ΕΤΕΡΟΛΟΓΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ. ΝΟΜΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ: ΔΙΚΑIIΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΙ ΒΙΟΗΘΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΤΕΡΟΛΟΓΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ. ΝΟΜΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΝΔΡΟΜΑΧΗΣ ΚΑΡΑΚΩΣΤΑ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΦΟΥΝΤΕΔΑΚΗ Μέλη Τριμελούς Επιτροπής: Κατερίνα Φουντεδάκη Βασίλειος Ταρλατζής Ιωάννης Πέτρου ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΙΟΥΛΙΟΣ 2016

2 1

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή. 4 Η έννοια και η νομική φύση του γεννητικού υλικού.. 8 Ι. Ως προς το σπερματοζωάριο και το ωάριο 8 ΙΙ. Ως προς το γονιμοποιημένο ωάριο. 10 Η διάθεση του γεννητικού υλικού 12 Ι. Προϋποθέσεις. 20 -Έλλειψη οικονομικού ανταλλάγματος Ηλικία, δικαιοπρακτική ικανότητα, εργαστηριακός έλεγχος. 23 -Συναίνεση Η ανάκληση της συναίνεσης 30 -Ειδικοί περιορισμοί της διάθεσης γεννητικού υλικού. 33 -Δαπάνες Η ανωνυμία του δότη. 39 Η νομική φύση της διάθεσης γεννητικού υλικού 43 Καθορισμός γονικής σχέσης Η μητρότητα 46 Η πατρότητα.. 49 Η μητρότητα και η πατρότητα σε περίπτωση ιατρικού σφάλματος.. 60 Η πληροφόρηση του τέκνου ότι είναι γεννημένο με ετερόλογη γονιμοποίηση. 62 Αντί επιλόγου. 67 Βιβλιογραφία

4 3

5 Εισαγωγή Η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή είναι μία από τις μεθόδους που μπορούν να βοηθήσουν ένα ζευγάρι με προβλήματα υπογονιμότητας να αποκτήσει παιδί και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα στον τομέα της ανθρώπινης αναπαραγωγής. Πολλά χρόνια προσπάθειας των ιατρών ανταμείφθηκαν με την αναγγελία το 1978 της γέννησης της Louise Brown, του πρώτου παιδιού που γεννήθηκε μετά από θεραπεία γονιμοποίησης in vitro (IVF). Ως ανθρωπολογικό φαινόμενο η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή συναντάται σ όλες κοινωνίες υπό διάφορες μορφές για την αντιμετώπιση της ατεκνίας των ζευγαριών. Σε παλαιότερες εποχές η στειρότητα του ενός εκ των δύο συζύγων "αντιμετωπίζονταν" με τη χρησιμοποίηση ενός τρίτου προσώπου ικανού για τεκνοποιία. Ειδικότερα σε κείμενα του Ομήρου, της ινδικής και εβραϊκής νομοθεσίας, του σπαρτιατικού νόμου του Λυκούργου αλλά και σε κείμενα ή αναφορές των τοπικών συνηθειών (Κρήτη, Μάνη, Κέρκυρα) κατά τους νεότερους χρόνους της ελληνικής ιστορίας γίνεται αναφορά σε περιπτώσεις απόκτησης τέκνων με τη βοήθεια ενός τρίτου προσώπου συνήθως του στενού οικογενειακού περιβάλλοντος 1. Μία μορφή της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής είναι η ετερόλογη γονιμοποίηση, 1 Μ. Τουρτόγλου, Η τεχνητή σπερματέγχυση και το δίκαιο ΠοινΧρον Η, 382 επ. 4

6 δηλαδή η γονιμοποίηση με σπερματοζωάριο τρίτου δότη ή με ωάριο τρίτης δότριας ή με γονιμοποιημένο ωάριο τρίτων δοτών. Η ετερόλογη γονιμοποίηση δεν επιτρέπεται σ όλες τις χώρες, ενώ σε κάποιες χώρες επιτρέπεται η ετερόλογη γονιμοποίηση άλλα όχι με όλες τις προαναφερόμενες μορφές της. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα δύο ζευγαριών στην Αυστρία που αντιμετώπιζαν πρόβλημα υπογονιμότητας (στη μία περίπτωση και οι δύο σύζυγοι, στη δεύτερη περίπτωση μόνο η σύζυγος) και προσέφυγαν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ισχυριζόμενοι ότι ο αυστριακός νόμος περί υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (Fortpflanzungsmedizingesetz) του 1992, ο οποίος δεν τους επέτρεπε την ετερόλογη γονιμοποίηση, παραβιάζει το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής τους ζωής (άρθρο 8 ΕΣΔΑ) και την απαγόρευση των διακρίσεων (άρθρο 14 ΕΣΔΑ). Με την απόφαση της 1 ης Απριλίου 2010 του Τμήματος ΕΔΔΑ κρίθηκε ότι η αυστριακή νομοθεσία παραβιάζει τα προαναφερόμενα δικαιώματα και παραπέμφθηκε η υπόθεση στο Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης του ΕΔΔΑ, το οποίο με την από 3 Νοεμβρίου 2011 απόφασή του αποφάνθηκε ότι ο αυστριακός νόμος που απαγορεύει την ετερόλογη γονιμοποίηση δεν παραβιάζει το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, καθόσον το Κράτος διαθέτει ένα ευρύ περιθώριο διακριτικής ευχέρειας λαμβανομένου υπόψη κυρίως της απουσίας 5

7 ομοιόμορφου δικαϊικού πλαισίου στα συμβαλλόμενα κράτη, στιγμάτισε ωστόσο τη στάση της Αυστριακής Βουλής, που δεν έλαβε υπόψη της τις δυναμικές εξελίξεις στην επιστήμη και την κοινωνία και δεν προέβη σε ενδελεχή αξιολόγηση των κανόνων που διέπουν την τεχνητή γονιμοποίηση 2. Σε αντίθεση με την Αυστρία και άλλες χώρες, ο Έλληνας νομοθέτης φάνηκε ιδιαίτερα τολμηρός και καινοτόμος και με την θέσπιση του νόμου 3089/2002 και στη συνέχεια του 3305/2005 επιχείρησε να ρυθμίσει τα θέματα της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, συμπεριλαμβανομένης και της ετερόλογης γονιμοποίησης, λαμβάνοντας υπόψη τις ραγδαίες εξελίξεις της βιολογίας και της βιοϊατρικής. Με τα νομοθετήματα αυτά αναγνωρίζεται α) το δικαίωμα του ατόμου στην αναπαραγωγή, ήτοι το δικαίωμα του ατόμου να αποκτήσει τέκνα απογόνους ανεξαρτήτως του τρόπου σύλληψης (φυσικού ή τεχνητού τρόπου) αποδίδοντας περισσότερη σημασία και στους άλλους δεσμούς, που δημιουργούνται σε μία οικογένεια, πλην των δεσμών αίματος, θεωρώντας ως προστατευόμενο δικαίωμα την ιδιότητα του γονέα, και β) η αρχή της κοινωνικοσυναισθηματικής συγγένειας, σύμφωνα με την οποία αντικαθίσταται το βιολογικό στοιχείο με το βουλητικό 2 Απόφαση της του ΕΔΔΑ και της του ΕΔΔΑ(σε ευρεία σύνθεση) για την υπόθεση S.H AND OTHERS v. AUSTRIA ( βλ.και Θ. Τροκάνας, Ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή, Δημοσιεύματα Ιατρικού Δικαίου και Βιοηθικής, τόμος 13, έτος 2011, σελ

8 στη σύνδεση του προσώπου με τον απόγονό του. Κατ εφαρμογή της αρχής αυτής ένα πρόσωπο αποκτά τη (νομική) ιδιότητα του γονέα ενός παιδιού που δεν κατάγεται βιολογικά από εκείνον 3. Ειδικότερα σύμφωνα με την αρχή της κοινωνικοσυναισθηματικής συγγένειας, οι δότες γεννητικού υλικού, οι οποίοι είναι τρίτα πρόσωπα που συμμετέχουν στην ετερόλογη γονιμοποίηση αλλά οι ίδιοι δεν επιθυμούν να αποκτήσουν παιδί, δεν θεωρούνται ποτέ νομικά "πατέρας" και " μητέρα" του παιδιού που γεννιέται (με ετερόλογη γονιμοποίηση), αντίθετα πατέρας και μητέρα του παιδιού αυτού είναι εκείνοι που επιθυμούσαν από την αρχή να το αποκτήσουν με την συμμετοχή των τρίτων προσώπων (δοτών) και που συνδέονται κοινωνικοσυναισθηματικά μ αυτό. Επίσης με τους προαναφερόμενους νόμους επιτρέπεται η διάθεση γεννητικού υλικού από τρίτους (με τις προϋποθέσεις που αναλύονται παρακάτω) και δίνεται η δυνατότητα σε ετερόφυλα ζευγάρια ή μοναχικές γυναίκες, που αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα υπογονιμότητας και δεν διαθέτουν κατάλληλο γεννητικό υλικό, να αποκτήσουν τέκνο με ετερόλογη τεχνητή γονιμοποίηση. Πριν όμως αναφερθούμε διεξοδικά στις διατάξεις των νόμων που αναφέρονται στην ετερόλογη γονιμοποίηση πρέπει να 3 Κ. Φουντεδάκη, Ανθρώπινη αναπαραγωγή και αστική ιατρική ευθύνη, Δημοσιεύματα Ιατρικού Δικαίου και Βιοηθικής, εκδ. Σάκκουλα Αθήνα Θεσσαλονίκη 2007, σελ

9 ορίσουμε την έννοια και τη νομική φύση του γεννητικού υλικού που βρίσκεται έξω από το ανθρώπινο σώμα. Η έννοια και η νομική φύση του γεννητικού υλικού Με τον όρο "γεννητικό υλικό" εννοούμε κατά βάση το σπερματοζωάριο, το ωάριο και το γονιμοποιημένο ωάριο, που βρίσκονται εκτός του ανθρώπινου σώματος, καθώς το γεννητικό υλικό που βρίσκεται εντός του ανθρωπίνου σώματος αποτελεί στοιχείο της προσωπικότητας του ανθρώπου 4 ως μέρος της βιολογικής οντότητας του ανθρώπινου οργανισμού 5. Ως προς τη νομική φύση του γεννητικού υλικού έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις. Ι. Ως προς το σπερματοζωάριο και το ωάριο Κατά μία πρώτη άποψη 6, που έχει υποστηριχθεί αρχικά κυρίως από τη γερμανική θεωρία, το σπερματοζωάριο και το ωάριο είναι μόνο πράγματα, γιατί α) είναι ενσώματα (δηλαδή έχουν υλική υπόσταση), αυθύπαρκτα (δηλαδή είναι καθορισμένα από άποψη έκτασης όγκου και θέσης), δεκτικά φυσικής εξουσίασης και 4 βλ. Ε. Κουνουγέρη Μανωλεδάκη, Σπέρμα, ωάριο και γονιμοποιημένο ωάριο που βρίσκονται έξω από το ανθρώπινο σώμα. Νομική τους φύση και μεταχείριση κατά το αστικό δίκαιο, Αρμ. 1999, σελ ενώ "γενετικό υλικό" είναι το DNA. 6 βλ. Ε. Κουνουγέρη Μανωλεδάκη, Σπέρμα, ωάριο και γονιμοποιημένο ωάριο που βρίσκονται έξω από το ανθρώπινο σώμα. Νομική τους φύση και μεταχείριση κατά το αστικό δίκαιο, Αρμ. 1999, σελ. 466 επ. 8

10 απρόσωπα, με την έννοια ότι δεν μπορούν να υπαχθούν στην έννοια του φυσικού προσώπου ή του υποκειμένου δικαίου, αφού πρόσωπο είναι μόνο ο γεννημένος άνθρωπος (άρθρο 35 ΑΚ), αλλά β) και ως προέκταση της γενικότερης θέσης ότι τα μέλη ή στοιχεία του ανθρωπίνου σώματος, που αποχωρίζονται οριστικά απ αυτό, γίνονται αυτοτελή πράγματα. Κατά μία δεύτερη άποψη 7 το σπερματοζωάριο και το ωάριο αποτελούν στοιχεία της προσωπικότητας του δότη ή της δότριας διότι, αν και βρίσκονται εκτός ανθρωπίνου σώματος προορίζονται να εξυπηρετούν το ανθρώπινο σώμα, δηλαδή να επανενταχθούν σ αυτό (στην περίπτωση της τεχνητής γονιμοποίησης με την εμφύτευση του γονιμοποιημένου ωαρίου) για τη δημιουργία απογόνων, στο δε δικαίωμα της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας εμπεριέχεται και το επιμέρους δικαίωμα απόκτησης φυσικών απογόνων. Κατά μία τρίτη άποψη, που υποστηρίχθηκε από μέρος της γαλλικής θεωρίας 8, το σπερματοζωάριο και το ωάριο αποτελούν πράγματα υπό ένα ειδικό καθεστώς νομικής προστασίας, ήτοι είναι "πράγματα εντός συναλλαγής" αλλά "πράγματα εκτός εμπορίου". 7 Σταμπέλου στον ΑΚ Γεωργιάδη / Σταθόπουλου, άρθρο 1459 αρ. 10,εκδόσεις Π. Σάκκουλα 2007, Γεωργιάδης Απ. Γεν. Αρχ. σελ 148, αρ. 6, εκδόσεις Α. Σάκκουλλα 2012, βλ και Ε. Κουνουγέρη Μανωλεδάκη, Σπέρμα, ωάριο και γονιμοποιημένο ωάριο που βρίσκονται έξω από το ανθρώπινο σώμα. Νομική τους φύση και μεταχείριση κατά το αστικό δίκαιο, Αρμ. 1999, σελ. 466 επ. 8 βλ. Θ. Τροκάνας, Ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή, Δημοσιεύματα Ιατρικού Δικαίου και Βιοηθικής, τόμος 13, έτος έκδοσης 2011, σελ. 256,

11 Με την άποψη αυτή γίνεται προσπάθεια να δικαιολογηθεί η διάθεση γεννητικού υλικού χωρίς αντάλλαγμα και κατ επέκταση η ετερόλογη γονιμοποίηση. Κατά μία τέταρτη άποψη 9, η οποία είναι ένας συνδυασμός της πρώτης και δεύτερης άποψης, το σπερματοζωάριο και το ωάριο έχουν διπλή νομική φύση, ήτοι είναι πράγματα, καθόσον είναι ενσώματα, αυθύπαρκτα, δεκτικά φυσικής εξουσίασης και απρόσωπα και παράλληλα είναι στοιχεία της προσωπικότητας των προσώπων από τα οποία προέρχονται, αφού ενσωματώνουν τη δυνατότητα τεκνοποιίας του προσώπου από το οποίο προέρχονται Η τελευταία άποψη αρχίζει να γίνεται και η επικρατέστερη στην ελληνική θεωρία 10. ΙΙ. Ως προς το γονιμοποιημένο ωάριο Κατά μία πρώτη άποψη, με εμφανείς επιρροές από μέρος της γαλλικής θεωρίας, το γονιμοποιημένο ωάριο είναι "εν δυνάμει άνθρωπος" και κατ επέκταση υποκείμενο και όχι αντικείμενο δικαίου Ε. Κουνουγέρη Μανωλεδάκη, Σπέρμα, ωάριο και γονιμοποιημένο ωάριο που βρίσκονται έξω από το ανθρώπινο σώμα. Νομική τους φύση και μεταχείριση κατά το αστικό δίκαιο, Αρμ. 1999, σελ. 466 επ. 10 Ε.Κουνουγέρη Μανωλεδάκη, ό.π σελ. 467 και Γ. Βελλής, Ζητήματα από το ν. 3089/2002 για την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή (τεχνητή γονιμοποίηση), ΧρΙΔ Γ/2003, σελ

12 Κατά μία δεύτερη άποψη το γονιμοποιημένο ωάριο είναι φορέας της ανθρώπινης ζωής και επομένως αποτελεί αντικείμενο και υποκείμενο προστασίας από το στάδιο της σύλληψης γονιμοποίησης 12. Κατά μία τρίτη άποψη το γονιμοποιημένο ωάριο εξομοιώνεται με περιουσιακό αντικείμενο (σχετική με την άποψη αυτή είναι και η από απόφαση του Γαλλικού Δικαστηρίου, Tribunal de Grande Instance της Rennes, που έκρινε ότι η σύμβαση για την κρυοσυντήρηση του γονιμοποιημένου ωαρίου είναι μία σύμβαση που αφορά "πράγματα εκτός εμπορίου") 13. Κατά μία τέταρτη άποψη (μικτή θεωρία), που αποτελεί συνδυασμό των δύο απόψεων που διατυπώθηκαν για την νομική φύση του σπερματοζωαρίου και ωαρίου και αναπτύχθηκαν παραπάνω, το γονιμοποιημένο ωάριο είναι πράγμα και στοιχείο της προσωπικότητας των δοτών του, σύμφωνα δε με τη θεωρία αυτή επιβάλλονται περιορισμοί ως προς την αξιοποίηση και την εκμετάλλευση του γονιμοποιημένου ωαρίου, π.χ. απαγορεύεται η πώληση του γονιμοποιημένου ωαρίου. Σύμφωνα λοιπόν μ αυτήν την άποψη, που είναι και η επικρατέστερη στην Ελλάδα, ο άνδρας 12 Μ. Καράσης, Το νέο σχέδιο νόμο για την Εφαρμογή των μεθόδων της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, (Προβλήματα συνταγματικότητας και προτάσεις) Αρμ. 2005, σελ βλ. Θ. Παπαχρίστου, Πρόσωπα και πράγματα στο μοντέρνο δίκαιο (Με αφορμή τη νομική φύση του γεννητικού υλικού), Τιμητικός Τόμος Ι. Μανωλεδάκη, Τόμος ΙΙΙ, εκδ. Σάκκουλα Αθήνα Θεσσαλονίκη 2007, σελ

13 και η γυναίκα έχουν συγκυριότητα πάνω στο γονιμοποιημένο ωάριο και επιπλέον εκφράζουν μέσα απ αυτό το δικαίωμά τους να αποκτήσουν απογόνους, ως ένα επιμέρους δικαίωμα του επιμέρους δικαιώματός τους για ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας 14. Εξάλλου και ο έλληνας νομοθέτης έμμεσα συντάχθηκε μ αυτήν την άποψη και επέτρεψε τη διάθεση του γονιμοποιημένου ωαρίου με τις προϋποθέσεις που αναφέρονται παρακάτω. Η διάθεση του γεννητικού υλικού Σύμφωνα με το άρθρο 8 παρ. 1,2,3,4 του ν. 3305/2005: «1. Απαγορεύεται η διάθεση γαμετών και γονιμοποιημένων ωαρίων με οποιοδήποτε αντάλλαγμα προς τον δότη. 2. Επιτρέπεται η διάθεση γαμετών και γονιμοποιημένων ωαρίων με σκοπό την υποβοήθηση στην απόκτηση τέκνου με μεθόδους Ι.Υ.Α. και διενεργείται με τη συναίνεση των δοτών. Σε περίπτωση διάθεσης γονιμοποιημένων ωαρίων, όταν οι δότριες είναι έγγαμες ή συζούν σε ελεύθερη ένωση απαιτείται και η έγγραφη συναίνεση του συζύγου ή συντρόφου (το δεύτερο εδάφιο της παρ. 2 αντικαταστάθηκε ως άνω με το άρθρο 15 παρ.1 Ν.4272/2014,ΦΕΚ Α 145/ ). 14 Την άποψη αυτή υποστηρίζει η Ε. Κουνουγέρη Μανωλεδάκη, ό.π, σελ. 477,

14 3. Η διάθεση γονιμοποιημένων ωαρίων πραγματοποιείται μόνο με πλεονάζοντα γονιμοποιημένα ωάρια, τα οποία έχουν δημιουργηθεί στο πλαίσιο θεραπευτικής αγωγής ενός ζεύγους και δεν προορίζονται για μελλοντική χρήση από τους ίδιους. 4. Η διάθεση ανακαλείται ελεύθερα πριν από τη χρησιμοποίηση των γαμετών ή των γονιμοποιημένων ωαρίων. Στην περίπτωση αυτή, οι δότες υποχρεούνται να δηλώσουν εγγράφως εάν επιθυμούν οι γαμέτες ή τα γονιμοποιημένα ωάριά τους: α. να χρησιμοποιηθούν από τους ίδιους, οπότε υποχρεούνται να καλύψουν τις σχετικές δαπάνες, β. να διατεθούν για ερευνητικούς ή θεραπευτικούς σκοπούς, ή γ. να καταστραφούν.» Σύμφωνα δε με το άρθρο 1459 παρ. 1 ΑΚ «Τα πρόσωπα που προσφεύγουν σε τεχνητή γονιμοποίηση αποφασίζουν με κοινή έγγραφη δήλωσή τους προς τον ιατρό ή τον υπεύθυνο του ιατρικού κέντρου, που γίνεται πριν από την έναρξη της σχετικής διαδικασίας, ότι οι κρυοσυντηρημένοι γαμέτες και τα κρυοσυντηρημένα γονιμοποιημένα ωάρια που δεν θα τους χρειαστούν για να τεκνοποιήσουν: 13

15 α) θα διατεθούν χωρίς αντάλλαγμα, κατά προτεραιότητα σε άλλα πρόσωπα, που θα επιλέξει ο ιατρός ή το ιατρικό κέντρο, β) θα χρησιμοποιηθούν χωρίς αντάλλαγμα για ερευνητικούς ή θεραπευτικούς σκοπούς, γ) θα καταστραφούν.» Από τις προαναφερθείσες διατάξεις συνάγεται ότι κατά το ελληνικό δίκαιο επιτρέπεται η διάθεση ("δωρεά") γεννητικού υλικού προς τρίτους και αποδεικνύεται η τόλμη του νομοθέτη και η προσπάθειά του να ανταποκριθεί στις επιταγές της κοινωνικής πραγματικότητας. Η διάθεση γεννητικού υλικού δεν επιτρέπεται σ όλες τις χώρες, ούτε υπάρχει ενιαία νομική ρύθμιση για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για παράδειγμα στην Αυστρία, Ιταλία, Πορτογαλία, Ελβετία, Δανία, Ισλανδία, Νορβηγία, Σουηδία, Λιθουανία, Σλοβενία, Κροατία, καθώς και στο Ισραήλ απαγορεύεται η δωρεά γονιμοποιημένων ωαρίων, στην Ιταλία και την Λιθουανία απαγορεύεται ακόμα και η δωρεά σπέρματος, στη Γερμανία, Αυστρία, Ελβετία, Ιταλία, Κροατία, Νορβηγία και Λιθουανία απαγορεύεται η δωρεά ωαρίου, ενώ στη Γαλλία δότης γεννητικού υλικού μπορεί να γίνει κάποιος αφού έχει αποκτήσει ο 14

16 ίδιος παιδιά και απαγορεύεται η διπλή δωρεά γαμετών 15, δηλαδή απαγορεύεται η ταυτόχρονη χορήγηση ξένου σπέρματος τρίτου δότη και ξένου ωαρίου τρίτης δότριας σε ένα ζευγάρι. Η διάθεση του γεννητικού υλικού αποτελεί την απαραίτητη προϋπόθεση για την εφαρμογή της ετερόλογης γονιμοποίησης, καθόσον δε νοείται ετερόλογη γονιμοποίηση χωρίς την χρησιμοποίηση ξένου γεννητικού υλικού. Η διάθεση του γεννητικού υλικού, σύμφωνα με τις προαναφερόμενες διατάξεις, αναφέρεται α) στους απλούς δότες σπέρματος και β) στις απλές δότριες ωαρίων, δηλ. στους δότες και στις δότριες γαμετών που δεν αποβλέπουν στην απόκτηση δικών τους τέκνων με ιατρική υποβοήθηση, αλλά διαθέτουν το γεννητικό υλικό τους για την υποβοήθηση αναπαραγωγής άλλων προσώπων 16, γ) στις μοναχικές γυναίκες που έχουν υποβληθεί σε θεραπευτική αγωγή τεχνητής γονιμοποίησης και επιθυμούν να διαθέσουν ("δωρίσουν") τα ωάρια τους, τα οποία δεν γονιμοποιήθηκαν, σε τρίτα πρόσωπα, δ) σε ζευγάρια που έχουν προσφύγει σε θεραπευτική αγωγή τεχνητής γονιμοποίησης και επιθυμούν να διαθέσουν σε τρίτα πρόσωπα το πλεονάζον γεννητικό τους υλικό, δηλαδή τους γαμέτες και τα γονιμοποιημένα 15 Θ.Τροκάνας, Ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή, Δημοσιεύματα Ιατρικού Δικαίου και Βιοηθικής, τόμος 13, έτος έκδοσης 2011, σελ Κ. Φουντεδάκη, Ανθρώπινη αναπαραγωγή και αστική ιατρική ευθύνη, εκδόσεις Α. Σάκκουλα 2007, σελ

17 ωάρια που δεν πρόκειται πλέον να χρησιμοποιηθούν από τους ίδιους για την απόκτηση δικών τους παιδιών 17. Σύμφωνα δε με την παρ. 3 του άρθρου 8 του νόμου 3305/2005 ρητώς ορίζεται ότι τα γονιμοποιημένα ωάρια που διατίθενται, πρέπει να είναι πλεονάζοντα γονιμοποιημένα ωάρια, τα οποία δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο θεραπευτικής αγωγής ενός ζευγαριού και δεν προορίζονται για μελλοντική χρήση του ζευγαριού αυτού 18. Ο δε όρος "ζεύγος" της διάταξης του άρθρου 8 παρ. 3 του νόμου 3305/2004 ερμηνεύεται με ευρύτητα και σ αυτόν (όρο) συμπεριλαμβάνεται το έγγαμο ζευγάρι, το ετερόφυλο ζευγάρι με σύμφωνο συμβίωσης του νόμου 4356/2015 (άρθρο 1), αλλά και το ετερόφυλο ζευγάρι που ζει σε ελεύθερη ένωση. Από τη διάταξη αυτή (8 παρ. 3 ν. 3305/2005) ανακύπτει το εξής ερώτημα: Στο πλαίσιο εφαρμογής της ετερόλογης γονιμοποίησης επιτρέπεται να χρησιμοποιηθεί γονιμοποιημένο ωάριο που θα προκύψει από τη γονιμοποίηση του σπερματοζωαρίου απλού δότη και του ωαρίου απλής δότριας ή πρέπει να χρησιμοποιηθεί αποκλειστικά γονιμοποιημένο ωάριο, το οποίο είναι πλεονάζον? 17 Κ. Φουντεδάκη, ό.π, σελ Σημειώνεται ότι σύμφωνα με την παρ. 5 του άρθρου 9 του ν. 3305/2005 "Οι ζυγώτες και τα γονιμοποιημένα ωάρια καταστρέφονται υποχρεωτικά μετά τη συμπλήρωση 14 ημερών από τη γονιμοποίηση, χωρίς να υπολογίζεται ο ενδιάμεσος χρόνος κρυοσυντήρησής τους." 16

18 Για παράδειγμα μία μοναχική γυναίκα, που για ιατρικούς λόγους δεν μπορεί να τεκνοποιήσει με τα δικά της ωάρια ή ένα ζευγάρι, που για ιατρικούς επίσης λόγους δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει τους δικούς του γαμέτες και επομένως ο μόνος τρόπος για να τεκνοποιήσει είναι η ετερόλογη γονιμοποίηση με ξένο γονιμοποιημένο ωάριο, πρέπει να χρησιμοποιήσει αποκλειστικά και μόνο πλεονάζον γονιμοποιημένο ωάριο ή επιτρέπεται να χρησιμοποιηθεί σπερματοζωάριο απλού δότη και ωάριο απλής δότριας, που αφού γονιμοποιηθεί, θα εμφυτευτεί στη συνέχεια στη μήτρα της γυναίκας? Από την ερμηνεία της εν λόγω διάταξης, κατά την άποψη μου, προκύπτει ότι ο νόμος απαγορεύει τη διάθεση γονιμοποιημένων ωαρίων που δεν έχουν δημιουργηθεί στο πλαίσιο θεραπευτικής αγωγής ενός ζευγαριού, δηλαδή δεν επιτρέπει σ ένα ζευγάρι να ζητήσει να γονιμοποιηθούν οι γαμέτες του με αποκλειστικό και μόνο σκοπό να διατεθούν ("δωριστούν") τα γονιμοποιημένα ωάρια, που θα προκύψουν, σε τρίτη γυναίκα. Από καμία όμως διάταξη των νόμων σχετικά με την ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή δεν συνάγεται το συμπέρασμα ότι δεν επιτρέπεται η γονιμοποίηση του σπερματοζωαρίου τρίτου δότη και του ωαρίου τρίτης δότριας, προκειμένου το γονιμοποιημένο ωάριο που θα προκύψει να εμφυτευτεί στη μήτρα της γυναίκας, 17

19 που για ιατρικούς λόγους έχει επιλέξει τη μέθοδο της ετερόλογης γονιμοποίησης, αφού σ αυτήν την περίπτωση δεν έχουμε διάθεση από τρίτους γονιμοποιημένου ωαρίου, αλλά μόνο διάθεση γαμετών. Εξάλλου ο νομοθέτης με τη διάταξη του άρθρου 8 παρ. 3 του ν. 3305/2005 ήθελε να αποκλείσει την τυχόν συνεννόηση δύο δοτών διαφορετικού φύλλου για ένωση του γεννητικού τους υλικού και τη δημιουργία γονιμοποιημένων ωαρίων με αποκλειστικό σκοπό την διάθεση αυτών σε τρίτα πρόσωπο 19. Επιπροσθέτως, από την διάταξη της παρ. 3 του άρθρου 8 του νόμου 3305/2005 ανακύπτει το ζήτημα αν μια μοναχική γυναίκα που έχει υποβληθεί σε ετερόλογη γονιμοποίηση, δηλαδή σε γονιμοποίηση δικού της ωαρίου με σπερματοζωάριο απλού δότη, μπορεί να διαθέσει τα πλεονάζοντα γονιμοποιημένα ωάρια, καθόσον ο νόμος κάνει αναφορά στη διάθεση πλεοναζόντων γονιμοποιημένων ωαρίων ενός ζευγαριού και όχι μοναχικής γυναίκας. Η απάντηση στο ζήτημα αυτό, κατά την άποψή μου, είναι καταφατική, διότι εφόσον επιτρέπεται η διάθεση πλεοναζόντων γονιμοποιημένων ωαρίων ζευγαριών, πρέπει να επιτρέπεται και η διάθεση πλεοναζόντων γονιμοποιημένων ωαρίων από μοναχική γυναίκα. Επίσης, από τις διατάξεις της παρ. 3 του άρθρου 8 του ν. 3305/2002 και του άρθρου 1459 παρ βλ. ΕισΕκθ ν. 3305/2005, άρθρο 8 παρ. 3,4. 18

20 στοιχ.α, ανακύπτει το ζήτημα αν μπορούν να διατεθούν οι κρυοσυντηρημένοι γαμέτες ενός ζευγαριού, το οποίο πριν την έναρξη της διαδικασίας της τεχνητής γονιμοποίησης είχε δηλώσει εγγράφως προς τον ιατρό του ότι οι κρυοσυντηρημένοι γαμέτες του, που δε θα του χρειαστούν για να τεκνοποιήσει, θα διατεθούν χωρίς αντάλλαγμα σ άλλα πρόσωπα, αλλά κατά το στάδιο πριν τη γονιμοποίηση των ωαρίων αποφασίζει ότι δεν επιθυμεί τη συνέχιση της τεχνητής γονιμοποίησης. Το ζήτημα αυτό προκύπτει, γιατί στην περίπτωση αυτή το ζευγάρι δεν ολοκλήρωσε την τεχνητή γονιμοποίηση (την εμφύτευση δηλ. του γονιμοποιημένου ωαρίου στη μήτρα της γυναίκας) και γιατί διαθέτει όλο το γεννητικό υλικό που δημιουργήθηκε στα πλαίσια της θεραπευτικής του αγωγής και όχι το γεννητικό υλικό που του "απέμεινε". Σε μια τέτοια περίπτωση, η άποψη μου είναι ότι οι γαμέτες αυτοί επιτρέπεται να διατεθούν, καθόσον στις ως άνω διατάξεις των νόμων δεν τίθεται ως προϋπόθεση της διάθεσης του πλεονάζοντος γεννητικού υλικού να έχει χρησιμοποιηθεί απαραιτήτως μέρος του γεννητικού υλικού του ζευγαριού, που προσέφυγε σε τεχνητή γονιμοποίηση. Τέλος ένα άλλο ζήτημα που ανακύπτει είναι αν μπορούν να διατεθούν από ένα ζευγάρι τα πλεονάζοντα γονιμοποιημένα ωάρια που δεν δημιουργήθηκαν αποκλειστικά με τους δικούς τους 19

21 γαμέτες, αλλά με ωάριο τρίτης δότριας ή σπερματοζωάριο τρίτου δότη. Θεωρώ, πως και σ αυτή την περίπτωση η απάντηση είναι καταφατική, διότι ο νόμος αναφέρεται σε πλεονάζοντα γονιμοποιημένα ωάρια του ζευγαριού, χωρίς να θέτει ως προϋπόθεση της διάθεσης ότι αυτά πρέπει να δημιουργήθηκαν αποκλειστικά με γαμέτες του ζεύγους. Ι. Προϋποθέσεις Πριν την ανάλυση των προϋποθέσεων που ισχύουν σχετικά με τη διάθεση του γεννητικού υλικού, θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι από την διατύπωση του άρθρου 8 του ν. 3305/2005 και του άρθρου 1459 ΑΚ δίνεται η εντύπωση ότι υπάρχουν δύο εκδοχές της διάθεσης γεννητικού υλικού, ήτοι της διάθεσης πλεονάζοντος γεννητικού υλικού από τρίτους δότες και της διάθεσης απλού γεννητικού υλικού από τρίτους δότες, και αυτό διότι στο άρθρο 1459 ΑΚ γίνεται αναφορά για τη διάθεση μόνο πλεονάζοντος γεννητικού υλικού, ενώ στο άρθρο 8 του ν. 3305/2005 γίνεται αναφορά για τη διάθεση γεννητικού υλικού από τρίτους δότες, οι δε προϋποθέσεις διάθεσης του πλεονάζοντος γεννητικού υλικού όπως αυτές αναφέρονται στο άρθρο 1459 ΑΚ είναι σε κάποια στοιχεία τους (π.χ. ως προς την δικαιοπρακτική ικανότητα των δοτών) διαφορετικές από αυτές της διάθεσης απλού γεννητικού 20

22 υλικού 20. Η άποψή μου είναι ότι, εφόσον ο νομοθέτης δεν κατήργησε ρητά κάποια διάταξη νόμου, οι προαναφερόμενες διατάξεις θα πρέπει να εφαρμόζονται παράλληλα και σε περίπτωση σύγκρουσης των νόμων αυτών, θα υπερισχύει το άρθρο 8 του ν. 3305/2005 ως ειδικότερη διάταξη (αφού αυτό αναφέρεται ρητά και διεξοδικά στη διάθεση του γεννητικού υλικού των δοτών χωρίς να κάνει διάκριση σε πλεονάζον και μη) έναντι του άρθρου 1459 ΑΚ, που ρυθμίζει την τύχη του πλεονάζοντος γεννητικού υλικού. Με βάση λοιπόν αυτή τη σκέψη παραθέτω παρακάτω τις προϋποθέσεις διάθεσης γεννητικού υλικού, που κατά την γνώμη μου ισχύουν τόσο για τη διάθεση απλού γεννητικού υλικού, όσο και για τη διάθεση πλεονάζοντος γεννητικού υλικού. -Έλλειψη οικονομικού ανταλλάγματος Πρωταρχική προϋπόθεση της διάθεσης γεννητικού υλικού από δότες, σύμφωνα με το νόμο 3305/2005 (άρθρο 8 παρ. 1), είναι η έλλειψη οικονομικού ανταλλάγματος, αυτή αποτελεί ταυτόχρονα και πάγια αρχή που διατρέχει όλες τις διατάξεις των νόμων, που ρυθμίζουν την ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Με τη διάταξη αυτή, καθώς και με τις ποινικές και 20 βλ. σχετ. Κ.Φουντεδάκη, Ανθρώπινη αναπαραγωγή και αστική ιατρική ευθύνη, εκδ. Σάκκουλα Αθήνα Θεσσαλονίκη 2007, σελ

23 διοικητικές κυρώσεις (άρθρο 26, 27 ν. 3305/2005) που επισύρει η παραβίαση της ως άνω διάταξης, ο νομοθέτης προσπαθεί να αποτρέψει την εμπορευματοποίηση του γεννητικού υλικού των ανθρώπων. Σημειώνεται πάντως ότι δεν συνιστά αντάλλαγμα η καταβολή δαπανών που είναι απαραίτητες για την λήψη και την κρυοσυντήρηση των γαμετών (παρ. 5 άρθρου 8 του νόμου 3305/2005) 21. Έτσι και η με αριθ. 45 οικ./2008 (ΦΕΚ Β 1287/ ) απόφαση της Αρχής στο άρθρο 1 αναφέρει ότι: Η διάθεση ωαρίων γίνεται χωρίς αντάλλαγμα προς τη δότρια, υπό τους όρους του άρθρου 8 ν. 3305/2005. Στην έννοια του "ανταλλάγματος" εμπίπτει οποιοδήποτε οικονομικό ή άλλο όφελος, με εξαίρεση τις νομίμως καταβαλλόμενες δαπάνες και αποζημίωση, το ύψος των οποίων καθορίζεται με την υπ` αριθμ. οικ. 36 απόφαση της Αρχής (ΦΕΚ Β/670/ ) και την υπ αριθ. 54/2014 απόφαση της Αρχής (ΦΕΚ Β 2683/2014), όπως αυτές αναφέρονται αναλυτικά παρακάτω. Επίσης σχετικά με την πρακτική του "egg sharing" 22 η Αρχή με το άρθρο 5 της με αριθ. 36 οικ./2008 (ΦΕΚ Β 670/ ) 21 Σχετικά με τις δαπάνες των δοτών θα γίνει ειδική αναφορά παρακάτω. 22 "egg sharing" είναι μια πρακτική που εμφανίζεται στα κέντρα ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (στην Αγγλία πλέον της εικοσαετίας), με την οποία μία γυναίκα που δεν διαθέτει τα απαιτούμενο χρηματικό ποσό για να υποβληθεί σε θεραπευτική αγωγή εξωσωματικής γονιμοποίησης, διαθέτει τα μισά της ωάρια σε λήπτρια που θέλει να 22

24 απόφασης αναφέρει ότι: "Η συμμετοχή από γυναίκα που έχει ανάγκη ωαρίων στις δαπάνες ενός κύκλου εξωσωματικής γονιμοποίησης άλλης γυναίκας, προκειμένου να λάβει ωάρια της τελευταίας (μερισμός ωαρίων), δεν θεωρείται αντάλλαγμα. Το ποσοστό συμμετοχής δεν μπορεί να υπερβαίνει το 30% των δαπανών." -Ηλικία, δικαιοπρακτική ικανότητα, εργαστηριακός έλεγχος Οι δότες πρέπει να ι) είναι ενήλικοι και ιι) έχουν πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα (άρθρο 8 παρ. 7 εδ. α ν. 3305/2005). Ενήλικος είναι ο δότης που έχει συμπληρώσει το δέκατο όγδοο (18) έτος της ηλικίας του (άρθρο 127 ΑΚ). Για την ενηλικίωση υπολογίζεται και η ημέρα της γέννησής του ( άρθρο 241 παρ. 2 ΑΚ), πρέπει δε να έχει περάσει και ολόκληρη η αντίστοιχη ημερομηνία του δεκάτου όγδοου έτους (άρθρο 242 και 243 ΑΚ). Εφόσον ο δότης έχει συμπληρώσει το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας του θεωρείται ικανός για δικαιοπραξία (έχει δηλαδή πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα), αρκεί να μην έχει τεθεί σε πλήρη ή μερική στερητική ή επικουρική δικαστική συμπαράσταση (άρθρο 128,129 ΑΚ). Η απαίτηση για πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα προβλέπεται προς αποφυγή πιθανής εκμετάλλευσης ασθενών που αποκτήσει παιδί με ωάριο δότριας, με αντάλλαγμα αυτή (δότρια ) να υποβληθεί δωρεάν σε εξωσωματική γονιμοποίηση. 23

25 έχουν απωλέσει την ικανότητά τους αυτή, λ.χ. για λόγους ψυχικού νοσήματος 23. Σύμφωνα με το άρθρο 1350 παρ. 2 ΑΚ «Οι μελλόνυμφοι πρέπει να έχουν συμπληρώσει το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας τους. Το δικαστήριο μπορεί, αφού ακούσει τους μελλονύμφους και τα πρόσωπα που ασκούν την επιμέλεια του ανηλίκου, να επιτρέψει το γάμο και πριν από τη συμπλήρωση αυτής της ηλικίας, αν η τέλεσή του επιβάλλεται από σπουδαίο λόγο». Το δε άρθρο 1351 ΑΚ ορίζει ότι: «Δεν μπορούν να συνάψουν γάμο όσοι εμπίπτουν σε μία από τις περιπτώσεις του άρθρου 128 και της πρώτης παραγράφου του άρθρου 131, καθώς και εκείνοι στους οποίους έχει απαγορευθεί ειδικά η τέλεση γάμου, σύμφωνα με το άρθρο 129 αριθ. 2». Από τις διατάξεις αυτές προκύπτει ότι μπορεί να συνάψουν γάμο, σύμφωνα με τις προαναφερόμενες προϋποθέσεις, ανήλικοι ή πρόσωπα που δεν έχουν πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα. Σ αυτήν την περίπτωση τίθεται το ζήτημα αν μπορεί το έγγαμο πρόσωπο που είναι ανήλικο ή το έγγαμο άτομο που δεν έχει πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα και έχει προσφύγει σε τεχνητή γονιμοποίηση, να διαθέσει το πλεονάζον γεννητικό υλικό του, αφού το άρθρο 1459 ΑΚ δεν θέτει ως προϋπόθεση να είναι ο 23 βλ. Εισηγητική Έκθεση Νόμου 3305/2005, άρθρο 8 παρ

26 διαθέτης/τρια πλεονάζοντος γεννητικού υλικού ενήλικος/η και με πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα. Η απάντηση σ αυτήν την περίπτωση είναι, κατά την άποψή μου, ότι πρέπει να εφαρμοστεί και εδώ το πρώτο εδάφιο της παρ. 7 του άρθρου 8 του ν. 3305/2005, ως ειδικότερη διάταξη και επομένως θεωρώ ότι για τη διάθεση πλεονάζοντος γεννητικού υλικού απαιτείται από το νόμο ο δότης/τρια να είναι ενήλικος/η και να έχει πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα 24. Επιπροσθέτως οι δότες σπέρματος δεν πρέπει να έχουν συμπληρώσει το τεσσαρακοστό έτος (40 ο ) έτος και οι δότριες ωαρίων να μην έχουν συμπληρώσει το τριακοστό πέμπτο (35 ο ) έτος της ηλικίας τους (άρθρο 8 παρ. 7 εδ. α, β ν. 3305/2005). Το ηλικιακό όριο για τους δότες/τριες γεννητικού υλικού προσδιορίστηκε για ιατρικούς λόγους και σχετίζεται με την ποιότητα του γεννητικού υλικού, την αποφυγή κινδύνου πρόκλησης χρωμοσωματικών ανωμαλιών και συγγενών βλαβών στο έμβρυο 25. Τα προαναφερθέντα όρια ηλικίας μπορεί να αυξηθούν μέχρι την ηλικία των πενήντα (50) και σαράντα (40) ετών 24 αντίθετα Κ. Φουντεδάκη, ό.π. σελ. 280, που υποστηρίζει ότι η προβλεπόμενη στο άρθρο 8 παρ. 7 εδ. 1 του ν. 3305/2005 πλήρης δικαιοπρακτική ικανότητα των δοτών του γεννητικού υλικού, με διορθωτική συσταλτική ερμηνεία της διάταξης, πρέπει να θεωρηθεί ότι εφαρμόζεται μόνο στην απλή δωρεά σπέρματος ή ωαρίου. Επίσης ως προς την ανηλικότητα βλ. Κ. Φουντεδάκη, ό.π., σελ. 281, που υποστηρίζει ότι όσο διαρκεί η ανηλικότητα, το γεννητικό υλικό του ανηλίκου δεν μπορεί να θεωρηθεί πλεονάζον και έτσι δεν τίθεται θέμα ρύθμισης της περαιτέρω τύχης του κατά την ΑΚ βλ. Μ. Μηλαπίδου, Σωματική ακεραιότητα και υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Η ποινική ευθύνη στο πλαίσιο θεραπευτικής αγωγής, Δημοσιεύματα Ιατρικού Δικαίου και Βιοηθικής, τόμος 14, έτος έκδοσης 2011, σελ

27 αντίστοιχα σε περίπτωση διάθεσης γονιμοποιημένων ωαρίων, προκειμένου αυτά να μην καταστραφούν, εφόσον είναι δυνατόν να διατεθούν 26 ή όταν συντρέχει σπουδαίος λόγος, ύστερα από απόφαση της Αρχής (παρ. 7 εδ. τελ. του άρθρου 8 του ν. 3305/2005). Όταν όμως αυξάνονται τα όρια ηλικίας πρέπει να προηγείται ειδική ενημέρωση των ληπτών σχετικά με τον αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης γενετικού νοσήματος και να συνιστάται προγεννητικός έλεγχος ( άρθρο 8 παρ. 8 του ν. 3305/2005). Οι δότες υποβάλλονται υποχρεωτικά σε κλινικό και εργαστηριακό έλεγχο, προς αποφυγή των νοσημάτων αυτών στις λήπτριες του γεννητικού υλικού ή στα παιδιά που θα γεννηθούν και φυσικά δεν γίνονται δεκτοί δότες που πάσχουν από κληρονομικά, γενετικά η μεταδοτικά νοσήματα (άρθρο 8 παρ. 9 εδ. α ν. 3305/2005). Ο εργαστηριακός έλεγχος καθορίζεται από την Αρχή με απόφασή της, καθόσον ο έλεγχος αυτός είναι δυνατόν να χρειάζεται τροποποιήσεις ανάλογα με την εξέλιξη των επιστημονικών δεδομένων, η δε Αρχή έχει την υποχρέωση να παρακολουθεί τις εξελίξεις στον τομέα της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (άρθρο 20 παρ.1 στ ν. 3305/2005). Επιπλέον απαγορεύεται η χρήση νωπού σπέρματος (άρθρο 9 εδ. τελ ν.3305/2005) προκειμένου να δίνεται μέσω της 26 βλ. ΕισΕκθ ν. 3305/2005, άρθρο 8 παρ

28 κρυοσυντήρησης, επαρκής χρόνος για την τεκμηρίωση της απουσίας ιογενών λοιμώξεων (όπως HIV, ηπατίτιδας B-C,σύφιλης κλπ) στο δότη, προτού αποδεσμευθούν τα δείγματα σπέρματος προς χρήση 27. Η Αρχή επίσης όρισε ότι απαραίτητη προϋπόθεση για τις δότριες ωαρίων είναι η προηγούμενη ενημέρωσή τους για τις τυχόν επιπτώσεις της θεραπείας που θα υποβληθούν Συναίνεση Η παρ. 2 εδ. α του άρθρου 8 του νόμου 3305/2005 ορίζει ότι "Επιτρέπεται η διάθεση γαμετών και γονιμοποιημένων ωαρίων με σκοπό την απόκτηση τέκνου με μεθόδους Ι.Υ.Α και διενεργείται με τη συναίνεση των δοτών". Σύμφωνα λοιπόν με τη διάταξη αυτή απαραίτητη προϋπόθεση της διάθεσης γεννητικού υλικού είναι η συναίνεση των δοτών. Με τον όρο "συναίνεση" νοείται ότι για τη διάθεση του γεννητικού υλικού απαιτείται η δήλωση της βούλησης των δοτών να παραχωρήσουν το γεννητικό τους υλικό σε τρίτους καθώς και η συναίνεσή τους να υποβληθούν στις απαραίτητες ιατρικές πράξεις που προηγούνται της διάθεσης του γεννητικού 27 βλ. Εισηγ.Εκθ. ν 305/2005, άρθρο Το άρθρο 2 της με αριθ. 45 οικ./2008 (ΦΕΚ Β 1287/ ) απόφασης της Αρχής αναφέρει ότι: "Πριν από τη διάθεση ωαρίων, υπό τους νόμιμους όρους, οι δότριες ενημερώνονται για όλες τις πιθανές παρενέργειες της υπερδιέγερσης των ωοθηκών και της διαδικασίας της ωοληψίας, καθώς και για τις ενδεχόμενες ψυχικές επιπτώσεις." 27

29 υλικού 29 (π.χ. μικροβιολογικές εργαστηριακές εξετάσεις, θεραπευτική αγωγή για τις δότριες ωαρίων κλπ). Σε περίπτωση δε διάθεσης γονιμοποιημένων ωαρίων, όταν οι δότριες είναι έγγαμες ή συζούν σε ελεύθερη ένωση απαιτείται και η έγγραφη συναίνεση του συζύγου ή συντρόφου (εδ. β της παρ. 2 του άρθρου 8 του ν. 3305/2005, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 15 παρ. 1 του ν. 4272/2014). Όπως αναφέρθηκε παραπάνω επιτρέπεται η διάθεση μόνο πλεοναζόντων γονιμοποιημένων ωαρίων (άρθρο 8 παρ. 3 του ν. 3305/2005), επομένως πρέπει, κατά την άποψή μου, να θεωρήσουμε ότι ο νομοθέτης στο τελ. εδάφιο της παρ. 2 του άρθρου 8 του ν. 3305/2005 αναφέρεται σε πλεονάζοντα γονιμοποιημένα ωάρια. Σύμφωνα λοιπόν μ αυτήν την ερμηνεία, σε περίπτωση διάθεσης πλεοναζόντων γονιμοποιημένων ωαρίων, όταν οι δότριες είναι έγγαμες ή συζούν σε ελεύθερη ένωση απαιτείται και η έγγραφη συναίνεση του συζύγου ή συντρόφου. Τα ίδια με την προαναφερόμενη διάταξη ορίζει και το άρθρο 1459 παρ. 1 α ΑΚ, το οποίο αναφέρεται στη διάθεση πλεοναζόντων γονιμοποιημένων ωαρίων από ζευγάρια που είναι έγγαμα ή 29 Κ. Φουντεδάκη, Ανθρώπινη αναπαραγωγή και αστική ιατρική ευθύνη, εκδ. Σάκκουλα Αθήνα Θεσσαλονίκη 2007, σελ

30 συζούν σε ελεύθερη ένωση 30 και θέτει ως προϋπόθεση της διάθεσης αυτών την κοινή δήλωση των συζύγων συντρόφων. Επομένως, κατά τη γνώμη μου, για τη διάθεση πλεοναζόντων γονιμοποιημένων ωαρίων εκτός από την κοινή δήλωση των συζύγων συντρόφων απαιτείται και η συναίνεση του συζύγου συντρόφου. Βέβαια ως προς τη διάθεση πλεοναζόντων γονιμοποιημένων ωαρίων, που δημιουργήθηκαν με γαμέτες του ζευγαριού, η κοινή συναίνεση και η κοινή δήλωση του ζευγαριού για τη διάθεση αυτών είναι αυτονόητη, αφού τα γονιμοποιημένα αυτά ωάρια δημιουργήθηκαν με γαμέτες και των δύο. Η έγγραφη συναίνεση του συζύγου ή του συντρόφου δίδεται με απλό έγγραφο, αφού ο νόμος δεν απαιτεί τη σύνταξη συμβολαιογραφικού εγγράφου. Ο πρώτος προβληματισμός που προκύπτει από τις διατάξεις αυτές (ήτοι παρ. 2 εδ. β της παρ. 2 του άρθρου 8 του ν. 3305/2005 και του άρθρου 1459 παρ. 1 α ΑΚ) είναι αν απαιτείται η έγγραφη συναίνεση του συζύγου συντρόφου μόνο όταν διατίθενται πλεονάζοντα γονιμοποιημένα ωάρια που δημιουργήθηκαν από γαμέτες του ζευγαριού ή αν η έγγραφη συναίνεση του συζύγου συντρόφου απαιτείται και όταν τα πλεονάζοντα γονιμοποιημένα 30 Με το άρθρο 15 παρ. 1 του ν. 4272/2014 καταργήθηκε η προηγούμενη διάταξη νόμου με την οποία σε περίπτωση διάθεσης γαμετών από δότες που ήταν έγγαμοι ή συζούσαν σε ελεύθερη ένωση απαιτούνταν η έγγραφη συναίνεση του/της συζύγου συντρόφου. 29

31 ωάρια δημιουργήθηκαν με σπερματοζωάριο δότη ή με ωάριο δότριας. Θεωρώ ότι σ αυτήν την περίπτωση απαραίτητη επίσης είναι η έγγραφη συναίνεση του συζύγου συντρόφου, διότι αφού στο άρθρο 1459 παρ. 1 στοιχ. α ΑΚ γίνεται λόγος για πλεονάζοντα γονιμοποιημένα ωάρια χωρίς να διαχωρίζονται αυτά σε γονιμοποιημένα ωάρια που δημιουργήθηκαν με γαμέτες του ζεύγους ή με ετερόλογη γονιμοποίηση και αφού τα πλεονάζοντα γονιμοποιημένα ωάρια δημιουργήθηκαν με τη συναίνεση και την έγκριση του συζύγου συντρόφου, απαραίτητη είναι η συναίνεση του τελευταίου και για τη διάθεση αυτών σε τρίτα πρόσωπα. Επίσης μετά την αντικατάσταση της παρ. 8 του άρθρου 8 του ν. 3305/2005 δεν απαιτείται για τη διάθεση γαμετών από απλούς δότες η έγγραφη συναίνεση των συζύγων συντρόφων. Το ίδιο επίσης, κατά τη γνώμη μου, πρέπει να ισχύει και για τη διάθεση πλεοναζόντων γαμετών. - Η ανάκληση της συναίνεσης Με το άρθρο 8 παρ. 4 του ν. 3305/2005 καθιερώνεται ρητά η αρχή του ανακλητού της διάθεσης του γεννητικού υλικού, εφόσον η ανάκληση πραγματοποιείται πριν τη χρησιμοποίηση αυτού (γεννητικού υλικού). Η διάταξη αυτή αφορά τους απλούς δότες γαμετών καθώς και τους δότες πλεονάζοντος γεννητικού υλικού 30

32 (γαμετών και γονιμοποιημένων ωαρίων). Η δήλωση ανάκλησης γίνεται σε κάθε περίπτωση εγγράφως με απλό και όχι συμβολαιογραφικό έγγραφο. Όταν έχει γίνει διάθεση γαμετών και "πλεοναζόντων" γαμετών η μονομερής δήλωση ανάκλησης του δότη των γαμετών είναι αρκετή για να επιφέρει τα αποτελέσματα της ανάκλησης της διάθεσης, ακόμη και όταν πρόκειται για "πλεονάζοντες" γαμέτες. Όταν όμως έχει προηγηθεί η διάθεση "πλεοναζόντων" γονιμοποιημέων ωαρίων τότε: α) για τα "πλεονάζοντα γονιμοποιημένα ωάρια" που δημιουργήθηκαν με γαμέτες και των δύο προσώπων, απαιτείται η έγγραφη δήλωση ανάκλησης και των δύο, χωρίς να είναι απαραίτητο η δήλωση ανάκλησης να γίνει με κοινό έγγραφο ή ταυτόχρονα, β) επίσης για τα "πλεονάζοντα" γονιμοποιημένα ωάρια που δημιουργήθηκαν με σπερματοζωάριο δότη ή με ωάριο δότριας απαραίτητη είναι η έγγραφη δήλωση ανάκλησης και των δύο (με κοινό ή μη έγγραφο), διότι αυτά δημιουργήθηκαν με τη συναπόφαση και τη συναίνεση και των δύο. Ζήτημα ωστόσο τίθεται ως προς το τι θα ισχύσει σε περίπτωση που οι δότες είναι έγγαμοι ή συζούν σε ελεύθερη ένωση και μόνον ο ένας απ αυτούς επιθυμεί να ανακαλέσει τη δήλωση περί διάθεσης των πλεοναζόντων γονιμοποιημένων ωαρίων. Στην περίπτωση αυτή, είτε πρόκειται για πλεονάζοντα 31

33 γονιμοποιημένα ωάρια που δημιουργήθηκαν με κοινό γεννητικό υλικό των συζύγων συντρόφων είτε με ετερόλογη γονιμοποίηση, η διαφορά θα επιλυθεί με απόφαση της Αρχής κατόπιν αίτησης των συζύγων/συντρόφων ή της Τράπεζας Κρυοσυντήρησης ή του ιατρού ή του υπεύθυνου του ιατρικού κέντρου, στον οποίο έκαναν την αρχική δήλωση διάθεσης του γεννητικού τους υλικού, κατ εφαρμογή της παρ. 7 του άρθρου 7 του ν. 3305/2005 που ορίζει, μεταξύ των άλλων, ότι σε περίπτωση διαφωνίας δύο συζύγων ή συντρόφων ως προς την κρυοσυντήρηση του γεννητικού τους υλικού η διαφορά επιλύεται από την Αρχή, κατόπιν αίτησης της Τράπεζας Κρυοσυντήρησης 31. Στην περίπτωση πάντως που γίνει δήλωση ανάκλησης της διάθεσης του γεννητικού υλικού, οι δότες υποχρεούνται να δηλώσουν εγγράφως αν επιθυμούν οι γαμέτες ή το πλεονάζον γεννητικό τους υλικό: α) να χρησιμοποιηθούν από τους ίδιους, οπότε υποχρεούνται να καλύψουν τις σχετικές δαπάνες, β) να διατεθούν για ερευνητικούς ή θεραπευτικούς σκοπούς, γ) να καταστραφούν (στοιχ. α,β,γ της παρ. 4 του άρθρου 8 του ν. 3305/2005 και 1459 παρ. 1 στοιχ. α,β,γ ΑΚ). Η δήλωση αυτή, όπως προκύπτει από τη διατύπωση του νόμου είναι 31 βλ. και Κ. Φουντεδάκη, ό.π, σελ

34 απαραίτητη για να ισχύσει η δήλωση ανάκλησης της διάθεσης γεννητικού υλικού 32. Επίσης θα πρέπει να επισημανθεί ότι δεν είναι δυνατή από τους δότες η ανάκληση της δήλωσης ανάκλησης της διάθεσης του γεννητικού υλικού, καθόσον κάτι τέτοιο δεν προβλέπεται από το νόμο. - Ειδικοί περιορισμοί της διάθεσης γεννητικού υλικού Ο νόμος θέτει και ειδικότερους περιορισμούς που αφορούν τη διάθεση γεννητικού υλικού και συγκεκριμένα: Σύμφωνα με το άρθρο 9 παρ. 1 του ν. 3305/2005 απαγορεύεται η χρήση γαμετών που προέρχονται από περισσότερους του ενός δότες, κατά τη διάρκεια του ίδιου κύκλου θεραπείας, ώστε σε περίπτωση προβλημάτων υγείας του παιδιού να μπορεί να εντοπιστεί ο δότης 33. Επίσης τα τέκνα που προέρχονται από γαμέτες του ίδιου τρίτου δότη δεν επιτρέπεται να υπερβαίνουν τα δέκα, εκτός αν πρόκειται για γέννηση νέου τέκνου από ζεύγος το οποίο έχει ήδη αποκτήσει τέκνο από γαμέτες του εν λόγω δότη. Η Αρχή με 32 βλ. και Κουνουγέρη Μανωλεδάκη Αρμ. 2005, σελ. 677, Αντίθετα Κ. Φουντεδάκη, Ανθρώπινη Αναπαραγωγή και Αστική Ιατρική Ευθύνη, που υποστηρίζει ότι σε περίπτωση μη δήλωσης για την τύχη του πλεονάζοντος θα πρέπει να γίνει αναλογική εφαρμογή της παρ. 7 του άρθρου 7 του ν. 3305/ βλ. ΕισΕκθ. Ν. 3305/2005, άρθρο 9 παρ

35 απόφασή της μπορεί να καθορίσει τον ακριβή αριθμό των τέκνων που προέρχονται από τον ίδιο δότη, ανάλογα με τον πληθυσμό μιας συγκεκριμένης περιοχής και άλλες ειδικές συνθήκες (παρ. 2 του άρθρου 9 του ν. 3305/2005). Με τον καθορισμό του αριθμού των γαμετών γίνεται από το νομοθέτη προσπάθεια να μειωθεί ο κίνδυνος της αιμομιξίας. Θεωρώ ωστόσο ότι ο καθορισμός των γαμετών προς διάθεση σε δέκα είναι υπερβολικά μεγάλος για μία χώρα σαν την Ελλάδα, που είναι πληθυσμιακά ιδιαίτερα μικρή και συνεπώς ο κίνδυνος αιμομιξίας είναι πολύ μεγαλύτερος σε σχέση με άλλες χώρες, που έχουν κατά πολύ μεγαλύτερο αριθμό πληθυσμού. Τέλος, σύμφωνα με την παρ. 4 του άρθρου 9 του ν. 3305/2005 δεν επιτρέπεται η λήψη γαμετών από κλινικώς νεκρά άτομα, εκτός αν συντρέχουν οι προϋποθέσεις του άρθρου 1457 ΑΚ. - Δαπάνες. Όπως προαναφέρθηκε απαγορεύεται η διάθεση γεννητικού υλικού με αντάλλαγμα προς το δότη. Η καταβολή ωστόσο των δαπανών που είναι απαραίτητες για τη λήψη και κρυοσυντήρηση των γαμετών δεν συνιστά αντάλλαγμα. Στις δαπάνες αυτές συμπεριλαμβάνονται οι ιατρικές, εργαστηριακές, νοσηλευτικές 34

36 δαπάνες πριν, κατά και μετά την λήψη των γαμετών, τα έξοδα μετακίνησης και διαμονής του δότη, κάθε θετική ζημία εξαιτίας αποχής από την εργασία του, καθώς και οι αμοιβές για εξαρτημένη εργασία που ο υποψήφιος δότης στερήθηκε εξαιτίας της απουσίας του για την προετοιμασία και πραγματοποίηση της λήψης των γαμετών, καθώς και αποζημίωση για τη βιολογική καταπόνησή του. Το ύψος των καλυπτόμενων δαπανών και της αποζημίωσης καθορίζεται με απόφαση της Αρχής (άρθρο 8 παρ. 5 περ. α,β,γ του ν. 3305/2005, όπως η περίπτωση γ αντικαταστάθηκε με το άρθρο 15 παρ. 3 του ν. 4772/2014). Το ανώτατο ύψος των δαπανών αυτών καθορίστηκε, κατ εφαρμογή του άρθρου 8 παρ.5, περ. γ εδ. τελ. του ν. 3305/2005, από την Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής με την από οικ. 36 απόφασή της (ΦΕΚ Β 670/ ). Ειδικότερα στο άρθρο 1 της εν λόγω απόφασης της Αρχής αναφέρεται ότι: «Στο δότη και στη δότρια γαμετών καταβάλλονται οι ιατρικές, εργαστηριακές και νοσηλευτικές δαπάνες, πριν, κατά και μετά τη λήψη των γαμετών, καθώς και δαπάνες που διενεργούνται εντός της ελληνικής επικράτειας για μετακίνηση και διαμονή. Το ύψος του καταβλητέου ποσού για τις δαπάνες μετακίνησης και διαμονής προκύπτει από υπεύθυνη δήλωση του δότη ή της δότριας. Το ποσό αυτό δεν επιτρέπεται να υπερβαίνει 35

37 τα 200 ευρώ για τη διάθεση σπέρματος και τα 600 ευρώ για τη διάθεση ωαρίων. "Στη δότρια γαμετών καταβάλλεται αποζημίωση για βιολογική καταπόνηση. Επειδή δεν είναι δυνατόν να γίνει ακριβής εκτίμηση της βιολογικής καταπόνησης, το ύψος της αποζημίωσης εκτιμάται από τη μονάδα ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (Μ.Ι.Υ.Α.) και δεν μπορεί να υπερβαίνει το ποσό των Ευρώ. Το συνολικό ποσό για τις δαπάνες μετακίνησης και διαμονής της δότριας καθώς και της αποζημίωσης για τη βιολογική καταπόνηση δεν επιτρέπεται να υπερβαίνει το ποσό των Ευρώ"» 34. Το δε άρθρο 3 της αυτής απόφασης της Αρχής αναφέρει ότι: «Στο δότη και στη δότρια γαμετών καταβάλλεται αποζημίωση για αποχή από την εργασία τους, που οφείλεται στην προετοιμασία για τη λήψη των γαμετών. Το ύψος της αποζημίωσης προκύπτει από υπεύθυνη δήλωση του δότη ή της δότριας. Στην υπεύθυνη δήλωση αναγράφονται οι ημέρες αποχής από την εργασία και η εκτιμώμενη απώλεια εισοδήματος, αν πρόκειται για αυτοαπασχολούμενους, ή το ποσό που περικόπηκε από την αμοιβή του εργαζομένου με σχέση εξαρτημένης εργασίας. Σε κάθε περίπτωση, το ύψος της αποζημίωσης δεν επιτρέπεται να 34 το εντός " " εδάφιο προστέθηκε ως άνω με το άρθρο μόνο της υπ αριθμ. 54/ (ΦΕΚ Β` 2683/09/10/2014) απόφασης της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής. 36

38 υπερβαίνει το ποσό των 100 ευρώ για διάθεση σπέρματος και των 800 ευρώ για διάθεση ωαρίων.» Επίσης, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, σε περίπτωση "egg- sharing" η συμμετοχή από γυναίκα που έχει ανάγκη ωαρίων στις δαπάνες ενός κύκλου εξωσωματικής γονιμοποίησης άλλης γυναίκας δεν μπορεί να υπερβαίνει το 30% των δαπανών ( άρθρο 5 της αυτής απόφασης της Αρχής). Με το άρθρο 15 παρ. 4 του ν. 4772/2014 προστέθηκαν στην παρ. 5 του άρθρου 8 του ν. 3305/2005 τα εντός " " τελευταία εδάφια που ορίζουν ότι: "Η καταβολή των παραπάνω δαπανών, στις οποίες περιλαμβάνονται και οι φαρμακευτικές, καθώς και των αποζημιώσεων γίνεται από τους λήπτες προς τους ιατρούς ή τους νόμιμους εκπροσώπους της Μονάδας Ι.Υ.Α και εν συνεχεία δίνονται απ αυτούς στους δότες, που αποτελούν και τους τελικούς αποδέκτες, επί τη βάσει αντιστοίχων αποδείξεων (παραστατικών) που εκδίδονται από τους ιατρούς ή νόμιμους εκπροσώπους, χωρίς οποιαδήποτε δική τους φορολογική υποχρέωση. Οι ως άνω αποδείξεις (παραστατικά) παραμένουν υποχρεωτικά στο αρχείο των ιατρών ή των Μονάδων Ι.Υ.Α και γνωστοποιούνται μόνο στις αρμόδιες φορολογικές και ελεγκτικές αρχές και στους ανακριτικούς υπαλλήλους, εφόσον ενεργείται ένορκη διοικητική εξέταση ή 37

39 προκαταρκτική εξέταση ή αστυνομική προανάκριση ή προανάκριση ή κύρια ανάκριση." Το ζήτημα που προκύπτει από την παρ. 5 του άρθρου 8 του ν.3305/2005 κυρίως μετά και την προσθήκη της προαναφερόμενης διάταξης του άρθρου 15 παρ. 4 του ν. 4772/2014, είναι τι γίνεται στην περίπτωση που δεν καταβληθούν στον δότη οι δαπάνες του, όπως αυτές καθορίζονται από το ν. 3305/2005 (άρθρο 8 παρ. 5) και τις αποφάσεις της Αρχής και αν μπορεί ο δότης με κάποιον τρόπο να απαιτήσει την καταβολή τους, δεδομένου ότι βασική αρχή στην ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή είναι η μη γνωστοποίηση της ταυτότητας των δοτών και ληπτών του γεννητικού υλικού, όπως αναλύεται παρακάτω. Κατά την άποψή μου σε μια τέτοια περίπτωση οι δότες γεννητικού υλικού έχουν τη δυνατότητα να κάνουν σχετική αναφορά ή καταγγελία στην Αρχή και μόνο σ αυτήν, η οποία είναι αρμόδια να ελέγξει αν έχει πράγματι γίνει χρήση του γεννητικού υλικού των δοτών και αν καταβλήθηκαν στους δότες οι οφειλόμενες δαπάνες τους, καθώς και να προσδιορίσει το ύψος του οφειλόμενου ποσού, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα την διατήρηση της ανωνυμίας των δοτών αλλά και των ληπτών του γεννητικού υλικού (άρθρο 20 παρ. 1 στοιχ. ι του ν. 3305/2005). Ο νόμος όμως δεν δίνει τη δυνατότητα στους δότες γεννητικού υλικού να επιδιώξουν 38

40 δικαστικώς να τους καταβληθούν οι "δαπάνες" τους, αφού κάτι τέτοιο δεν προβλέπεται ρητά στο νόμο. Η άσκηση αγωγής κατά των ληπτών γεννητικού υλικού με αίτημα την καταβολή των δαπανών θα προσέκρουε στην αρχή της ανωνυμίας του δότη (που αναλύεται παρακάτω), η δε άσκηση αγωγής κατά των ιατρών ή των νομίμων εκπροσώπων της μονάδας ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής θα προσέκρουε στην αρχή της τήρησης του ιατρικού απορρήτου, αφού για να ασκηθεί η αγωγή αυτή προϋποθέτει ότι επιτρέπεται στον δότη να ελέγχει πότε και από ποιον ιατρό ή ποια μονάδα ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής διατέθηκε το γεννητικό του υλικό. - Η ανωνυμία του δότη Το άρθρο 1460 ΑΚ ορίζει ότι: «Η ταυτότητα των τρίτων προσώπων που έχουν προσφέρει τους γαμέτες ή τα γονιμοποιημένα ωάρια δεν γνωστοποιείται στα πρόσωπα που επιθυμούν να αποκτήσουν τέκνο. Ιατρικές πληροφορίες που αφορούν τον τρίτο δότη τηρούνται σε απόρρητο αρχείο χωρίς ένδειξη της ταυτότητάς του. Πρόσβαση στο αρχείο αυτό επιτρέπεται μόνο στο τέκνο και για λόγους σχετικούς με την υγεία του. 39

41 Η ταυτότητα του τέκνου, καθώς και των γονέων του δεν γνωστοποιείται στους τρίτους δότες γαμετών ή γονιμοποιημένων ωαρίων.» Η δε παρ. 6 του άρθρου 8 του ν. 3305/2005 αναφέρει ότι «Ιατρικές πληροφορίες που αφορούν τον τρίτο δότη σύμφωνα με το άρθρο 1460 παρ. 1 εδ. β ΑΚ, φυλάσσονται με απόλυτη μυστικότητα και σε κωδικοποιημένη μορφή στην Τράπεζα Κρυοσυντήρησης και στο εθνικό αρχείο δοτών και ληπτών του άρθρου 20 παράγραφος 2γ.» Με τις παραπάνω διατάξεις καθιερώνεται μια αμφίδρομη ανωνυμία, τόσο ως προς την ταυτότητα των δοτών γεννητικού υλικού, όσο και των προσώπων που προσφεύγουν στην ετερόλογη γονιμοποίηση, καθώς η ταυτότητα του δότη δεν γνωστοποιείται στα πρόσωπα που επιθυμούν να αποκτήσουν τέκνα, ούτε και στο παιδί που θα γεννηθεί, ενώ η ταυτότητα του τέκνου και των γονέων του δεν γνωστοποιείται στους δότες γεννητικού υλικού. Με την ανωνυμία των δοτών γεννητικού υλικού διαφυλάσσεται η οικογενειακή γαλήνη των γονέων (ληπτών) και του παιδιού και κατ επέκταση η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή αυτών, αφού το τέκνο που γεννιέται με ετερόλογη γονιμοποίηση συνδέεται απευθείας με τους κοινωνικούς του γονείς και δεν 40

42 αποκτά κανέναν δεσμό (νομικό ή άλλο) με τον "γενετικό του γονέα" (δότη/τρια). Με την καθιέρωση της ανωνυμίας των δοτών διατίθεται αφθονότερο γεννητικό υλικό, και παράλληλα εξυπηρετούνται και οι ίδιοι οι δότες, καθόσον προφυλάσσονται από ανεπιθύμητες παρεμβάσεις στην ιδιωτική τους ζωή, όπως για παράδειγμα από αγωγές πατρότητας που θα μπορούσαν να ασκηθούν εναντίον τους 35. Πάντως θα πρέπει να τονιστεί ότι με την τήρηση αρχείου, όπου περιλαμβάνονται ιατρικές πληροφορίες σχετικά με τους δότες (χωρίς ένδειξη της ταυτότητάς τους αλλά μόνο με αντίστοιχους κωδικούς αριθμούς) και με την δυνατότητα πρόσβασης σ αυτό των παιδιών που γεννιούνται με ετερόλογη γονιμοποίηση διαφυλάσσεται η υγεία των τελευταίων. Ωστόσο, αν και ο νομοθέτης τάχθηκε με την άποψη υπέρ της ανωνυμίας των δοτών γεννητικού υλικού, υπάρχει και η αντίθετη άποψη που τάσσεται κατά της ανωνυμίας των δοτών γεννητικού υλικού. Τα επιχειρήματα της άποψης αυτής είναι ότι η τήρηση της ανωνυμίας του δότη έχει ως αποτέλεσμα το παιδί που θα γεννηθεί να μην γνωρίσει ποτέ τους βιολογικούς του γεννήτορες. Ειδικότερα υποστηρίζεται ότι η αρχή της ανωνυμίας των δοτών γεννητικού υλικού προσκρούει στο άρθρο 5 του Συντάγματος, γιατί 35 Ε. Κουνουγέρη Μανωλεδάκη, Τεχνητή γονιμοποίηση και οικογενειακό δίκαιο, Β έκδοση Σάκκουλα Αθήνα Θεσσαλονίκη 2005, σελ

43 προσβάλλει την προσωπικότητα του παιδιού, βασικό στοιχείο της οποίας είναι η γνώση του παιδιού για την βιολογική του προέλευση και ότι προσκρούει στο άρθρο 7 παρ. 2 της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα δικαιώματα του παιδιού, σύμφωνα με το οποίο το παιδί έχει δικαίωμα να γνωρίζει τους γονείς του, εφόσον αυτό είναι δυνατό και να ανατρέφεται απ αυτούς 36. Το ζήτημα τώρα που προκύπτει είναι αν μπορεί ένα πρόσωπο να διαθέσει το γεννητικό του υλικό σε συγκεκριμένο λήπτη με τη συναίνεση αυτού (λήπτη). Σύμφωνα με το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο και τις προαναφερόμενες διατάξεις κάτι τέτοιο δεν επιτρέπεται, διότι σε μια τέτοια περίπτωση θα παραβιάζονταν ο σκοπός του νόμου, η διαφύλαξη δηλαδή της οικογενειακής γαλήνης των γονέων (ληπτών) και του παιδιού και κατ επέκταση η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή αυτών. Μάλιστα σύμφωνα με το άρθρο 26 παρ. 11 του ν. 3305/2005 "όποιος αποκαλύπτει καθ οιονδήποτε τρόπο την ταυτότητα των δοτών και ληπτών γεννητικού υλικού και γονιμοποιημένων ωαρίων, κατά παράβαση των άρθρων 1460 ΑΚ και των άρθρων 8 παρ. 6 και 20 παρ. 2 περίπτωση γ και δ του ν. 3305/2005, τιμωρείται με ποινή 36 βλ. Θ. Παπαχρίστου, Η τεχνητή αναπαραγωγή στον αστικό κώδικα, Δίκαιο και Κοινωνία στον 21 ο αιώνα, τ. 4, εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα Θεσσαλονίκη 2003, σελ. 45, Αθ. Κοτζάμπαση, Η ανωνυμία του δότη σπέρματος στην τεχνητή γονιμοποίηση ως νομικό και ηθικό ζήτημα, Αρμ. 2000, σελ