ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1 ΓΕΝΙΚΑ... 4 1.1 Εισαγωγή... 4 1.2 ιάρθρωση μελέτης Παρουσίαση Λίστα Σχεδίων και Τευχών (Υποστάδιο Ανάλυση Αναγνώριση)... 4 1.3 Πίνακας Οικισμών που περιλαμβάνονται στην παρούσα μελέτη... 5 2 ΙΟΙΚΗΤΙΚΗ, ΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ... 6 2.1 ιοικητικό Πλαίσιο... 6 2.2 ημογραφικά στοιχεία... 6 2.3 Κοινωνικοοικονομική κατάσταση της περιοχής... 6 2.4 Προβλέψεις και Υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο / Υπερκείμενα Επίπεδα Σχεδιασμού... 8 2.4.1 Κατευθύνσεις... 8 2.4.2 Αξιολόγηση... 12 3 ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΟΡΙΩΝ ΚΑΙ ΧΡΗΣΕΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ... 15 3.1 Καταγραφή πραγματικών ορίων... 15 3.2 Σύγκριση πραγματικών ορίων οικισμών και θεσμοθετημένων... 15 3.3 Χρήσεις γης / ανάγκες... 16 3.3.1 ήμος Νάξου & Μικρών Κυκλάδων Νάξος... 21 4 ΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΓΕΝΙΚΑ... 23 4.1 Αναγνώριση της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας γενικά... 23 4.2 Αναγνώριση του τοπίου γενικά... 27 4.3 Περιγραφή αυθαίρετης δόμησης... 30 4.4 Ποιότητα δομημένου περιβάλλοντος... 31 4.4.1 ομή - Μορφολογία συνόλων... 31 4.4.2 Κατάσταση δημόσιων ελευθέρων χώρων... 32 Χαρακτηριστικό παράδειγμα όπου ο ιδιωτικός χώρος καταλαμβάνει παράνομα τον δημόσιο χώρο για εμπορικούς λόγους σε μια προφανή επέμβαση - αλλοίωση του τοπίου... 34 4.4.3 Κατάσταση ιδιωτικών ελευθέρων χώρων... 34 4.4.4 Υλοποιημένος Σ..... 34 4.5 Αναγνώριση του τοπίου σε κάθε χωρική ενότητα... 34 4.5.1 ΝΑΞΟΣ... 35 Αντιπροσωπευτικοί οικισμοί... 40 4.5.2 ΑΜΟΡΓΟΣ... 46 Αντιπροσωπευτικοί οικισμοί... 51 4.5.3 ΜΙΚΡΕΣ ΚΥΚΛΑ ΕΣ ( ΟΝΟΥΣΑ, ΣΧΟΙΝΟΥΣΑ, ΗΡΑΚΛΕΙΑ, ΚΟΥΦΟΝΗΣΙ)... 52 4.5.4 ΠΑΡΟΣ... 55 Ανάλυση - Αναγνώριση Σελίδα 1 από 124

4.5.5 ΑΝΤΙΠΑΡΟΣ... 57 4.5.6 ΚΕΑ... 58 4.5.7 ΤΗΝΟΣ... 59 4.5.8 ΑΝ ΡΟΣ... 60 4.5.9 ΣΥΡΟΣ... 61 4.5.10 ΜΥΚΟΝΟΣ... 62 4.5.11 ΚΥΘΝΟΣ... 64 4.5.12 ΣΙΦΝΟΣ... 65 4.5.13 ΣΕΡΙΦΟΣ... 66 4.5.14 ΜΗΛΟΣ... 66 4.5.15 ΚΙΜΩΛΟΣ... 67 4.5.16 ΘΗΡΑ... 68 4.5.17 ΑΝΑΦΗ... 70 4.5.18 ΙΟΣ... 70 4.5.19 ΣΙΚΙΝΟΣ... 71 4.5.20 ΦΟΛΕΓΑΝ ΡΟΣ... 72 5 ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ - ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΤΟΙΚΩΝ / ΧΡΗΣΤΩΝ 73 5.1 Παρουσίαση τυπολογίας... 73 5.1.1 Ανάλυση - Παρουσίαση επικρατούντων σχημάτων... 73 5.1.2 Κωδικοποίηση των διαφορετικών μορφών - τύπων της τοπικής αρχιτεκτονικής παράδοσης 79 5.1.3 Λοιπά μορφολογικά στοιχεία Αποτύπωσης... 89 5.2 Ποιότητα κατοικίας... 99 5.2.1 Αξιολόγηση κατασκευής... 99 5.2.2 Επίπεδο συντήρησης... 100 5.3 Κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά κατοίκων ή χρηστών... 101 5.4 Λοιπά Στοιχεία... 101 5.5 Καταγραφή παραγωγικών δραστηριοτήτων (αδρομερής περιγραφή)... 101 6 ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΟΣ ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΟΡΟΙ ΟΜΗΣΗΣ... 102 6.1 Αξιολόγηση Θεσμικού πλαισίου δόμησης... 102 6.1.1 Αποτελεσματικότητα ως προς την προστασία και ανάδειξη της τοπικής αρχιτεκτονικής 102 6.1.2 Αποτελεσματικότητα ως προς την προστασία και ανάδειξη του τοπίου... 103 7 ΑΞΙΟΛΟΓΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ... 106 7.1 Αρχείο αξιόλογων για προστασία ή ανάδειξη στοιχείων... 106 7.1.1 Στοιχεία Πολεοδομικού ιστού... 106 7.1.1.1 Οχυρωμένοι οικισμοί κάστρα... 106 7.1.1.2 Παραθαλάσσιοι οικισμοί... 109 7.1.2 Κτίρια κατοικίας με ειδικές συνθήκες... 109 Ανάλυση - Αναγνώριση Σελίδα 2 από 124

7.1.2.1 Αγροτικές κατοικίες... 109 7.1.2.2 Κατοικίες δίπλα στη θάλασσα... 110 7.1.3 Κτίρια ειδικών χρήσεων... 110 7.1.3.1 Πύργοι... 110 7.1.3.2 Πύργοι στην εξοχή... 111 7.1.3.3 Εκκλησίες... 111 7.1.3.4 Εξωκκλήσια... 112 7.1.3.5 Περιστεριώνες... 112 7.1.3.6 Μύλοι... 113 7.1.4 Στοιχεία φυσικού περιβάλλοντος... 113 7.1.5 Αξιόλογα παραδείγματα κατοικιών... 116 7.1.5.1 Κατοικία στις Λεύκες Αμοργού... 116 7.1.5.2 Κατοικίες στο Κουφονήσι... 117 7.1.5.3 Σύγχρονες κατοικίες... 118 8 ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ... 121 8.1 Παρουσίαση παραμέτρων και προβλημάτων στους οικισμούς που μελετήθηκαν... 121 Ανάλυση - Αναγνώριση Σελίδα 3 από 124

1 ΓΕΝΙΚΑ 1.1 Εισαγωγή Αντικείμενο της Μελέτης στα πλαίσια της υπό ανάθεση σύμβασης είναι η συμπλήρωση και εξειδίκευση του θεσμικού πλαισίου δόμησης, κυρίως για την κατοικία, με ειδικούς μορφολογικούς κανόνες, οι οποίοι να ενσωματώνουν τις αρχές της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής, αλλά και να συμβάλλουν στην προώθηση μορφών εγκαταστάσεων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) συμβατών προς την τοπική παράδοση, για το έργο : «Μελέτη μορφολογικών κανόνων δόμησης και Αρχιτεκτονικής, στις περιοχές εντός και εκτός οικισμών μέχρι 2.000 κατοίκων, των Περιφερειακών Ενοτήτων ΑΝ ΡΟΥ, ΘΗΡΑΣ, ΚΕΑΣ-ΚΥΘΝΟΥ, ΜΗΛΟΥ, ΜΥΚΟΝΟΥ, ΝΑΞΟΥ, ΠΑΡΟΥ, ΤΗΝΟΥ, ΣΥΡΟΥ της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου». Ο στόχος της μελέτης μορφολογικών κανόνων δόμησης δεν είναι η καταστρατήγηση άλλων πολεοδομικών επιπέδων οργάνωσης, που έχουν ήδη θεσμική ισχύ στον υπό μελέτη χώρο, αλλά η συμπλήρωση του χωρικού σχεδιασμού στο επίπεδο της αισθητικής αναβάθμισης, μέσω της εγκατάστασης ενός ενιαίου μορφολογικού λεξιλογίου. Τηρώντας πάντα την ευαίσθητη ισορροπία ανάμεσα στον περιορισμό της αρχιτεκτονικής αυθαιρεσίας και την αποφυγή συμπίεσης της αρχιτεκτονικής δημιουργικότητας. Ο πλούτος και η ποικιλομορφία της ελληνικής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς αναδεικνύεται στους περισσότερους από 580 διατηρητέους παραδοσιακούς οικισμούς και τα χιλιάδες διατηρητέα κτήρια, καθώς και τα αρχαία και βυζαντινά μνημεία που κοσμούν την ελληνική ύπαιθρο, στα παράλια ή σε ορεινές περιοχές, καθώς και τα αστικά κέντρα της χώρας μας. Η διατήρηση και η ανάδειξη της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς αποτελεί συστατικό στοιχείο της ήπιας τουριστικής ανάπτυξης και της προσφοράς εναλλακτικών δυνατοτήτων για κάθε είδους τουριστική δραστηριότητα. Η συγκεκριμένη περιοχή των Κυκλάδων αποτελεί κατ εξοχήν παράδειγμα ανάδειξης του συνολικού υποβάθρου που περιλαμβάνει το μοναδικό φυσικό τοπίο και την αντίστοιχα μοναδική αρχιτεκτονική κληρονομιά. 1.2 ιάρθρωση μελέτης Παρουσίαση Λίστα Σχεδίων και Τευχών (Υποστάδιο Ανάλυση Αναγνώριση) Η μελέτη στην παρούσα φάση Α της Αναγνώρισης και Προκαταρκτικής Πρότασης περιλαμβάνει σχέδια χάρτες σε κλίμακα 1/5000 (σύμφωνα με τη λίστα και κωδικοποίηση των σχεδίων του παραρτήματος), τα σχέδια της Προκαταρκτικής Πρότασης σε κλίμακα 1/2000 και τα τεύχη Αναγνώρισης και Προκαταρκτικής Πρότασης. Επίσης περιλαμβάνει στοιχεία αποδελτίωσης των στοιχείων τεκμηρίωσης σύμφωνα με τις προδιαγραφές του Υπουργείου. Ανάλυση - Αναγνώριση Σελίδα 4 από 124

Στο Τεύχος Παράρτημα υπάρχουν κατά σειρά στοιχεία σε πίνακες : Πίνακας διοικητικής διαίρεσης των Π.Ε. Κυκλάδων Πίνακας οικισμών των Π.Ε. Κυκλάδων που περιλαμβάνονται στην παρούσα μελέτη Συγκεντρωτικός πίνακας καταγραφής θεσμικών κανονιστικών ρυθμίσεων Πίνακας κατηγοριοποίησης οικισμών με βάση το Π..181 /1985 Πίνακας υπολογισμού υλοποιημένου Σ.. Πίνακας αντιστοιχίας πινακίδων σχεδίου - οικισμών Καρτέλες οικισμών (σε ανεξάρτητο παράρτημα) 1.3 Πίνακας Οικισμών που περιλαμβάνονται στην παρούσα μελέτη Το φυσικό αντικείμενο της Πράξης αφορά στην εκπόνηση μελέτης μορφολογικών κανόνων δόμησης και Αρχιτεκτονικής, στις περιοχές εντός και εκτός οικισμών μέχρι 2.000 κατοίκων, ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΩΝ ΕΝΟΤΗΤΩΝ ΑΝ ΡΟΥ, ΘΗΡΑΣ, ΚΕΑΣ-ΚΥΘΝΟΥ, ΜΗΛΟΥ, ΜΥΚΟΝΟΥ, ΝΑΞΟΥ, ΠΑΡΟΥ, ΤΗΝΟΥ, ΣΥΡΟΥ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ. Στην χωρική ενότητα που προσδιορίζεται με την παρούσα προκήρυξη θα μελετηθούν χωριστά οι οικισμοί κάτω των 2000 κατοίκων που δεν είναι χαρακτηρισμένοι ως παραδοσιακοί με διατάγματα γενικού χαρακτήρα και οι αξιόλογοι οικισμοί που θα πρέπει να χαρακτηρισθούν ως παραδοσιακοί (α), οι οικισμοί κάτω των 2000 κατοίκων, που δεν είναι χαρακτηρισμένοι ως παραδοσιακοί και δεν προτείνεται ο χαρακτηρισμός τους (β), και ο χώρος υπαίθρου - εκτός ορίων οικισμών που περιβάλλει τους οικισμούς. Σαν οδηγός για τη μελέτη των ανωτέρω οικισμών θα χρησιμοποιηθούν οι οικισμοί που βρίσκονται στις ίδιες χωρικές ενότητες - νησιά και έχουν χαρακτηριστεί σαν παραδοσιακοί με διατάγματα γενικού ή ειδικού χαρακτήρα. Στην μελέτη έχουν συμπεριληφθεί όλοι οι οικισμοί της γεωγραφικής ενότητας. εν συμπεριλαμβάνονται μοναστήρια, νησίδες, βραχονησίδες χωρίς πληθυσμό. Ανάλυση - Αναγνώριση Σελίδα 5 από 124

2 ΙΟΙΚΗΤΙΚΗ, ΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 2.1 ιοικητικό Πλαίσιο Οι Περιφερειακές Ενότητες ΑΝ ΡΟΥ, ΘΗΡΑΣ, ΚΕΑΣ-ΚΥΘΝΟΥ, ΜΗΛΟΥ, ΜΥΚΟΝΟΥ, ΝΑΞΟΥ, ΠΑΡΟΥ, ΤΗΝΟΥ, ΣΥΡΟΥ της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου αποτελούν νησιωτική περιοχή του Αιγαίου και περιλαμβάνουν όλες τις Κυκλάδες. Έχουν έκταση 2.572 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Σήμερα δεν υπάρχει ενιαία διοικητική αρχή για τις Κυκλάδες, οι ανωτέρω 9 περιφερειακές ενότητες είναι το μεγαλύτερο διοικητικό πλαίσιο κάτω από την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου που περιλαμβάνει και τα ωδεκάνησα. Ο πληθυσμός της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου ήταν κατά την απογραφή του 2011 308.975 κάτοικοι. Γενικά η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου είναι από τις μικρότερες πληθυσμιακά Περιφέρειες της Ελλάδας, συγκεκριμένα καταλαμβάνει την 10 η θέση από τις 13. 2.2 ημογραφικά στοιχεία Ο συνολικός πληθυσμός των 9 περιφερειακών ενοτήτων είναι 112.615 κάτοικοι (2001). Η μέση πυκνότητα πληθυσμού των νήσων είναι 43,8 κάτοικοι ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Κυριότερη πόλη και πρώην πρωτεύουσα του Νομού Κυκλάδων είναι η Ερμούπολη της Σύρου με 11.799 κατοίκους. 2.3 Κοινωνικοοικονομική κατάσταση της περιοχής Οι Κυκλάδες αποτελούν ένα θαλασσινό προορισμό και ταυτόχρονα πολλούς επί μέρους νησιωτικούς προορισμούς, που ξεχωρίζουν για το μοναδικό χρώμα της θάλασσας, για το ανεπανάληπτο φυσικό τοπίο, για το χαρακτηριστικό τους ανάγλυφο, για τον ήλιο και το φως τους, για τους όρμους τους, για τους κατάλευκους οικισμούς τους, για την ιστορία και τα πολιτιστικά τους αξιοθέατα, για όλα αυτά μαζί, που δεν τα βρίσκει κανείς σε κανένα άλλο νησιωτικό σύμπλεγμα στον κόσμο. Κυκλάδες, τα νησιά του Αιγαίου που κυκλώνουν το ιερό νησί της ήλου, μια ελληνική πολυνησία, μια θαλασσινή πολιτεία με αμέτρητα μικρά και μεγάλα νησιά, πεντακάθαρη θάλασσα. - 147 νησιά και νησίδες. - 2051 χιλιόμετρα ακτογραμμής είναι στη διάθεση των χιλιάδων επισκεπτών κάθε χρόνο. - 200 όρμοι, λιμάνια και αλιευτικά καταφύγια δημιουργούν ένα φυσικό ιστιοπλοϊκό πάρκο και προσφέρουν στους θαλασσινούς επισκέπτες ξεκούραση και διασκέδαση. Ανάλυση - Αναγνώριση Σελίδα 6 από 124

- 465 μαγευτικές παραλίες για κολύμπι και παρατήρηση βυθού και καταδύσεις. Είναι η μεγαλύτερη ίσως, απόλαυση στα πεντακάθαρα νερά όλων των νησιών, που διατηρούν χάρη στη διαμόρφωση του βυθού, το μοναδικό τους απίστευτο χρώμα. 10.000 χρόνια μακραίωνη ιστορία, καθώς το Αιγαίο υπήρξε η γέφυρα επικοινωνίας και ανταλλαγής αγαθών και ιδεών μεταξύ γειτονικών λαών και πολιτισμών. - 242 αξιοθέατα ιστορικά, γεωλογικά, οικολογικά, αρχιτεκτονικά, θρησκευτικά κ.ά. προσφέρονται στους επισκέπτες, που μπορούν να ακολουθήσουν δρομολόγια, που να ικανοποιούν τα δικά τους εξειδικευμένα ενδιαφέροντά τους. - 77 Μουσεία και συλλογές: Συγκεντρώνουν και παρουσιάζουν στιγμιότυπα από τη ζωή ανθρώπων που έζησαν και δημιούργησαν, χιλιάδες χρόνια πριν σε αυτά τα μέρη. - 47 Φυσικά αξιοθέατα. Η ιστορία της γεωλογικής δημιουργίας των Κυκλάδων εξηγεί τον τεράστιο γεωλογικό πλούτο τους: κάθε νησί παρουσιάζει ένα εντυπωσιακό και εντελώς ξεχωριστό ανάγλυφο και περιλαμβάνει αξιοθέατα με τεράστιο γεωλογικό αλλά και παλαιοντολογικό, αρχαιολογικό και ιστορικό ενδιαφέρον όπως σπήλαια, γεωλογικούς σχηματισμούς κ.α. - 96 περιοχές NATURA 2000 και περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Παρά τη φτωχή βλάστηση, στα νησιά των Κυκλάδων υπάρχει σήμερα ένας σπάνιος πλούτος χλωρίδας που περιλαμβάνει περισσότερα από 1600 είδη φυτών, με πάνω από 200 καταγεγραμμένα ενδημικά, σπάνια ή απειλούμενα είδη. Επίσης τα νησιά των Κυκλάδων παρουσιάζουν μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα πανίδα, που περιλαμβάνει πολλά ενδημικά είδη που ζουν μόνο στην Ελλάδα ή ακόμα και μόνο σε ένα νησί ή βραχονησίδα των Κυκλάδων! - 125 μονοπάτια συνολικού μήκους 578,8 χλμ. - 17 διαδρομές ειδικού ενδιαφέροντος (πολιτιστικού και οικολογικού) συνολικού μήκους 145 χλμ. Μια από τις κυριότερες δραστηριότητες των νησιών των Κυκλάδων είναι αυτή του τουρισμού. Ο σύγχρονος τουρισμός, που πρόδρομό του αποτελούν οι περιηγήσεις που πραγματοποιούσε ο άνθρωπος από την αρχαιότητα, τις τελευταίες δεκαετίες καθίσταται ως ένα πολυσχιδές φαινόμενο με κοινωνικές, οικονομικές, περιβαλλοντικές και περαιτέρω διαστάσεις. Η δυναμική πορεία του τουρισμού οδήγησε στη διαμόρφωση και παγίωση πολλών και διαφορετικών μεταξύ τους προτύπων τουριστικής ανάπτυξης, ως αποτέλεσμα των παραμέτρων που διαμορφώνουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της. Τα πρότυπα αυτά σίγουρα εξασφαλίζουν την οικονομική ευημερία στις περιοχές που εκδηλώνονται και αποτελούν τη βάση της τουριστικής ανάπτυξης και χαρακτηρίζουν άμεσα το τουριστικό προϊόν που αυτή προσφέρει. Ανάλυση - Αναγνώριση Σελίδα 7 από 124

Η ανάγκη για μια «νέα» αντίληψη στην πολιτική του τουρισμού εμφανίστηκε ήδη από τη δεκαετία του '70, κυρίως με αφορμή τις κοινωνικές, οικολογικές και πολιτισμικές αρνητικές επιπτώσεις του τουρισμού, μια ανάγκη η οποία στις μέρες μας καθίσταται επιτακτική και βρίσκει εφαρμογή στη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη. Η τουριστική ανάπτυξη της Ελλάδας βασίστηκε στο μεγαλύτερο μέρος της στα νησιά της, περιοχές με συγκριτικό πλεονέκτημα τον ήλιο, τη θάλασσα και τους ανθρώπους και επικρατούν πρότυπο τουριστικής ανάπτυξης αυτό του μοντέλου 3S (summer, sun, sand). Ο γεωγραφικός χώρος των Κυκλάδων, χαρακτηρίζεται από έντονη νησιωτικότητα (μικρό μέγεθος, περιφερειακότητα, ιδιαίτερη βιωματική ταυτότητα των κατοίκων), γεγονός που οδηγεί σε μια ευαίσθητη ισορροπία ανάμεσα σε περιβάλλον, οικονομία και κοινωνία, μια ισορροπία που αν διαταραχτεί σίγουρα θα επιφέρει δυναμικές μεταβολές με άμεσες συνέπειες στη δυναμική και τη δομή του όλου συστήματος. Ως προφανείς επιδράσεις του μαζικού τουρισμού στον ελληνικό νησιωτικό χώρο κρίνονται η οικονομική μονοκαλλιέργεια, η εγκατάλειψη, ή υπερεκμετάλλευση των εκ των πραγμάτων ελλειμματικών φυσικών πόρων και η ανεξέλεγκτη οικιστική ανάπτυξη και αλλαγή στις χρήσεις γης, με αποτέλεσμα τη συνεχή συρρίκνωση της γεωργικής γης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η κατάσταση στις Μικρές Κυκλάδες, ένα σύμπλεγμα μικρών νησιών, όπου η πρόσφατη τουριστική ανάπτυξη σε αυτόν τον μέχρι πρότινος παρθένο προορισμό καθιστά φανερές τις αρνητικές της επιπτώσεις, μέσω του μετασχηματισμού της παραγωγικής βάσης και στροφής της προς τις τουριστικές δραστηριότητες και των περιβαλλοντικών και οικιστικών πιέσεων από την πληθώρα τουριστικών καταλυμάτων, ιδιαίτερα στο Άνω Κουφονήσι. Το δέλεαρ για την κατάρτιση ενός στρατηγικού πλαισίου οικιστικής, οικονομικής και τουριστικής ανάπτυξης για τις Κυκλάδες κρίνεται ιδιαίτερα θελκτικό. Η αντιμετώπιση των εγγενών ιδιαίτερων χαρακτηριστικών, χαρακτηριστικών που ως τώρα θωράκιζαν παρόμοια εύθραυστα και ευαίσθητα οικοσυστήματα, και των αποτελεσμάτων από μια συνεχή και χωρίς προγραμματισμό τουριστική ανάπτυξη, θεωρείται κατά τη γνώμη μας μια διαδικασία η οποία πρέπει να αντιμετωπιστεί με μια κριτική ματιά και με ώριμη «σχεδιαστική» προσέγγιση. 2.4 Προβλέψεις και Υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο / Υπερκείμενα Επίπεδα Σχεδιασμού 2.4.1 Κατευθύνσεις Τοπίο και θεσμικά εργαλεία Το κράτος -τόσο σε κεντρικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο- δεν εφαρμόζει θεσμικά συνεκτική πολιτική τοπίου. Από την άλλη πλευρά τα διαθέσιμα θεσμικά εργαλεία, είτε είναι ανενεργά, είτε όταν χρησιμοποιούνται η εφαρμογή τους είναι προβληματική. Συγκεκριμένα, Ανάλυση - Αναγνώριση Σελίδα 8 από 124

πρόκειται για την διάταξη του άρθρου 18 του νόμου πλαισίου για το περιβάλλον (Ν1650/86), την μοναδική ίσως που αναφέρεται άμεσα στο τοπίο, με την οποία προβλέπεται η δυνατότητα καθορισμού/χαρακτηρισμού ειδικής ζώνης/περιοχής για την προστασία του τοπίου ή στοιχείων του τοπίου και των γεωμορφολογικών σχηματισμών. Υπάρχει ακόμη η πολύ παλαιότερη ρύθμιση για την προστασία των λεγόμενων Τοπίων Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους - ΤΙΦΚ (αρμοδιότητας υπουργείου πολιτισμού) η οποία - παρά τον τίτλο της - αναφέρεται λιγότερο στο φυσικό περιβάλλον και περισσότερο στο δομημένο περιβάλλον και μάλιστα στο ιστορικό και μνημειακό (παραδοσιακοί ιστορικοί οικισμοί, οικιστικά σύνολα, τοποθεσίες που συνδυάζουν τα ανθρωπογενή και φυσικά στοιχεία). Πολλά ΤΙΦΚ έχουν θεσμοθετηθεί, ωστόσο παραμένουν χωρίς πρακτικό αντίκρισμα, εφόσον δεν έχει κωδικοποιηθεί το περιεχόμενό τους και δεν έχει μεταφερθεί στην κατώτερη κλίμακα σχεδιασμού. Τέλος υπάρχει η δυνατότητα στο Νόμο 2742/99 για το «Χωροταξικό Σχεδιασμό και την Αειφόρο Ανάπτυξη» να λαμβάνεται υπ όψιν το τοπίο στα περιφερειακά πλαίσια χωροταξικού σχεδιασμού (άρθρο 8), καθώς αυτό περιλαμβάνεται στην έννοια της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, που αποτελεί μέρος του περιεχομένου των παραπάνω περιφερειακών πλαισίων. Η προσπάθεια είναι να χρησιμοποιηθούν στα πλαίσια του αρχικού ερευνητικού σταδίου εκπόνησης της μελέτης τα παραπάνω στοιχεία, είτε από θεσμοθετημένες ρυθμίσεις προστασίας του τοπίου (ΤΙΦΚ), είτε από άλλα χωροταξικά πλαίσια, είτε από πολεοδομικές μελέτες, ως βιβλιογραφικά στοιχεία προς αξιοποίηση και προς εξαγωγή συμπερασμάτων, έτσι ώστε σε συνδυασμό με την επιτόπια ενδελεχή έρευνα και ανάλυση των ζητημάτων που αφορούν την εντός και εκτός σχεδίου ιδιαίτερη φυσιογνωμία κάθε τοπίου ενός οικισμού, να διατυπωθούν προτάσεις και κατευθύνσεις δόμησης που να αξιοποιηθούν άμεσα και να συνεργούν στην προστασία και ανάδειξη του τοπίου. Οι μελέτες οφείλουν να δημιουργήσουν ένα στιβαρό πολεοδομικό - αρχιτεκτονικό εργαλείο σχεδιασμού και επεμβάσεων, που να προβάλλει πλέον ως το εχέγγυο της διατήρησης της ποιότητας ή της εγκατάστασης μιας νέας ποιότητας τοπίου στο μέλλον, ένα εργαλείο που να αποσκοπεί πλέον στην πράξη και που να μπορεί να επιβάλλει τις προθέσεις του, σε αντιδιαστολή με ένα ακόμη κανονιστικό γνωμοδοτικό πλαίσιο που θα μείνει στη θεωρία και που θα συμπληρώνει εκ νέου μελλοντικές μελέτες ως σχετική βιβλιογραφία. Αρχιτεκτονική μελέτη και θεσμικά εργαλεία Το πλαίσιο των θεσμικών εργαλείων που είναι σε ισχύ είναι: Ο Ν. 4067/2012 (ΝΟΚ), Φ.Ε.Κ. 79Α/9-4-2012 Ο Κώδικας Βασικής Πολεοδομικής Νομοθεσίας, (Π.. της 14 27.7.1999 (Φ.Ε.Κ. 580 /1999), Π.. της 24.4 3.5.1985 (181 /1985) Ανάλυση - Αναγνώριση Σελίδα 9 από 124

Το Π.. της 4.11.2011, «Όροι και περιορισμοί δόμησης εντός των ορίων των οικισμών με πληθυσμό μέχρι 2.000 κατοίκων», (Φ.Ε.Κ. 289ΑΑΠ/2011) Η σχετική νομοθεσία με τη δόμηση Εκτός Σχεδίου: o Π.. 6/17-10-78 ΦΕΚ 538 Άρθρα 5, 6, 7, 8, 9, 11, 12, 13, 15, 16 και 17 o Π.. 24/31-5-85 ΦΕΚ 270 o Π.. 6/13-8-86 ΦΕΚ 660 o Απ Γ. 88217/3752/87 ΦΕΚ 78 /18-2-87 o Π.. 20/28-1-88 ΦΕΚ 61 (όπως διορθώθηκε με το ΦΕΚ 173 /1-2-88 τουριστικές εγκαταστάσεις) o Π.. 2/14-3-89 ΦΕΚ 157 o Π.. 29-12-89 ΦΕΚ 18 /22-1-90 o Π.. 21-6/11-7-91 ΦΕΚ 432 o Π.. 11/21-1-94 ΦΕΚ 33 o Π.. 11/23-2-95 ΦΕΚ 93 Ο Κτιριοδομικός Κανονισμός (ΦΕΚ59/ /3.2.89) ως έχει τροποποιηθεί κι ισχύει. Λοιποί Ειδικοί Κανονισμοί της ελληνικής Νομοθεσίας Οι Ευρωπαϊκοί Κανονισμοί, Πρότυπα που έχουν καταστεί υποχρεωτικά, καθώς και οι αντίστοιχες Ευρωπαϊκές Οδηγίες. Απόφαση Υφυπουργού ΠΕΧΩ Ε/ ΙΠΑ /ΟΙΚ/501/ΦΕΚ Β /928/4-7-2003/ «Έγκριση οδηγιών υποχρεωτικής εφαρμογής για το περιεχόμενο, τον έλεγχο και την έγκριση Προγράμματος Ποιότητας Μελέτης. Ειδική Αρχιτεκτονική μελέτη και θεσμικά εργαλεία Το τοπίο διαδραματίζει σημαντικό ρόλο δημόσιου ενδιαφέροντος στο πολιτισμικό, οικολογικό, περιβαλλοντικό και κοινωνικό πεδίο, συνιστά πόρο που ευνοεί την ανάπτυξη οικονομικής δραστηριότητας, καθώς η προστασία, η διαχείριση και ο σχεδιασμός του μπορούν να συμβάλουν στη δημιουργία θέσεων εργασίας. Συμβάλλει στη διαμόρφωση των τοπικών παραδόσεων και αποτελεί ένα βασικό συστατικό της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, συνεισφέροντας στην ανθρώπινη ευημερία και στον καθορισμό της τοπικής ταυτότητας. Είναι ένα σημαντικό μέρος της ποιότητας ζωής των ανθρώπων οπουδήποτε: σε αστικές περιοχές και στην ύπαιθρο, σε υποβαθμισμένες περιοχές, όπως και σε περιοχές υψηλής ποιότητας, σε περιοχές αναγνωρισμένες ως εξαιρετικού φυσικού κάλλους, όπως και σε περιοχές χωρίς ιδιαιτερότητες. Σημείο αναφοράς, σε διεθνές επίπεδο, για την προάσπιση του τοπίου αποτελούν τα παρακάτω νομικά κείμενα στους τομείς της προστασίας και διαχείρισης της φυσικής και Ανάλυση - Αναγνώριση Σελίδα 10 από 124

πολιτιστικής κληρονομιάς, του περιφερειακού και χωροταξικού σχεδιασμού, της τοπικής αυτοδιοίκησης και της διασυνοριακής συνεργασίας: η Σύμβαση για τη ιατήρηση της Άγριας Ζωής και των Φυσικών Οικοτόπων της Ευρώπης (Βέρνη, 19 Σεπτεμβρίου1979), η Σύμβαση για την Προστασία της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς της Ευρώπης (Γρανάδα, 3 Οκτωβρίου 1985), η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Προστασία της Αρχαιολογικής Κληρονομιάς (αναθεωρημένη) (Βαλέτα, 16 Ιανουαρίου 1992), η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Πλαίσιο για τη ιασυνοριακή Συνεργασία ανάμεσα σε Τοπικές Κοινότητες ή Αρχές (Μαδρίτη, 21 Μαΐου 1980) τα πρόσθετα πρωτοκολλά της, η Ευρωπαϊκή Χάρτα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Στρασβούργο, 15 Οκτωβρίου 1985), η Σύμβαση για τη Βιοποικιλότητα (Ρίο Τζανέιρο, 5 Ιουνίου 1992), η Σύμβαση που αφορά στην Προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς (Παρίσι, 16 Νοεμβρίου 1972), και η Σύμβαση για την Πρόσβαση στην Πληροφόρηση, τη Συμμετοχή του Κοινού στη Λήψη Αποφάσεων και την Πρόσβαση στη ικαιοσύνη για Περιβαλλοντικά Ζητήματα (Άρχους, 25 Ιουνίου 1998). Πολεοδομικές και ρυμοτομικές μελέτες και θεσμικά εργαλεία Εθνικό Πλαίσιο Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού& Αειφόρου Ανάπτυξης με Ολομέλεια της Βουλής Ειδικά Πλαίσια (πχ ΑΠΕ, Βιομηχανίας, Τουρισμού, Παράκτιων Περιοχών), που αποτελούν εξειδίκευση και συμπλήρωση του Γενικού Πλαισίου κατά τομείς-κλάδους, ειδικές περιοχές του εθνικού χώρου Προεδρικά ιατάγματα περιοχών Προστασίας της Φύσης (απολύτου προστασίας, προστασίας - εθνικά πάρκα) και Ζώνες Ειδικών Περιβαλλοντικών Ενισχύσεων Περιφερειακό Επίπεδο Περιφερειακά Χωροταξικά Πλαίσια με αποφ. Υπουργού Ρυθμιστικά (Μητροπολιτικά) Σχέδια, προεδρικό ιάταγμα με πρόταση Υπουργού Ειδικό Καθεστώς Αιγαίου - Βορείου Ελλάδος, με προεδρικό διάταγμα χαρακτηρισμός παραδοσιακών οικισμών- διατηρητέα - αποκατάσταση τοπίου Βιομηχανικές και Επιχειρηματικές Περιοχές με Κ.Υ.Α. Περιοχές Ολοκληρωμένης Τουριστικής Ανάπτυξης με Κ.Υ.Α. Ειδικό Περιφερειακό Επίπεδο Ειδικές Χωροταξικές Μελέτες - Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου (ΖΟΕ) με Κ.Υ.Α. Επίπεδο Καποδιστριακού ήμου Ρυθμιστικό Σχέδιο λοιπών μεσαίων πόλεων με Π.. (δεν υπάρχουν) Ανάλυση - Αναγνώριση Σελίδα 11 από 124

Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο με απόφαση Απόφαση Γ.Γ. Περιφέρειας ή Υπουργική Απόφαση για ήμους Αττικής και Θεσ/κης Σχέδιο Οικιστικής Οργάνωσης Ανοιχτής Πόλης (ΣΧΟΟΑΠ)- αναφέρεται σε ήμους με οικισμούς < 2.000 κατοίκων Πολεοδομικές Μελέτες- Οριστικοποίηση των ορίων των προς πολεοδόμηση ζωνών του Γ.Π.Σ./ΣΧ.Ο.Ο.Α.Π. σε επίπεδο γειτονιάς συνοικίας με Απόφαση ΓΓ Περιφέρειας ή Υπουργική Απόφαση ΠΕΚΑ για ήμους της Αττικής και της Θεσσαλονίκης Η κατηγοριοποίηση των οικισμών που απαιτείται από τη μελέτη καθώς και οι ενδεχόμενες προτάσεις σε σχέση με τον καθορισμό των ορίων και των ζωνών προστασίας των οικισμών θα πρέπει να βασιστούν στο ΠΡΟΕ ΡΙΚΟ ΙΑΤΑΓΜΑ της 24 Απρ. /3 Μαΐου 1985 (ΦΕΚ ' 181) «Τρόπος καθορισμού ορίων οικισμών της χώρας μέχρι 2.000 κατοίκους, κατηγορίες αυτών και καθορισμός όρων και περιορισμών δόμησής τους» καθώς και στη νομοθεσία σχετικά με τη δόμηση εκτός σχεδίου (Ν /17-7/16-8-23, Ν -3/17-12-25, Ν- 3976/29, Π -24/31-5-85). Για τις προτεινόμενες κατευθύνσεις, τις τάσεις ανάπτυξης και το πλαίσιο δράσης για τις περιοχές ενδιαφέροντος θα πρέπει επίσης να λαμβάνονται υπόψη : Το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς 2007 2013. Το Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα της Χωρικής Ενότητας Νοτίου Αιγαίου Το Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης. Το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τον Τουρισμό. Το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για την Βιομηχανία. Το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Όλα τα παραπάνω αφορούν το γενικό θεσμικό πλαίσιο που είναι σε ισχύ. Σε ειδικό παράρτημα παρουσιάζεται ο πίνακας «ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΘΕΣΜΙΚΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΩΝ ΡΥΘΜΙΣΕΩΝ» με όλο το θεσμικό και κανονιστικό πλαίσιο για κάθε ομάδα οικισμών (γενικού και ειδικού ενδιαφέροντος π.χ. οριοθέτηση οικισμού, κηρύξεις παραδοσιακών, όροι δόμησης αλλά και ΓΠΣ, ΣΧΟΟΑΠ, ΕΠΑ, LEADER κλπ). 2.4.2 Αξιολόγηση Το κανονιστικό πλαίσιο που παρουσιάζεται στο παράρτημα και που συνθέτει το ψηφιδωτό των κανονιστικών πλαισίων για τους μελετώμενους οικισμούς των Κυκλάδων, απαρτίζεται από μεμονωμένα διατάγματα οριοθέτησης των οικισμών, πλαίσια προστασίας ή κήρυξης Ανάλυση - Αναγνώριση Σελίδα 12 από 124

διατηρητέων και αρχαιολογικών χώρων, Καθορισμούς γραμμών αιγιαλού κλπ. Το χαρακτηριστικό αυτού του συστήματος είναι η εγγενής του πολυπλοκότητα και η δυσκολία ανάκτησης των πληροφοριών που είναι απαραίτητες για την εφαρμογή του. Τίθεται εύλογα το ερώτημα αν η αναζήτηση διεξόδου θα μπορούσε να εκκινήσει από την αναγνώριση της αποτυχίας του κανονιστικού πλαισίου σχεδιασμού ως βάσης για την παραγωγή του αστικού χώρου και την αντικατάστασή του με συστήματα που βασίζονται σε μηχανισμούς της αγοράς, όπως αυτά που εφαρμόζονται με επιτυχία σε αγγλοσαξονικές ιδίως χώρες (development led vs plan led). Ωστόσο, τόσο οι επιταγές του ισχύοντος Συντάγματος όσο και η έλλειψη αξιόπιστων θεσμικών διαδικασιών και πείρας καθώς και η ανυπαρξία των πολιτισμικών εκείνων προϋποθέσεων που είναι απαραίτητες για να στηρίξουν διαδικασίες αποφάσεων που στηρίζονται στη διαβούλευση, στη διαπραγμάτευση και στη συναίνεση καθιστούν μια τέτοια προοπτική -προς το παρόν τουλάχιστον- ιδιαιτέρως δυσχερή αν όχι και ανέφικτη. Είναι πιθανό οι μορφολογικές μελέτες όρων και κανονισμών δόμησης να αποτελέσουν το συμπληρωματικό εκείνο στοιχείο διασύνδεσης που θα επιφέρει σημαντική βελτίωση στο σύστημα σχεδιασμού, με παράλληλη μείωση της δημοσιονομικής εξάρτησης. Παράλληλα, ζητούμενο της μελέτης είναι η υποβοήθηση στην οριστικοποίηση και τον καθορισμό των ορίων των οικισμών, ενδεχόμενες προτάσεις επέκτασης- συμπλήρωσης, δημιουργία ζωνών προστασίας, διαβαθμισμένης δόμησης, ή πλήρους απαγόρευσής της για την προστασία του τοπίου και διατύπωση των παραπάνω στα πλαίσια ενός σχεδίου προεδρικού διατάγματος. Αυτό το τμήμα της μελέτης κρίνεται ως ένα από τα πιο βασικά και περισσότερο σύνθετα ζητήματα σχεδιασμού και θεωρείται το πρώτιστο ζήτημα διαχείρισης από το πεδίο εξειδίκευσης του πολεοδομικού σχεδιασμού. Σε κάθε περίπτωση είναι η ίδια η ιστορική χωροθέτηση και φυσική διάταξη του οικισμού και ο τρόπος των επεκτάσεων, που έχει υποστεί σε μεταγενέστερες φάσεις, που υποδεικνύουν απαντήσεις και βέλτιστες λύσεις για τη διαχείριση των παραπάνω προβληματισμών. Ο τρόπος οργάνωσης των παραδοσιακών οικισμών, δηλαδή η δομή τους, ακολουθεί, στο σύνολο της λαϊκής νησιωτικής αρχιτεκτονικής, ορισμένους βασικούς κανόνες. Η διάταξη των κτιρίων αλλά και των δρόμων και των μονοπατιών ακολουθεί τις φυσικές κλίσεις του εδάφους. Με τον τρόπο αυτό αφενός τα κτίσματα και οι χαράξεις εντάσσονται ομαλά στο φυσικό τοπίο, αφετέρου γίνεται η βέλτιστη αξιοποίηση του χώρου ενώ επιτυγχάνεται οικονομία κινήσεων. Για την τοποθέτηση του οικισμού επιλέγονται συνήθως περιοχές με νότιο προσανατολισμό έτσι ώστε ο οικισμός να δέχεται την ηλιακή ακτινοβολία στο μεγαλύτερο μέρος της ημέρας. Άλλα κριτήρια υπήρξαν διαχρονικά οι ανάγκες οχύρωσης, άμυνας, αποφυγής ληστρικών επιδρομών, παρατήρησης, στρατηγικής χωροθέτησης και η ανάγκη κάλυψης αναγκών ύδρευσης και εξεύρεσης πόρων. Όπου οι λειτουργικές ανάγκες δημιουργίας των οικιστικών συνόλων προέκυψαν από μακροχρόνιες διεργασίες, πριν από Ανάλυση - Αναγνώριση Σελίδα 13 από 124

την περίοδο της τεχνολογικής έκρηξης και ανοικοδόμησης, οι οικισμοί συσχετίζονται άμεσα με το φυσικό περιβάλλον, η προσεχτική ανάγνωση του οποίου παρέχει τα εφόδια για τη φυσική όσο και θεσμική υλοποίηση των ορίων ενός οικισμού, έτσι ώστε να μιλούμε για φυσικά όρια των οποίων η καταστρατήγηση είναι δύσκολη και αφύσικη και έτσι η προστασία τους επιτακτική. Το ζήτημα γίνεται δυσχερέστερο σε οικισμούς των οποίων η δημιουργία προωθήθηκε στο περιθώριο των ραγδαίων οικονομικών ζυμώσεων που υπέστη η χώρα τις τελευταίες δεκαετίες. Οικισμοί που ακολουθούν το «ταινιακό» πρότυπο ανάπτυξης κατά μήκος συνδετήριων δρόμων μεταξύ σημαντικών αστικών πόλων έλξης, οικισμοί που δημιουργήθηκαν άναρχα από ευκαιρίες που δημιούργησε η εκμετάλλευση παραθαλάσσιων εκτάσεων, οικισμοί με διασπασμένο τον κοινωνικό τους ιστό, που δημιουργήθηκαν για να τροφοδοτήσουν μονόπλευρα την παραθεριστική και τουριστική οικονομική δραστηριότητα ενός νησιού. Εδώ η προσπάθεια ανάπτυξης και μελλοντικής εγκατάστασης της ποιότητας της περιοχής δεν μπορεί να συστηματοποιηθεί, αλλά πρέπει να καταρτιστεί με βάση τις ανάγκες κάθε περίπτωσης και τις ρεαλιστικές εκτιμήσεις των επιστημόνων του χώρου. Σε επίπεδο προτάσεων, αρχικά επιβάλλεται η διαφύλαξη του περιβάλλοντος φυσικού οικοσυστήματος κάθε οικισμού, που αποτελεί το φυσικό περιαστικό περιβάλλον, με πρόταση για δημιουργία ζωνών μείωσης της δυνατότητας εκμετάλλευσης, εφόσον υπάρχει φυσική οριοθέτηση του οικισμού (περιοχές Natura, ή σε άλλο καθεστώς προστασίας, χείμαρροι και ρέματα, απότομες εξάρσεις της γης, προστατευόμενοι χώροι). Φυσικά πρέπει να δοθεί μεγάλο βάρος και στη διαφύλαξη του ιστορικά δομημένου περιβάλλοντος των οικισμών στις Κυκλάδες με παράλληλη πρόταση ανάπτυξης του υγιούς τουρισμού στην κλίμακα του κάθε τόπου και με βιώσιμο τρόπο. Οι κανόνες που θα προκύψουν πρέπει να προωθούν την ποιοτική δόμηση σε σωστή κλίμακα και με διαχρονικές αρχές σχεδιασμού. Οι βασικές αρχές που ακολουθήθηκαν κατά την μακραίωνα εξέλιξη της δόμησης στο νησιωτικό περιβάλλον των Κυκλάδων, θα αποτελέσουν τη βάση για τον καθορισμό των επιθυμητών αρχών σχεδιασμού στο μέλλον. Ανάλυση - Αναγνώριση Σελίδα 14 από 124

3 ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΟΡΙΩΝ ΚΑΙ ΧΡΗΣΕΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ 3.1 Καταγραφή πραγματικών ορίων Στους χάρτες της Αναγνώρισης καταγράφονται τα πραγματικά όρια των οικισμών. Περιγράφεται με πολύγωνο στο χάρτη, η περιοχή που περικλείεται από τις κορυφές των κατοικιών (όρια κτιρίων). Ξεχωριστά τμήματα του πραγματικού ορίου αποτελούν τα κτίσματα που δημιουργούν συνεκτικό τμήμα εντός των ορίων του οικισμού και αυτά που βρίσκονται σε αραιές συστάδες σε περιφερειακά σημεία εντός των ορίων. Ανάμεσα στο αραιοδομημένο και το συνεκτικό τμήμα μεσολαβούν αδόμητες εκτάσεις. Εκτός των θεσμοθετημένων ορίων, τυχόν οικιστικές συγκεντρώσεις θεωρούνται εκτός σχεδίου δόμηση και διερευνώνται ως τέτοια στην ανάλυση. 3.2 Σύγκριση πραγματικών ορίων οικισμών και θεσμοθετημένων Είναι σύνηθες το φαινόμενο το θεσμοθετημένο όριο του οικισμού να περιλαμβάνει μεγάλες (ποσοστό έως και 70%) αδόμητες εκτάσεις. Σε ορισμένο αριθμό οικισμών υπάρχει φθίνουσα πορεία του πληθυσμού, αλλά αντίθετα σε πολλά χωριά με τουριστική ανάπτυξη παρατηρείται οικιστική πίεση για νέα οικοδομική δραστηριότητα. Έτσι τα πραγματικά όρια αλλού υπολείπονται και αλλού έχουν την τάση να πλησιάζουν ή να υπερκαλύπτουν τα θεσμοθετημένα. Παράλληλα, στα τμήματα εντός σχεδίου των οικισμών στις Κυκλάδες λόγω της ανάπτυξης των τελευταίων ετών δεν υπάρχουν σημαντικές ελλείψεις στις υποδομές κυκλοφορικού δικτύου, ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων και δικτύων ύδρευσης ή ηλεκτροδότησης. Θεωρούμε ότι όπου τα θεσμοθετημένα όρια είναι αδικαιολόγητα μεγαλύτερα των πραγματικών, υπάρχει η ανάγκη για μεταβολή του θεσμοθετημένου ορίου των οικισμών με μείωση τους προκειμένου να μη γίνεται σπατάλη σε έργα υποδομής χωρίς άμεσο όφελος για τους κατοίκους. Ωστόσο κάτι τέτοιο διατυπώνεται με πολλές επιφυλάξεις, καθώς υπάρχουν πάρα πολλοί άλλοι οικισμοί με τάση υπέρμετρης ανάπτυξης οικοδόμησης. Ακόμη και σε αυτούς τους οικισμούς όμως, η πίεση για οικιστική επέκταση γίνεται σε συγκεκριμένους άξονες όπως κοντά στις παραλίες, σε πλεονεκτικά σημεία με θέα και πάνω σε οδικούς άξονες, ενώ παραμένουν μεγάλες εκτάσεις εντός των θεσμοθετημένων ορίων αδόμητες. εν προκύπτει λοιπόν η ανάγκη τροποποίησης των ορίων στο άμεσο μέλλον. Η ενδεδειγμένη αντιμετώπιση κατά τη γνώμη μας είναι η πρόβλεψη συνεκτικών τμημάτων υψηλής προτεραιότητας σε όλους τους οικισμούς για την κάλυψη των αναγκών και των υποδομών, και οριακά η επέκταση τους, όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο. Ανάλυση - Αναγνώριση Σελίδα 15 από 124

3.3 Χρήσεις γης / ανάγκες Το υπερκείμενο θεσμικό πλαίσιο για τις χρήσεις γης στην περιοχή αποτελούν οι κατά περιπτώσεις πολεοδομικές μελέτες καθώς και τα Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια, που έχουν θεσμοθετηθεί και είναι σε ισχύ. Επίσης κατά περίπτωση, τα πλαίσια οριοθέτησης των οικισμών, μπορεί να περιλαμβάνουν ρυθμίσεις για τις χρήσεις γης. Θεωρούμε ότι ο στόχος των μελετών μορφολογικών όρων δόμησης και αρχιτεκτονικής δεν είναι να συμπληρώσουν τα υπερκείμενα επίπεδα σχεδιασμού, ως προς τις χρήσεις γης. Ισχύει, ωστόσο η γενική παρατήρηση ότι υπάρχει ένα έλλειμμα όσον αφορά την επικαιροποίηση των θεσμοθετημένων αυτών πλαισίων. Παράλληλα οι ίδιοι οι οικισμοί, αν εξεταστούν μεμονωμένα, παρουσιάζουν σημαντικές ελλείψεις, στις οποίες οι κάτοικοι αντιδρούν με δύο διαφορετικούς τρόπους: είτε αναζητούν δυνατότητα εξυπηρέτησης από άλλους υπερτοπικούς πόλους έλξης, είτε -δυστυχώς- με εσωτερική μετανάστευση και το φαινόμενο της αστυφιλίας. Η κατανόηση του πλήρους φαινομένου, ωστόσο, απαιτεί την εξέταση των οικισμών ανά ομάδες, ανάλογα με το βαθμό χωρικής και λειτουργικής διασύνδεσής τους, τόσο μεταξύ τους, όσο και με τα αστικά κέντρα. Ο ρόλος των αστικών κέντρων στις ευρύτερες περιοχές που ανήκουν ποικίλει, ανάλογα με τη γεωγραφική θέση και τις σχέσεις τους με τις γύρω πόλεις και οικισμούς. Ειδικότερα η μελέτη και η έρευνα του βαθμού εξυπηρέτησης και εξάρτησης των οικισμών που βρίσκονται σε συγκεκριμένη ακτίνα από αυτούς, αποτελεί καθοριστική παράμετρο για την περαιτέρω εξέλιξή τους, αλλά και για την αειφορική ανάπτυξη της ευρύτερης περιφέρειας στην οποία ανήκουν. Ο συνδυασμός των ήδη υπαρχόντων επιστημονικών κλάδων, καθώς και η ενίσχυσή τους από την υιοθέτηση νέων μεθόδων και τεχνικών μπορεί να αποτελέσει σημαντικό εργαλείο για την μελέτη των σχέσεων των οικισμών και ερμηνεία της θέσης και σχέσης μεταξύ τους. Σε αυτό το πλαίσιο εφαρμόζονται μέθοδοι και τεχνικές ποσοτικής χωρικής ανάλυσης για την μελέτη των οικιστικών συγκεντρώσεων μέσα από τον καθορισμό του βαθμού επιρροής και αλληλεξάρτησής και τελικά για το προσδιορισμό και την αξιολόγηση της δυναμικής των επιμέρους αστικών συστοιχιών (urban clusters). Η έννοια της αειφορίας όμως τα τελευταία χρόνια σχετίζεται με τον όρο της συστοιχίας (cluster) ο οποίος χρησιμοποιείται σε αρκετούς ακαδημαϊκούς κλάδους, όπως στην αστρονομία, τη κοινωνιολογία, τη οικονομία, τη στατιστική, τη γεωγραφία και τον περιφερειακό σχεδιασμό. Σε όλους τους παραπάνω κλάδους ο συγκεκριμένος όρος περιγράφει κατά κύριο λόγο το ίδιο φαινόμενο: ένα σύνολο γειτονικών αντικειμένων ή οντοτήτων τα οποία συνδέονται με κάποιο συγκεκριμένο τρόπο δεσμού, είτε λειτουργικό είτε ελκτικό. (Portnov and Erell, 2001) Ανάλυση - Αναγνώριση Σελίδα 16 από 124

Ανάλογα με τις αιτίες δημιουργίας και τις συνέπειες από την εξέλιξή της αναφέρονται διαφορετικά είδη όπως: συστοιχίες των γαλαξιών (clustering of galaxies), Newton (1962) συστοιχίες των δεδομένων (clustering of data) συστοιχίες των κοινωνικών ομάδων (clustering in social groups) (Moreno, 1953) συστοιχίες των ευκαιριών (clustering of opportunities) (Fotheringham, 1991) συστοιχίες των βιομηχανιών (clustering of industries) (Weber, 1929) Στην περίπτωση του περιφερειακού σχεδιασμού και προγραμματισμού η δομή των συστοιχιών αναλύονται και μελετώνται σε αστικές συστοιχίες (urban clusters). Για την πραγματική ανάλυση και καταγραφή του φαινομένου της επάρκειας των χρήσεων στις πολυάριθμες συστάδες των οικισμών της ελληνικής επαρχίας, και εδώ των Κυκλάδων, θα ήταν ασφαλώς η χρήση ενός μεθοδολογικού προτύπου που θα χρησιμοποιούσε την παραπάνω θεώρηση και όχι η ποιοτική έκφραση του φαινομένου λαμβάνοντας υπόψη μια διοικητική διαίρεση (όπως αυτή της ανάλυσης σε Καλλικρατικές ημοτικές Ενότητες). Η θέση που καταλαμβάνει κάθε οικισμός στο χώρο, το γεγονός της χωρικής απομόνωσης των ενοτήτων σε νησιά, οι σχέσεις του με τα γύρω νησιά και ο βαθμός εξυπηρέτησης που προσφέρει σε μικρότερους οικισμούς που βρίσκονται σε κοντινή απόσταση σε συνάρτηση με την πληθυσμιακή, δημογραφική και οικονομική κατάσταση απ την οποία χαρακτηρίζεται, αποτελούν μια ουσιαστική και καθοριστική παράμετρο για την ανάπτυξή τους. Η μελέτη και έρευνα των εν λόγω σχέσεων μεταξύ των οικισμών - πόλεων μπορεί να επιτευχθεί με την δημιουργία και εφαρμογή ενός κατάλληλου μεθοδολογικού πλαισίου, που φαίνεται στο σχήμα που ακολουθεί. Διάγραμμα Μεθοδολογικού Πλαισίου ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΗΣ (SERVICE AREA) ΑΠΑΡΙΘΜΗΣΕΙΣ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΝ (DISTANCE COUNTS) ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ (CLUSTER ANALYSIS) ΧΩΡΟΘΕΤΙΚΟ ΠΗΛΙΚΟ (LOCATION QUOTIENT) ΑΝΑΛΥΣΗ ΟΙΚΙΣΤΙΚΩΝ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΩΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΣΤΙΚΩΝ Ανάλυση - Αναγνώριση ΣΥΣΤΟΙΧΙΩΝ Σελίδα 17 από 124

Πηγή: ΧΩΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΟΙΚΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΟΤΥΠΩΝ ΚΑΙ ΑΣΤΙΚΩΝ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τσομπάνογλου Στυλιανός, Φώτης Γεώργιος, Εργαστήριο Χωρικής Ανάλυσης, GIS και Θεματικής Χαρτογραφίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βόλος Κάθε οικισμός, ανάλογα με το πληθυσμιακό του μέγεθος συγκεντρώνει στο εσωτερικό του λειτουργίες και υπηρεσίες, οι οποίες έλκουν μια σημαντική μάζα του πληθυσμού από τους μικρότερους πληθυσμιακά γειτονικούς οικισμούς, μιας και όσον αφορά την αντιστοιχία του πληθυσμού και των υπηρεσιών και λειτουργιών, αυτή ακολουθεί το παράδειγμα του Christaller στη θεωρία των κεντρικών τόπων. Γύρω λοιπόν από κάθε μεγάλο και μικρό αστικό κέντρο και με συγκεκριμένη ακτίνα δημιουργείται μια επιφάνεια, η οποία χαρακτηρίζεται ως περιοχή εξυπηρέτησης. Τα όρια αυτής της περιοχής μπορούν να προκύψουν όχι μόνο με τη χάραξη ενός κύκλου συγκεκριμένης ακτίνας, αλλά και με χρήση του οδικού δικτύου, λαμβάνοντας υπόψη το μήκος του κάθε τμήματός του και συνολικά της απόστασης κάθε οικισμού από τους υπόλοιπους. Στη διαμόρφωση όμως των περιοχών εξυπηρέτησης γύρω από κάθε πόλη ή μεγάλο αστικό κέντρο η έννοια του οδικού δικτύου ως μεταβλητή καθορισμού της περιοχής διαφοροποιείται βάση του χρόνου που χρειάζεται για να διανυθεί κάθε απόσταση και η οποία εξαρτάται από την γενικότερη κατηγορία στην οποία ανήκει το κάθε τμήμα και ασφαλώς την ταχύτητα που μπορεί να αναπτυχθεί πάνω σ αυτό. Μια σχετικά επαρκής θεώρηση σχετικά με αυτή τη μεθοδολογία είναι και η κατηγοριοποίηση των οικισμών σε σχέση με την περιαστικότητα, όπως αναφέρθηκε στις προηγούμενες ενότητες. Ειδικότερα ως προς τη γενική κατάσταση των χρήσεων γης στην περιοχή μελέτης, επισημαίνεται ότι μεγάλο ποσοστό των οικισμών δεν κατοικούνται πλέον μόνιμα, αλλά εποχιακά, λειτουργώντας λιγότερο ή περισσότερο ως τουριστικός πόλος έλξης, ή ως θέρετρο, ενώ οι ντόπιοι κατά τους χειμερινούς μήνες έχουν μετακομίσει στα αστικά κέντρα των νήσων ή στην Πρωτεύουσα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη μικρή πίεση για την κάλυψη αναγκών που σχετίζονται με την πρόνοια, τον αθλητισμό, την εκπαίδευση και τις διοικητικές δραστηριότητες, επομένως και εικόνα των οικισμών δείχνει να είναι αρκετά ελλειμματική, ως προς αυτές τις κατηγορίες χρήσεων. Το συμπέρασμα αυτό ωστόσο αποκτά μικρή σημασία, όταν λαμβάνεται υπόψη η εποχιακότητα κατοίκησης των οικισμών. Αυτό που είναι περισσότερο σημαντικό είναι η γενικά ασύμμετρη οικονομική δραστηριότητα σε πολλές περιοχές. Παραγωγικές δραστηριότητες, που ενισχύουν την κοινωνική συνοχή και τη ζωντάνια των οικισμών, όπως αγροτική παραγωγή, η κτηνοτροφική, οι γεωργικές δραστηριότητες και η μεταποίηση που συνδέεται με αυτές, σε πολλές περιπτώσεις Ανάλυση - Αναγνώριση Σελίδα 18 από 124

διαδραματίζουν δευτερεύοντα ρόλο. Αντίθετα δραστηριότητες που κατακερματίζουν τις κοινότητες, όπως ο εποχιακός τουρισμός, καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο ποσοστό της οικονομικής δραστηριότητας. Σε συγκεκριμένα νησιά, βέβαια, όπου έχει διατηρηθεί η παράλληλη παραγωγική δραστηριότητα γεωργίας, κτηνοτροφίας και μεταποίησης, όπως π.χ. στη Νάξο, υπάρχει μια σύμμετρη εικόνα που ισορροπεί την εποχιακή δραστηριότητα του τουρισμού με μόνιμες και πιο σταθερές μορφές οικονομικής απασχόλησης. Οι στρατηγικές που αναπτύσσονται στα πλαίσια των ευρωπαϊκών προγραμμάτων είναι στη σωστή κατεύθυνση (εναλλακτικός τουρισμός για την αναίρεση της εποχικότητας, αγροτουριστικές δραστηριότητες και ενέργειες για την τόνωση του πρωτογενούς τομέα παραγωγής), και δείχνουν προς το παρόν, να αναχαιτίζουν στην περιοχή των Κυκλάδων τη φθίνουσα πορεία των πληθυσμιακών μεταβολών που παρατηρείται στην ύπαιθρο της ηπειρωτικής χώρας, ενώ βελτιώνουν γενικά τη συνολική κοινωνικό -οικονομική συγκυρία στην περιοχή των Κυκλάδων. Το σχετικά πρόσφατα ανακαινισμένο οδικό δίκτυο των νησιών στις Κυκλάδες ενισχύει την πρόσβαση σε οικισμούς που μέχρι πρόσφατα ήταν δυσπρόσιτοι, αυξάνοντας τις δυνατότητες ενίσχυσης των δραστηριοτήτων σε αυτούς. Στις Κυκλάδες είναι ιδιαίτερα έντονο το νησιωτικό στοιχείο, χαρακτηριστικό του οποίου είναι η υπερβολική διασπορά νησιωτικών συμπλεγμάτων και η μετριότητα των μεγεθών, μιας και ο ελληνικός νησιωτικός χώρος αποτελείται από ένα μεγάλο αριθμό μικρών νησιών. Παρά τις προσπάθειες για στροφή από το μαζικό πρότυπο του μαζικού τουρισμού ο νησιωτικός χώρος των Κυκλάδων συνεχίζει να παρουσιάζει έντονα τα στοιχεία της ανισορροπίας. Το γεγονός αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αδυναμία των παραγόντων και των ευρύτερων φορέων που δρουν σε αυτόν να αντιληφθούν την ιδιαίτερη αντιμετώπιση που χρήζουν οι «συλλογικοί» νησιωτικοί πόροι, σε συνδυασμό με τις αλληλεπιδράσεις και τις διαδραστικές σχέσεις που εκδηλώνουν με τους ευρύτερα εξελισσόμενους οικονομικούς, κοινωνικούς, πολιτικούς και περιβαλλοστρεφείς παράγοντες. Η αδυναμία αυτή καθιστά αυτόματα κάθε αναπτυξιακή προσπάθεια σε μονόδρομο, επιφέροντας τη μείωση της ελκυστικότητας και της πολυδιάστατης (οικονομικής, κοινωνικής, δομικής) δυναμικότητας των νησιών. Ως εκ τούτου, η εφαρμογή στα νησιά της αειφορίας, δηλαδή της σταθερής αναπτυξιακής πορείας, η οποία θα επιτρέπει τη διατήρηση της φυσιογνωμίας και των χαρακτηριστικών τους σε βάθος χρόνου, προσελκύοντας έναν μόνιμο και σταθερό πληθυσμό, αποτελεί μια ισχυρή πρόκληση. Τα περισσότερα από τα νησιά της περιοχής μελέτης χαρακτηρίζονται από το ιδιαίτερα μικρό μέγεθός τους, που επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την οικονομική και κοινωνική δομή και δυναμική τους. Το χαρακτηριστικό αυτό σε συνδυασμό με την περιφερειακότητα, λόγω της απόστασης και της κατευθυνόμενης διάχυσης από τα κέντρα λήψης αποφάσεων της Ανάλυση - Αναγνώριση Σελίδα 19 από 124

ελληνικής ενδοχώρας, και την ιδιαίτερη «βιωματική» ταυτότητα των νησιωτών συνθέτουν τον όρο της νησιωτικότητας. Η νησιωτικότητα αντιμετωπίζεται συνήθως ως μειονεξία. Για τις νησιωτικές περιοχές όμως που έμειναν μακριά από την έντονη τουριστική δραστηριοποίηση, κατά τη γνώμη μας θεωρείται «συγκριτικό πλεονέκτημα», μιας και αυτή και μόνον αυτή θωράκισε την τοπική κοινωνία και διατήρησε ανέγγιχτες και παρθένες τις ελληνικές νησιωτικές εσχατιές. Ο ελληνικός νησιωτικός χώρος αποτελεί ένα μοναδικό ανθρώπινο και φυσικό οικοσύστημα. Η αδυναμία όμως συγκρότησης μιας σταθερής και μακροπρόθεσμης πολιτικής, ενός μακροπρόθεσμου στρατηγικού σχεδιασμού ανάπτυξης του τουρισμού, οδήγησε το νησιωτικό χώρο στο να καθίσταται δέκτης σοβαρών πιέσεων από την άναρχη τουριστική ανάπτυξη. Στον αντίποδα της παρούσας κατάστασης στέκεται η επιταγή της βιώσιμης ανάπτυξης, μιας «νέας» αντίληψης που εμφανίστηκε ήδη από τη δεκαετία του '70. Σύμφωνα με αυτήν η ανάπτυξη μέσω του τουρισμού δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται τομεακά και μόνον, αλλά ως μέρος ενός σύνθετου συστήματος με άρρηκτα συνδεμένου με την εθνική και την τοπική οικονομία και παραγωγή, τη λειτουργία των φυσικών οικοσυστημάτων, τη διαφύλαξη των φυσικών και πολιτισμικών πόρων, το σεβασμό στις αντιλήψεις και τις συνήθειες της τοπικής κοινωνίας. Βασικές κατηγορίες υφιστάμενων χρήσεων γης: Το 32,60 % είναι καλλιεργούμενες εκτάσεις Το 30,37% είναι βοσκότοποι Το 26,56% είναι δασικές εκτάσεις Το 1,29 είναι οικισμοί Το 0,11 είναι υδάτινες εκτάσεις Το 9,49 λοιπές εκτάσεις Πηγή: ΕΣΥΕ: Κατανομή έκτασης της Ελλάδας κατά βασικές κατηγορίες χρήσεως (Προαπογραφικά στοιχεία της Απογραφής Γεωργίας Κτηνοτροφίας 1991) Κατωτέρω παρατίθεται ο πίνακας της ΕΣΥΕ με το σύνολο των αντίστοιχων εκτάσεων στη χώρα, τις Κυκλάδες συνολικά και σε κάθε πρώην ήμο. Έχουν τονιστεί οι 2 ήμοι που καταλαμβάνουν το νησί της Νάξου, γιατί πιο κάτω αναλύονται σαν αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτόνομης ανάπτυξης της περιοχής των Κυκλάδων. ΥΠΑ, δήμοι κοινότητες Regi νομοί, Αριθμός δήμων / κοινοτήτων Number of Municipalities / Communes Σύνολο εκτάσεω ν All areas Καλλιεργούμενε ς εκτάσεις και αγραναπαύσεις Area under cultivation and fallow land Βοσκότοπο ι Pastures άση Forests Εκτάσεις καλυπτό μενες από νερά Area under water Έκτασεις οικισμών (κτίρια, δρόμοι, κ.λ.π.) Areas occupied by the locality (buildings, roads, etc) (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) Άλλες εκτάσεις Other areas Ανάλυση - Αναγνώριση Σελίδα 20 από 124

ΣΥΝΟΛΟ ΕΛΛΑ ΑΣ 1035 131,982.2 50,684.6 14,451.6 57,968.9 1,790.1 2,307.5 4,779.6 ΝΟΜΟΣ ΚΥΚΛΑ ΩΝ 31.0 2,599.4 836.1 789.5 690.4 3.0 33.7 246.7. ΑΜΟΡΓΟΥ 127.5 13.4 42.0 67.1 0.0 1.0 4.0. ΑΝ ΡΟΥ 103.2 26.9 49.3 17.4 0.0 0.7 8.9. ΑΝΩ. ΣΥΡΟΥ 67.3 21.2 26.1 10.9 0.0 0.5 8.6. ΡΥΜΑΛΙΑΣ 304.8 70.0 46.8 165.4 0.0 1.3 21.3. ΕΞΩΜΒΟΥΡΓΟΥ 139.3 70.4 31.2 34.2 0.0 1.1 2.4. ΕΡΜΟΥΠΟΛΕΩΣ 11.6 5.4 3.9 0.1 0.0 2.0 0.2. ΘΗΡΑΣ 71.1 37.9 8.1 0.5 0.0 8.1 16.5. ΚΟΡΘΙΟΥ 81.7 19.7 35.8 0.0 0.0 0.4 25.8. ΚΥΘΝΟΥ 100.0 18.4 70.9 7.5 0.0 0.5 2.7. ΜΗΛΟΥ 167.7 57.0 43.8 50.1 1.4 1.6 13.8. ΜΥΚΟΝΟΥ 105.8 40.7 40.5 8.4 0.6 2.3 13.3. ΝΑΞΟΥ 127.1 67.5 21.7 32.0 1.0 2.8 2.1. ΠΑΡΟΥ 198.4 105.0 47.4 32.3 0.0 4.3 9.4. ΠΟΣΕΙ ΩΝΙΑΣ 23.5 11.1 9.4 2.6 0.0 0.3 0.1. ΣΙΦΝΟΥ 78.3 25.4 13.9 38.2 0.0 0.6 0.2. ΤΗΝΟΥ 23.2 16.9 5.2 0.0 0.0 1.1 0.0. Υ ΡΟΥΣΑΣ 196.5 39.1 77.9 48.2 0.0 1.4 29.9 Κ. ΦΟΛΕΓΑΝ ΡΟΥ 32.5 13.2 15.0 3.3 0.0 0.3 0.7 Κ. ΟΙΑΣ 19.4 16.3 0.0 1.1 0.0 0.8 1.2. ΙΗΤΩΝ 109.8 6.1 45.2 39.4 0.0 0.7 18.4. ΚΕΑΣ 148.6 81.9 53.6 12.4 0.0 0.5 0.2. ΣΕΡΙΦΟΥ 76.3 13.2 44.1 9.6 0.0 0.3 9.1 Κ. ΑΝΑΦΗΣ 40.6 15.5 8.3 12.6 0.0 0.1 4.1 Κ. ΑΝΤΙΠΑΡΟΥ 45.3 13.8 8.4 21.3 0.0 0.2 1.6 Κ. ΟΝΟΥΣΗΣ 13.8 0.9 1.9 7.4 0.0 0.1 3.5 Κ. ΗΡΑΚΛΕΙΑΣ 18.3 0.6 6.0 11.1 0.0 0.1 0.5 Κ. ΚΙΜΩΛΟΥ 55.7 15.2 11.2 26.2 0.0 0.3 2.8 Κ. ΚΟΥΦΟΝΗΣΙΩΝ 25.4 4.0 5.0 9.9 0.0 0.0 6.5 Κ. ΠΑΝΟΡΜΟΥ 34.6 6.2 15.1 8.1 0.0 0.1 5.1 Κ. ΣΙΚΙΝΟΥ 43.3 0.0 0.0 9.8 0.0 0.1 33.4 Κ. ΣΧΟΙΝΟΥΣΣΗΣ 8.8 3.2 1.8 3.3 0.0 0.1 0.4 3.3.1 ήμος Νάξου & Μικρών Κυκλάδων Νάξος Το νησί της Νάξου επελέγη σαν αντιπροσωπευτικό για την μελέτη της αναλογίας οικιστικών και γεωργικών χρήσεων. Στο νησί υπάρχουν 2 δημοτικές ενότητες, της Νάξου στα δυτικά και της ρυμαλίας στα ανατολικά. Το σύνολο της έκτασης της ημοτικής Ενότητας Νάξου είναι σύμφωνα με την ΕΣΥΕ 127.100 στρέμματα, από αυτά τα 2.500 στρέμματα είναι αστική γή, τα 300 στρέμματα εμπορική και βιομηχανική γη, σε σύνολο δηλαδή 2.800 στρέμματα αστικές περιοχές, δρόμοι κλπ. Περίπου 900 στρέμματα καταλαμβάνουν χώροι απόρριψης, εργοτάξια και ορυχεία. Τα 67.500 στρέμματα είναι καλλιεργούμενες εκτάσεις και αγραναπαύσεις, τα Ανάλυση - Αναγνώριση Σελίδα 21 από 124

32.000 στρέμματα θαμνώδης και ποώδης βλάστηση (δάση), τα 21.700 στρέμματα βοσκότοποι και 1.000 στρέμματα καλύπτονται από νερό ( λιμνοθάλασσες, αλυκές κλπ). Στη ημοτική ενότητα ρυμαλίας, επί συνόλου 304.800 στρεμμάτων, η αστική γή είναι συνολικά μόνο 1.300 στρέμματα, η γεωργική γη και αγραναπαύσεις 70.000 στρέμματα, οι βοσκότοποι 46.800 στρέμματα και η θαμνώδης βλάστηση 165.400 στρέμματα. Η.Ε. ρυμαλίας έχει λοιπόν κατ εξοχήν ανεπτυγμένη την γεωργία και κτηνοτροφία σε σχέση με την.ε. Νάξου, ενώ η αστική γη στις 2.Ε. καταλαμβάνειο κάτω από το 2% της έκτασης του ήμου. Η κύρια αγροτική παραγωγή είναι η πατάτα Νάξου που παράγεται κύρια στην περιοχή Αγίου Αρσενίου, οπωροκηπευτικά, λάδι, αμπέλια, μέλι, κίτρα, και γενικά το νησί είναι αυτάρκες γεωργικά και κάνει και αρκετές εξαγωγές σε άλλες περιοχές της χώρας. Το ένα τρίτο σχεδόν των οικισμών στις δύο.ε. (Νάξου και ρυμαλίας), δηλαδή οι 21 σε σύνολο 66, είναι χαρακτηρισμένοι ως παραδοσιακοί (Χαρακτ. του ΥΠΕΚΑ των παραδ. Οικ. και Ιστ. Κέντ. 594 /78 και 504 /88). Η περιοχή γύρω από την πόλη της Νάξου έχει τη μεγαλύτερη οικιστική ανάπτυξη, με ένταση των τουριστικών χρήσεων κυρίως νότια στις κοντινές παραλίες του Αγ. Προκόπη, Αγ. Άννας, κλπ έως το Πυργάκι και την Αγιασσό. Οι περιαστικές ζώνες της πόλης που προαναφέρθηκαν, έχουν μικρά θεσμοθετημένα όρια οικισμού, και η επέκταση οικιστικά γίνεται σε περιοχές εκτός σχεδίου, κυρίως με μονάδες ενοικιαζομένων δωματίων κατοικιών και σε αρκετές περιπτώσεις ξενοδοχείων. Οι αντίστοιχοι οικισµοί εξακολουθούν να έχουν περιοχές αδόμητες στις οποίες μπορεί να επεκταθεί στο άμεσο μέλλον η δόμηση εντός οικισμών. Ανάλυση - Αναγνώριση Σελίδα 22 από 124

4 ΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΓΕΝΙΚΑ 4.1 Αναγνώριση της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας γενικά Στο σύνολο της ελληνικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, γίνεται αντιληπτή η αξιοποίηση και η ενσωμάτωση, στην κατασκευή των οικισμών και των κτιρίων, των στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος - μορφολογία εδάφους, κλιματικές συνθήκες, προσανατολισμός, βλάστηση, κ.λ.π.. Με τον τρόπο αυτό, ο παραδοσιακός τεχνίτης κατάφερε να εξασφαλίσει τις μέγιστες συνθήκες άνεσης στο εσωτερικό τόσο των κτιρίων όσο και των οικισμών - ηλιασμός, αερισμός, θερμομόνωση, δροσισμός, φωτισμός. Η αξιοποίηση των στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος κατά τον παραδοσιακό σχεδιασμό προέκυψε ως επίλυση αντίστοιχων αναγκών, δεδομένης της έλλειψης των σημερινών μέσων τεχνολογίας, ενώ ταυτόχρονα φανερώνει τη βαθιά γνώση των περιορισμών και των δυνατοτήτων του φυσικού περιβάλλοντος - αποτέλεσμα της μακραίωνης συμβίωσης των τοπικών κοινωνιών με τη φύση. Το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία οικισμών απόλυτα ενσωματωμένων στο τοπικό, φυσικό τους περιβάλλον, λειτουργικά και αισθητικά άρτιων. Μέχρι σήμερα η παραδοσιακή αρχιτεκτονική αποτελεί πολύτιμη πηγή γνώσεων και βάση αναφοράς για τη σύγχρονη βιοκλιματική δόμηση. Το φυσικό αντικείμενο της Πράξης αφορά στην εκπόνηση μελέτης μορφολογικών κανόνων δόμησης και Αρχιτεκτονικής, στις περιοχές εντός και εκτός οικισμών μέχρι 2.000 κατοίκων, της Περιφερειακής ενότητας των ΚΥΚΛΑ ΩΝ της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου. Στην χωρική ενότητα που προσδιορίζεται με την παρούσα προκήρυξη θα μελετηθούν χωριστά οι οικισμοί κάτω των 2000 κατοίκων που είναι χαρακτηρισμένοι ως παραδοσιακοί με διατάγματα γενικού χαρακτήρα και οι αξιόλογοι οικισμοί που θα πρέπει να χαρακτηρισθούν ως παραδοσιακοί (α), οι οικισμοί κάτω των 2000 κατοίκων, που δεν είναι χαρακτηρισμένοι ως παραδοσιακοί και δεν προτείνεται ο χαρακτηρισμός τους (β), ο χώρος υπαίθρου- εκτός ορίων οικισμών που περιβάλλει τους οικισμούς. Η περιφερειακή ενότητα των Κυκλάδων παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την εκπόνηση της προκηρυσσόμενης μελέτης, καθώς στο χώρο των Κυκλάδων διαμορφώνεται μια 0μοναδική αρχιτεκτονική κληρονομιά, με ιδιάζοντα και αναγνωρίσιμο χαρακτήρα σε όλο τον κόσμο. Ασφαλώς η όλη προσπάθεια αφορά πρωτίστως μια εκ νέου ανάγνωση του υπάρχοντος καθεστώτος και την ισχυροποίησή του για τη βέλτιστη εφαρμογή στο κανονιστικό επίπεδο και στο επίπεδο της πράξης, αφού ο χώρος των Κυκλάδων, βρίθει ήδη από χαρακτηρισμούς παραδοσιακών οικισμών και από καθεστώτα προστασίας. Η προσπάθεια μοιραία θα πρέπει να επικεντρωθεί σε οικισμούς που έχουν ανεπαρκή καθεστώτα προστασίας της φυσιογνωμίας τους, ή καθόλου, ή σε ζώνες προστατευόμενων Ανάλυση - Αναγνώριση Σελίδα 23 από 124