ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΠΙΔΟΣΗΣ ΤΩΝ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΩΝ ΚΑΙ ΕΝΟΙΚΙΑΖΟΜΕΝΩΝ ΔΩΜΑΤΙΩΝ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΚΕΡΚΥΡΑΣ

Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΠΙΔΟΣΗΣ ΤΩΝ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΩΝ ΚΑΙ ΕΝΟΙΚΙΑΖΟΜΕΝΩΝ ΔΩΜΑΤΙΩΝ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΒΛΑΧΟΥ ΑΝΝΑ ΑΕΜ:4705 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΣ

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Στον επιβλέποντα την εργασία καθηγητή κ. Οικονόμου Στέφανο του οποίου η καθοδήγηση κατά τη διεξαγωγή της έρευνας ήταν ουσιαστική και αποτέλεσε τον ακρογωνιαίο λίθο της. Σε όσους βοήθησαν στην εξαγωγή των συμπερασμάτων της έρευνας είτε με την θετική ανταπόκριση τους είτε με την στείρα άρνηση στην παροχή οποιονδήποτε στοιχείων. 2

Περιεχόμενα Περίληψη...12 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...13 1.1 Σκοπός και Στόχοι της Πτυχιακής Εργασίας...14 2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ... 15 2.1ΕΙΣΑΓΩΓΗ...15 2.2 Ορισμός τουρισμού...16 2.3 Τουρισμός ως «σύστημα»...17 2.4 Ορισμός τουριστικού μάρκετινγκ... 19 2.4.1 Οι στόχοι του τουριστικού μάρκετινγκ... 20 2.4.2 Οι φορείς και οι αποδέκτες του τουριστικού μάρκετινγκ... 21 2.5 Τα είδη του τουρισμού... 22 2.6 Μορφές του τουρισμού... 23 2.7Τα συστατικά στοιχεία του λειτουργικού πλαισίου του τουρισμού... 25 2.8 Τα οικονομικά χαρακτηριστικά του τουρισμού... 27 2.9 Ο τουρισμός ως ιδιαίτερη μορφή της προσφοράς... 28 2.10 Θεωρητική εξήγηση των οικονομικών επιπτώσεων... 29 2.11 Τα προβλήματα του τουρισμού... 31 2.12Δείκτες τουριστικής ανάπτυξης μιας περιοχής... 31 2.13 Προϋποθέσεις μιας περιοχής για την ανάπτυξη του τουρισμού...32 2.14 Ορισμός τουρίστα...32 2.15 Τα χαρακτηριστικά των τουριστών... 33 2.16 Η αγοραστική διαδικασία του τουρίστα και οι βασικές μεταβλητές προς εξέταση... 34 2.17 Οι ανάγκες των τουριστών... 37 3. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ...38 3.1Εισαγωγή... 38 3.2 Βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη και περιβάλλον...38 3.3 Νομικό πλαίσιο προστασίας του περιβάλλοντος... 39 3.4 Μέτρα εξισορρόπησης τουρισμού και περιβάλλοντος... 40 3.5 Περιβαλλοντικά προβλήματα στους τουριστικούς προορισμούς... 41 4. ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ...42 4.1Κατάταξη ξενοδοχείων σε κατηγορίες αστέρων... 42 4.2 Υποχρεωτικές τεχνικές και λειτουργικές προδιαγραφές... 45 4.2.1Λειτουργικές και τεχνικές προδιαγραφές που απαιτούνται για την κατάταξη των ξενοδοχείων... 46 4.2.2 Τρόπος κατάταξης... 46 4.2.3.Οι φορείς που πραγματοποιούν την κατάταξη των ξενοδοχείων...48 3

5.ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ...50 5.1Εισαγωγή... 50 5.2 Περιβαλλοντικός στόχος και σκοπός... 50 5.3 Βήματα για την εφαρμογή περιβαλλοντικού σχεδιασμού... 53 5.4 Περιβαλλοντικοί στόχοι και σκοποί... 54 5.5 Προγράμματα περιβαλλοντικής διαχείρισης... 55 5.6. ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ...56 5.6.1.ΟΡΙΣΜΟΣ EMAS... 56 5.6.2Γιατί τα ξενοδοχεία πρέπει να ενδιαφέρονται για το σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης;... 56 5.6.3.Γιατί είναι απαραίτητη η ύπαρξη συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης... 57 5.6.4 Η εφαρμογή του κανονισμού «EMAS» στις ξενοδοχειακές επιχειρήσεις..57 5.6.5Ποια τα οφέλη από την εφαρμογή συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης59 5.6.6Απαιτήσεις για το σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης... 59 5.7. Βασικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις μιας ξενοδοχειακής μονάδας... 60 5.8Περιβαλλοντικές πτυχές... 61 5.9Αρχική περιβαλλοντική επισκόπηση... 62 5.10 Οι πόροι που χρειάζονται για την εφαρμογή ενός συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης... 63 5.11 ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ - ΚΡΙΣΙΜΑ ΣΗΜΕΙΑ ΕΛΕΓΧΟΥ (HAC CP)...64 5.11.1 Ασφάλεια τροφίμων,σύστημα HACCP (Hazard Analysis Critical Control Points)... 64 5.11.2 Αρχές συστήματος HACCP...65 5.11.3Πλεονεκτήματα εφαρμογής συστήματος HACCP... 65 5.12 ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΑ ΣΗΜΑΤΑ...66 5.12.1 Τι είναι το οικολογικό σήμα;... 66 5.12.2 Τύποι οικολογικής σήμανσης... 66 5.12.3 Πως απονέμονται τα οικολογικά σήματα;... 67 5.12.4 Οφέλη από την υιοθέτηση ενός οικολογικού σήματος... 68 5.12.5 Τα πιο γνωστά οικολογικά σήματα... 69 5.13Πράσινες σημαίες (Green Flags)...71 6 ΝΟΜΟΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ...72 6.1 Εισαγωγή... 72 6.2 Ιστορία... 73 6.3 Γεωγραφική θέση - έκταση... 75 6.3.1Γεωμορφολογία... 75 6.3.2 Κλίμα... 76 6.4 Κάτοικοι-Οικονομική δραστηριότητα... 77 6.5 Πολιτισμός-Πνευματική ζωή... 78 6.6 Αξιοθέατα- Αρχαιότητες... 79 6.7 Παράδοση... 83 6.8 Συγκοινωνίες... 87 4

7. ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ...88 7.1Η ηλικία των εγκαταστάσεων... 88 7.2Μέγεθος... 88 7.3 Χρήση αλυσίδων...89 7.4.Κοινωνική πίεση... 90 7.5Τεχνικές διαχείρισης διοικητικών διαδικασιών... 91 8. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ...92 8.1Εισαγωγή... 92 8.2 Σκοπός και στόχοι της έρευνας... 93 8.3Δομή ερωτηματολογίου... 93 8.4Ανακύπτοντα προβλήματα κατά την διεξαγωγή της έρευνας... 95 8.5Στατιστική επεξεργασία δεδομένων... 96 8.6Ανάλυση των απαντήσεων της έρευνας... 97 9 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...162 9.1 Ανάλυση συμπερασμάτων...162 9.2 Συμπεράσματα που προκύπτουν από την ανάλυση υποθέσεων...162 10. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 165 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...165 ΞΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...165 ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ...168 11. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ...169 5

Εικόνες Εικόνα 1: Ποσοστιαία ανάλυση για τον τύπο ιδιοκτησίας...98 Εικόνα 2: Ποσοστιαία ανάλυση για τον τύπο ξενοδοχείο... 99 Εικόνα 3: Ποσοστιαία ανάλυση κατηγορίας αστέρων...100 Εικόνα 4: Ποσοστιαία ανάλυση ύπαρξης γραπτής περιβαλλοντικής πολιτικής...102 Εικόνα 5: Ποσοστιαία ανάλυση χρόνια ύπαρξης γραπτής περιβαλλοντικής πολιτικής...103 Εικόνα 6: Ποσοστιαία ανάλυση στην ερώτηση για θετική στάση από την τοπική κοινωνία...104 Εικόνα 7: Ποσοστιαία ανάλυση στα πλεονεκτήματα μάρκετινγκ για την ύπαρξη γραπτής περιβαλλοντικής πολιτικής...105 Εικόνα 8: Ποσοστιαία ανάλυση για το ενδιαφέρον γραπτής περιβαλλοντικής πολιτικής...106 Εικόνα 9: Ποσοστιαία ανάλυση για διαφημιστικούς λόγους...108 Εικόνα 10: Ποσοστιαία ανάλυση για την πιστοποίηση ISO 9001... 109 Εικόνα 11: Ποσοστιαία ανάλυση για το ενδιαφέρον για ISO 9001... 110 Εικόνα 12: Ποσοστιαία ανάλυση στα πλεονεκτήματα μάρκετινγκ ISO 9001... 111 Εικόνα 13: Ποσοστιαία ανάλυση για πιστοποίηση EMAS...112 Εικόνα 14: Ποσοστιαία ανάλυση: Αν όχι θα σας ενδιέφερε να πιστοποιηθείτε τα επόμενα 2 χρόνια;...113 Εικόνα 15: Ποσοστιαία ανάλυση για τα πλεονεκτήματα μάρκετινγκ κατά την πιστοποίηση EMAS...114 Εικόνα 16: Ποσοστιαία ανάλυση :Η μονάδα έχει πιστοποιηθεί κατά HACCP...115 Εικόνα 17: Ποσοστιαία ανάλυση στην ερώτηση: Αν όχι θα σας ενδιέφερε τα επόμενα 2 χρόνια;...116 Εικόνα 18: Ποσοστιαία ανάλυση για τα πλεονεκτήματα μάρκετινγκ του HACCP...117 Εικόνα 19: Ποσοστιαία ανάλυση για τα γεύματα με βιολογικά προϊόντα... 118 Εικόνα 20: Ποσοστιαία ανάλυση για ενδιαφέρον για ανακαίνιση... 119 Εικόνα 21: Ποσοστιαία ανάλυση για εγκατάσταση θερμικών ηλιακών... 120 Εικόνα 22: Ποσοστιαία ανάλυση για ύπαρξη κλιματιστικού...121 Εικόνα 23 : Ποσοστιαία ανάλυση για κλιματιστικά inverter...123 Εικόνα 24: Ποσοστιαία ανάλυση για εγκατάσταση ειδικών παγίδων...124 Εικόνα 25:Ποσοστιαία ανάλυση για λαμπτήρες εξοικονόμησης ενέργειας...126 Εικόνα 26: Ποσοστιαία ανάλυση για εγκατάσταση ειδικών καρτών...127 Εικόνα 27: Ποσοστιαία ανάλυση για την μη ύπαρξη ειδικών καρτών και ενημέρωση προσωπικού... 129 6

Εικόνα 28: Ποσοστιαία ανάλυση για χρησιμοποίηση υγραερίου... 130 Εικόνα 29:Ποσοστιαία ανάλυση για μελλοντική χρήση υγραερίου...131 Εικόνα 30: Ποσοστιαία ανάλυση για χρονοδιακόπτες για εξωτερικό φωτισμό...132 Εικόνα 31 : Ποσοστιαία ανάλυση για αισθητήρες κίνησης για εξωτερικό φωτισμό... 133 Εικόνα 32:Ποσοστιαία ανάλυση για ενδιαφέρον τοποθέτησης φωτοβολταϊκών...134 Εικόνα 33: Ποσοστιαία ανάλυση για ελεγχόμενη κεφαλή ντούζ...135 Εικόνα 34: Ποσοστιαία ανάλυση για τις μέσες ετήσιες καταναλώσεις σε νερό...136 Εικόνα 35: Ποσοστιαία ανάλυση για τις μέσες ετήσιες καταναλώσεις σε ηλεκτρικό ρεύμα... 137 Εικόνα 36: Ποσοστιαία ανάλυση για έλεγχο για σωστή λειτουργία του εξοπλισμού. 138 Εικόνα 37: Ποσοστιαία ανάλυση για χρήση ενεργειακών συσκευών...139 Εικόνα 38: Ποσοστιαία ανάλυση για διαρροές στο εσωτερικό δίκτυο του νερού...140 Εικόνα 39: Ποσοστιαία ανάλυση για ενημέρωση προσωπικού και πελατών για εξοικονόμηση νερού...141 Εικόνα 40: Ποσοστιαία ανάλυση για διπλά τζάμια...142 Εικόνα41 : Ποσοστιαία ανάλυση με τι νερό ποτίζεται...143 Εικόνα 42: Ποσοστιαία ανάλυση με τι νερό ποτίζεται η πισίνα...144 Εικόνα 43: Ποσοστιαία ανάλυση για ύπαρξη βιολογικού καθαρισμού... 145 Εικόνα 44: Ποσοστιαία ανάλυση για σύνδεση με κεντρικό αποχετευτικό δίκτυο...146 Εικόνα 45: Ποσοστιαία ανάλυση για αλλαγή σε πετσέτες και σεντόνια σε καθημερινή βάση...148 Εικόνα 46: Ποσοστιαία ανάλυση συνεννόηση με τον πελάτη για το αν θα αλλαχθούν οι πετσέτες και τα σεντόνια...150 Εικόνα47: Ποσοστιαία ανάλυση για χρήση σαπουνιού επαναληπτικής χρήσης...151 Εικόνα 48: Ποσοστιαία ανάλυση για καθαριστικά βιοδιασπώμενα...152 Εικόνα 49: Ποσοστιαία ανάλυση για χρήση διπλής λειτουργίας τουαλέτες...153 Εικόνα50: Ποσοστιαία ανάλυση ανακύκλωσης...154 Εικόνα51 : Ποσοστιαία ανάλυση σε τι κάνουν ανακύκλωση...155 Εικόνα52: Ποσοστιαία ανάλυση για ευκολία εύρεσης κάδων ανακύκλωσης...156 Εικόνα53: Ποσοστιαία ανάλυση για ενημέρωση πελατών για ανακύκλωση...157 Εικόνα54: Ποσοστιαία ανάλυση για ανταπόκριση στην ανακύκλωση...158 Εικόνα55: Ποσοστιαία ανάλυση για αγορά ανακυκλώσιμων προϊόντων...160 Εικόνα 56: Ποσοστιαία ανάλυση ανακύκλωσης νερού πισίνας...161 7

Πίνακες ΠΙΝΑΚΑΣ1: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση της ιδιοκτησίας των ξενοδοχείων και ενοικιαζόμενων δωματίων... 98 ΠΙΝΑΚΑΣ2: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση για τον τύπο του ξενοδοχείου... 99 ΠΙΝΑΚΑΣ3: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Σε ποια κατηγορία αστέρων/κλειδιών ανήκει το ξενοδοχείο/ μονάδα σας;... 101 ΠΙΝΑΚΑΣ4: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση. Η μονάδα έχει γραπτή περιβαλλοντική πολιτική η οποία είναι αναρτημένη στους χώρους της;...102 ΠΙΝΑΚΑΣ5: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Αν ναι πόσα χρόνια είναι διατυπωμένη;...104 ΠΙΝΑΚΑΣ6: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Αν ναι παρατηρείτε θετική στάση από την τοπική κοινωνία;...105 ΠΙΝΑΚΑΣ7: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Πιστεύετε ότι η ύπαρξη γραπτής περιβαλλοντικής πολιτικής δίνει πλεονεκτήματα μάρκετινγκ σε σχέση με τους ανταγωνιστές;...106 ΠΙΝΑΚΑΣ8: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Αν δεν υπάρχει γραπτή περιβαλλοντική πολιτική θα σας ενδιέφερε να διατυπώσετε τα επόμενα 2χρόνια...107 ΠΙΝΑΚΑΣ9: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Θα επιθυμούσατε να δημοσιοποιούσατε την περιβαλλοντική πολιτική για διαφημιστικούς λόγους;...108 ΠΙΝΑΚΑΣ10: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Η μονάδα έχει πιστοποιηθεί κατά ΚΟ 9001;...109 ΠΙΝΑΚΑΣ11: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Αν όχι θα σας ενδιέφερε να πιστοποιηθείτε τα επόμενα χρόνια;... 110 ΠΙΝΑΚΑΣ12: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Πιστεύετε ότι η πιστοποίηση κατά ISO 9001 δίνει πλεονεκτήματα μάρκετινγκ σε σχέση με τους ανταγωνιστές;...111 ΠΙΝΑΚΑΣ13: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: μονάδα έχει πιστοποιηθεί κατά ISO 14000 ή EMAS (Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης)...112 ΠΙΝΑΚΑΣ14: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Αν όχι θα σας ενδιέφερε να πιστοποιηθεί κατά ISO 9001 ή EMAS (Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης...113 ΠΙΝΑΚΑΣ15: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Πιστεύετε ότι η πιστοποίηση το σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης δίνει πλεονεκτήματα μάρκετινγκ σε σχέση με ανταγωνιστές;...114 ΠΙΝΑΚΑΣ16: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Η μονάδα έχει πιστοποιηθεί κατά HACCP;... 115 8

ΠΙΝΑΚΑΣ17: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Αν όχι θα σας ενδιέφερε να πιστοποιηθείτε τα επόμενα 2 χρόνια...116 ΠΙΝΑΚΑΣ18: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Πιστεύετε ότι η πιστοποίηση κατά HACCP δίνει πλεονεκτήματα μάρκετινγκ σε σχέση με τους ανταγωνιστές;...117 ΠΙΝΑΚΑΣ19: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Εφόσον υπάρχει εστιατόριο στη μονάδα διατίθενται γεύματα με βιολογικά προϊόντα;...118 ΠΙΝΑΚΑΣ20: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Θα σας ενδιέφερε πραγματοποιήσετε ανακαίνιση με σκοπό τη βελτίωση της ενεργειακής επίδοσης της μονάδας;...119 ΠΙΝΑΚΑΣ21: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Για την παροχή ζεστού νερού στους πελάτες, έχετε εγκαταστήσει θερμικά ηλιακά ή αντίστοιχη εγκατάσταση...121 ΠΙΝΑΚΑΣ22: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Κλιματίζονται οι χώροι της μονάδας;...122 ΠΙΝΑΚΑΣ23: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Τα κλιματιστικά είναι τεχνολογίας inverter...124 ΠΙΝΑΚΑΣ24: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση αν στα παράθυρα των δωματίων έχετε τοποθετημένες ειδικές παγίδες που σταματούν τη χρήση του κλιματιστικού, όταν αυτά είναι ανοιχτά;...125 ΠΙΝΑΚΑΣ25: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Χρησιμοποιείτε λαμπτήρες εξοικονόμησης ενέργειας... 127 ΠΙΝΑΚΑΣ26: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Έχετε εγκαταστημένες ειδικές κάρτες δωματίων, ώστε όταν δεν υπάρχει κάποιος στο δωμάτιο να μην υπάρχει ρεύμα;...128 ΠΙΝΑΚΑΣ27: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Αν ΔΕΝ χρησιμοποιείτε τις ειδικές κάρτες, έχετε ενημερώσει το προσωπικό σας να κλείνει τους διακόπτες του ηλεκτρικού όταν δεν υπάρχει κάποιος στο δωμάτιο;...129 ΠΙΝΑΚΑΣ28: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Χρησιμοποιείτε υγραέριο ή φυσικό φωτισμό για τη λειτουργία των συσκευών της κουζίνας σας;...130 ΠΙΝΑΚΑΣ29: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Αν χρησιμοποιείτε, υπάρχει πρόβλεψη στην εγκατάσταση για μελλοντική χρήση;...131 ΠΙΝΑΚΑΣ30: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Έχετε εγκαταστημένους χρονοδιακόπτες για τον εξωτερικό φωτισμό;...133 9

ΠΙΝΑΚΑΣ31: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Έχετε εγκαταστήσει αισθητήρες κίνησης για τον εξωτερικό φωτισμό;...134 ΠΙΝΑΚΑΣ32: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Θα σας ενδιέφερε να τοποθετήσετε φωτοβολταιακά για την παραγωγή ρεύματος και τη χρήση εντός της μονάδας;...135 ΠΙΝΑΚΑΣ33: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Χρησιμοποιείτε ελεγχόμενη κεφαλή ντούζ;(βρύσες-καταβρεχτήρες)...136 ΠΙΝΑΚΑΣ34: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Τις μέσες ετήσιες καταναλώσεις έχετε σε νερό...137 ΠΙΝΑΚΑΣ35: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Τις μέσες ετήσιες καταναλώσεις έχετε σε ηλεκτρικό ρεύμα...138 ΠΙΝΑΚΑΣ36: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Σε ποιο βαθμό διενεργείτε ελέγχους για τη σωστή λειτουργία του εξοπλισμού... 139 ΠΙΝΑΚΑΣ37: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Σε ποιο βαθμό χρησιμοποιείτε ενεργειακά αποδοτικές συσκευές...140 ΠΙΝΑΚΑΣ38: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Σε ποιο βαθμό ελέγχετε εάν υπάρχουν διαρροές στο εσωτερικό δίκτυο του νερού;... 141 ΠΙΝΑΚΑΣ39: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Σε ποιο βαθμό είναι ενημερωμένο το προσωπικό σας και οι πελάτες σας για την εξοικονόμηση νερού.142 ΠΙΝΑΚΑΣ40: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Σε ποιο βαθμό υπάρχουν τοποθετημένα διπλά τζάμια στους χώρους του ξενοδοχείου;... 143 ΠΙΝΑΚΑΣ41: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Στην περίπτωση που έχετε κήπο με τι νερό ποτίζεται...144 ΠΙΝΑΚΑΣ42: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Στην περίπτωση ύπαρξης πισίνας στο χώρο του ξενοδοχείου με τι νερό τη γεμίζεται;...145 ΠΙΝΑΚΑΣ43: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Έχετε εγκαταστημένο βιολογικό καθαρισμό...146 ΠΙΝΑΚΑΣ44: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Έχετε συνδεθεί με το κεντρικό αποχετευτικό δίκτυο...148 ΠΙΝΑΚΑΣ45: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Αλλάζετε σε καθημερινή βάση τις πετσέτες και τα σεντόνια των δωματίων...150 ΠΙΝΑΚΑΣ46: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Υπάρχει η δυνατότητα κατόπιν συνεννόησης με τον πελάτη να μην αλλαχθούν τα σεντόνια και οι πετσέτες εφόσον δεν το επιθυμεί;...151 ΠΙΝΑΚΑΣ47: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Χρησιμοποιείτε σαπούνι επαναληπτικής χρήσης;...152 10

ΠΙΝΑΚΑΣ48: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Χρησιμοποιείτε καθαριστικά βιοδιασπώμενα...153 ΠΙΝΑΚΑΣ49: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Υπάρχουν εγκαταστημένες διπλής λειτουργίας (επιλεγόμενης ποσότητας νερού) τουαλέτες...154 ΠΙΝΑΚΑΣ50: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Κάνετε ανακύκλωση;...155 ΠΙΝΑΚΑΣ51: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Ευκολία εύρεσης των κάδων ανακύκλωσης στο χώρο του ξενοδοχείου...157 ΠΙΝΑΚΑΣ52: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Υπάρχει ενημέρωση των πελατών όσος αφορά την προσπάθεια σας αυτή...158 ΠΙΝΑΚΑΣ53: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Υπάρχει ανταπόκριση των πελατών σας σε αυτή την προσπάθεια;...159 ΠΙΝΑΚΑΣ54: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Σε ποιο βαθμό αγοράζετε ανακυκλούμενα ή ανακυκλώσιμα προϊόντα;... 160 ΠΙΝΑΚΑΣ55: Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Στην περίπτωση ύπαρξης πισίνας, σε ποιο βαθμό ανακυκλώνεται και καθαρίζεται το νερό της;...161 11

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στο 1ο κεφάλαιο αναφερόμαστε στη σκοπιμότητα της έρευνας που διενεργήσαμε για την περιβαλλοντική ευαισθησία των ξενοδοχειακών μονάδων και ενοικιαζόμενων δωματίων του Νομού Κέρκυρας, καθώς και στη περιγραφή των διάφορων παραγόντων που επηρεάζουν τις περιβαλλοντικές διοικητικές πρακτικές αυτών. Στο 2ο κεφάλαιο αναλύουμε τον ορισμό του τουρισμού, αναφέρουμε τις μορφές του, τα είδη του και τα προβλήματα του. Επίσης αναφέρουμε τον ορισμό του τουρίστα, τα χαρακτηριστικά του και τις ανάγκες του. Τέλος, αναφέρουμε τον ορισμό του τουριστικού μάρκετινγκ, τους στόχους του καθώς και τους φορείς και τους αποδέκτες του. Στο 3ο κεφάλαιο αναφέρουμε την βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη σχετικά με το περιβάλλον, τα περιβαλλοντικά προβλήματα στους τουριστικούς προορισμούς, το νομικό πλαίσιο προστασίας του περιβάλλοντος αλλά και τα μέτρα εξισορρόπησης του τουρισμού και του περιβάλλοντος. Στο 4ο κεφάλαιο θα ασχοληθούμε με την κατάταξη των ξενοδοχείων σε κατηγορίες αστέρων, τις τεχνικές και λειτουργικές προδιαγραφές, τον τρόπο κατάταξης τους καθώς και τους φορείς που πραγματοποιούν την κατάταξη αυτή. Στο 5ο κεφάλαιο κάνουμε μια αναφορά σχετικά με τον περιβαλλοντικό σχεδιασμό και έλεγχο, για τους περιβαλλοντικούς στόχους και σκοπούς, τα προγράμματα περιβαλλοντικής διαχείρισης. Επίσης, αναφέρουμε για το Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (ΕΜΛ8), για πιο λόγο είναι απαραίτητη η ύπαρξη του στις ξενοδοχειακές μονάδες, ποια είναι τα οφέλη του και ποιες οι απαιτήσεις του. Στα πλαίσια αυτά εξετάζεται η ύπαρξη και λειτουργία του συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης, συστήματος διασφάλισης ποιότητας και HACCP και διερευνάται σε πιο βαθμό αυτά αποτελούν επιχειρηματικά πλεονεκτήματα. Αξιολογείται η ενεργειακή επίδοση και η χρήση νερού στις εγκαταστάσεις. Τέλος καταγράφεται η μέθοδος διαχείρισης των αποβλήτων και η δυνατότητα ανακύκλωσης. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια ερωτηματολογίου σε περισσότερες από 120 μονάδες σε όλη την έκταση του νησιού. Τα συμπεράσματα που εξήχθησαν είναι χρήσιμα για την καταγραφή της πραγματικής περιβαλλοντικής διάστασης της λειτουργίας των ξενοδοχειακών μονάδων και των περιθωρίων βελτίωσης της. Στο 6ο κεφάλαιο αναφερόμαστε στη Κέρκυρα όσον αφόρα την ιστορία της, το πολιτισμό της, τα ήθη και έθιμα της, την οικονομική δραστηριότητα των κατοίκων. 12

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η κακοποίηση του περιβάλλοντος παρουσιάζει αυξητικές τάσεις και αποτελεί κύρια ανησυχία της σύγχρονης κοινωνίας, και αυτό έχει επιπτώσεις στη συνέχεια στη στρατηγική των εταιριών. Κάθε τομέας μπορεί να εφαρμόσει τις δικές του στρατηγικές για να αντιμετωπίσει τα περιβαλλοντικά ζητήματα (Handfield, Walton, Seegers and Melnyk,1997). Οι έρευνες που εξετάζουν τις περιβαλλοντικές ανησυχίες των εταιριών, έχουν εστιάσει συντριπτικά στη βιομηχανία κατασκευής (Foster, Sampson and Dunn, 2000). Αντιθέτως, οι εταιρίες υπηρεσιών, "οι σιωπηλοί καταστροφείς του περιβάλλοντος "(Hutchinson,1996) έχουν προσελκύσει την πολύ λιγότερη ερευνητική προσοχή. Στην βιομηχανία υπηρεσιών, ο τομέας των τουριστών είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ως εστίαση μιας έρευνας στις περιβαλλοντικές διοικητικές πρακτικές για δύο κύριους λόγους. Κατ' αρχάς, αυτός ο τομέας έχει μια αυξανόμενη οικονομική σημασία (Hunter, 1997, De Rato Figaredo,1999). Δεύτερον, η βιομηχανία τουριστών παρουσιάζει όλο και περισσότερο υψηλότερη περιβαλλοντική ανησυχία (Hunter,1997). Η βιομηχανία τουριστών περιλαμβάνει δύο κύριες δραστηριότητες, την στέγαση και την μεταφορά. Σε αυτήν την μελέτη, εστιάζουμε στον υποτομέα στέγασης και για το σημαντικό ρόλο της στην προσφορά των υπηρεσιών στους τουρίστες και για τον αντίκτυπό της στο περιβάλλον. Η μελέτη είναι δομημένη ως εξής. Κατ' αρχάς, αναφορά στην υπάρχουσα βιβλιογραφία της περιβαλλοντικής διαχείρισης, που εστιάζει σε εκείνες τις έρευνες που απευθύνονται στον κλάδο ξενοδοχείων. Στην συνέχεια γίνεται περιγραφή των παραγόντων που μπορούν να επηρεάσουν την εταιρική περιβαλλοντική διαχείριση. Με αποτέλεσμα την δημιουργία διάφορων υποθέσεων. Η εμπειρική έρευνά μας παρουσιάζεται σε εύθετο χρόνο και εξετάζει το βαθμό στον οποίο τα συμπεράσματά μας παρουσιάζουν υποστήριξη για τις υποθέσεις μας. 13

1.1 Σκοπός και Στόχοι της Πτυχιακής Εργασίας Στόχος αυτής της μελέτης είναι να διερευνήσουμε τους διάφορους παράγοντες που επηρεάζουν τις περιβαλλοντικές διοικητικές πρακτικές. Οι κύριοι σκοποί της εργασίας είναι να διερευνήσουμε την περιβαλλοντική επίδοση των ξενοδοχείων στο Νομό Κέρκυρας και να προσδιορίσουμε τα κίνητρα για τη βελτίωση της περιβαλλοντικής απόδοσης των ξενοδοχείων. 14

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο Τουρισμός είναι ένα από τα πιο δυναμικά και πολυσύνθετα παγκόσμια κοινωνικοοικονομικά φαινόμενα που παρουσίασε αλματώδη ανάπτυξη κατά την τελευταία εικοσαετία. Για πολλές αναπτυσσόμενες χώρες αποτέλεσε έναν από τους σημαντικούς παράγοντες ανάπτυξης από οικονομικής, πολιτικής και πολιτιστικής άποψης. Η σημασία του Τουρισμού ως τομέας οικονομικής δραστηριότητας είναι ευρύτατα αποδεκτή καθώς τα τελευταία χρόνια αυξάνεται με ταχύτατους ρυθμούς συμβάλλοντας στο 10,7% του συνολικού Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ) της παγκόσμιας οικονομίας, στην βελτίωση του Ισοζυγίου Πληρωμών, στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, στην ανάληψη επενδυτικών πρωτοβουλιών αλλά και στην προώθηση της τοπικής, περιφερειακής και εθνικής ανάπτυξης. Υπολογίζεται από τον Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού (World Tourism Organization) ότι πραγματοποιούνται περισσότερα από 600 εκατομμύρια ταξίδια αναψυχής και επιχειρηματικών σκοπών σε διεθνείς προορισμούς ετήσια και ότι περίπου 2 δισεκατομμύρια ταξίδια εσωτερικού λαμβάνουν χώρα, από τα οποία τα μισά είναι στην Ευρώπη, με μεγαλύτερο μερίδιο προορισμών στη Μεσόγειο και τις Άλπεις. Ο Τουρισμός είναι μια μετακίνηση στο χώρο, η οποία απορρέει από μιαν ανάγκη με καλής ποιότητας φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον. Η μετακίνηση αυτή γίνεται με την θέληση του τουρίστα και συνοδεύεται από την κατανάλωση συναφή με την εν λόγω ανάγκη και μετακίνηση. Στις μέρες μας το κυρίαρχο μοντέλο του μαζικού τουρισμού, ο εποχιακός κυρίως χαρακτήρας του, η δυσανάλογα μεγάλη συγκέντρωση ανθρώπων και υποδομών σε ένα τόπο και οι συνεχώς αυξανόμενες τάσεις ανάπτυξής του, συντείνουν στην αύξηση της υποβάθμισης των φυσικών κοινωνικών και πολιτιστικών πόρων. Η απάντηση της τουριστικής βιομηχανίας στο αυξανόμενο επίπεδο της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης και του ενδιαφέροντος των τουριστών καθώς και στο νέο οικονομικό περιβάλλον, είναι η ανάπτυξη πρωτοβουλιών και Συστημάτων Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (ΣΠΔ) των τουριστικών επιχειρήσεων. 15

Η εφαρμογή των σχημάτων (Συστημάτων) αυτών αποσκοπεί στην περιβαλλοντική βελτίωση των λειτουργιών της τουριστικής επιχείρησης, στην εξοικονόμηση οικονομικών πόρων και στην εξυπηρέτηση των αναγκών και ικανοποίηση των ανησυχιών των«πράσινων πελατών». Ο απώτερος σκοπός της ανάπτυξης αυτών των σχημάτων είναι η πρακτική προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης στον τουριστικό τομέα. 1973). 2.2 Ορισμός τουρισμού Εδώ και πολλές δεκαετίες διεξάγεται μια συζήτηση με έντονες διαφοροποιήσεις γύρω από την έννοια του «Τουρισμού» και του «Τουρίστα». Η έλλειψη συμφωνίας για το τι είναι οφείλεται εν πολλοίς στη απουσία μιας ενιαίας τουριστικής θεωρίας ^«γ«η1999). Ο πρώτος ορισμός, ο οποίος έτυχε ευρείας αποδοχής, διατυπώθηκε από τους Ελβετούς Hunziger και Krafp το 1942 μετά από ορισμένες τροποποιήσεις πήρε την ακόλουθη μορφή από τον Hunziger το 1965. Τουρισμός (Fremdenverkehr) είναι το σύνολο των σχέσεων και φαινομένων που προκύπτουν από το ταξίδι και την παραμονή ξένων προς ένα τόπο στον τόπο αυτόν, εφόσον η παραμονή δεν έχει το χαρακτήρα της μόνιμης εγκατάστασης και συνεπώς δεν ασκείται κάποια δραστηριότητα για την εξασφάλιση εισοδήματος. Η σημασία αυτού του ορισμού υπήρξε καταλυτική, αφού τα περισσότερα μεταγενέστερα συγγράμματα, στηρίχθηκαν σε αυτόν, ενώ τον υιοθέτησε μια σειρά από επιστημονικούς φορείς, όπως η διεθνής ένωση AIEST. Ορισμένοι μάλιστα συγγραφείς τον χαρακτήρισαν ως «οικουμενικό» (ϋηΐν«^αά«ί«ηΐύοη - Bemeker 1962) ή ολιστικό ορισμό λόγω της αναφοράς στο «σύνολο των σχέσεων και των φαινομένων». Οι Hunziger και Krafp εξαίρεσαν τα επαγγελματικά ταξίδια από τα ταξίδια που θεωρούν τουριστικά και περιορίστηκαν στα ταξίδια αναψυχής, και σε κείνα που γίνονται για προσωπικούς λόγους (επισκέψεις σε συγγενείς και φίλους κα). Αυτό οφείλεται στον παραγωγικό χαρακτήρα των επαγγελματικών ταξιδιών, αφού οι δυο συγγραφείς θεωρούν τον τουρισμό ως μια καθαρά καταναλωτική δραστηριότητα Λίγα χρόνια αργότερα διατυπώνεται από τον ΟΗΕ ένας νέος ορισμός, ο οποίος σε αντίθεση με των Hunziger και Krafp, δεν εξαιρεί τα επαγγελματικά ταξίδια (Fighiera 1987). Ο συγκεκριμένος ορισμός δεν αναφέρεται άμεσα στην έννοια του τουρισμού αλλά σε αυτήν του επισκέπτη, δηλαδή του ατόμου που ασκεί τον τουρισμό. 16

Ως επισκέπτης νοείται κάθε άτομο που ταξιδεύει σε μια χώρα διαφορετική από εκείνη στην οποία έχει τη συνήθη διαμονή και εφόσον ο σκοπός του ταξιδιού του δεν είναι η εξάσκηση ενός επαγγέλματος, το οποίο αμείβεται από φορέα της χώρας - προορισμού. Ο ορισμός του ΟΗΕ διατυπώθηκε με σκοπό τη στατιστική μέτρηση του διεθνούς τουρισμού. Με την πάροδο του χρόνου διάφοροι συγγραφείς προσέγγισαν την έννοια του τουρισμού βασιζόμενοι στους Hunziger και Krafp, κάποιοι από αυτούς είναι η Simone Frombling, Zedek, Leiper και ο Kaspar. Σύμφωνα με την Simone Frombling (1993,σελ.6-8) τουρισμός είναι ένα σύστημα σχέσεων που προκύπτουν από την παραμονή ξένων προς ένα τόπο στον τόπο αυτόν, εφόσον η παραμονή δεν έχει το χαρακτήρα της εγκατάστασης για τη μόνιμη ή περιορισμένης διάρκειας άσκηση της κύριας επαγγελματικής δραστηριότητας. Ο Zedek συσχετίζει τον τουρισμό με τον ελεύθερο χρόνο. Προσδιορίζει τα τουριστικά ταξίδια ως ταξίδια αναψυχής και επίσκεψης σε συγγενείς και φίλους και εξαιρεί τα επαγγελματικά ταξίδια. Ο δε Leiper (1990,σελ.601) προσδιορίζει των τουρισμό ως μια ανθρώπινη συμπεριφορά και πιο συγκεκριμένα ως τη συμπεριφορά των ατόμων που υποδύονται τουριστικούς ρόλους. 2.3 Τουρισμός ως «σύστημα» Χρήσιμα συμπεράσματα γύρω από την έννοια «τουρισμός»προκύπτουν και από μιαν άλλη προσέγγιση: τη θεώρηση του τουρισμού ως ενός «σύστημα». Ο Kaspar (1991) προσεγγίζει τον τουρισμό ως ένα σύστημα. Το σύστημα είναι σύμφωνα με τον Ulrich ένα σε τάξη ευρισκόμενο σύνολο στοιχείων, ανάμεσα στα οποία υπάρχουν ή μπορούν να δημιουργηθούν σχέσεις. Περιέχει το σύστημα τουρισμός, τις πολλαπλές διασυνδέσεις του με το περιβάλλον καθώς και τις εσωτερικές σχέσεις των υποσυστημάτων που το συνθέτουν. Στο σχήμα παρατίθεται μια απλοποιημένη απεικόνιση, ώστε να γίνει καλύτερα κατανοητή η διασύνδεση του συστήματος «Τουρισμός» με τα υπερκείμενα συστήματα καθώς και με τα επιμέρους στοιχεία του (υποσυστήματα). Στα υπερκείμενα συστήματα περιλαμβάνονται: S οικονομικό περιβάλλον S κοινωνικό περιβάλλον S πολιτικό περιβάλλον 17

οικολογικό περιβάλλον Ως υποσυστήματα του συστήματος «Τουρισμός» επελέγησαν από τον Kaspar: το υποσύστημα «Τουριστικό Υποκείμενο» το υποσύστημα «Τουριστικό Αντικείμενο» αποτελούμενο από τα Θερμικά υποσυστήματα, τα οποία είναι τα εξής: «Τουριστικός Τόπος» «Τουριστικές Επιχειρήσεις» «Τουριστικές Οργανώσεις» Η δομή του συστήματος «τουρισμού» Πηγή : Kaspar, Claude (1991), Die Tourismusiehre im Grundrib,4. Auflage (Berne & Stuttgart: Verlag Paul Haupt),S14. 18

Το σύστημα «Τουρισμός» είναι εξαιτίας των διασυνδέσεων με το εξωτερικό περιβάλλον ένα ανοικτό σύστημα. Έτσι, δεν δέχεται μόνο επιρροές από τα άλλα συστήματα, αλλά ασκεί και το ίδιο επιρροή στο περιβάλλον. Μπορεί συνεπώς να γίνεται λόγος για εισροές (επιδράσεις από τα άλλα συστήματα ή από τα επιμέρους στοιχεία του συστήματος) και εκροές (επιδράσεις επί των άλλων συστημάτων και των επιμέρους στοιχείων του συστήματος). Από την ένταση των εισροών και εκροών μπορούν να βγουν συμπεράσματα για το πόσο εύκολα επηρεάζεται αλλά και επηρεάζει ο τουρισμός το περιβάλλον του. 2.4 Ορισμός τουριστικού μάρκετινγκ Ο (1973, σελ. 76) διατύπωσε το τουριστικό μάρκετινγκ ως εξής: Το Τουριστικό Μάρκετινγκ είναι ο σχεδιασμός και η οργάνωση της τουριστικής προσφοράς με βάση τα συμπεράσματα από την έρευνα της τουριστικής αγοράς καθώς η διαφήμιση των τουριστικών αγαθών. Ο ΚηρρβπάθΓί (1971, σελ.48) ορίζει το Τουριστικό Μάρκετινγκ ως εξής: Τουριστικό Μάρκετινγκ είναι η επιδίωξη τόσο της επιχειρηματικής πολιτικής όσο και της τουριστικής πολιτικής που ασκούν ιδιωτικοί και κρατικοί φορείς σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και διεθνή επίπεδο να ικανοποιηθούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο οι ανάγκες συγκριμένων ομάδων καταναλωτών υπό τον όρο της επίτευξης ενός ικανοποιητικού κέρδους. Η ικανοποίηση των αναγκών επιτυγχάνεται με συστηματικές και συντονισμένες ενέργειες. Λίγο αργότερα ο Wahab (1973, σελ.156) όρισε το τουριστικό μάρκετινγκ ως: Τις συστηματικές και τις συντονισμένες προσπάθειες που καταβάλλουν οι τουριστικοί οργανισμοί ή και οι τουριστικές επιχειρήσεις σε διεθνές, εθνικό και τοπικό επίπεδο για να μεγιστοποιήσουν την ικανοποίηση των τουριστών ούτως ώστε να εξασφαλιστεί η διαρκής τουριστική ανάπτυξη. Ο Coltman (1989, σελ.11) παραθέτει τον ορισμό του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού (ο οποίος διατυπώθηκε το 1975),σύμφωνα με το οποίο: 19

Το Τουριστικό Μάρκετινγκ είναι μια διοικητική φιλοσοφία. Χάρη σε αυτήν τη φιλοσοφία και σε σχέση με την τουριστική ζήτηση μπορεί μια οργάνωση (επιχείρηση) να διαθέσει μέσω της έρευνας, της πρόβλεψης και της επιλογής τα τουριστικά της προϊόντα στην αγορά μεγιστοποιώντας και παράλληλα τα οφέλη που έχει θέσει ως στόχο. 2.4.1 Οι στόχοι του τουριστικού μάρκετινγκ Στους στόχους του Μάρκετινγκ αναφέρονται εκτός από την ικανοποίηση των τουριστικών αναγκών, η οποία αναφέρεται στους πιο πάνω ορισμούς απαριθμείται μια σειρά στόχων που έχουν οι επιχειρήσεις και οι υπέρ- επιχειρησιακοί φορείς. Ο πιο κοινός στόχος μιας τουριστικής επιχείρησης είναι η αύξηση των κερδών. Ο ΡγζυριΙβΗ (1970, σελ.74) αναφέρει τους εξής στόχους: ^ Την αύξηση της πληρότητας ^ Την διαρκή ανάπτυξη της επιχείρησης μέσα από την προσθήκη επιπλέον δυναμικότητας ^ Την εισδοχή σε αγορές με υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης ^ Την ανάληψη ηγετικού ρόλου στην αγορά Στους στόχους του Τουριστικού Μάρκετινγκ στο επίπεδο των υπέρ επιχειρησιακών φορέων και κυρίως των κρατικών φορέων μπορούν να προστεθούν: ^ Οι αναπτυξιακοί στόχοι (απασχόληση, περιφερειακή ανάπτυξη) ^ Τα έσοδα από τη φορολογία (ΦΠΑ κλπ) και τις δημόσιες επιχειρήσεις (καταστήματα αφορολόγητων ειδών, καζίνο κτλ.) 20

2.4.2 Οι φορείς και οι αποδέκτες του τουριστικού μάρκετινγκ Ο Krippendorf (1971, σελ.34) σημειώνει ότι οι φορείς του Τουριστικού Μάρκετινγκ διακρίνονται σε τρείς κατηγορίες: S Τις μεμονωμένες επιχειρήσεις S Τους υπέρ- επιχειρησιακούς φορείς S Το κράτος Μετά τους φορείς του Τουριστικού Μάρκετινγκ πρέπει να προσδιοριστούν οι αποδέκτες του. Κατά αρχήν είναι οι καταναλωτές στους οποίους στοχεύει μια τουριστική επιχείρηση δηλ. οι τουρίστες. Οι Burk art και Medlik (1981, σελ.49) διακρίνουν τους αποδέκτες σε δυο: 1) τους ενεργούς 2) τους δυνητικούς τουρίστες. Επιπλέον, αποδέκτες του Τουριστικού Μάρκετινγκ είναι επίσης όσοι επηρεάζουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο την αγοραστική απόφαση των τουριστών. Στους παραπάνω αποδέκτες του Μάρκετινγκ που αναφέρουν οι Burk art και Medlik θα πρέπει να προστεθούν τα μέσα ενημέρωσης (αποστολή δελτίων τύπου, λειτουργία γραφείων τύπου, προγράμματα φιλοξενίας κα). Τέλος, οι αποδέκτες του Τουριστικού Μάρκετινγκ ενδέχεται να γίνουν επίσης οι κάτοικοι και οι τοπικοί φορείς ενός τουριστικού προορισμού. Πιο αναλυτικά έχουμε : Οι φορείς και οι αποδέκτες του τουριστικού μάρκετινγκ ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΑΠΟΔΕΚΤΕΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ Μεμονωμένες τουριστικές επιχειρήσεις Τουρίστες Υπέρ-επιχειρησιακοί φορείς Εν ενεργεία Κράτος «εμπόριο» Δυνητικοί Tour operator Οι επηρεάζοντας των τουριστών Λιανοπωλητές «εμπόριο»μέσα ενημέρωσης Οι εργαζόμενοι στην επιχείρηση Συμπληρωματικές και ανταγωνίστριες επιχειρήσεις 21

2.5 Τα είδη του τουρισμού Ο Kaspar (1993,σελ 16-18) προσδιορίζει τα είδη του τουρισμού χρησιμοποιώντας ως κριτήρια τα κίνητρα και το περιβάλλον αντίστοιχα και ταξινομούνται από την σκοπιά του καταναλωτή και με βάση το κίνητρό του ως εξής: 1. τουρισμός αναψυχής S πολυήμερες διακοπές ή ολιγοήμερο ταξίδι, με σκοπό τη σωματική και ψυχική αναζωογόνηση S ταξίδι υγείας με σκοπό την ψυχική και σωματική αποκατάσταση μέσω της χρήσης φυσικών τρόπων θεραπείας (ύδατα, αέρια, λάσπη, κλίμα) S ταξίδι υγείας με σκοπό την ψυχική και σωματική αποκατάσταση μέσω της χρήσης φυσικών τρόπων θεραπείας (ύδατα, αέρια, λάσπη, κλίμα) 2. πολιτιστικός τουρισμός S μορφωτικός τουρισμός (γνωριμία με άλλους πολιτισμούς, ήθη και έθιμα) S εναλλακτικός τουρισμός (γνωριμία με. τον τρόπο ζωής άλλων ανθρώπων στο οίκο τους περιβάλλον) S θρησκευτικός τουρισμός (με σκοπό το προσκύνημα) 3. τουρισμός για κοινωνικούς λόγους S επίσκεψη συγγενών S ταξίδια που διοργανώνονται από λέσχες, συλλόγους κοκ, (συνειδητή ένταξη του τουρίστα στις ομαδικές δραστηριότητες, ύπαρξη ψυχαγωγικού προγράμματος) 4. αθλητικός τουρισμός S τουρισμός ενεργητικού ή παθητικού αθλητισμού S τουρισμός για οικονομικούς λόγους S επαγγελματικά/ επιχειρηματικά ταξίδια 5. συνεδριακός τουρισμός 6. εκθεσιακός τουρισμός S ταξίδια κινήτρων (incentives) S τουρισμός για πολιτικούς λόγους S τουρισμός διπλωματών και συνεδρίων S τουρισμός σχετιζόμενος με πολιτικές εκδηλώσεις 22

2.6 Μορφές του τουρισμού Οι μορφές του τουρισμού ταξινομούνται με βάση τις εξωτερικές αιτίες και επιδράσεις. Το κριτήριο ταξινομήσιμης εκπορεύεται από το υποκείμενο του τουρισμού (τον τουρίστα). 1. Προέλευση ^ εσωτερικός τουρισμός ^ διεθνής τουρισμός 2. Αριθμός συμμετεχόντων σε ένα ταξίδι ^ Ατομικός τουρισμό ^ Ομαδικός τουρισμός ^ Μαζικός τουρισμός ^ Συλλογικός τουρισμός ^ Οικογενειακός τουρισμός 3. Ηλικία των συμμετεχόντων σε ένα ταξίδι ^ τουρισμός νεολαίας ^ τουρισμός τρίτης ηλικίας 4. Διάρκεια παραμονής ^ Τουρισμός μικρής διάρκειας ^ Τουρισμός μεγάλης διάρκειας 5. Εποχή του έτους ^ Θερινός τουρισμός ^ Χειμερινός τουρισμός ^ Τουρισμός της περιόδου αιχμής (υψηλή σαιζόν) ^ Τουρισμός εκτός της περιόδου αιχμής (χαμηλή σεζόν) 23

6. Είδος καταλύματος ^ Τουρισμός ξενοδοχείου ^ Τουρισμός παραξενοδοχίας τουρισμός διαμερισμάτων, επαύλεων, δεύτερης κατοικίας, κάμπινγκ, τροχόσπιτου 7. Μέσο μεταφοράς ^ «Αεροπορικός» τουρισμός ^ «Σιδηροδρομικός» τουρισμός ^ «Αυτοκινητιστικός» τουρισμός ^ Τουρισμός «πλοίου» 8. Επιπτώσεις στο ισοζύγιο πληρωμών ^ Ενεργητικός τουρισμός (εισερχόμενος τουρισμός) ^ Παθητικός τουρισμός (εξερχόμενος τουρισμός) 9. Τρόπος χρηματοδότησης του ταξιδιού ^ Χρηματοδοτούμενος τουρισμός (μέσω πίστωσης, πληρωμής με δόσεις) ^ Κοινωνικός τουρισμός (στήριξη οικονομικά ασθενών κοινωνικών ομάδων ώστε να καταστεί δυνατή ή να διευκολυνθεί η πραγματοποίηση διακοπών). (ΚαΒραΓ, 1993, σελ 20-21). 24

2.7 Τα συστατικά στοιχεία του λειτουργικού πλαισίου του τουρισμού Ο τουρισμός, από θεωρητική σκοπιά είναι ένα πολυσύνθετο φαινόμενο, που συντελείται στα πλαίσια του ελεύθερου χρόνου του ανθρώπου και εκδηλώνεται με την πρόσκαιρη μετακίνηση προς και την παραμονή σε προορισμούς, που είναι έξω από τον συνηθισμένο γεωγραφικό χώρο διαμονής του και έχει σαν βασικό και άμεσο σκοπό την ψυχαγωγία. Ο παραπάνω ορισμός περιλαμβάνει δύο σκέλη: S Το πρώτο σκέλος, που αναφέρεται στη μετακίνηση των ατόμων, αντιπροσωπεύει το καταναλωτικό μέρος του τουριστικού φαινομένου και ταυτίζεται με την τουριστική ζήτηση. S Το δεύτερο σκέλος που αναφέρεται στην εξυπηρέτηση των μετακινούμενων, αντιπροσωπεύει το παραγωγικό, μέρος αυτού και ταυτίζεται με την τουριστική προσφορά. Τόσο η τουριστική προσφορά, όσο και η τουριστική ζήτηση προϋποθέτουν την ύπαρξη ενός προϊόντος, που μπορεί να εκφραστεί ποσοτικά αλλά και ποιοτικά. Το προϊόν αυτό υπάρχει και χαρακτηρίζεται σαν τουριστικό προϊόν ή τουριστικό πακέτο, αποτελείται από ένα σύνολο αγαθών και υπηρεσιών, που καταναλώνονται και χρησιμοποιούνται σε ποικίλους βαθμούς από τους τουρίστες - καταναλωτές. Το τουριστικό αυτό προϊόν ή πακέτο περιλαμβάνει ένα ταξίδι στον τόπο του τελικού προορισμού με διαμονή και ψυχαγωγία και εκφράζεται παραστατικά με τα παρακάτω συνθετικά στοιχεία, που συνθέτουν βασικά και την έννοια του παραγωγικού μέρους του τουρισμού: α) τόπος προορισμού, β) ταξίδι, γ) διαμονή, δ) ψυχαγωγία. Ο τουρισμός, από πρακτική σκοπιά, ρυθμίζει τις καθημερινές συναλλακτικές σχέσεις σε εθνικό ή διεθνές επίπεδο για την παρακολούθηση των πολυποίκιλων τουριστικών δραστηριοτήτων με ομοιόμορφο τρόπο (Leiper,1990). Επίσης, ο παραπάνω ορισμός του τουρισμού συντίθεται από τρία βασικά στοιχεία (Mathieson and Wall, 1989:14): 25

1. Ένα δυναμικά στοιχείο, που εκφράζεται με την ταξιδιωτική μετακίνηση σε έναν ή περισσότερους επιλεγμένους γεωγραφικούς χώρους (τουριστικός προορισμός) και υποδηλώνει την τουριστική ζήτηση. 2. Ένα στατικό στοιχείο, που εκφράζεται με την πρόσκαιρη παραμονή ατόμων σε έναν τουριστικό προορισμό και υποδηλώνει τα χαρακτηριστικά της τουριστικής δραστηριότητας και του τόπου προορισμού. 3. Ένα στοιχείο συνέπειας ή επίπτωσης, που προκύπτει από τα δύο προηγούμενα στοιχεία και αναφέρεται στα αποτελέσματα της τουριστικής δραστηριότητας από τα οικονομικά, κοινωνικά, φυσικά (περιβαλλοντικά) και πολιτικά υποσυστήματα, με τα οποία ο τουρισμός, ως σύστημα, βρίσκεται σε μια αλληλοεπίδραση και σύζευξη αντιδράσεων. Τα παρακάτω, συστατικά στοιχεία απαρτίζουν το λειτουργικό πλαίσιο του τουρισμού, το οποίο ενσωματώνει ένα σύνολο μεταβλητών και σχέσεων που δείχνουν την πολυσυνθετότητα του τουριστικού φαινομένου. Λειτουργικό πλαίσιο τουρισμού 26

Το δυναμικό συστατικό στοιχείο του λειτουργικού πλαισίου του τουρισμού προσδιορίζεται από την τουριστική ζήτηση όπου αντιπροσωπεύει το «καταναλωτικό» μέρος του τουριστικού φαινομένου και συνιστά ένα ενιαίο σύνολο δραστηριοτήτων από τον πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή τομέα. Το επίπεδο της τουριστικής ζήτησης επηρεάζεται από οικονομικούς, κοινωνικούς, πολιτικούς, ψυχολογικούς παράγοντες που παρέχουν χρήσιμες πληροφορίες για τους φορείς άσκησης της τουριστικής πολιτικής (Smith, 1989 σελ. 99). 2.8 Τα οικονομικά χαρακτηριστικά του τουρισμού Η εξέταση των οικονομικών χαρακτηριστικών του τουρισμού είναι αναγκαία και επιτρέπει τη διαμόρφωση του ανάλογου θεωρητικού πλαισίου που αντιμετωπίζει τα σχετικά προβλήματα στη σύγχρονη κοινωνία με επάρκεια. Τα κυριότερα χαρακτηριστικά του τουρισμού είναι: 1. Ο τουρισμός ως ιδιαίτερη μορφή της ζήτησης. Ο τουρισμός ως οικονομική δραστηριότητα, εκφράζει μια ειδική μορφή της οικονομικής ζήτησης, η οποία έχει δύο χαρακτηριστικές ιδιομορφίες: (α) Ο τουρισμός συνεπάγεται τη ζήτηση ενός ιδιαίτερου πακέτου (bundle) αγαθών και υπηρεσιών. Τα πακέτο αυτό απαρτίζει το τουριστικό προϊόν, το οποίο είναι ένα σύνθετο προϊόν που αποτελείται από φυσικά στοιχεία ή εγκαταστάσεις, ή υπηρεσίες που σχετίζονται με τη χρήση του και αφηρημένα στοιχεία δημιουργίας κατάλληλης ατμόσφαιρας ή περιβάλλοντος που συμμετέχουν στην ικανοποίηση του καταναλωτή. 2. Το τουριστικό προϊόν είναι ένας συνδυασμός διαφόρων προϊόντων που παράγονται ή προσφέρονται από διαφορετικούς παραγωγούς. (β) Από το σύνολο των αγαθών και υπηρεσιών, που απαρτίζουν το τουριστικό προϊόν, τα σημαντικότερο ρόλο παίζουν οι τουριστικές υπηρεσίες της διαμονής (κατάλυμα), διατροφής και μετακίνησης. Οι υπηρεσίες αυτές αποτελούν τις βασικές καταναλωτικές κατηγορίες για την εξυπηρέτηση του τουρίστα - καταναλωτή και απορροφούν το υψηλότερο ποσοστό της τουριστικής δαπάνης. 27

2.9 Ο τουρισμός ως ιδιαίτερη μορφή της προσφοράς Ο συμπληρωματικός χαρακτήρας του τουρισμού, ως ιδιαίτερης μορφής της ζήτησης, επηρεάζει μια ευρεία έκταση οικονομικών δραστηριοτήτων. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει ετερογένεια και, πολυσυνθετότητα και στην τουριστική προσφορά όπου διαφορετικοί κλάδοι και τομείς της οικονομίας συμβάλλουν στη διαμόρφωση του προσφερόμενου στην αγορά τουριστικού προϊόντος. Ο τουρισμός θεωρείται ως μια ιδιαίτερη μορφή της προσφοράς. Η ιδιαιτερότητα του έγκειται στο γεγονός ότι με τα οικονομικά κριτήρια το τουριστικό προϊόν δεν αποθηκεύεται ούτε μεταφέρεται. Αυτό σημαίνει ότι παραγωγή, πώληση και κατανάλωση ταυτίζονται. Συνεπώς, η ετερογένεια και πολυσυνθετότητα της τουριστικής βιομηχανίας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι τουρισμός δεν μπορεί να αποτελέσει αυτοτελή παραγωγικό τομέα ή κλάδο στην οικονομική δραστηριότητα. Επίσης, κανένας οικονομικός τομέας ή κλάδος δεν παράγει αποκλειστικά για τον τουρισμό. S Ο τουρισμός ως ιδιωτική κατανάλωση Από οικονομική άποψη το τουριστικό φαινόμενο είναι μια αιτία. Η αιτία αυτή, εκφράζει την τουριστική ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες, η οποία έχει άμεσο αποτέλεσμα στους παραγωγικούς κλάδους ή τομείς της οικονομίας. Με βάση τις πηγές προέλευσης της τουριστικής ζήτησης διακρίνουμε: Τουρισμό ως ιδιωτική κατανάλωση (τουριστική ζήτηση από τα νοικοκυριά). Τουρισμό ως δημόσια κατανάλωση (τουριστική ζήτηση από το δημόσιο). Τουρισμό ως τμήμα της παραγωγής (τουριστική ζήτηση από τις επιχειρήσεις). Οι παραπάνω δυο πρώτες μορφές του τουρισμού είναι τμήμα της τελικής ζήτησης, ενώ η τρίτη μορφή αποτελεί ενδιάμεση εισροή στην παραγωγική δραστηριότητα. Αξιοσημείωτο είναι ότι το μεγαλύτερο μέγεθος του τουρισμού οφείλεται στην οικονομική δραστηριότητα των νοικοκυριών. Για το λόγο αυτό τα τελευταία χρόνια, η τουριστική έρευνα αντιμετωπίζει τον τουρισμό, σε θεωρητικό επίπεδο, ως μια ιδιαίτερα διαμορφωνόμενη ιδιωτική κατανάλωση (Antunac 1975, CAR 1916, Varley 1978:42-64,STEGGER 1980:72~75,Richter 1981:530-31,Zacharatos 1984, 1986 και Λαγός 1988). 28

S Ο τουρισμός ως τμήμα του διεθνούς εμπορίου Ο τουρισμός, ως οικονομικό φαινόμενο στα πλαίσια μιας ευρύτερης έννοιας, θεωρείται ότι είναι ένα τμήμα των εισαγωγών και εξαγωγών ή ένα τμήμα του εμπορίου, γι' αυτό και βρίσκεται σε σχέση με το διεθνές εμπόριο. Μεταξύ του τουρισμού και του διεθνούς εμπορίου υπάρχουν οι παρακάτω διαφορές: Η τουριστική ζήτηση απευθύνεται προς την κατανάλωση ορισμένων ειδών αγαθών και υπηρεσιών της αλλοδαπής. Τα τουριστικά αγαθά και υπηρεσίες δεν μεταφέρονται όπως τα άλλα εισαγόμενα οικονομικά αγαθά και υπηρεσίες στους χρήστες αυτών εντός της χώρας, αλλά οι τουρίστες -καταναλωτές πηγαίνουν στην αλλοδαπή για τα αγαθά και τις υπηρεσίες, που εκδηλώνουν ενδιαφέρον για την ικανοποίηση των αναγκών. Συνεπώς, ο στόχος και η κατεύθυνση της μεταφοράς των διεθνών ανταλλαγών των τουριστικών αγαθών και υπηρεσιών είναι διαμετρικά αντίθετη με εκείνη των άλλων αγαθών και. υπηρεσιών του διεθνούς εμπορίου. Ο διεθνής τουρισμός είναι μόνο εισαγωγή ή αντίστοιχα εξαγωγή αγαθών και υπηρεσιών και πραγματοποιείται κυρίως από τα νοικοκυριά (Peters, 1969). 2.10 Θεωρητική εξήγηση των οικονομικών επιπτώσεων Το ζήτημα των οικονομικών επιπτώσεων του τουρισμού στην περιφερειακή ανάπτυξη μιας χώρας, έχει αποτελέσει αντικείμενο συζητήσεων από ειδικούς επιστήμονες και κρατικούς παράγοντες και έχουν αναπτυχθεί σχετικά τρείς διαφορετικές θέσεις (Loukissas, 1977). Κατά την πρώτη θέση, υποστηρίζεται η θετική πλευρά της τουριστικής οικονομικής ανάπτυξης. Η ανάπτυξη του τουρισμού, φέρνει ξένο συνάλλαγμα που βελτιώνει το Ισοζύγιο Πληρωμών της χώρας, αυξάνει το εισόδημα των κατοίκων, συμβάλλει στην αύξηση του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος, δημιουργεί ευκαιρίες απασχόλησης, ενισχύει οικονομικά την περιφέρεια, προσφέρει τη δυνατότητα ανταλλαγής ιδεών μεταξύ τουριστών και μονίμων κατοίκων, γεγονός που συμβάλλει στην άνοδο του πολιτιστικού επιπέδου των κατοίκων της περιοχής. Οι "υπέρμαχοι" της θέσης αυτής, κυρίως κρατικές αρχές και άτομα που αποκομίζουν οφέλη από την προαγωγή του τουρισμού, αν και αναγνωρίζουν ορισμένες δυσμενείς επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης, θεωρούν αυτές ως αναγκαίο κακό. Επιδίωξη τους είναι η προώθηση του τουρισμού και η επέκταση της τουριστικής ανάπτυξης. 29

Κατά τη δεύτερη θέση υποστηρίζεται ότι η προτεραιότητα στην τουριστική περιφερειακή ανάπτυξη αποπροσανατολίζει την επενδυτική δραστηριότητα της περιοχής και μπορεί να δημιουργήσει περισσότερες ζημιές παρά κέρδη. Η αύξηση των τουριστών προκαλεί πληθωριστικές πιέσεις στην οικονομία της περιοχής, ελλείψεις τροφίμων και κυρίως στροφή μεγάλου τμήματος του εργατικού δυναμικού από άλλους παραγωγικούς κλάδους της οικονομίας στο εύκολο κέρδος που αποφέρουν οι τουριστικές επιχειρήσεις- Η περιοχή καταστρέφεται από το μαζικό τουρισμό, εξαφανίζονται οι τοπικές αξίες, εξαρθρώνεται η κοινωνική ζωή και' καταστρέφεται το φυσικό περιβάλλον» Η οικονομία της περιοχής γίνεται έρμαιο των διεθνών διακυμάνσεων της οικονομικής συγκυρίας και της εποχικότητας του τουρισμού Οι υποστηρικτές της θέσης αυτής αναγνωρίζουν τις οικονομικές δυνατότητες που προσφέρει το εμπόριο του τουρισμού και προσπαθούν, με διάφορους τρόπους να ελαττώσουν τις αρνητικές επιδράσεις και να αυξήσουν τις θετικές. Κατά. την τρίτη θέση, υποστηρίζεται ότι η τουριστική οικονομική ανάπτυξη σε μια περιφέρεια, μπορεί να έχει διαφορετικά οικονομικά αποτελέσματα, που κύρια εξαρτώνται από το κοινωνικό σύστημα που επικρατεί σε κάθε χώρα και από τις σχέσεις των μέσων παραγωγής στην καπιταλιστική κοινωνία. Σε ένα σύστημα ελεύθερης αγοράς ο τουρισμός, απλώς, είναι μια άλλη εκδήλωση του νέου αποικισμού, όπου η χώρα γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τα διεθνή μητροπολιτικά κέντρα προέλευσης-πηγών τουρισμού. Οι υποστηρικτές της θέσης αυτής δεν βλέπουν να υπάρχει περιθώριο βελτιώσεως της κατάστασης μέσα στα πλαίσια του υπάρχοντος κοινωνικοοικονομικού συστήματος, λόγω των βασικών αντιφάσεων που υπάρχουν στην λειτουργία του συστήματος. Έτσι κάθε βελτίωση της κατάστασης είναι αδύνατη και μόνο η ανατροπή του υπάρχοντος συστήματος μπορεί να οδηγήσει σε πραγματικές μεταβολές. 30

2.11 Τα προβλήματα του τουρισμού Το φαινόμενο του τουρισμού από πρακτική πλευρά παρουσιάζει διάφορα προβλήματα. Τα σημαντικότερα είναι τα εξής: 1. Στη δυσκολία κοινής αποδοχής του εννοιολογικού περιεχομένου των όρων τουρίστας, επισκέπτης και εκδρομέας. 2. Στην αδυναμία καταγραφής των τουριστικών στατιστικών -πληροφοριών (π.χ. αφίξεις, διανυκτερεύσεις, έσοδα, πληρωμές κλπ), κατά ομοιόμορφο τρόπο, σε διεθνές και εθνικό επίπεδο, λόγω της ασυμφωνίας καθορισμού ενιαίων κριτηρίων για τους σκοπούς των ταξιδιών, τα μέσα μετακίνησης, τη διάρκεια παραμονής και την απόσταση των ταξιδιών. 3. Στην αδυναμία ένταξης του τουρισμού στο παραδοσιακό σύστημα κατάταξης των κλάδων της οικονομικής δραστηριότητας είτε στη διεθνή ταξινόμηση των δραστηριοτήτων, είτε στα συστήματα των εθνικών λογαριασμών των διαφόρων χωρών (8ίο θγ,1980). 2.12 Δείκτες τουριστικής ανάπτυξης μιας περιοχής Βασικοί προσδιοριστικοί παράγοντες (δείκτες) της τουριστικής ανάπτυξης μιας περιοχής θεωρούνται οι εξής: α) Συσχέτιση της τουριστικής δραστηριότητας (άμεσης και έμμεσης) με τις άλλες οικονομικές δραστηριότητες. β) Συσχέτιση της περιφερειακής ροής τουριστικής κίνησης (ζήτηση αλλοδαπών ημεδαπών) προς τα εθνικά και διεθνή επίπεδα. γ) Σύνθεση της προσφοράς-ζήτησης. δ) Μορφή, κλίμακα και βαθμός ανάδειξης-προβολής των τουριστικών πόρων της περιφέρειας (ελκυστικότητα του χώρου). ε) Προσπελασιμότητα του χώρου (αεροδρόμια, μαρίνας, εθνικά και -περιφερειακά οδικά δίκτυα). στ) Ανάπτυξη του τεχνικού και κοινωνικού εξοπλισμού της περιφέρειας (υποδομή). ζ) Η τουριστική πυκνότητα, που εκφράζει το βαθμό των εξυπηρετήσεων των τουριστών από τα ξενοδοχειακά καταλύματα. η) Συσχέτιση του υφιστάμενου τουριστικού δυναμικοί (διαθέσιμα καταλύματα) προς τον πληθυσμό. ^ΐροΓ,1990). 31

2.13 Προϋποθέσεις μιας περιοχής για την ανάπτυξη του τουρισμού Οι προϋποθέσεις που πρέπει να διαθέτει μια περιοχή για την ανάπτυξη του τουρισμού είναι: α. Φυσικές-κλιματολογικές. β. Γεωγραφικές. γ. Οικονομικές. δ. Διαβιώσεως. ε. Πολιτιστικές. 2.14 Ορισμός τουρίστα Από τον προσδιορισμό του τουρισμού ως μιας απορρέει η θεώρηση των τουριστών ως ατόμων που επιδίδονται δραστηριότητα. Τουρίστες είναι δηλ. όσοι «ασκούν» τουρισμό. Ο Leiper (1990, σελ.7) τονίζει: ανθρώπινης δραστηριότητας σε αυτή την Οι ταξιδιώτες που επισκέπτονται προσωρινά εναν ή περισσότερους τοπους διαφορετικούς από τον τόπο μόνιμης εγκατάστασής τους (τους προορισμούς), με σκοπό να ικανοποιήσουν ορισμένες ανάγκες τους μέσω τις άσκησης κάποιων επιμέρους δραστηριοτήτων κατά την διάρκεια του ταξιδιού. Αργότερα ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού υιοθέτησε τον ορισμό των Ηνωμένων Εθνών (Colt man 1989, σελ 3-5) για τις ανάγκες της συλλογής των στατιστικών στοιχείων: Ως επισκέπτης ορίζεται κάθε άτομο που ταξιδεύει σε χώρα άλλη από αυτήν στην οποία κατοικεί μόνιμα και για κάθε λόγο εκτός από την εργασία αμείβεται από τον φορέα της χώρας- προορισμού. Αναφέρεται δηλ. σε διεθνείς ταξιδιώτες, μπορεί όμως να προσαρμοστεί ώστε να καλύψει και τους τουρίστες που ταξιδεύουν εντός της χώρας τους εάν αντικατασταθεί η λέξη «χώρα» με τη λέξη «περιοχή».οι επισκέπτες διακρίνονται σε τουρίστες και εκδρομείς. 32

2.15 Τα χαρακτηριστικά των τουριστών Τα χαρακτηριστικά των τουριστών επιδρούν σημαντικά στην τουριστική χωρητικότητα, στο μέγεθος, τη συχνότητα και το είδος της τουριστικής επίδρασης. Αυτά περιλαμβάνουν: ^ Κοινωνικό-οικονομικά χαρακτηριστικά των τουριστών (φύλλο, ηλικία) ^ Εισοδηματικό επίπεδο, κίνητρα, αντιλήψεις, φυλετικές ή εθνικιστικές διακρίσεις, προσδοκίες κτλ. ^ Το επίπεδο της τουριστικής χρήσης (αριθμός τουριστών, η κατανομή τους στο χώρο και στο χρόνο, η τουριστική πυκνότητα) ^ Η διάρκεια της τουριστικής παραμονής ^ Η μορφή της τουριστικής δραστηριότητας ^ Τα επίπεδα της τουριστικής ικανοποίησης Τουρίστας είναι κάθε επισκέπτης που παραμένει σε μια χώρα πάνω από 24 ώρες και που πραγματοποιεί τουλάχιστον μία διανυκτέρευση για έναν από τους ακόλουθους λόγους: επαγγελματικές υποχρεώσεις - συνέδρια-εκθέσεις-οικογένεια- φίλους-υγεία-ψυχαγωγία-αποστολές-επαγγελματικές υποχρεώσεις. Εκδρομείς ή ημερήσιοι επισκέπτες είναι εκείνοι οι επισκέπτες που παραμένουν σε έναν προορισμό για λιγότερο από 24 ώρες. Η κύρια διαφορά μεταξύ του τουρίστα και του εκδρομέα είναι ότι ο δεύτερος δεν πραγματοποιεί διανυκτέρευση στον προορισμό. Η διαφορά αυτή έχει επιπτώσεις στην καταναλωτική συμπεριφορά των επισκεπτών, αφού οι τουρίστες θα χρειαστούν να κάνουν χρήση καταλύματος στον προορισμό έτσι συνεπάγεται μια μεγαλύτερη δαπάνη σε σύγκριση με τους εκδρομείς. Το ελάττωμα αυτής της προσέγγισης είναι η αναντιστοιχία των όρων «τουρισμός» και «τουρίστας». Τουρίστας είναι ένας καταναλωτής σε έναν ξένο γι αυτόν τόπο (ΖαΛαΓαίΌΒ 1984, σελ 4-5). 33

2.16 Η αγοραστική διαδικασία του τουρίστα και οι βασικές μεταβλητές προς εξέταση Τα στάδια που ακολουθεί ο τουρίστας για να λάβει την τελική απόφαση όσο αφορά τα ταξίδια διακοπών, συνοπτικά είναι τα παρακάτω: ^ Διευκρινίζει την εποχή και τη διάρκεια παραμονής ^ Η απόφαση αυτή εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εργοδοσία, και το εργατικό δίκαια της χώρας. ^ Επιλέγει τον προορισμό Η απόφαση αυτή, εξαρτάται από τις πηγές πληροφόρησης, και επιρροής του τουρίστα. Οι φίλοι και συγγενείς, τα άρθρα σε περιοδικά και εφημερίδες, οι διαφημίσεις σε έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα μαζικής ενημέρωσης, σχετικές με προσφορές ταξιδιωτικών πακέτων και τουριστικών υπηρεσιών, τα Βιβλία., οι ταινίες, και τα ντοκιμαντέρ, αποτελούν ενδεικτικά τα βασικά στοιχεία πληροφόρησης του τουρίστα. Ένας άλλος βασικός, παράγοντας επιρροής κατά τη διάρκεια επιλογής του προορισμού από τον τουρίστα, είναι οι προσωπικές προτιμήσεις του επισκέπτη. Από τις παραπάνω, εξαρτάται η επιλογή του προορισμού διακοπών, καθώς και το είδος του καταλύματος που θα επιλεγεί. Τέλος, το είδος του ταξιδιού το οποίο θα επιλεγεί εξαρτάται από το εισόδημα και τις προσωπικές προτιμήσεις του τουρίστα. ^ Επιλέγει τα μεταφορικό μέσο. Η απόφαση αυτή εξαρτάται από το εισόδημα και τις προσωπικές προτιμήσεις του τουρίστα. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι η προτίμηση του τουρίστα για διακοπές γνωστές ως διακοπές τουρισμού πακέτου ή για διακοπές προσωπικών επιλογών. Η παραπάνω διευκρίνιση γίνεται με βάση τον φορέα οργάνωσης του ταξιδιού και των διακοπών. Στην πρώτη περίπτωση, ο τουρίστας καταφεύγει σε έτρεμες προσφορές διακοπών οι οποίες οργανώνονται από τουριστικά γραφεία ή πρακτορεία, Η επιλογή του μεταφορικού μέσου, συνδυάζεται και από άλλες ενέργειες και αποφάσεις, οι οποίες βοηθούν στην ομαλή παραμονή του τουρίστα στον προορισμό αρεσκείας του. 34