγμένων οργανισμών στις ζωοτροφές. Οι απαντήσεις τους αποτέλεσαν τη βάση για να συνταχθεί αυτός ο οδηγός. Παράλληλα, με ελέγχους και δειγματοληπτικές αναλύσεις, η Greenpeace προσπαθεί να επιβεβαιώσει «του λόγου το αληθές». Ο Οδηγός καταχωρεί τα προϊόντα με τον εξής τρόπο: ΚΟΚΚΙΝΟ Προσοχή! Τα προϊόντα αυτά είναι πιθανό να προέρχονται από ζώα που έχουν τραφεί με μεταλλαγμένους οργανισμούς. Αυτή η κατηγορία περιλαμβάνει επίσης προϊόντα των εταιρειών που έχουν δώσει ασαφείς απαντήσεις και τα προϊόντα εταιρειών που δεν έχουν απαντήσει στο σχετικό ερωτηματολόγιο. ΠΡΑΣΙΝΟ Για τα προϊόντα αυτά οι εταιρείες παραγωγής εγγυώνται ότι προέρχονται από ζώα που δεν έχουν τραφεί με μεταλλαγμένους οργανισμούς. ΠΡΑΣΙΝΟ ΜΕ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ(ν) Για τα προϊόντα αυτά η Greenpeace έχει πραγματοποιήσει έλεγχο των πιστοποιητικών που διαθέτουν οι παραγωγοί από τους προμηθευτές τους για τη χρήση μη μεταλλαγμένων οργανισμών στις ζωοτροφές. Κάπου εδώ εύλογα γεννιέται το ερώτημα: Τελικά τι είναι ακίνδυνο και τι πρέπει να τρώμε; Σε κάθε περίπτωση πάντως, είναι δικαίωμα όλων να γνωρίζουν αν ένα τρόφιμο είναι ή όχι γενετικά τροποποιημένο. Ίσως η επιστροφή σε παραδοσιακότερες μορφές διατροφής, να βοηθούσε. 29

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ Η γενετική μηχανική με τις δυνατότητες που εμπεριέχει κατάφερε να θεοποιήσει τον Homo sapiens. Του δημιούργησε την αίσθηση, πως είναι σε θέση να πλάσει οργανισμούς της επιθυμίας του. Κατάφερε να αποσφραγίσει τα μυστικά του γονιδιώματος και να επιτρέψει την παρέμβαση εκεί που ούτε η ίδια η φύση δεν θα αποτολμούσε. Ξεχνάει όμως, πως η ζωή είναι ένα ευαίσθητο, αλλά πολύπλοκο σύμπλεγμα σχέσεων με ίδια δικαιώματα, με ίδια εξέλιξη που ρυθμίζεται από τη φυσική νομοτέλεια. Ο κάθε οργανισμός, το κάθε γονιδίωμα είναι μέρος της ζωής και δεν πατεντάρεται, ούτε αποτελεί αντικείμενο εμπορίας. Η βιοπειρατεία του ανθρώπου, που καταλήγει στο σπάσιμο του φράγματος του είδους, ξεπερνάει κάθε κανόνα βιοηθικής. Τα όρια της ανθρώπινης παρέμβασης στη ζωή δεν είναι απεριόριστα. Κανείς δεν είναι αντίθετος στην πρόοδο, της οποίας τα αποτελέσματα είναι γνωστά και ελέγχονται. Η διείσδυση του γενετιστή στα άδυτα του γονιδίου είναι ασκός του Αιόλου που εγκλείει απρόβλεπτους κινδύνους διαταραχής του οικοσυστήματος. Χρειάζεται μεγάλη προσοχή και ενημέρωση. Ο Τζέρεμι Ρίφκιν, ένας από τους κύριους επικριτές της βιομηχανίας της γενετικής μηχανικής, πιστεύει ότι υπάρχουν δύο δρόμοι. Ο δύσκολος και ο εύκολος. «Θα επικεντρώσουμε την προσπάθειά μας (έρευνα, χρήματα, επενδύσεις) στην ανάπτυξη μεταλλαγμένων τροφίμων. Θα προσπαθήσουμε να αναπτύξουμε οργανισμούς που θα ζουν απομονωμένοι από τα οικοσυστήματα, εφοδιασμένοι με τα αντίστοιχα αμυντικά όπλα. Αυτός είναι ο δύσκολος δρόμος. Η γενετική μηχανική μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ανάπτυξη ενός εξελιγμένου συστήματος αγροτικής 30

παραγωγής βασισμένου στη βιολογική γεωργία για τον 2 ο αιώνα. Αυτός είναι ο εύκολος δρόμος, ο δρόμος του μέλλοντος». 3

32

)ΦΥΛΟ 39% AΓΟΡΙΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ 6% 2) ΗΛΙΚΙΑ 90,00% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 0,00% 0,00% 87% 8,70% 5 4,30% 6 7 33 0% 8 και πάνω

3)Τι σημαίνει γενετικά τροποποιημένος οργανισμός; ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΠΟΥ ΠΡΟΗΛΘΕ ΑΠΌ ΦΥΣΙΚΕΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ 47,80% 50% 45% ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΠΟΥ ΠΡΟΗΛΘΕ ΑΠΌ ΑΦΑΙΡΕΣΗ Η ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΓΟΝΙΔΙΟΥ ΤΟ Α ΚΑΙ ΤΟ Β 40% 35% 30% 30,40% 2,70% 25% 20% 5% 0% 5% 0% 0% ΤΙΠΟΤΑΑΠΟ ΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ 0% ΔΕ ΓΝΩΡΙΖΩ 4) Είστε ενημερωμένοι σε ότι αφορά τα ΓΤΠ; 65,20% 70,00% 60,00% 50,00% ΠΟΛΎ ΚΑΛΑ 40,00% ΑΡΚΕΤΑ 30,00% ΛΙΓΟ 7,40% 3% 20,00% 0,00% 0,00% 4,30% 34 ΚΑΘΟΛΟΥ

5) Ποιες είναι οι θέσεις των υποστηρικτών των ΓΤΠ; ΔΕ ΓΝΩΡΙΖΩ 52,0% ΤΙΠΑΤΑ ΑΠΌ ΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ 4,30% ΌΛΑ ΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΘΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΕΙ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ Η ΥΓΕΙΑ ΜΑΣ 7,40% 0% ΘΑ ΛΥΘΕΙ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΑΥΞΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 2,70% ΘΑ ΒΕΛΤΙΩΘΕΙ Η ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ 4,30% 0,00 0,00 20,00 30,00 40,00 50,00 60,00 % % % % % % % 6)Ποιες είναι οι θέσεις των πολεμίων των ΓΤΠ; ΔΕ ΓΝΩΡΙΖΩ ΤΙΠΟΤΑ ΑΠΌ ΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ 52,0% 0% ΌΛΑ ΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΔΕΝ ΕΊΝΑΙ ΑΝΑΣΤΡΕΨΙΜΗ ΔΙΑΤΑΡΑΣΣΕΤΑΙ Η ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ 3% 0% 8,70% ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΜΑΣ 26,0% 0,00 0,00 20,00 30,00 40,00 50,00 60,00 % % % % % % % 35

7)Ποια είναι η δική σας άποψη; 56,50% 60% 50% 40% ΣΥΜΦΩΝΩ ΜΕ ΤΟΥΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΕΣ 30,40% ΣΥΜΦΩΝΩ ΜΕ ΤΟΥΣ ΠΟΛΕΜΙΟΥΣ 30% 20% 3% ΔΕ ΓΝΩΡΙΖΩ 0% 0% 8) Σε ποιους τομείς χρησιμοποιούνται τα ΓΤΠ; 45,00% 40,00% 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 5,00% 0,00% 5,00% 0,00% 43,40% 39,0% ΣΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΣΤΗΝ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ ΩΣ ΖΩΟΤΡΟΦΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΔΥΟ 8,70% 8,70% ΔΕ ΓΝΩΡΙΖΩ 36

9) Αξιολόγησε ποιες από τα παρακάτω πρώτες ύλες βλέπεις πιο συχνά στα συστατικά διάφορων προϊόντων 3,86 4 3,56 3,2 3,7 3 ΣΟΓΙΑ 2 ΚΑΛΑΜΠΟΚΙ ΒΑΜΒΑΚΙ 0 ΕΛΑΙΟΚΡΑΜΒΗ :ποτέ 2:σπάνια 3:αρκετές φορές 4:συχνά 5:πάρα πολύ συχνά 0) Αξιολόγησε ποια παράγωγα βλέπεις πιο συχνά στα συστατικά διάφορων προϊόντων :ποτέ, 2:σπάνια, 3:αρκετές φορές, 4:συχνά, 5:πάρα πολύ συχνά 3,8 3,7 3,6 3,5 3,4 3,3 3,2 3,73 3,693,69 3,56 3,393,39 ΛΕΚΙΘΙΝΗ ΑΜΥΛΟ ΚΑΛΑΜΠΟΚΕΛΑΙΟ ΚΑΛΑΜΠΟΚΑΛΕΥΡΟ ΣΟΓΙΕΛΑΙΟ ΓΛΥΚΟΖΗ 37

)Αξιολόγησε ποια τρόφιμα μπορεί να περιέχουν ΓΤ συστατικά 60% 50% 40% 30% 20% 0% 0% ΝΑΙ ΙΣΩΣ ΑΛ ΛΑ ΝΤ ΙΚ ΖΑ Α ΧΑ ΡΩ ΤΑ Μ ΠΑ ΠΙ ΣΚ ΙΔ ΙΚ Ο ΤΑ ΕΣ ΤΡ ΟΦ ΣΤ ΙΓ ΕΣ Μ.Κ ΑΦ ΕΣ Ψ ΔΗ Ω Μ Μ Ι ΗΤ ΡΙ ΑΚ Μ Α ΑΓ ΙΟ Ν Φ ΕΖ ΥΤ Α ΙΚ Α ΕΛ ΑΙ Α ΌΧΙ 38

2) Έχετε καταναλώσει ΓΤΠ ή προϊόντα που περιέχουν παράγωγά τους συστατικά; 60, 00% 56,50% ΝΑΙ 50,00% ΙΣΩΣ ΚΑΙ ΝΑ ΜΗΝ ΤΟ ΞΕΡΩ 40,00% 30, 00% 26,0% ΌΧΙ 20, 00% 8,70%8,70% 0, 00% ΔΕ ΓΝΩΡΙΖΩ 0,00% 3)Τα ΓΤΠ θα έπρεπε να υποχρεούνται σε σήμανση; 70% 70% 60% 50% 30% 40% 30% ΌΧΙ ΔΕ ΓΝΩΡΙΖΩ 20% 0% 0% ΝΑΙ 0% 39

4)Θα καταναλώνατε ΓΤΠ ή τρόφιμα που περιέχουν παράγωγά τους συστατικά 60,00% 50,00% 47,80% 47,80% 52% 43,40% 52% 39,0% 40,00% 30,40% 30,00% 0,00% ΝΑΙ 7,40% 20,00% 0,00% 52% 4,40% ΙΣΩΣ 8,70% 4,40% ΑΝ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ ΑΝ ΗΤΑΝ ΠΙΟ ΟΤΙ ΕΊΝΑΙ ΓΤ ΦΤΗΝΑ ΑΝ ΗΤΑΝ ΠΙΟ ΝΟΣΤΙΜΑ ΌΧΙ ΑΝ ΤΑ ΠΡΟΤΕΙΝΑΝ ΦΙΛΟΙ ΣΑΣ 5)Πιστεύετε ότι υπάρχουν κίνδυνοι για την υγεία των ανθρώπων και των ζώων; 70,00% 65,20% 60,00% 50,00% ΝΑΙ 40,00% ΙΣΩΣ 30,00% 2,70% ΌΧΙ 3% 20,00% 0,00% 0,00% 0% 40 ΔΕ ΓΝΩΡΙΖΩ

6) Πιστεύετε ότι η καλλιέργεια ΓΤΠ μπορεί να επηρεάσει την ισορροπία του οικοσυστήματος; 56,50% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% ΝΑΙ 26,0% ΙΣΩΣ ΌΧΙ 20,00% 8,70% 8,70% ΔΕ ΓΝΩΡΙΖΩ 0,00% 0,00% 7)Θα προτιμούσες βιολογικά προϊόντα αντί για ΓΤΠ ακόμα κι αν είχαν τη διπλάσια τιμή; 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 0,00% 0,00% 60,90% ΝΑΙ 2,70% 7,40% 4 ΙΣΩΣ ΌΧΙ

8) Αξιολόγησε τις παρενέργειες που οι πολέμιοι των ΓΤΠ υποστηρίζουν ότι υπάρχουν ΑΠΕΙΛΗ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛ.,95 ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΝΕΩΝ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ 2,65 ΑΥΞΗΜΕΝΗ ΧΡΗΣΗ ΧΗΜΙΚΩΝ 2,3 ΔΥΣΜΕΝΕΙΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ 2,3 Σειρά ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΝΕΩΝ ΖΙΖΑΝΙΩΝ 2,26 ΕΞΑΣΘΕΝΙΣΗ ΕΙΔΩΝ 2,3 ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ 2,7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΝΕΩΝ ΤΟΞΙΝΩΝ 2,56 0 0,5,5 2 2,5 3 :καμία απειλή 2:πιθανή απειλή 3:πραγματική απειλη 42

ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΞΙ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΜΑΣ Το μέγεθος του δείγματος. Το δείγμα της έρευνας μας αποτέλεσαν έφηβοι ηλικίας 5-7 ετών. Το συνολικό δείγμα αποτέλεσαν 23 έφηβοι. Η αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος στον πραγματικό πληθυσμό. Η αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος μας δεν αναζητήθηκε με κάποιον αρχικό σχεδιασμό (φύλο), αλλά μέσω τυχαίας επιλογής μας. Η ειλικρίνεια του δείγματος. Η σαφήνεια και η πληρότητα του ερωτηματολογίου μας. Προκειμένου να φτιάξουμε ένα άρτιο, πλήρης και κατανοητό ερωτηματολόγιο, ακολουθήσαμε την παρακάτω διαδικασία: α) σύνταξη του ερωτηματολογίου και διεξαγωγή μικρής έρευνας (προέρευνα σε 2-3 άτομα). β) επαναδιατύπωση του ερωτηματολογίου βάση των ορθών παρατηρήσεων του δείγματος ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΠΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΗΘΗΚΕ Η έρευνα ήταν ποσοτική με χρήση ερωτηματολογίου. Το δείγμα ήταν συμμαθητές και συμμαθήτριες μας ηλικίας 5-7 ετών. Το δείγμα ήταν 23 έφηβοι από την περιοχή των Χανίων. Τα ερωτηματολόγια που μοιράστηκαν ήταν 24 και επιστράφηκαν πίσω 23. Το ένα το θεωρήσαμε άκυρο γιατί δεν ήταν ολοκληρωμένο. Η έρευνα έγινε το Δεκέμβριο του 2008 στο χώρο του σχολείου μας. Μετά τη συλλογή των ερωτηματολογίων, έγινε η μετατροπή των αριθμών των απαντήσεων σε ποσοστά επί τοις εκατό (%) και η δημιουργία γραφημάτων. ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ ΜΑΣ Νέοι Χανιώτες ηλικίας 5-7 ετών. Οι γνώσεις και οι στάσεις των νέων για τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα. 43

ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΩΝ Ως προς την κατανομή του δείγματος το 6% του δείγματος ήταν αγόρια και το 39% κορίτσια. Το 87% ήταν ηλικίας 6 ετών. Όσον αφορά τις γνώσεις για το τι σημαίνει ΓΤΟ παρατηρείται ότι μεγάλο ποσοστό της τάξης του 47,8% δε γνωρίζει. Σωστά απάντησε μόνο το 30,4% ενώ 2,7% απάντησε λανθασμένα. Παρατηρείται ότι το ποσοστό που δεν γνωρίζει τι είναι τα ΓΤΟ είναι μεγαλύτερο από την αρχική υπόθεσή μας. Ένα ποσοστό 65% αναφέρει ότι είναι λίγο ενημερωμένοι για τα ΓΤΠ, 7,40% αρκετά, 3% καθόλου. Μόλις το 4,3% είναι ενημερωμένο. Το τελευταίο ποσοστό σηματοδοτεί την αναγκαιότητα της ενημέρωσης. Η 5η ερώτηση αφορά τις γνώσεις των νέων σχετικά με τις θέσεις των υποστηρικτών. Παρατηρούμε ότι περισσότεροι απ τους μισούς, συγκεκριμένα το 52,% δεν τις γνωρίζει. Μόνο το 7,4% απάντησε σωστά και το 4,3% λανθασμένα. Το 26% έδωσε σωστά τις μισές απαντήσεις. Ανάλογες και οι απαντήσεις στην 6η ερώτηση που αφορά τις θέσεις των πολέμιων. Πάλι το 52% δεν τις γνωρίζει, μόνο το 3% απάντησε σωστά και οι υπόλοιποι (34,8%) έδωσαν τις μισές απαντήσεις. Σχετική με τις δύο προηγούμενες απαντήσεις η 7η που αφορά την άποψη των νέων για τις θέσεις υποστηρικτών ή πολεμίων, δηλαδή με ποιους από τους δύο συμφωνούν. «Δεν γνωρίζω» απάντησε το 56,5%, ποσοστό που συμφωνεί με τα προηγούμενα συμπεράσματά μας. Το 30,4% συμφωνεί με τους πολέμιους ενώ το 3% με τους υποστηρικτές, ποσοστό σχετικά μικρό. Συνεχίζοντας με ερώτηση γνώσης, παρατηρούμε ότι ένα αρκετά υψηλό ποσοστό (43,4%) γνωρίζει τη σωστή απάντηση, αλλά εξίσου υψηλό είναι και το ποσοστό που δεν γνωρίζει, το οποίο φτάνει το 39,%. Στην 9η ερώτηση παρατηρούμε ότι η σόγιας και το καλαμπόκι είναι οι πρώτες ύλες τις οποίες συναντούν συχνά σε διάφορα προϊόντα, ενώ το βαμβάκι και η ελαιοκράμβη συναντιούνται αρκετές φορές. Όσον αφορά τα παράγωγά τους συναντιούνται συχνά η λεκιθίνη, το άμυλο και το καλαμποκέλαιο, λιγότερο η γλυκόζη, και αρκετές φορές το καλαμποκάλευρο και το σογιέλαιο. Τα τρόφιμα που πιστεύουν οι νέοι ότι μπορεί να έχουν ΓΤ συστατικά, είναι με τη σειρά: ζαχαρωτά (56,5%), μαγιονέζα (56,5%), αλλαντικά (52%), φυτικά έλαια (47,8%), μπισκότα (43,4%), παιδικές διατροφές (30,4%), στιγμιαίος καφές (26%), δημητριακά (7,4%) και ψωμί (8,7%). Επίσης «ίσως» θεωρούν να έχουν: παιδικές τροφές και ψωμί (56,5%), στιγμιαίος καφές και δημητριακά (52%), μπισκότα (47,8%), αλλαντικά (43,4%), ζαχαρωτά (39,%), φυτικά έλαια (34,8%), και μαγιονέζα (30,4%). Τα προϊόντα τα οποία πιστεύουν ότι μπορεί να μην έχουν ΓΤ συστατικά είναι: ψωμί (34,8%), δημητριακά (30,4%), στιγμιαίος καφές (2,7%), φυτικά έλαια (7,4%), μαγιονέζα και παιδικές τροφές (3%), μπισκότα (8,7%), αλλαντικά και ζαχαρωτά (4,4%). Φυσικά όλα αυτά τα προϊόντα μπορεί να περιέχουν ΓΤ συστατικά. 44

Τρόφιμα που συστατικά μπορεί να έχουν ΓΤ ΝΑΙ 52% 56,50% 43,40% 30,40% 26% 8,70% 7,40% 56,50% 47,80% ΑΛΛΑΝΤΙΚΑ ΖΑΧΑΡΩΤΑ ΜΠΙΣΚΟΤΑ ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΤΡΟΦΕΣ ΣΤΙΓΜΙΑΙΟΣ ΚΑΦΕΣ ΨΩΜΙ ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΑ ΜΑΓΙΟΝΕΖΑ ΦΥΤΙΚΑ ΕΛΑΙΑ ΙΣΩΣ 43,40% 39,0% 47,80% 56,50% 52% 56,50% 52% 30,40% 34,80% ΌΧΙ 4,40% 4,40% 8,70% 3% 2,70% 34,80% 30,40% 3% 7,40% Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα αποτελέσματα της 2 ης ερώτησης, όπου μεγάλο ποσοστό (56,5%) πιστεύει ότι μπορεί να έχει καταναλώσει ΓΤΠ χωρίς να το ξέρει, 26,0% έχει καταναλώσει, 8,7% δεν έχει καταναλώσει και 8,7% δεν γνωρίζει αν έχει καταναλώσει. Μήπως οι νέοι δεν είναι σίγουροι για το τι καταναλώνουν, και δεν ενδιαφέρονται να μάθουν ή μήπως δυσπιστούν για το ποια είναι τα αληθινά συστατικά ενός προϊόντος; Η υπόθεση της έρευνάς μας επαληθεύεται. Σαφείς είναι οι νέοι στην ερώτηση αν θα έπρεπε να υπάρχει σήμανση για τα ΓΤΠ. 70% απάντησαν ναι, 30% δε γνωρίζουν, και κανείς (0%) όχι. Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι οι νέοι θέλουν να είναι ενημερωμένοι για τα προϊόντα που καταναλώνουν για να μπορούν να επιλέξουν με τα δικά τους κριτήρια. Εδώ η υπόθεσή μας ήταν σωστή. Στην 4η ερώτηση οι νέοι απαντούν για το αν θα κατανάλωναν ΓΤΠ και για ποιους λόγους. Μόλις το 4,4% θα κατανάλωνε ΓΤΠ γνωρίζοντάς το. Επαληθεύεται η υπόθεση της έρευνάς μας. Το μεγάλο ποσοστό (47,8%) απάντησε όχι και το επίσης μεγάλο 47,8% απάντησε ίσως. Η τιμή δε φαίνεται να επηρεάζει. Το 52% απάντησε όχι. Όμως το 52% ίσως θα τα κατανάλωνε. Όχι απάντησε το 30,4%. Αναποφάσιστοι οι περισσότεροι (52%) για το αν τα πρότειναν φίλοι τους, αλλά αρκετά μεγάλο και το όχι (39,0%). Θα καταναλώνατε ΓΤΠ ή τρόφιμα με παράγωγά τους συστατικά ΝΑΙ ΙΣΩΣ ΌΧΙ ΑΝ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ ΟΤΙ ΕΊΝΑΙ ΓΤ 4,40% 47,80% 47,80% ΑΝ ΗΤΑΝ ΠΙΟ ΦΤΗΝΑ 4,40% 43,40% 52% ΑΝ ΗΤΑΝ ΠΙΟ ΝΟΣΤΙΜΑ 7,40% 52% 30,40% ΑΝ ΤΑ ΠΡΟΤΕΙΝΑΝ ΦΙΛΟΙ ΣΑΣ 8,70% 52% 39,0% Το 65,2% πιστεύει ότι υπάρχουν κίνδυνοι για την υγεία των ανθρώπων και των ζώων. Μεγάλο ποσοστό, σε σύγκριση μάλιστα με τα προηγούμενα δεδομένα μας για τις ελλιπείς γνώσεις τους. Αξιοσημείωτο είναι ότι κανείς δεν απάντησε πως δεν υπάρχουν κίνδυνοι. Η υπόθεσή μας ήταν σωστή. 45