ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΑΕΙΦΟΡΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Δρ. Κώστας Ποϊραζίδης, Δασολόγος ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2008-2009 ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2012-2013 Οικονομικά του περιβάλλοντος vs Οικολογικά οικονομικά ή Παραδοσιακή vs οικολογική ηθική Δεκαετία του 70 η πιο σημαντική περίοδος για την ανάπτυξη της περιβαλλοντικής σκέψης Τόσο στο επίπεδο της θεωρίας όσο και στην έναρξη άσκησης περιβαλλοντικής πολιτικής 1
Η σημαντικότερη δεκαετία για την εδραίωση της ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Σημαντική περιβαλλοντική υποβάθμιση Λαμβάνει διαστάσεις και στην καθημερινότητα Μόλυνση νερών Δημιουργία νέφους Ανάπτυξη ασθενειών με τη μόλυνση (άσθμα) Εξαφάνιση ειδών Αντιπαραθέσεις, συνθέσεις ξεχωριστούς κλάδους με επίκεντρο το περιβάλλον, π.χ. Τα οικονομικά του περιβάλλοντος Η οικονομική των φυσικών πόρων Τα οικολογικά οικονομικά Η προβολή των περιβαλλοντικών θεμάτων και η επιστημονική ενασχόλιση και έρευνα με αυτά Οδήγησε σε ένα σημαντικό ακόμα βήμα... ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ανύπαρκη έως τότε. Η άσκηση περιβαλλοντικής πολιτικής σε τοπικό, εθνικό, διεθνές επίπεδο για τον περιορισμό των περιβαλοντικών προβλημάτων. Οι πολιτικές αυτές «παραδοσιακές πολιτικές» Command and control Όρια για τους ρύπους (αέρα, νερό, έδαφος) Πρόστιμα για τους μη συμμορφωθέντες ρυπαντές. 2
Η ανάπτυξη και εφαρμογή των περιβαλλοντικών πολιτικών = συνεργασία κυβερνήσεων με οικονομολόγους Οι οικονομολόγοι λιγότερο ακραίες θέσεις για το περιβάλλον Βιολόγοι, οικολόγοι?? Πιο ρεαλιστική στάση για την υιοθέτηση και άσκηση περιβαλλοντικής πολιτικής. Δύο βασικές σχολές με βάση το ρόλο και τη θέση του ανθρώπου στο οικολογικό ζήτημα Η σχολή της ανθρωποκεντρικής προσέγγισης Η σχολή της οικοκεντρικής προσέγγισης Ανθρωποκεντρική σχολή Ο άνθρωπος είναι το κέντρο του προβληματισμού Αναγκαιότητα η προώθηση η της περιβαλλοντικής ρβ πολιτικής Ορθολογικός καθορισμός των χρήσεων γης Στήριξη της βιώσιμης ανάπτυξης 3
Ανθρωποκεντρική σχολή Μέσα από αυτά τα εργαλεία ορθολογικός σχεδιασμός, τεχνολογική πρόοδος, υιοθέτηση διαχειριστικών εργαλείων και αποτελεσματικών διοικητικών μέσων με στόχο την αειφορική ανάπτυξη Ανθρωποκεντρική σχολή Η θεωρία του «κλειστού κύκλου» Commoner 1972 Η θεωρία των «ορίων ανάπτυξης» Μeadows 1972 Η «Σιωπηλή Άνοιξη» Carson 1962 Η επίλυση των προβλημάτων και η προστασία του περιβάλλοντος Ανθρωποκεντρική σχολή Η θεωρία του «κλειστού κύκλου» Commoner 1972 Ανθρωποκεντρική σχολή Η θεωρία του «κλειστού κύκλου» Commoner 1972 Επιχείριση κέρδη για να είναι ανταγωνιστική Τεχνολογία για αύξηση ποσότητας και μείωση κόστους Ποιότητα προϊόντων φθίνει και μειώνεται η φιλικότητα τους προς το περιβάλλον Πλαστικά και βαρέα μέταλλα vs γυαλί και ξύλο Επομένως οι επιχειρήσεις με τη βοήθεια της νέας τεχνολογίας χρήση «φιλοπεριβαλλοντικών πρώτων υλών» και «οικολογικούς όρους κύκλων ζωής των προϊόντων». Κλειστός κύκλος = να κλείσει ο κύκλος, για να διαφυλαχτεί η ισορροπία του οικοσυστήματος (αέρας, έδαφος, νερό). 4
Ανθρωποκεντρική σχολή Η θεωρία του «κλειστού κύκλου» Commoner 1972 Δύο βασικά στοιχεία της θεωρίας Χρήση οικολογικών και βελτιωμένων υλικών (πρώτες ύλες) για μια πιο φιλοπεριβαλλοντική παραγωγή Ανάπτυξη λιγότερο ρυπαίνουσας τεχνολογίας. ΘΕΩΡΙΑ ΕΠΙΚΑΙΡΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟ ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ Ανθρωποκεντρική σχολή Η θεωρία των «ορίων ανάπτυξης» Meadow 1972 Στόχος ένα βασικό μοντέλο πρόβλεψης 1900-2100 για τα όρια (αντοχές) της ανάπτυξης στον πλανήτη. Σύνδεση με παλιές θεωρίες Αύξηση πληθυσμού με σπανιότητα επαρκών πόρων Επιπλέον στοιχεία για την εκβιομηχάνιση, το ρυθμό πληθυσμιακής αύξησης, την εξάντληση των πηγών, την υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Ανθρωποκεντρική σχολή Η θεωρία των «ορίων ανάπτυξης» Meadow 1972 Δύο μακρόχρονα σενάρια Πρώτο σενάριο: Με βάση την ιστορική πραγματικότητα και τις προβλεπόμενες τάσεις σε σχέση με τα κοινωνικά, οικονομικά και φυσικά δεδομένα. Ανθρωποκεντρική σχολή Η θεωρία των «ορίων ανάπτυξης» Meadow 1972 Πρώτο σενάριο: Κατά τη χρονική περίοδο μελέτης (1900-2100) παρατηρείται: Μείωση της βιομηχανικής παραγωγής Μείωση του διατροφικού μεριδίου και των φυσικών πόρων 5
Ανθρωποκεντρική σχολή Η θεωρία των «ορίων ανάπτυξης» Meadow 1972 Πρώτο σενάριο: Το επίπεδο ρύπανσης και ο πληθυσμός ακολουθούν σε μια πρώτη περίοδο λίγο ανοδική πορεία και τελικά ακολουθούν πτωτική πορεία συνεπικουρούμενοι και από την έλλειψη τροφής, φυσικών πόρων και βιομηχανικών προϊόντων. Ανθρωποκεντρική σχολή Η θεωρία των «ορίων ανάπτυξης» Meadow 1972 Δεύτερο σενάριο: Το δεύτερο σενάριο, δεν ακολουθεί την ιστορική και κοινωνικο-πολιτική πραγματικότητα. Η χρήση των φυσικών πόρων δεν ακολουθεί την προδιαγραμμένη πορεία, αλλά διπλασιάζεται, διαταρράσοντας τα αποτελέσματα του μοντέλου. Ανθρωποκεντρική σχολή Η θεωρία των «ορίων ανάπτυξης» Meadow 1972 Δεύτερο σενάριο: Ο διπλασιασμός (νέες μέθοδοι & τεχνολογία) αυξάνει την ποσότητα και την ένταση στη βιομηχανική παραγωγή βασιζόμενη στους «ενισχυμένους φυσικούς πόρους» Ανθρωποκεντρική σχολή Η θεωρία των «ορίων ανάπτυξης» Meadow 1972 Δεύτερο σενάριο: Το επίπεδο ρύπανσης αυξάνεται πολύ πιο έντονα, λόγω της βιομηχανικής έντασης και της εξάντλησης των πόρων & περιορισμός της τροφής οδηγεί σε σημαντική και ταχύτερη μείωση του πληθυσμού, αν και θα αναμενόταν παράταση στη συρρίκνωση λόγω του διπλασιασμού των φυσικών πόρων. 6
Ανθρωποκεντρική σχολή Η θεωρία των «ορίων ανάπτυξης» Meadow 1972 Υπεραπλουστευμένη και γενικευμένη προσέγγιση Ανθρωποκεντρική σχολή Η θεωρία των «ορίων ανάπτυξης» Meadow 1972 Αλλά ανεξάρτητα από τη δυνατότητα αύξησης των φυσικών αποθεμάτων: 1. Ο κίνδυνος από τη ρύπανση και τα προβλήματα της εκβιομηχάνισης αυξάνονται. 2. Ο πληθυσμός πλήττεται σοβαρά και κινδυνεύει. Η ανάγκη λήψης μέτρων άκρως επιτακτική Ανθρωποκεντρική σχολή Η «Σιωπηλή Άνοιξη» Carson 1962 Η Rachel Carson έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο «Σιωπηλή Άνοιξη» σχετικά με τις επιπτώσεις των φυτοφαρμάκων στα πτηνά. Ανθρωποκεντρική σχολή Η «Σιωπηλή Άνοιξη» Carson 1962 Κύριο θέμα η εισχώρηση χημικών ουσιών στη φύση και κυρίως στην τροφική αλυσίδα Εξειδικευμένο αλλά ενδιαφέρον θέμα σχετικά με την ισόρροπη λειτουργία της φύσης και του οικοσυστήματος με κέντρο τον άνθρωπο. Ευαισθητοποίησε το κοινό για τις απειλές της ρύπανσης και τις τοξικές χημικές ουσίες για τον άνθρωπο, καθώς και άλλα είδη. 7
Ανθρωποκεντρική σχολή Η «Σιωπηλή Άνοιξη» Carson 1962 Η θεωρία του ανέδειξε τη μόλυνση του αέρα, των υδάτων, του εδάφους από τοξικά και χημικά στοιχεία Τα οποία προκαλούν σημαντικές ασθένειες στον άνθρωπο και τα οποία αναγνωρίζονται και συσχετίζονται σε βάθος χρόνου. Ανθρωποκεντρική σχολή Η «Σιωπηλή Άνοιξη» Carson 1962 Η ανάλυση του παρά το ότι χαρακτηρίζεται ως ανθρωποκεντρική δεν υποβαθμίζει το φυσικό περιβάλλον και εισάγει το ρόλο της επιβάρυνσης με χημικά και στις επόμενες γενεές (διαγενειακή επιβάρυνση). Ανθρωποκεντρική σχολή Η «Σιωπηλή Άνοιξη» Carson 1962 Η συστηματική εργασία του στηρίχθηκε σε πολλά παραδείγματα (case studies). Η παραπάνω θεώρηση επηρέασε και λειτούργησε ως σημείο συναγερμού για τον πολιτικό κόσμο κατά την περίοδο αυτή (1960-70) Ανθρωποκεντρική σχολή Η «Σιωπηλή Άνοιξη» Carson 1962 Αλλά ακόμα, η χρήση χημικών και τοξικών ουσιών... παρά τις πολλαπλές έρευνες για τη σημαντική επιβάρυνση στον ανθρώπινο οργανισμό και το οικοσύστημα. ίδρυση στην Αμερική Επιτροπής για τα περιβαλλοντικά ζητήματα. 8
Οι Hθικές Aξίες Παραδοσιακή vs οικολογική ηθική Οι Hθικές Aξίες Η παραδοσιακή ηθική είναι ανθρωποκεντρική. Ο άνθρωπος ως σκοπός αναγνωρίζει ρζ στα άλλα όντα σχετική μόνο αξία, ανάλογα με τη χρησιμότητα που έχουν γι αυτόν. Ανθρωποκεντρική σχολή Οι Hθικές Aξίες Από την πλευρά της οικονομικής επιστήμης το περιβάλλον θεωρείται ως ένα περιουσιακό στοιχείο 9
Ανθρωποκεντρική σχολή Ανθρωποκεντρική σχολή Οι Hθικές Aξίες Αποδεχόμενοι το γεγονός ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες επηρεάζουν το περιβάλλον, η οικονομική του περιβάλλοντος καταπιάνεται με την εξέταση του αρίστου επιπέδου της επίδρασης αυτής (μεγιστοποίηση της αξίας του περιουσιακού αυτού στοιχείου). Οι Hθικές Aξίες Η ανθρωποκεντρική λογική φαίνεται να είναι η πραγματιστική λογική : όταν κάποιος δέχεται να επωμιστεί ηθικές υποχρεώσεις προς τον πλανήτη Γη, το κάνει διότι σε τελευταία ανάλυση κινδυνεύει τόσο ο ίδιος όσο και το είδος του (Routley και Routley, 1979). Ανθρωποκεντρική σχολή Ανθρωποκεντρική σχολή Οι Hθικές Aξίες Στη γραμμή σκέψης του ανθρωποκεντρισμού οποιεσδήποτε ηθικές υποχρεώσεις μας προς τη φύση μπορούν να νοηθούν μόνο ως προέκταση των ηθικών υποχρεώσεών μας προς τους άλλους ανθρώπους. Οι Hθικές Aξίες Για τους ανθρωποκεντρικούς, η φύση έχει εργαλειακή αξία. Την εκμεταλλευόμαστε για να ικανοποιήσουμε ανάγκες και επιθυμίες μας, επομένως λογικό είναι πως θα πρέπει να καταβάλουμε κάθε προσπάθεια για να τη διατηρούμε στην καλύτερη δυνατή κατάσταση. 10
Ανθρωποκεντρική σχολή Ανθρωποκεντρική σχολή Οι Hθικές Aξίες Για τους ανθρωποκεντρικούς, η φύση έχει εργαλειακή αξία. Την εκμεταλλευόμαστε για να ικανοποιήσουμε ανάγκες και επιθυμίες μας, Η ρηχή οικολογία όπως ονομάστηκε η ανθρωποκεντρική προσέγγιση ενδιαφέρεται κυρίως για την υγεία και το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων. Εμβαθύνει στη χρησιμότητα των μη ανθρώπινων αξιών και η αξία τους βασίζεται στα οφέλη που μπορούν να φέρουν στους ανθρώπους. επομένως λογικό είναι πως θα πρέπει να καταβάλουμε κάθε προσπάθεια για να τη διατηρούμε στην καλύτερη δυνατή κατάσταση. Ανθρωποκεντρική σχολή Η υπευθυνότητα των ανθρώπων σε σχέση με τα οικοσυστήματα νασίζεται στο γεγονός ότι ο χειρισμός αυτών των οικοσυστημάτων μπορούν να βοηθήσουν περαιτέρω τις ανθρώπινες αξίες τους. Ως αποτέλεσμα, όπου υπάρχει διαμάχη ανάμεσα σε μια ανθρώπινη και μη-ανθρώπινη ύπαρξη, η τελευταία θα πρέπει πάντα να φεύγει μακριά. 11
Υπάρχουν βέβαια και άλλες απόψεις λιγότερο ανθρωποκεκτρικές με ποιο ακραία αυτή που συνήθως χαρακτηρίζεται ως «βαθιά οικολογία» (deep ecology) (θεμελιωτής ο Νορβηγός φιλόσοφος Arnie Naess, το 1972) Ο άνθρωπος δεν είναι ο εκλεκτός του Θεού, αλλά μία από τις πολλές μορφές ζωής στη γη και θα πρέπει να ελαχιστοποιήσει αντί να αυξάνει την επίδρασή του στο γήινο οικοσύστημα Διάβασε μια πολύ κατατοπιστική συνέντευξη του Michael E. Zimmerman καθηγητή Φιλοσοφίας στο Tulane University στη διεύθυνση: http://www.context.org/iclib/ic22/zimmrman.htm Μια επίσκεψη στο Ινστιτούτο Βαθιάς Οικολογίας είναι επίσης ενδιαφέρουσα: http://www.deepecology.org/ Οικοκεντρική σχολή Η φύση είναι το κέντρο του προβληματισμού Οποιεσδήποτε ηθικές υποχρεώσεις μας απευθύνονται στην ίδια τη φύση Είτε το είδος μας προσδοκά κάποιο όφελος από τη φύση είτε όχι, εμείς σωστό είναι να αναλάβουμε και να εκπληρώνουμε τις ηθικές υποχρεώσεις μας προς αυτή. Οικοκεντρική σχολή Η φύση είναι το κέντρο του προβληματισμού Είτε ικανοποιούνται τα ανθρώπινα συμφέροντα είτε όχι, η φύση δεν μπορεί να στερηθεί το δικαίωμα της ύπαρξής της και της λειτουργίας της. Έχει αποκλειστικά δικά της συμφέροντα καθόλα νόμιμα με κάθε δικαίωμα ικανοποίησής τους Οικοκεντρική σχολή Η φύση είναι το κέντρο του προβληματισμού Η φύση έχει εγγενή αξία Εγγενής αξία ενός πράγματος είναι αυτή που δεν συνεισφέρει στην αξία κάποιου άλλου πράγματος. Η εγγενής αξία μπορεί να εννοηθεί ως ο αντίποδας της εργαλειακής αξίας. Εργαλειακή αξία έχει ένα ον ή αντικείμενο όταν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να συνεισφέρει στην αξία ενός άλλου όντος ή αντικειμένου. 12
Οικοκεντρική σχολή Η φύση είναι το κέντρο του προβληματισμού Η φύση λοιπόν θεωρείται πως έχει αξία που είναι άσχετη με τις ανθρώπινες ανάγκες. Έχει αυταξία! Έχει αποκλειστικά δικά της συμφέροντα καθόλα νόμιμα με κάθε δικαίωμα ικανοποίησής τους. Οικοκεντρική σχολή Η φύση είναι το κέντρο του προβληματισμού Οι οικοκεντρικοί φιλόσοφοι φ έχουν την άποψη πως η ανθρωποκεντρική φιλοσοφία ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για τη σημερινή παγκόσμια οικολογική κρίση. Είναι η ιδεολογία που παρέχει άλλοθι για οποιουδήποτε είδους εκμετάλλευση της φύσης, εφόσον δεν θα φαινόταν να συνοδεύεται από αρνητικό αντίκτυπο πάνω στην ανθρώπινη κατάσταση. Οι Eγγενείς Hθικές Aξίες στη Βαθιά Οικολογία και τη Θεωρία της Bιώσιμης Aνάπτυξης Οικοκεντρική σχολή Οι διαφορές αυτές, αποτελούν το καθαυτό περιεχόμενο του έργου του Arne Naess, ο οποίος εισήγαγε και τη διάκριση μεταξύ ρηχών και βαθέων οικολογικών κινημάτων. 13
Οι Eγγενείς Hθικές Aξίες στη Βαθιά Οικολογία και τη Θεωρία της Bιώσιμης Aνάπτυξης Η παραδοσιακή ηθική είναι ανθρωποκεντρική. Ο άνθρωπος ως σκοπός αναγνωρίζει στα άλλα όντα σχετική μόνο αξία, ανάλογα με τη χρησιμότητα που έχουν γι αυτόν. Η Η οικολογική ηθική αναγνωρίζει εγγενή, απόλυτη αξία σε ολόκληρη τη δημιουργία. Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό O όρος βαθειά οικολογία (deep ecology) εισήχθηκε από τον Arne Naess το 1973. Όταν ο Naess εισήγαγε τον όρο "βαθιά οικολογία" στην οικολογική βιβλιογραφία, ο περιβαλλοντισμός είχε κάνει την εμφάνισή του. Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Η έννοια του βάθους απηχούσε το επίπεδο των ερωτημάτων αναφορικά με τις αξίες. Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Τη ρηχή προσέγγιση την ερμήνευσε ως κάτι που προχωρά μόνο μέχρι τις επιφανειακές αλλαγές, μέσα από τεχνολογικές καινοτομίες (ανακύκλωση, βελτίωση οχημάτων, εισαγόμενη οργανική μονοκαλλιέργεια κλπ.) για τον εξευγενισμό των καταναλωτικών προτύπων και δομών μακριά από τις κοινωνικές και πολιτικές αιτίες της οικολογικής κρίσης. 14
Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Η βαθιά προσέγγιση από την άλλη θα απαιτούσε αναθεώρηση και επανασχεδιασμό των δομημένων συστημάτων, με βάση αξίες και μεθόδους που διατηρούν την υλική (οικολογική) και άυλη (πολιτισμική) ποικιλότητα των φυσικών συστημάτων. Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Στη διάκριση αυτή εμμέσως πλην σαφώς υποκρύπτονταν μια βασική ιδέα: η αναγνώριση της αξίας κάθε μορφής ζωής και, στη συνέχεια, η αναγκαιότητα της εφαρμογής αυτής της αρχής στη διαμόρφωση των επιλογών. Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Αυτός που στοχεύει σε μια κοινωνική αλλαγή έπειτα από αυτή την αναγνώριση έχει ως κίνητρο μια διττή αγάπη τόσο για τη φύση όσο και για τον άνθρωπο ως μέρος της. Αναγνωρίζει ότι δεν μπορούμε να συνεχίσουμε τη μαζική παραγωγή όπως την ξέρουμε. Χωρίς ριζικές αλλαγές σε αξίες και πρακτικές, η ποικιλότητα και ο πλούτος του κόσμου θα συνεχίσει να καταστρέφεται και η ικανότητά του να συντηρεί κοινωνίες και πολιτισμούς θα λιγοστεύει. 15
Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Το 1972 ελάχιστοι αντιλήφθηκαν ότι ο Naess, πέρα από την προσωπική του φιλοσοφία, έθετε τις βάσεις ενός κινήματος. Τα κυριότερα σημεία του βαθέως οικολογικού κινήματος είναι η αναγνώριση της εγγενούς αξίας όλων των έμβιων όντων καθώς και της ποικιλομορφίας αυτών. Η παραδοχή αυτή χρησιμεύει στη δημιουργία περιβαλλοντικών πολιτικών και πρακτικών. Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό To 1972 πολλοί άνθρωποι αμφισβητούσαν το ενδεχόμενο να ασχολείται ο Arne Naess με τα κοινωνικά κινήματα βάσης, χωρίς να έχει αναπτύξει προσωπική αναλυτική φιλοσοφία. Για το λόγο αυτό, εκείνος δημιούργησε μια σειρά από αρχές κοινής βάσης. Ο Arne Naess και οι συνεργάτες του πρότειναν μια σειρά από οκτώ αρχές, για να ορίσουν το βαθύ οικολογικό κίνημα ως μέρος του ευρύτερου οικολογικού κινήματος. Τις αρχές αυτές ενστερνίζονται άνθρωποι που προέρχονται από πολύ διαφορετικούς θρησκευτικούς και φιλοσοφικούς χώρους, ωστόσο μοιράζονται κοινές ανησυχίες για τον πλανήτη. 16
Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Οι προτεινόμενες αρχές κοινής βάσης του βαθέως οικολογικού κινήματος, όπως διετυπώθησαν αρχικά από τον Arne Naess και τον συνεργάτη του George Sessions είναι οκτώ. 1. Yποστηρίζεται πως η καλή κατάσταση και η άνθιση της ανθρώπινης και μη-ανθρώπινης ζωής στη γη έχουν εγγενή αξία, ανεξάρτητα από τη χρησιμότητα του μη-ανθρώπινου έμβιου κόσμου για τον άνθρωπο. 2. Aναγνωρίζεται εγγενής αξία στην ποικιλία των μορφών ζωής, που συνεισφέρουν στην πραγμάτωση αυτών των αξιών. Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό 3. Oρίζεται πως ο άνθρωπος δεν έχει δικαίωμα να μειώσει αυτόν τον πλούτο και τη διαφορετικότητα των μορφών ζωής, παρά μόνο εάν πρόκειται για την ικανοποίηση ζωτικών του αναγκών. 4. Διαπιστώνεται, πως η άνθιση της ανθρώπινης ζωής και του πολιτισμού είναι συμβατή με τη μείωση του ανθρώπινου πληθυσμού και πως αυτή είναι αναγκαία, για την ανάπτυξη της μηανθρώπινης έμβιας ζωής. 5. Aναγνωρίζεται ότι ο βαθμός παρέμβασης του ανθρώπου στη φύση είναι υπερβολικός, ενώ η κατάσταση διαρκώς χειροτερεύει. 6. Προτείνεται η αλλαγή της οικονομικής και τεχνολογικής πολιτικής, καθώς και οι ιδεολογικές τους δομές. Τα πράγματα τότε θα είναι πολύ διαφορετικά. 17
Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό 7. Διευκρινίζεται, πως η ιδεολογική αλλαγή θα αφορά στη σωστή κατανόηση της έννοιας της ποιότητας ζωής, σε αντίθεση με την επιδίωξη ενός υψηλότερου οικονομικά επιπέδου ζωής. 8. Tονίζεται πως, όσοι υποστηρίζουν τις παραπάνω θέσεις, οφείλουν να προωθήσουν έμμεσα ή άμεσα τις αλλαγές αυτές. Θα επέλθει, με αυτό τον τρόπο, η συνειδητοποίηση της διαφοράς του υψηλού από το ωραίο. Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Νεώτερη εξέλιξη αποτελεί η Θεωρία της Γαίας (1979) του συγγραφέα James Lovelock: Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Θεωρία της Γαίας Η γη είναι ένας ζωντανός οργανισμός Σε σχέση με άλλους πλανήτες, δημιούργησε τις συνθήκες της ζωής Ο πλανήτης θα καταφέρει και στο μέλλον να υπάρχει αλλά με άλλους ποιούς... 18
Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Ο ανθρωποκεντρισμός επικρίθηκε έντονα από τους υποστηρικτές του βαθέως οικολογικού κινήματος. Όταν ο άνθρωπος υπερασπίζεται τους δικούς του ή συγκινείται περισσότερο από τον ανθρώπινο πόνο παρά από εκείνον άλλων όντων, λειτουργεί ως συγγενής, γονέας, φίλος κ.τ.λ. Μπορεί κανείς να είναι υποστηρικτής του βαθέως οικολογικού κινήματος έχοντας τα συναισθήματα αυτά. Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Εκείνο που δεν επιτρέπεται όμως, είναι η αμείλικτη εκμετάλλευση και καταστροφή μορφών ζωής με μοναδικό σκοπό το ανθρώπινο κέρδος και συμφέρον. Όποιος υποστηρίζει τον ανθρωποκεντρισμό με την έννοια της προκατάληψης απέναντι σε άλλες μορφές ζωής, αδυνατεί να συλλάβει ότι είμαστε μέρος της ζωής αυτής και εκείνη μέρος του εαυτού μας. 19
Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Ο ανθρώπινος εαυτός μας δεν μπορεί να χωριστεί από τον πλανήτη. Ο ανθρωποκεντρισμός είναι καταδικαστέος, διότι προβάλλει την προτεραιότητα του ανθρώπου, παραγνωρίζοντας την ουσιαστική ενότητα της δημιουργίας. Οι υποστηρικτές του βαθέως οικολογικού κινήματος είναι υποχρεωμένοι να αναγνωρίζουν και να σέβονται στην πράξη την εγγενή αξία των ανθρώπων και των άλλων όντων. Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Αυτό απαιτεί να ενεργούν με τρόπο τέτοιο, ώστε να μειωθούν τα προβλήματα των οικολογικών κοινοτήτων και άλλων ανθρώπινων πολιτισμών. Η βιομηχανική κοινωνία αυτοπαρουσιάζεται ως το μόνο παραδεκτό μοντέλο προόδου και ανάπτυξης. Αν όμως κατισχύσει, θα καταστραφούν τα είδη, οι πρωτόγονοι πολιτισμοί και ο ζωτικός χώρος πολλών όντων. 20
Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Η κρίση της βιοποικιλομορφίας έχει σχέση με την προοπτική της απώλειας ειδών, πληθυσμών και διαδικασιών αναγκαίων λόγω των λειτουργιών που επιτελούν, Η βιομηχανική κοινωνία έχει επιβάλλει, κατά τον Arne Naess, έναν απολυταρχικό πολιτισμό, ο οποίος επηρεάζει ή διαμορφώνει πλήρως το αξιολογικό μας σύστημα. αλλά και της απώλειας αξιών που σχετίζονται με τη διατήρηση της ποικιλίας φυσικών εξελικτικών διαδικασιών. Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Η Γη θεωρείται απλώς ως πρώτη ύλη για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες της κατανάλωσης. Η παραγωγή καλείται να ικανοποιήσει τεχνητές και όχι απλώς τις ζωτικές μας ανάγκες, οι οποίες απαιτούν διαρκώς αυξανόμενη κατανάλωση. Η βιομηχανική κοινωνία, τέλος, καταστρέφει την πολιτισμική και βιολογική ποικιλία, καταστάσεις απαραίτητες για την επιβίωση και ανάπτυξη του ανθρώπου. 21
Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Μελετώντας κανείς τους πρωτόγονους λαούς, είναι δυνατό να παρατηρήσει αξίες και πρακτικές χρήσιμες για τη σχέση του ανθρώπου με το φυσικό του περιβάλλον. Επίσης κανείς μπορεί να διδαχθεί πολλά από τη σοφία του παρελθόντος, όπως επιβιώνει στον εκάστοτε τοπικό λαϊκό πολιτισμό. Οι οικοκεντρικές αξίες οδηγούν στην αναγνώριση της αρχής, ότι όλοι οι ανθρώπινοι πολιτισμοί έχουν αμοιβαίο συμφέρον από τη συνέχιση της ύπαρξη ζωής στη Γη, σε όλη την έκταση της ποικιλομορφίας της για το καλό των ιδίων αλλά και του πλανήτη. Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Η σχολή της βαθιάς οικολογίας ευρύνοντας την ηθική και το δίκαιο προβάλλει τα δικαιώματα της φύσης. Δικαιώματα δεν έχει μόνο ο άνθρωπος, αλλά και τα ζώα, τα φυτά, ακόμα και τα ανόργανα στοιχεία της φύσης. Ο άνθρωπος οφείλει σεβασμό στη φύση και σε όλα τα πλάσματά της. Η σχολή της βαθιάς οικολογίας προσέφερε θετική υπηρεσία στη δημόσια πολιτική και στο δίκαιο του περιβάλλοντος επανεισάγοντας στη δόμηση του προβλήματος την κρίσιμη σημασία των οικοσυστημάτων για την επιβίωση του ανθρώπου. 22
Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Υποτιμά ωστόσο, έως ενός βαθμού, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του και κυρίως το ρόλο της τεχνολογικής ανάπτυξης στην εξέλιξή του ανθρώπου. Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Από την υπόμνηση αυτή πήγασε η ορθή ιδέα της βιωσιμότητας που έδωσε νέα διάσταση στην ιδέα της ανάπτυξης και την αναζωογόνησε. Τα οικοσυστήματα έχουν ζωτική σημασία ως αναντικατάστατη φυσική βάση των ανθρωπογενών συστημάτων. Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Η επικράτηση της σχολής της βιώσιμης ανάπτυξης σήμερα σημαίνει και το τέλος της κλασικής οικονομικής επιστήμης. Ακόμη και η πιο συντηρητική τάση της νέας περιβαλλοντικής οικονομίας επιδιώκει την ένταξη των παραμέτρων του περιβάλλοντος στα οικονομικά πρότυπα. Η θεωρία της βιώσιμης ανάπτυξης αντί απλουστευτικών νόμων προσανατολίζεται προς τα προβλήματα της επιδιωκόμενης σταθερής συνεξέλιξης πολιτισμού και φύσης. Η πρακτική της βιώσιμης ανάπτυξης χρησιμοποιεί συνδυασμένες ποιοτικές και ποσοτικές μεθόδους. 23
Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Οι πεπαλαιωμένες αντιλήψεις για την έννοια των οικονομικών αγαθών αναθεωρούνται, εισάγεται η έννοια του φυσικού κεφαλαίου, Η βιώσιμη ανάπτυξη δεν απορρίπτει την αγορά αρνείται την αυτονομία της. μετράται η κατάσταση και κυρίως η μείωσή του, και επανακαθορίζονται τα στοιχεία των εθνικών πράσινων λογαριασμών. Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Το "βαθύ οικολογικό και το "ρηχό οικολογικό Οι σκέψεις της βαθειάς οικολογίας χαρακτηρίστηκαν απλές, διορατικές και ενορατικές. Σκέψεις όχι τυπικά φιλοσοφικές, που υποδεικνύουν στο δυτικό άνθρωπο, που παραπαίει σε πελάγη εγωισμού, ατομικισμού και φιλαυτίας, να ξεπεράσει το εγώ του - στα πλαίσια μιας οπωσδήποτε (ει μη τι άλλο) θεμιτής και ηθικά αποδεκτής αντίληψης για τη συλλογικότητα και την κοινή μοίρα. Και στην ελληνική σκέψη; Στην Ελλάδα φαίνεται πως η βαθιά οικολογία («deep ecology») έγινε αντιληπτή ως... «ντιπ» ecology. Eκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, η σκέψη του Naess έμεινε άγνωστη. 24
ΤΕΛΟΣ 25