ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΒΙΟΗΘΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΟ ΓΑΜΟ



Σχετικά έγγραφα
ΒΙΟΗΘΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

ΒΙΟΗΘΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

Νομικό Πλαίσιο. Γενικές Αρχές

ΝΟΜΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΩΣ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ. 1. Το ζήτημα της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (ΙΥΑ) παρά το γεγονός ότι απασχολεί τη

Στοιχεία Βιοηθικής της Ανθρώπινης Αναπαραγωγής. Γεώργιος Λ. Αντωνάκης Αναπληρωτής Καθηγητής Μαιευτικής-Γυναικολογίας Πανεπιστημίου Πατρών

Στοιχεία συνάντησης της εξομολόγησης με την προσωποκεντρική θεωρία

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α ΜΕΡΟΣ Η ΠΡΟΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑ ΑΣΤΙΚΟΥ, ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ


Κεφάλαιο 1: Γάμος Οικογένεια. Οικογενειακή Αγωγή I Καζέλα Αργυρώ

ΒΙΟΗΘΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

ΝΟΜΟΣ ΥΠ' ΑΡΙΘ (ΦΕΚ Α 327/ ) ΙΑΤΡΙΚΗ ΥΠΟΒΟΗΘΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ.

ΙΑΤΡΕΙΟ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΑΣ & ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ ΦΡΑΓΚΟΥΛΙΔΗΣ. Δίνουμε προτεραιότητα σε εσάς, στις ανάγκες σας αλλά, κυρίως, στις επιθυμίες σας!

Αντιστοιχήστε ένα γράμμα της πρώτης στήλης με έναν αριθμό της δεύτερης στήλης (στη δεύτερη στήλη δύο επιλογές περισσεύουν).

ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗ ΒΙΟΗΘΙΚΗ (Ενδεικτικά)

ΑΙΤΗΣΗ ΕΓΓΡΑΦΗΣ ΣΤΟ ΜΗΤΡΩΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΩΝ

ΕΙΣΗΓΗΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ Στο Σχέδιο Νόμου για την «Ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή» Ι. ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1 ο - ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΣΥΓΓΕΝΕΙΑ Ι... Εισαγωγικά... 1 ΙΙ.. Η ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, και 3 επιλέγοντας τη σωστή

Πάντειο Πανεπιστήµιο. Ενοποίηση» ιπλωµατική Εργασία. Υποβοηθούµενης Αναπαραγωγής». της Αµαρυλλίδος Σ. Πλάκα

Βιοηθικά Διλήμματα που Προκύπτουν από Έρευνα με την Χρήση Βλαστικών Κυττάρων

1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ιατρικής Ηθικής και Βιοηθικής

Η ΠΑΡΕΝΘΕΤΗ ΜΗΤΡΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ

ΠΡΟΣ: ΚΟΙΝ. : ΘΕΜΑ: Οδηγίες για τη διδασκαλία μαθημάτων του Γενικού και του Εσπερινού Γενικού Λυκείου

ΒΙΟΗΘΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΓΥΝΑΙΚΑ Προκλήσεις και Ποιμαντική πλαισίωση. Μένιας Κουρτεσάκη, M.Th.

ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΚΥΤΤΑΡΟΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ

Σ Υ Ν Ο Δ Ο Σ Τ Ω Ν Ε Φ Η Β Ω Ν

Γνώμες Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής Κύπρου (ΕΕΒΚ) λύσεις και αναζητήσεις. Γεώργιος Παπαντωνίου Δικηγόρος Μέλος ΕΕΒΚ

Ηθικοί προβληµατισµοί : Κλωνοποίηση. Ερευνητική εργασία Β1 ΓΕΛ Ν. Ζίχνης Β τετράµηνο 2017

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ

Δερμάτινοι Χιτῶνες Ἀναφορά στήν βιολογική ζωή, τίς ἀσθένειες, τά γηρατειά, τόν θάνατο καί τήν ὥρα τοῦ θανάτου

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ. Εργασία με θέμα:βιοιατρική και Σύνταγμα

Διεπιστημονικό Συνέδριο Ιατρική Ευθύνη και Βιοηθική ΙΙ

Διλήμματα και προβληματισμοί σε βιοϊατρικές επιστημονικές εφαρμογές και έρευνες

ΣΥΝΕΔΡΙΟ «Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ» κέντρο προετοιμασίας γάμου, μια μορφή στήριξης της ελληνικής οικογένειας

π. Βασίλειος Καλλιακμάνης Καθηγητής Τμήματος Θεολογίας Α.Π. Θεσσαλονίκης

Δημητριάδος Ιγνάτιος: «Διδάξτε στα παιδιά σας την πίστη στον Χριστό»

ΒΙΟΗΘΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΟΛΓΑ ΧΑΤΖΗΚΩΝΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΠΕ04 10/2/2015 1

ΒΙΟΗΘΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

ΑΙΤΗΣΗ ΕΠΙΚΑΙΡΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΤΟΥ ΜΗΤΡΩΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΩΝ ΤΟΥ Ι.Π.Ε.

PROJECT Β'Τετραμήνου Η οικογένεια στο χθες και στο σήμερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ Ε ΕΞ. π. Βασίλειος Καλλιακμάνης Καθηγητής Θεολογίας Α.Π.Θ.

Μητρ. Δημητριάδος: Η Μακεδονία είναι μία και ελληνική

ΒΙΟΗΘΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ. Ενότητα 26: ΕΚΚΛΗΣΙΑΤΙΚΗ ΑΚΡΙΒΕΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ. ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Τμήμα Ιερατικών Σπουδών

Μητρ. Λαγκαδά: Θα πρέπει να κάνουμε βήματα «ασκήσεως» για να αλλάξει η ζωή μας

Μ Ε Θ Ε Μ Α Τ Ο ΓΑ Μ Ο ΛΑΜΠΡΙΝΗ ΛΕΟΝΑΡΔΟΥ ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΟΥΚΛΙΑΜΠΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΑΓΟΣ ΠΑΡΗΣ ΜΙΧΑΛΑΚΗΣ

Ιστορία και Θεολογία των Εκκλησιαστικών Ύμνων

Να ιεραρχήσετε τα παρακάτω στάδια από τις φάσεις της θείας οικονομίας

Έκθεση της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Υγείας για την πρόταση νόμου «Ο. περί της Εφαρμογής της Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής Νόμος

Προαγωγή Υγείας Πρόληψη Νόσου Ιατρική κοινότητας

ΟΔΗΓΟΣ ΤΣΕΠΗΣ. European Society of Human Reproduction and Embryology

Κώστας, 32 χρονών. Άρτεμις, 30 χρονών

Α Π Ο Φ Α Σ Η 116/2017

Επλίκουρας Καθηγητής Αθηναγόρας Δικαιάκος. Διεύθυνση: 2 Λεωφόρος Δανάης Τηλέφωνο:

ΕΤΕΡΟΛΟΓΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ. ΝΟΜΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ

ΒΙΟΗΘΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

«Βιοϊατρική και Σύνταγμα»

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΙΟΥΝΙΟΣ Ονοματεπώνυμο:. Α.Μ.: /..

ΠΑΡΕΝΘΕΤΗ ΜΗΤΡΟΤΗΤΑ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ- ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Μ. ΝΙΚΟΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΑ ΔΥΟ ΦΥΛΑ... Η άποψη της Εκκλησίας Η κοινωνική, ιατρική άποψη

2. Το άρθρο 5 του βασικού νόμου τροποποιείται ως ακολούθως: Με την αντικατάσταση του εδαφίου (2) αυτού, με το ακόλουθο νέο εδάφιο:

Προπτυχιακή Εργασία. Ηλιάδη Μαρία. Σύνταγμα και Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ. 1. Θέματα Ερμηνείας και Θεολογίας των Επιστολών του Αποστόλου Παύλου. 2. Πατερική Ερμηνευτική.

Επιστολή των Επισκόπων της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Γερμανίας προς τη νεολαία για την αγάπη, τη σεξουαλικότητα και τον γάμο

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών

Ωρολόγιο Πρόγραμμα Εαρινού Εξαμήνου Ακαδημαϊκό Έτος

λειτουργεί με την ευθύνη του Διευθυντή του Ενδοκρινολογικού Τμήματος (Εγκ. Υπ. Υγείας Α1σ )».

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΤΜΗΜΑ ΑΣΤΙΚΟΥ, ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Θρησκευτικά Α Λυκείου GI_A_THI_0_10296 Απαντήσεις των θεμάτων ΘΕΜΑ Α1

Κατάψυξη ωαρίων (eggfreezing) η επιστηµονική επιλογή της σύγχρονης εργαζόµενης γυναίκας. Όσο νωρίτερα τόσο καλύτερα

Ι.Μ. Φθιώτιδος: «Ότι αποφασίσει η Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας»

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ» ΕΘΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΕΣΠΑ ΔΡΑΣΗ «ΑΡΙΣΤΕΙΑ» ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ. Ενότητα 18: ΤΑ ΔΟΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΩΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΖΩΗΣ. ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Τμήμα Ιερατικών Σπουδών

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΣΙΚΛΟΥ ΕΙΡΗΝΗ ΝΟΜΙΚΑ, ΗΘΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΤΑΘΑΝΑΤΙΑ ΤΕΧΝΗΤΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ

«Αρχές Ορθόδοξης Βιοηθικής» του Μητροπολίτου Πάφου Γεωργίου (Διάλεξη που δόθηκε στις 26/1/2009 στην αίθουσα του Ιδρύματος Μακαρίου)

Ιατρική και Χριστιανισμός

ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ. - Το 2011 ήταν η πρώτη χρονιά που οι ετήσιες γεννήσεις ήταν λιγότερες από τους θανάτους.

10. ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ - ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΚΛΗΡΙΚΩΝ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ» ΕΘΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΕΣΠΑ ΔΡΑΣΗ «ΑΡΙΣΤΕΙΑ»

Ο Τριαδικός Θεός: Η Τριαδικότητα και η Μοναδικότητα του Θεού

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΘΕΜΑ: ΜΕΤΑΘΑΝΑΤΙΑ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ

Ε.Ε. Παρ. Ι(Ι), Αρ. 4510, (I)/2015 Ο ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΩΣ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ 2015

1843 Ν. 187/91. Ο ΠΕΡΙ ΤΕΚΝΩΝ (ΣΥΓΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΗ ΥΠΟΣΤΑΣΗ) ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ 1991 ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΑΡΘΡΩΝ Άρθρο 1. Συνοπτικός τίτλος. ΜΕΡΟΣ Ι ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ

ΜΠΣ: ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ ΣΤΙΣ ΒΙΟΪΑΤΡΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Ακαδημαϊκό έτος

Επιτρέπεται να αρθρώνει η Εκκλησία πολιτικό λόγο;

Βιοτεχνολογία και Βιοηθική Ομάδα μαθητών: Συντονιστές Καθηγητές: Λύκειο Αγίου Αντωνίου Βιοηθική και Βιοτεχνολογία Βιοηθική Βιοτεχνολογία

Τι είναι το Άγιο Πνεύμα. Διδ. Εν. 8

Θαύματα Αγίας Ζώνης (μέρος 6ο)

Ο ΠΕΡΙ ΤΕΚΝΩΝ (ΣΥΓΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΗ ΥΠΟΣΤΑΣΗ) ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ 1991 ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΑΡΘΡΩΝ ΜΕΡΟΣ Ι ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΙΑΤΑΞΕΙΣ ΜΕΡΟΣ ΙΙ ΣΥΓΓΕΝΕΙΑ

Η θεολογική διδασκαλία της προς Εβραίους. Οι βασικές θέσεις και οι ιδιαιτερότητες της επιστολής σε σχέση με τα υπόλοιπα βιβλία της Κ.Δ.

Ολοι είμαστε αδέλφια

ΒΙΟΗΘΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

Στο Εργαστήριο Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής προσφέρονται διαγνωστικές εξετάσεις που σχετίζονται με την ανδρική υπογονιμυπογονημότηταότητα όπως:

Η διαδικασία επικοινωνίας με τους ενδιαφερόμενους με σκοπό την ενημέρωσή τους: α) σε θέματα διάγνωσης, πρόγνωσης και αντιμετώπισης της νόσου β) στον

ΑΔΑ: ΒΛΛ3ΟΞ7Μ-ΒΞΥ. Αθήνα, 24 Οκτωβρίου Αρ. Πρωτ.: οικ ΠΡΟΣ 1.Μονάδες Υγείας ΕΟΠΥΥ 2. Περιφερειακές Διευθύνσεις ΕΟΠΥΥ

Transcript:

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΒΙΟΗΘΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΟ ΓΑΜΟ Ημερίδα Ι. Μητροπόλεως Δημητριάδος με θέμα: «Χριστιανοί της Ευρώπης και σύγχρονα ηθικά διλήμματα» Βόλος 22.11.2014 π. Βασίλειος Καλλιακμάνης Καθηγητής Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ. Εισαγωγικά Για τη σύναψη ενός νομίμου γάμου πάντοτε λαμβάνονταν υπόψη οι βαθμοί συγγένειας και προσδιορίζονταν τα κωλύματά του. Έτσι εκτός των άλλων αποφεύγονταν η αιμομιξία και διάφορες κληρονομικές ασθένειες. Σε κάθε εποχή, είτε μέσω των εκκλησιαστικών κανόνων, είτε μέσω των πολιτικών νόμων οριοθετούνταν το νόμιμο πλαίσιο του γάμου, το οποίο τηρούνταν με ιδιαίτερη αυστηρότητα. Περισσότερα προβλήματα προκύπτουν σήμερα με την εφαρμογή των σύγχρονων μεθόδων της υποβοηθούμενης ή πιο σωστά της «παρεμβατικής αναπαραγωγής». Αυτά α- φορούν τη φύση του εμβρύου 1, τον προεμφυτευτικό γενετικό αλλά και προγεννητικό έλεγχο, την ομόλογη και ετερόλογη γονιμοποίηση, τη μεταθανάτια γονιμοποίηση με σπέρμα αποθανόντος συζύγου, την τεκνοποίηση άγαμης μητέρας, τη διατήρηση γονιμοποιημένων ωαρίων κ.ά. Για τις σύγχρονες αναπαραγωγικές μεθόδους, καθώς και τους τρόπους και τις διαδικασίες εφαρμογής τους χρειάζεται πλήρης ενημέρωση των άτεκνων ζευγαριών από ιατρική, βιολογική, βιοηθική και θεολογική πλευρά. 2 Η ακριβής ενημέρωση αφορά και τους ποιμένες και πνευματικούς πατέρες της Εκκλησίας, οι οποίοι συχνά καλούνται να δώσουν υπεύθυνες απαντήσεις. Η γνώση μπορεί να βοηθήσει κάθε άτεκνο ζευγάρι, 11 Πρόκειται για άνθρωπο «εν εξελίξει» ή «εν δυνάμει»; Βλ. Μητροπ. Μεσογαίας Νικολάου, Βιοηθικά διλήμματα και ποιμαντικοί προβληματισμοί για την αρχή της ζωής, Ομιλία στην Τακτική Ι. Σύνοδο της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, 9.10. 2014. 2 Γ. Ι. Μαντζαρίδη, Χριστιανική ηθική ΙΙ, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2009, σ. 594-595. Η- θικοκοινωνική προσέγγιση του θέματος βλ. Β. Γ. Φανάρα, Υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, εκδ. Τό Παλίμψηστον, Θεσσαλονίκη 2000. 1

ώστε να μη βρεθεί προ εκπλήξεων και να αποφύγει τις ψυχολογικές, ηθικές, νομικές, πνευματικές και κοινωνικές συνέπειες των επιλογών του. Θεολογικές αφετηρίες Για τη θεολογία της εκκλησίας η τεκνοποίηση έχει την αρχή της στο α- γαθό θέλημα του Θεού. Αλλά και η ύπαρξη του ανθρώπου ανάγεται στην προνοητική, συνεκτική και ζωοποιό θεία ενέργεια. Είναι εκχύλισμα της θείας αγάπης και πρόσκληση για συμμετοχή στο μυστήριο της δημιουργίας. Στην Π. Διαθήκη ο γάμος έπαιρνε νόημα κυρίως από την αναπαραγωγή. Γα τους χριστιανούς όμως, ο ίδιος ο γάμος περιλαμβάνει από μόνος του το τέλος-σκοπό του, δηλαδή την ένωση δύο αλληλοαγαπομενων υπάρξεων που εικονίζουν την ένωση του Χριστού με την εκκλησία 3. Με τα μυστήρια της εκκλησίας αγιάζονται, χαριτώνονται, ευλογούνται και εντάσσονται στην προοπτική της βασιλείας του Θεού όλες οι πτυχές του ανθρώπινου βίου. Τα μυστήρια όμως, προϋποθέτουν την ανθρώπινη συνεργία και δεν λειτουργούν ως μαγικές τελετές. Οπότε, με το μυστήριο του γάμου ο βιολογικός δεσμός του ζευγαριού προσλαμβάνει πνευματικές διαστάσεις και εντάσσεται στην προοπτική της βασιλείας του Θεού. Ο έρωτας ανάμεσα σε ένα ετερόφυλο ζευγάρι, που με το χρόνο χρειάζεται να ωριμάσει και να μεταμορφωθεί σε ανιδιοτελή αγάπη, είναι στην αρχή τουλάχιστον πολύ δυνατός, διότι κυοφορεί τον ερχομό νέας ζωής. Χωρίς την προοπτική αυτή, ο έρωτας χάνει την προοπτική του και έχει μικρή διάρκεια, αφού εγκλωβίζεται απλώς στην αισθησιακή του εκδοχή. Τα παιδιά ως καρπός της αγάπης των συζύγων αναγνωρίζονται από την εκκλησία ως ενιαίες ψυχοσωματικές οντότητες από τη σύλληψή τους. «Αμα το σώμα και η ψυχή πέπλασται», αναφέρει ο άγιος Ιωάννης Δαμα- 3 Π. Ι. Μέγεντορφ, Ορθόδοξος γάμος, μετάφρ. Αρχιμ. Αθηναγόρας Δικαιάκος (νυν Μητροπολίτης Ιλίου), εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 2000, σ.155 2

σκηνός 4. Ετσι και τα ανάπηρα παιδιά γίνονται αποδεκτά από τους χριστιανούς γονείς και δεν τα περιμένει ο Καιάδας. Ταυτόχρονα δε γίνεται δεκτή η έκτρωση που συνδέεται με το φόνο. Πολλοί δε συμφωνούν με την άποψη αυτή. Αλλά δεν είναι παράδοξο από το ένα μέρος να καταστρέφεται με τόση ευκολία η ζωή στην αρχή της, ενώ από το άλλο να υπάρχουν τόσα ζευγάρια που αγωνίζονται να τεκνοποιήσουν, αντιμετωπίζοντας πλήθος ηθικών διλημμάτων; Η Εκκλησία της Ελλάδος έχει διατυπώσει συνοδικά θέσεις-προτάσεις για την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, έχει παρέμβει στη Βουλή των Ελλήνων για τη βελτίωση της νομοθεσίας και τον περασμένο μήνα στη Τακτική Σύνοδο της Ιεραρχίας συζήτησε το θέμα μετά από εισήγηση του Σεβ. Μητροπολίτη Μεσογαία και Λαυρεωτικής κ. Νικολάου. Στις βασικές θέσεις της Εκκλησίας Ελλάδος δεν διατυπώνονται σχολαστικές και περιπτωσιολογικές προτάσεις για το θέμα, αλλά περιγράφεται το γενικό θεολογικό, ανθρωπολογικό, νομικό, κοινωνικό, επιστημονικό και ποιμαντικό πλαίσιο για την κατανόηση των προβλημάτων και τη δημιουργία πνευματικών κριτηρίων, προκειμένου αυτά να αντιμετωπίζονται καλύτερα. Σύγχρονες διλημματικές καταστάσεις και νομικό πλαίσιο Συχνά στις μέρες μας η γέννηση παιδιών θεωρείται ατομικό δικαίωμα παρά φυσικός και ώριμος καρπός της αγάπης των συζύγων σε συντονισμό με τη θεία αγάπη. Η αντίληψη αυτή αφορά γενικότερα την εξατομίκευση της ζωής και του θανάτου στις δυτικές κοινωνίες και πέρασε ιστορικά από διάφορα στάδια. Ο θεσμός του γάμου με τις νέες αντιλήψεις της νεωτερικότητας,-που με τη χριστιανική νοηματοδότηση συμβάλλει στην υπέρβαση του ατομισμού και την συγκρότηση της κοινωνικής ζωής-, α- 4 Ιωάννου Δαμασκηνού, Εκδοσις ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως, κείμενο, μετάφρ. εισαγωγή σχόλια, Ν. Ματσούκα, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1976, σ. 150. Για την ταυτόχρονη γέννηση ψυχής και σώματος ομιλεί και ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης στο έργο του, Περί κατασκευής του ανθρώπου. 3

πογυμνώθηκε από το μυστηριακό και κοινωνικό του χαρακτήρα και έγινε ιδιωτική υπόθεση 5 Όμως, τα ατομικά δικαιώματα πρέπει να συνδυάζονται με τα δικαιώματα των άλλων ανθρώπων και γενικότερα της κοινωνίας. Ο Νόμος της ελληνικής πολιτείας, ο οποίος ρυθμίζει θέματα εφαρμογής και ελέγχου των μονάδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (3305-27.1.2005) αναφέρει: «Οι μέθοδοι της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής εφαρμόζονται με τρόπο που εξασφαλίζει το σεβασμό της ελευθερίας του ατόμου και του δικαιώματος της προσωπικότητας και την ικανοποίηση της επιθυμίας για απόκτηση απογόνων, με βάση τα δεδομένα της ιατρικής και της βιολογίας, καθώς και τις αρχές της βιοηθικής. Κατά την εφαρμογή των παραπάνω μεθόδων πρέπει να λαμβάνεται κυρίως υπόψη το συμφέρον του παιδιού που θα γεννηθεί». Και προκύπτει το βασικό ερώτημα: Είναι τόσο εύκολο ή ακόμη και κατορθωτό να συμβιβάζονται τα δικαιώματα των υποψηφίων γονέων με το συμφέρον των παιδιών που θα γεννηθούν; Πώς μπορεί π.χ. να συνδυασθεί το δικαίωμα του υποψήφιου γονέα που καταφεύγει σε ετερόλογη εξωσωματική γονιμοποίηση με το δικαίωμα του παιδιού να γνωρίζει τον πραγματικό του πατέρα ή μητέρα; Κι αν αυτό συμβεί, ποιές θα είναι οι ψυχολογικές και κοινωνικές συνέπειες; Εξασφαλίζεται έτσι το δικό του συμφέρον ή ακόμη και των γονέων του; Επίσης, λαμβάνεται υπόψη το συμφέρον του παιδιού στην περίπτωση ομοφυλόφιλων γονέων; Ποιές λ.χ. θα είναι οι επιπτώσεις στο παιδί που θα γεννηθεί με ετερόλογη τεχνητή αναπαραγωγή, όταν η μητέρα του θα ζει με τη σύντροφό της και εκείνο θα μεγαλώνει με δύο μητέρες 6 ; Η ακόμη, όταν μια γυναίκα επιλέγει να ζήσει μόνη αποκτώντας ένα παιδί, γίνεται σεβαστό το δικαίωμά του να 5 Γ. Ι. Μαντζαρίδη, Καινοτομία και παράδοση, έκδ. Ι.Μ.Μονή Βατοπαιδίου, Άγιον Όρος 2014, σ. 192. 6 Βλ. Π. Νικολόπουλου Δρ Νομικής, «Ηθικά και νομικά ζητήματα στο νόμο γιά τήν υποβοηθούμενη αναπαραγωγή», εφ. Χριστιανική, 16.1.2003, σ.10. 4

μεγαλώσει και με τον πατέρα του; Ή ακόμη λαμβάνεται υπόψη το ατομικό δικαίωμα του παιδιού που θα γεννηθεί μετά το θάνατο του πατέρα του από γονιμοποίηση του σπέρματός του που θα έχει φυλαχθεί σε συγκεκριμένη τράπεζα «γενετικού υλικού»; Από την πλευρά επίσης της μητέρας προκύπτουν ανάλογα προβλήματα: Λ.χ. η φέρουσα μητέρα, η οποία κυοφορεί το γονιμοποιημένο ωάριο του ζεύγους που θέλει να αποκτήσει παιδί, δεν συνδέεται καθόλου ψυχολογικά με το κυοφορούμενο; Παρότι εδώ έχουμε μικρότερη συμβολή τρίτου προσώπου στη διαδικασία γέννησης του παιδιού δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τις ψυχολογικές επιπτώσεις τόσο στη φέρουσα μητέρα όσο και στο παιδί. Το πρόβλημα γίνεται πιο οξύ με την παρένθετη μητέρα, η οποία συλλαμβάνει με έκχυση σπέρματος του συζύγου που η σύζυγός του είναι υπογόνιμη. Ο συνδυασμός των καταστάσεων αυτών είναι ευρύτερος. Μπορούν λοιπόν από μόνες τους οι εφαρμογές των σύγχρονων μεθόδων αναπαραγωγής να λύσουν το πρόβλημα; Και όταν αυτές εφαρμόζονται, υπάρχει η αίσθηση στον επιστήμονα αλλά και σε όλους μας ότι λειτουργούμε ως συνδημιουργοί Θεού και πρέπει να εισερχόμαστε στα άδυτα του μυστηρίου της ζωής με πραγματικό δέος; Γίνεται κατανοητό, ότι δεν είναι εύκολο να απαντηθούν τα ερωτήματα αυτά. Απλώς θέτονται για ένα ευρύτερο βιοηθικό προβληματισμό και να φανεί ότι τα διλήμματα είναι σοβαρά και σχεδόν ανυπέρβλητα. Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι, η υπογονιμότητα και η στείρωση δεν οφείλονται μόνο σε παθολογικές αιτίες, όπως η δυσλειτουργία της ωορηξίας, βλάβη στις σάλπιγγες, ενδομητρίωση, αζωοσπερμία κ.ά., αλλά και σε ψυχολογικές και πνευματικές αιτίες που συνήθως δεν αναζητουνται. Συχνά η έλλειψη συζυγικής αρμονίας και αμοιβαίας αγάπης εμποδίζει την τεκνοποίηση. Από την άλλη πλευρά πολλά παιδιά γεννιούνται ανεπιθύμητα, ή σε πολλά άλλα δεν επιτρέπεται κάν να γεννηθούν. Κι εδώ είναι προφανές το έλλειμμα θυσιαστικής αγάπης. 5

Ποιμαντική μεθοδολογία Η εκκλησία σε κάθε περίπτωση πρέπει να αγκαλιάζει στο σύνολό της τη ζωή των παιδιών της. Να φροντίζει ακόμη και για τις αστοχίες και τα λάθη τους και να τα μεταμορφώνει σε ευκαιρίες μετάνοιας, πνευματικής προκοπής και επίγνωσης του θελήματος του Θεού. Γι αυτό και η ποιμαντική της δεν μπορεί να είναι μονοδιάστατη. Είναι καταρχήν προληπτική και στη συνέχεια εάν χρειασθεί γίνεται θεραπευτική με ότι αυτό συνεπάγεται. Τέλος η ποιμαντική προσλαμβάνει προσωποκεντρικό χαρακτήρα. Εξάλλου στην παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας δεν ευνοήθηκε τόσο η περιπτωσιολογία και το αυστηρό νομικό πνεύμα. Δόθηκε προτεραιότητα στο ανθρώπινο πρόσωπο που υπερέχει των απρόσωπων κανονικών διατάξεων. Η ρήση του Χριστού «τὸ σάββατον διὰ τὸν ἄνθρωπον ἐγένετο, οὐχ ὁ ἄνθρωπος διὰ τὸ σάββατον 7» έγινε η βάση για την αρχής της οικονομίας. Εντός του πλαισίου αυτού διατυπώνονται οι θέσεις της Εκκλησίας της Ελλάδος. Τονίζεται καταρχήν η ιερότητα του μυστηρίου του γάμου, ο οποίος θεωρείται πλήρης και χωρίς την απόκτηση τέκνων. Επισημαίνεται ο κίνδυνος της μηχανοποίησης του μυστηρίου της ζωής, και αναφέρεται ότι θα μπορούσε να γίνει αποδεκτή «κατ οικονομίαν» η ομόλογη σπερματέγχυση. Ενώ αντίθετα στις περιπτώσεις που διασαλεύεται η φυσιολογική οικογενειακή τάξη, (άγαμες μητέρες, γονιμοποίηση με σπέρμα αποθανόντος συζύγου, τεκνοποίηση υπερήλικων μητέρων, ετερόλογη γονιμοποίηση, δανεισμός μήτρας κλπ) εκφράζει τη διαφωνία της. Πρακτικές εφαρμογές Υπάρχουν άτεκνα ζευγάρια, τα οποία δέχονται αγόγγυστα την α- τεκνία και συνεχίζουν τη ζωή τους με προσευχή και εγκαρτέρηση, κατευθύνοντας το δημιουργικό τους πόθο στην ευρύτερη ανθρώπινη κοινωνία. Μπορεί να μην αξιώθηκαν να αποκτήσουν δικά τους παιδιά, ωφέλησαν ό- μως τα παιδιά του κόσμου και έγιναν ευεργέτες της κοινωνίας. Ακολού- 7 Μάρκ. 2,27. 6

θησαν την ασκητική οδό της ατεκνίας. Πολλά ζευγάρια καταφεύγουν, - πιο εύκολα παλαιότερα, πιο δύσκολα σήμερα- στην υιοθεσία. Εδώ ας σημειωθεί ότι το νομικό πλαίσιο θα μπορούσε να είναι περισσότερο ευέλικτο για τη διευκόλυνσή τους. Με δεδομένο ότι η στειρότητα λόγω του σύγχρονου τρόπου ζωής αυξάνεται, όλο και περισσότεροι καταφεύγουν στη διαδικασία της υποβοηθούμενης ή της παρεμβατικής αναπαραγωγής. Εδώ όμως δημιουργούνται ηθικά διλήμματα. Αναφέρονται ορισμένα: Το παιδί λ.χ. πού γεννιέται από ετερόλογη γονιμοποίηση, συνδέεται βιολογικά μόνο με έναν από τους συζύγους. Ο άλλος αυτόματα λαμβάνει τη θέση του πατριού ή της μητριάς. Επιπλέον μπορεί να έχει ως πέντε γονείς, στους οποίους πρέπει να προστεθεί ως έκτος και ο γιατρός που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο για την επιλογή και τη γέννησή του 8. Συχνά η γέννηση ενός παιδιού με ετερόλογη γονιμοποίηση αντί να φέρει πιο κοντά τους συζύγους τους απομακρύνει και δημιουργεί εντάσεις, ειδικά όταν λαμβάνεται ξένο ανδρικό σπέρμα. Επίσης πρόβλημα υπάρχει με την καταστροφή των γονιμοποιημένων ωαρίων πού φυλάσσονται με κρυοσυντήρηση. Ακόμη, όταν χρησιμοποιηθούν ωάρια και σπερματοζωάρια από τρίτους μόνιμους δότες, και ε- μφυτευθούν σε άτεκνες γυναίκες, προκύπτουν ετεροθαλή αδέλφια, τα ο- ποία δεν θα γνωρίζονται μεταξύ τους. Ο προγεννητικός και προεμφυτευτικός έλεγχος οδηγούν συχνά στην ευγονική. Ο κατάλογος των ηθικών διλημμάτων είναι μεγάλος. Γι αυτό και η εκκλησία αντιμετωπίζει το θέμα όχι τόσο στο πλαίσιο της θεολογικής ακρίβειας, αλλά της ποιμαντικής οικονομίας. Έτσι με βάση την οικονομία δημιουργείται κάποια ποιμαντική κλίμακα. Για όσα ζευγάρια καταφεύγουν στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, δεν μπορεί να μην αντιμετωπίζεται επιεικέστερα η ενδοσωματική σπερματέγχυση από την εξωσωματική γονιμοποίηση, και φυσικά η ομόλογη από την ετερόλογη 9. Κάθε περίπτωση όμως πρέπει να κρίνεται διαφορετικά, διότι προηγείται το ανθρώπινο πρόσωπο και οι συνθήκες στις οποίες βρίσκεται το άτεκνο ζευγάρι. Σημαντικό ρόλο παίζει εδώ ο ευσυνείδητος 8 Γ. [ Ι. Μαντζαρίδη, \ο.π., σ.587. 9 Γ. [ Ι. Μαντζαρίδη, \ο.π., σ.596-597. 7

ιατρός και ο διακριτικός πνευματικός πατέρας. Η δυνατότητα επίσης στην ομόλογη εξωσωματική γονιμοποίηση να γονιμοποιούνται μόνο τόσα ωάρια όσα χρειάζεται να εμφυτευθούν, θα απάλλασσε το ζευγάρι από αρκετά διλήμματα. Η εκκλησία δεν εμποδίζει την επιστήμη στο έργο της, αλλά επισημαίνει την ενδεχόμενη αλαζονεία της και την ανθρωποκεντρική της αυτάρκεια. Παράλληλα έχει χρέος να υπενθυμίζει τούς κινδύνους πού συνεπάγεται η ασύνετη εφαρμογή των νέων επιστημονικών δεδομένων για τον άνθρωπο. Μπορεί να εφαρμόζει διακριτικά το «κατ οικονομίαν», αλλά ταυτόχρονα υπενθυμίζει πάντοτε την ακρίβεια και την αναφορά στο κατ ευδοκίαν θέλημα του Θεού. Τέλος στις περιπτώσεις παράβασης του θείου θελήματος, υπέρβασης των ορίων της φύσεως και καταστρατήγησης της επιστημονικής δεοντολογίας η ενδεικνυόμενη οδός είναι η ειλικρινής μετάνοια, τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό κοινωνικό επίπεδο. 8