ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 8.11.2016 COM(2016) 707 final ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Εφαρμογή της συμφωνίας του Παρισιού - Πρόοδος της ΕΕ προς την επίτευξη του στόχου μείωσης κατά τουλάχιστον 40 % (απαιτείται δυνάμει του άρθρου 21 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 525/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 21ης Μαΐου 2013, σχετικά με μηχανισμό παρακολούθησης και υποβολής εκθέσεων σχετικά με τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και άλλων πληροφοριών σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο που αφορούν την αλλαγή του κλίματος και την κατάργηση της απόφασης αριθ. 280/2004/ΕΚ) {SWD(2016) 349 final} EL EL

2. Acting Domestically and Internationally through Climate Finance... 7 3. Mitigating EU Emissions... 10 4. Adaptating to Climate Change... 14 5. Participating in international Climate Policy... 14 6. Sharing experience... 15 TOC 2

Οδηγός διαγραμμάτων Figure 2: Changes in GDP (in real terms), greenhouse gas emissions, and emissions intensity of the economy (ratio between emissions and GDP) Index (1990 = 100)... 5 Figure 3 Estimated (2015) and projected (2020) relative gap between emissions and ESD targets (in % of 2005 base year emissions). Negative and positive values respectively indicate over delivery and shortfall.... 6 Figure 4: Use of auctioning revenues in the Member States by sectors (EU weighted average) in 2015... 8 Figure 5: Ex-post evaluation of the impact of the EU-ETS, Renewable, Taxation and other policies on CO 2 emissions from combustion... 16 TOC 3

1. ΓΕΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ 1.1. Επικύρωση της συμφωνίας του Παρισιού Στις 4 Οκτωβρίου 2016 η ΕΕ επικύρωσε τη συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή, επιτρέποντας έτσι τη θέση της σε ισχύ στις 4 Νοεμβρίου 2016. Στις 5 Οκτωβρίου 2015 η ΕΕ κατέθεσε τα έγγραφα επικύρωσής της μαζί με τα οχτώ κράτη μέλη που έχουν ήδη ολοκληρώσει τις εθνικές τους διαδικασίες επικύρωσης: Ουγγαρία, Γαλλία, Αυστρία, Μάλτα, Γερμανία, Πορτογαλία, Πολωνία και Σλοβακία. Η Ελλάδα και η Σουηδία κατέθεσαν αργότερα τα έγγραφα επικύρωσής τους τον Οκτώβριο του 2016. Τα υπόλοιπα κράτη μέλη θα συνεχίσουν τις εσωτερικές τους διαδικασίες επικύρωσης με στόχο την κατάθεση των εγγράφων επικύρωσης το συντομότερο δυνατό. Η συμφωνία του Παρισιού αποτελεί παγκόσμιο ορόσημο για την ενίσχυση της συλλογικής δράσης και την επιτάχυνση της παγκόσμιας μετάβασης σε μια κοινωνία χαμηλών εκπομπών άνθρακα και ανθεκτική ως προς τις αλλαγές του κλίματος. Η Επιτροπή παρουσίασε την αξιολόγηση της συμφωνίας του Παρισιού τον Μάρτιο του 2016. Με βάση την ανακοίνωση αυτή, οι Ευρωπαίοι ηγέτες υπογράμμισαν τη δέσμευση της ΕΕ να μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στην εγχώρια αγορά και να αυξήσει το μερίδιο ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, καθώς και να βελτιώσει την ενεργειακή απόδοση, όπως συμφωνήθηκε τον Οκτώβριο του 2014. Η προσαρμογή της νομοθεσίας για την εφαρμογή αυτού του πλαισίου παραμένει προτεραιότητα για την ΕΕ. Η συμφωνία του Παρισιού θα αντικαταστήσει την προσέγγιση που υιοθετήθηκε στο πλαίσιο του πρωτοκόλλου του Κιότο του 1997, που περιλαμβάνει δεσμεύσεις έως το τέλος του 2020. Η δεύτερη φάση του πρωτοκόλλου του Κιότο επιτρέπει το πέρασμα προς την παγκόσμια συμφωνία για την κλιματική αλλαγή για την περίοδο μετά το 2020. Η ΕΕ παράγει ήδη αποτελέσματα της νομοθεσίας του 2020 (απόφαση περί επιμερισμού των προσπαθειών, σύστημα εμπορίας εκπομπών της ΕΕ, κανονισμός περί μηχανισμού παρακολούθησης) και η ΕΕ και τα κράτη μέλη της βρίσκονται σε καλό δρόμο όσον αφορά την κάλυψη του κοινού στόχου τους για τη δεύτερη περίοδο δέσμευσης του πρωτοκόλλου του Κιότο. 1.2. Πρόοδος προς την επίτευξη του στόχου του 2030 για μείωση κατά τουλάχιστον 40 % Όπως φαίνεται στο διάγραμμα 1 παρακάτω, το 2015 οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στην ΕΕ παρουσίασαν μείωση κατά 22 % σε σχέση με το 1990. Το μερίδιο της ΕΕ στις παγκόσμιες εκπομπές έχει επίσης μειωθεί με την πάροδο του χρόνου. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία από τη βάση δεδομένων EDGAR, το ποσοστό αυτό ανερχόταν σε 8,8 % το 2012. Διάγραμμα 1: Πρόοδος προς την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020» 4

Οι εκπομπές αυξήθηκαν ελαφρώς (κατά 0,7 %) το 2015 ύστερα από σημαντική μείωση κατά 4 % το 2014. Αν και είναι ευρέως αποδεκτό ότι το έτος 2015 ήταν το θερμότερο που έχει καταγραφεί ποτέ σε παγκόσμιο επίπεδο, το κλίμα στην Ευρώπη ήταν ψυχρότερο το 2015 σε σχέση με το 2014, με αύξηση των βαθμοημερών θέρμανσης κατά 4 %. Επιπλέον, η τιμή των ορυκτών καυσίμων, κυρίως των καυσίμων κίνησης, μειώθηκε επίσης το 2015, συμβάλλοντας στην αύξηση των αγορών σε σχέση με το 2014. Ωστόσο, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, οι εκπομπές ακολουθούν πτωτική πορεία. Σύμφωνα με τις προβλέψεις των κρατών μελών με βάση τα υφιστάμενα μέτρα, το 2030 οι συνολικές εκπομπές της ΕΕ εκτιμάται ότι θα μειωθούν κατά 26 % έναντι των επιπέδων του 1990. Νέες πολιτικές μετριασμού τίθενται σε ισχύ, με σκοπό την επίτευξη του στόχου της ΕΕ για εγχώρια μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 40 % έως το 2030 σε σύγκριση με το 1990, όπως συμφωνήθηκε στο Παρίσι. Δεδομένου ότι οι εν λόγω πολιτικές εφαρμόζονται, οι εκπομπές της ΕΕ θα ακολουθήσουν την πορεία που αναγράφεται στο διάγραμμα 1 με πράσινο χρώμα. Στις ακόλουθες ενότητες διατίθεται περιγραφή των εν λόγω νομοθετικών και μη νομοθετικών μέσων. Η ΕΕ εξακολουθεί να διατηρεί αποσυνδεδεμένη την οικονομική της ανάπτυξη από τις εκπομπές της. Κατά την περίοδο 1990-2015, το συνολικό ΑΕΠ της ΕΕ αυξήθηκε κατά 50 %, ενώ οι συνολικές εκπομπές [εκτός του τομέα χρήσης της γης (LULUCF) αλλά συμπεριλαμβανομένων των διεθνών αερομεταφορών] μειώθηκαν κατά 22 %. Η ένταση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της ΕΕ στην οικονομία, η οποία ορίζεται ως ο λόγος μεταξύ των εκπομπών και του ΑΕΠ, μειώθηκε σχεδόν κατά το ήμισυ μεταξύ 1990 και 2015. Διάγραμμα 2: Δείκτης μεταβολών στο ΑΕΠ (σε πραγματικούς όρους), στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (GHG) και στην ένταση εκπομπών της οικονομίας (λόγος μεταξύ των εκπομπών και του ΑΕΠ) (1990 = 100) 5

1.3. Πρόοδος προς την επίτευξη των στόχων του 2020 Σύμφωνα με τις προβλέψεις των κρατών μελών το 2015, με βάση τα υφιστάμενα μέτρα, οι εκπομπές αναμένεται να μειωθούν κατά 24 % το 2020 σε σύγκριση με το 1990. Η ΕΕ δεσμεύτηκε να μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου το 2020 κατά 20 % έναντι των επιπέδων του 1990, στο πλαίσιο της στρατηγικής της για το 2020. Η ΕΕ είναι, κατά συνέπεια, καθ οδόν προς την εκπλήρωση αυτού του εγχώριου στόχου. Το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών της ΕΕ αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της πολιτικής της ΕΕ για το κλίμα. Ισχύει κυρίως για τον κλάδο της ηλεκτροπαραγωγής και τον βιομηχανικό κλάδο. Μεταξύ 2005 και 2015, οι εκπομπές που καλύπτονταν από το ΣΕΔΕ της ΕΕ, οι οποίες αντιπροσωπεύουν ελαφρώς λιγότερο από το ήμισυ των συνολικών εκπομπών στην ΕΕ, μειώθηκαν κατά 24%. Κατά τη διάρκεια αυτής της χρονικής περιόδου, οι εκπομπές εκτός του ΣΕΔΕ της ΕΕ μειώθηκε κατά 12 %. Το 2015 οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από εγκαταστάσεις που συμμετέχουν στο ΣΕΔΕ της ΕΕ εκτιμάται ότι μειώθηκαν μόλις κάτω του 0,4 %. Αυτό επιβεβαιώνει την πτωτική τάση της τελευταίας πενταετίας. Επιπλέον, το πλεόνασμα των δικαιωμάτων εκπομπής που έχει συσσωρευτεί στο σύστημα από το 2009 μειώθηκε αισθητά σε περίπου 1,78 δισ. δικαιώματα ως αποτέλεσμα της εφαρμογής οπισθοβαρούς προγραμματισμού. Επομένως, το πλεόνασμα βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο από την έναρξη της τρέχουσας περιόδου εμπορίας το 2013. Ο οπισθοβαρής προγραμματισμός ανέβαλε τον πλειστηριασμό 400 εκατομμυρίων δικαιωμάτων το 2014, 300 εκατομμυρίων το 2015 και 200 εκατομμυρίων το 2016. Τα εν λόγω δικαιώματα θα μεταφερθούν στο αποθεματικό για τη σταθερότητα της αγοράς, το οποίο θα τεθεί σε λειτουργία τον Ιανουάριο του 2019 και θα αντιμετωπίσει το τρέχον πλεόνασμα δικαιωμάτων. Μια έκθεση σχετικά με τη λειτουργία της αγοράς άνθρακα θα δημοσιευτεί αργότερα εντός του έτους. 6

Σύμφωνα με την απόφαση περί επιμερισμού των προσπαθειών (ESD), τα κράτη μέλη πρέπει να εκπληρώνουν δεσμευτικούς ετήσιους στόχους εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου για την περίοδο 2013-2020 σε τομείς που δεν καλύπτονται από το ΣΕΔΕ, όπως για παράδειγμα τους τομείς των κατασκευών, των μεταφορών, των αποβλήτων και της γεωργίας. Σύμφωνα με τις απογραφές για το 2013 και το 2014 και την κατά προσέγγιση απογραφή για το 2015 (βλέπε διάγραμμα 2), 27 κράτη μέλη έχουν επιτύχει τους στόχους τους για την τριετία 2013-2015. Μόνο οι εκπομπές της Μάλτας έχουν υπερβεί τον στόχο για καθένα από αυτά τα τρία έτη. Οι εκπομπές της Μάλτας είναι κατά συνέπεια υψηλότερες σε σχέση με τις αρχικές εθνικές προβλέψεις. Ως εκ τούτου, η χώρα πρέπει να εφαρμόσει διατάξεις ευελιξίας στο πλαίσιο της απόφασης περί επιμερισμού των προσπαθειών (για παράδειγμα αγοράζοντας μονάδες από άλλα κράτη μέλη) και ενδέχεται επίσης να χρειαστεί να επικαιροποιήσει τις προβλέψεις της για το 2020 με βάση τα τελευταία στοιχεία για τις εκπομπές. Διάγραμμα 3 Εκτιμώμενη (2015) και προβλεπόμενη (2020) σχετική απόκλιση μεταξύ των εκπομπών και των στόχων ESD (σε ποσοστό των εκπομπών του έτους αναφοράς 2005). Οι αρνητικές και οι θετικές τιμές δηλώνουν υπερκάλυψη και υστέρηση, αντιστοίχως. Επιπλέον, το 2020 τα περισσότερα κράτη μέλη αναμένεται να επιτύχουν τους στόχους ESD που έχουν θέσει, σύμφωνα με τις εθνικές προβλέψεις με βάση πολιτικές που ήδη εφαρμόζονται. Σύμφωνα με τις δικές τους προβλέψεις, ορισμένα κράτη μέλη πρέπει να θέσουν σε εφαρμογή πρόσθετα μέτρα ή να κάνουν χρήση των δυνατοτήτων ευελιξίας το 2020: Στην Ιρλανδία, οι εκπομπές αναμένεται να παραμείνουν σταθερές μέχρι το 2020, ενώ οι εκπομπές από τις μεταφορές αναμένεται να αυξηθούν αισθητά μέχρι τότε. Τον Ιούνιο του 2016, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου (ετήσιος κύκλος συντονισμού μακροοικονομικών, δημοσιονομικών και διαρθρωτικών πολιτικών στην ΕΕ), οι ηγέτες της ΕΕ συνέστησαν στην Ιρλανδία να περιορίσει περαιτέρω τις εκπομπές επενδύοντας περισσότερο στις δημόσιες συγκοινωνίες. Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες εθνικές προβλέψεις, οι εκπομπές του Λουξεμβούργου θα υπερβούν τον εθνικό στόχο κατά 5 % μέχρι το 2020. 7

Το Βέλγιο αναμένεται, επίσης, να υπολείπεται του στόχου για το 2020 κατά 5 %. Περαιτέρω επενδύσεις σε υποδομές μεταφορών και στην ικανότητα παραγωγής ενέργειας θα μπορούσαν, ωστόσο, να συμβάλουν στη μείωση των εκπομπών. Η συνεχιζόμενη ευνοϊκή μεταχείριση των εταιρικών αυτοκινήτων συμβάλλει στη ρύπανση, την κυκλοφοριακή συμφόρηση και τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Σύμφωνα με τις προβλέψεις τους, η Αυστρία, η Δανία και η Φινλανδία ενδέχεται να μην επιτύχουν τους στόχους εκπομπών που έχουν θέσει για το 2020, αλλά με περιθώριο λιγότερο του 5 %. Ωστόσο, αν η Αυστρία και η Φινλανδία εφαρμόσουν τα προγραμματισμένα πρόσθετα μέτρα τους, θα μπορέσουν να επιτύχουν τους στόχους τους. 1.4. Συμμόρφωση με τον στόχο του Κιότο για την πρώτη περίοδο δέσμευσης και την πρόοδο προς τον στόχο για τη δεύτερη περίοδο δέσμευσης Στις 2 Αυγούστου 2016 η σύμβαση-πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την αλλαγή του κλίματος (UNFCCC) δημοσίευσε τις τελικές εκθέσεις των συμβαλλομένων μερών στο πρωτόκολλο του Κιότο για την πρώτη περίοδο δέσμευσης («CP1») που αντιστοιχεί στην περίοδο 2008-2012. Η ΕΕ ως συμβαλλόμενο μέρος και 26 κράτη μέλη ανέλαβαν δέσμευση για την περίοδο αυτή. Κατά τη διάρκεια της CP1, οι εκπομπές της ΕΕ ανέρχονταν σε 23,5 Gt ισοδυνάμου CO 2 έναντι σωρευτικού στόχου ύψους 26,7 Gt ισοδυνάμου CO 2. Κατά συνέπεια, ο εν λόγω στόχος επιτεύχθηκε με περιθώριο 12 %, όπως επεξηγείται αναλυτικότερα στον Πίνακα 7 του εγγράφου εργασίας. Η ΕΕ χρησιμοποίησε συνολικά για τη συμμόρφωση 21,8 δισ. καταλογισμένες ποσοτικές μονάδες (AAU), 818 εκατ. πιστοποιημένες μειώσεις εκπομπών (CER), 1,6 εκατ. προσωρινές CER, 508 εκατ. μονάδες μείωσης των εκπομπών (ERU) και 390 εκατ. μονάδες απορρόφησης (RMU). Μετέφερε πάνω από 4 δισ. AAU, 1,5 δισ. CER και 1,7 δισ. ERU. Οι μεταφερόμενες μονάδες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη συμμόρφωση με τη δεύτερη περίοδο δεσμεύσεων («CP2») που διέπεται από τους κανόνες που ορίζει η τροποποίηση της Ντόχα στο Πρωτόκολλο του Κιότο. Ωστόσο, οι μεταφερόμενες μονάδες AAU δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη συμμόρφωση προς τους στόχους που τίθενται από τη νομοθεσία της ΕΕ για το κλίμα και την ενέργεια, και η χρήση των CER και των ERU περιορίζεται από την ποιότητα και την ποσότητα. Κατά τη δεύτερη περίοδο δέσμευσης (2013-2020), και τα 28 κράτη μέλη δεσμεύτηκαν σε έναν κοινό στόχο σε επίπεδο ΕΕ. Σύμφωνα με τις προβλέψεις των κρατών μελών, η ΕΕ και τα 28 κράτη μέλη της οδεύουν προς την υπερκάλυψη αυτού του στόχου. 2. ΑΝΑΛΗΨΗ ΔΡΑΣΗΣ ΣΕ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΠΕΔΟ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΛΙΜΑ 2.1. Κινητοποίηση των εσόδων από τον πλειστηριασμό των δικαιωμάτων του ΣΕΔΕ της ΕΕ Χρήση των εσόδων των κρατών μελών που προέρχονται από πλειστηριασμούς Το 2015 ο πλειστηριασμός των δικαιωμάτων του ΣΕΔΕ απέφερε στα κράτη μέλη έσοδα ύψους 4,9 δισ. EUR, εκ των οποίων το 98 % προήλθε από τις σταθερές εγκαταστάσεις και το 2 % από τις αερομεταφορές. Σύμφωνα με τα στοιχεία που υποβλήθηκαν στην Επιτροπή, τα κράτη μέλη έχουν δαπανήσει ή σχεδιάζουν να δαπανήσουν 77 % των εσόδων αυτών για σκοπούς που σχετίζονται με το κλίμα. 8

Όπως φαίνεται στο διάγραμμα 4, τα έσοδα αυτά δαπανήθηκαν με βάση τις προτεραιότητες των κρατών μελών. Για παράδειγμα, η Ουγγαρία αποφάσισε πρόσφατα να επενδύσει μέρος αυτών των εσόδων στην ηλεκτροκίνηση. Η Γαλλία και η Τσεχική Δημοκρατία δαπανούν το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων στην ενεργειακή απόδοση. Η ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας εξακολουθεί να αποτελεί προτεραιότητα της Ισπανίας. Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη χρήση των εσόδων από πλειστηριασμούς θα είναι διαθέσιμες στην επόμενη Κατάσταση της Ενεργειακής Ένωσης. Διάγραμμα 4: Χρήση των εσόδων από πλειστηριασμούς τα οποία διατέθηκαν για το κλίμα και την ενέργεια στα κράτη μέλη ανά τομείς (σταθμισμένος μέσος όρος της ΕΕ) το 2015 NER 300 Το NER 300 αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα χρηματοδοτικά προγράμματα στον κόσμο για καινοτόμα έργα επίδειξης ενέργειας χαμηλής περιεκτικότητας σε άνθρακα, το οποίο χρηματοδοτείται από τον πλειστηριασμό 300 εκατ. δικαιωμάτων του ΣΕΔΕ. Στο πλαίσιο του προγράμματος NER300, επελέγησαν για χρηματοδότηση 37 έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και ένα έργο δέσμευσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα (CCS) σε 19 κράτη μέλη. Τρία από αυτά είναι ήδη σε λειτουργία και παράγουν καθαρή ενέργεια. Η συνολική χρηματοδότηση που χορηγεί το NER 300 ανέρχεται σε 2,1 δισ. EUR, η οποία αναμένεται να κινητοποιήσει επιπλέον 2,7 δισ. EUR ιδιωτικών επενδύσεων. 2.2. Ενσωμάτωση των πολιτικών για το κλίμα στον προϋπολογισμό της ΕΕ Κατά μέσο όρο την περίοδο 2014-2020, τουλάχιστον 20 % του προϋπολογισμού της ΕΕ αναμένεται ότι θα αφορά δαπάνες σχετικές με το κλίμα. Αυτές αναμένεται ότι θα ανέρχονται σε περίπου 200 δισ. EUR. Η κατάσταση διαφέρει ανάλογα με τα μέσα: - Τα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά και επενδυτικά ταμεία (ΕΔΕΤ) αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 43 % του προϋπολογισμού της ΕΕ. Περισσότερα από 530 ειδικά προγράμματα ταμείων και 28 συμφωνίες εταιρικής σχέσης συμβάλλουν στη χρηματοδότηση των πολιτικών για το κλίμα. Θεσπίστηκε κοινή μεθοδολογία με σκοπό τον καθορισμό του επιπέδου στήριξης για τους στόχους της κλιματικής αλλαγής. Περισσότερα από 115 δισ. EUR θα διατεθούν για τη στήριξη των στόχων δράσης για το κλίμα, ποσό το οποίο αντιπροσωπεύει περίπου το 25 % των συνολικών πόρων. 9

- Κοινή γεωργική πολιτική (ΚΓΠ). Το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Εγγυήσεων (ΕΓΤΕ) και το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) αντιπροσωπεύουν από κοινού το 39 % του προϋπολογισμού της ΕΕ. Από το 1990 οι εκπομπές εκτός του CO 2 που συνδέονται με τη γεωργία έχουν μειωθεί κατά 24 % στην ΕΕ. Η στήριξη της φιλικής προς το περιβάλλον γεωργίας μέσω της ΚΓΠ έχει συμβάλει στην εν λόγω αποσύνδεση. Η πολιτική αγροτικής ανάπτυξης της ΚΓΠ, για παράδειγμα, στηρίζει τον εκσυγχρονισμό των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, με σκοπό τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας, την παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας, τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των εισροών και, με αυτόν τον τρόπο, τη μείωση των εκπομπών. Το 2015 εκτιμάται ότι 13,6 δισ. EUR του προϋπολογισμού της ΚΓΠ διατέθηκαν για δράσεις συναφείς με το κλίμα. - Ορίζοντας 2020. Το εν λόγω χρηματοδοτικό πρόγραμμα της ΕΕ για την έρευνα αντιπροσωπεύει 79 δισ. EUR για την περίοδο 2014-2020 (δηλαδή το 7 % του συνολικού προϋπολογισμού της ΕΕ). Τουλάχιστον το 35 % αυτής της χρηματοδότησης αναμένεται να επενδυθεί σε έργα που αφορούν το κλίμα. Τα τελευταία στοιχεία δείχνουν ότι η έρευνα που στοχεύει σε κοινωνιακές προκλήσεις (δηλαδή ενέργεια, μεταφορές ή τρόφιμα) βρίσκεται κοντά στην επίτευξη του στόχου, δηλαδή του 35 %. Ωστόσο, τα μέρη του Ορίζοντα 2020 από τη βάση προς την κορυφή (δηλαδή θεματικά ανοικτές προσκλήσεις υποβολής προτάσεων) υστερούν. Ως εκ τούτου, θα χρειαστεί υψηλότερο επίπεδο φιλοδοξίας και διορθωτικών ενεργειών για να επιτευχθεί ο στόχος της ενσωμάτωσης του 35 %. Η βιομηχανία και οι ευρωπαϊκές αρχές έχουν επίσης δρομολογήσει αρκετές συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ), όπως η βιώσιμη βιομηχανική διαδικασία μέσω της αποδοτικότητας των πόρων και της ενέργειας (SPIRE), για τη βελτίωση της αποδοτικότητας των πόρων και τη μείωση των εκπομπών CO 2 στη βιομηχανία και τα κτίρια. Πρόσφατες αναλύσεις δείχνουν ότι οι εν λόγω ΣΔΙΤ παρέχουν σημαντικές μειώσεις στη χρήση ενέργειας και τις εκπομπές CO 2. Τα αποτελέσματα της COP21 και η διάσταση της καινοτομίας στο πλαίσιο της συμφωνίας του Παρισιού συμβάλλουν στην αντιμετώπιση των αποκλίσεων στα επικείμενα προγράμματα εργασίας που καλύπτουν την περίοδο 2018-2020. Επιπλέον, το ολοκληρωμένο στρατηγικό σχέδιο ενεργειακών τεχνολογιών (ΣΕΤ) αποτελεί το πρώτο παραδοτέο έρευνας και καινοτομίας στο πλαίσιο της Ενεργειακής Ένωσης, δίνοντας νέα ώθηση στην ανάπτυξη και εξάπλωση των τεχνολογιών χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα μέσω του καλύτερου συντονισμού και της ιεράρχησης των εργασιών. Επικεντρώνεται σε δέκα βασικές γραμμές δράσης που αποσκοπούν στην επίτευξη των προτεραιοτήτων έρευνας και καινοτομίας στο πλαίσιο της Ενεργειακής Ένωσης, με βάση μια εκτίμηση των αναγκών του ενεργειακού συστήματος, της σημασίας τους για τον μετασχηματισμό του ενεργειακού συστήματος και της δυνατότητας προαγωγής της ανάπτυξης και της δημιουργίας θέσεων εργασίας στην ΕΕ. Αυτές οι δράσεις αφορούν το σύνολο της αλυσίδας καινοτομίας, από τη βασική έρευνα μέχρι την αφομοίωση στην αγορά, τόσο από την άποψη της χρηματοδότησης όσο και από την άποψη του ρυθμιστικού πλαισίου. Προτείνει, επίσης, ένα νέο χρηματοδοτικό προϊόν, το λεγόμενο «Energy Demo Projects facility» (Διευκόλυνση για έργα ενεργειακής επίδειξης) που αναπτύχθηκε σε 10

συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ), με στόχο τα πρώτα στο είδος τους μεγάλης κλίμακας εμπορικά έργα επίδειξης. - Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Στρατηγικών Επενδύσεων (ΕΤΣΕ) αποτελεί μια εγγύηση 16 δισ. EUR από τον προϋπολογισμό της ΕΕ, η οποία συμπληρώνεται από κονδύλια ύψους 5 δισ. EUR των ιδίων πόρων της ΕΤΕπ. Το εν λόγω ταμείο στηρίζει στρατηγικές επενδύσεις σε βασικούς τομείς όπως οι υποδομές, η εκπαίδευση, η έρευνα, η καινοτομία και η χρηματοδότηση κεφαλαίων κινδύνου για μικρές επιχειρήσεις. Είναι σε θέση να προσελκύσει επιχορηγήσεις ύψους 315 δισ. EUR. Το ΕΤΣΕ έχει ήδη χρηματοδοτήσει έργα επίδειξης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων των μεταφορών που συνδέονται με τις ΑΠΕ, της βιομηχανίας και της αποθήκευσης ενέργειας. Στις 16 Σεπτεμβρίου 2016 η Επιτροπή πρότεινε επέκταση του ταμείου με στόχο την περαιτέρω εστίαση σε καινοτόμα έργα χαμηλών εκπομπών άνθρακα για την περίοδο 2018-2020. Η πρόταση αυτή ενισχύει την έννοια της «προσθετικότητας» ώστε να διασφαλίζεται ότι επιλέγονται μόνο έργα τα οποία δεν θα είχαν υλοποιηθεί χωρίς τη συνδρομή του ΕΤΣΕ. Λόγω της σημασίας τους για την ενιαία αγορά, τα διασυνοριακά έργα υποδομών (και οι συναφείς υπηρεσίες) έχουν οριστεί ειδικά ως έργα που παρέχουν προσθετικότητα. Η πρόταση αναμένεται να οδηγήσει σε συνολικές επενδύσεις ύψους τουλάχιστον μισού τρισεκατομμυρίου EUR έως το 2020. Η Επιτροπή κάλεσε τους συννομοθέτες να εξετάσουν την πρότασή της ως ζήτημα προτεραιότητας. - Πρόκειται για το επιμέρους πρόγραμμα δράσης για το κλίμα LIFE το οποίο το 2015 συνέβαλε στην υλοποίηση και ανάπτυξη της πολιτικής και της νομοθεσίας για το κλίμα μέσω επιχορηγήσεων δράσης και χρηματοδοτικών μέσων. Σε αυτό το πλαίσιο, η Επιτροπή χορήγησε 56 εκατ. EUR σε 40 έργα με ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία από την άποψη του μετριασμού της κλιματικής αλλαγής, της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή ή της διακυβέρνησης και πληροφόρησης σε σχέση με το κλίμα. Περίπου 30 ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται κυρίως στον τομέα του περιβάλλοντος και της δράσης για το κλίμα έλαβαν χρηματοδότηση της τάξης των 10 εκατ. EUR από επιχορηγήσεις λειτουργίας. Σημειώθηκε επίσης πρόοδος στο πλαίσιο των δύο χρηματοδοτικών μέσων. Έχουν υπογραφεί τρεις πράξεις ιδιωτικής χρηματοδότησης για μέσα ενεργειακής αποδοτικότητας (PF4EE) Γαλλία, Ισπανία, Τσεχική Δημοκρατία. Στο πλαίσιο του χρηματοδοτικού μέσου φυσικού κεφαλαίου (NCFF) διενεργήθηκε αξιολόγηση δέουσας επιμέλειας για δύο πράξεις οι οποίες θα μπορούσαν να υπογραφούν το φθινόπωρο του 2016. - Μέσα εξωτερικής δράσης. Ο προϋπολογισμός για παροχή βοήθειας της ΕΕ περιλαμβάνει επίσης το κλίμα προκειμένου να δίνεται συνέχεια στη συμφωνία του Παρισιού και να παρέχεται στήριξη στις αναπτυσσόμενες χώρες και τις γειτονικές χώρες όσον αφορά την εφαρμογή των σχεδίων δράσης τους για το κλίμα. 2.3. Ενίσχυση των αναπτυσσόμενων χωρών Μετά τη σύναψη της συμφωνίας του Παρισιού, η ενίσχυση των αναπτυσσόμενων χωρών προκειμένου να εφαρμόζουν τις εθνικά καθορισμένες συνεισφορές τους (NDC) διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην επίτευξη της μετάβασης σε οικονομίες χαμηλών εκπομπών. Κατά τη διάσκεψη για την κλιματική αλλαγή στην Κοπεγχάγη το 2009, οι ανεπτυγμένες χώρες δεσμεύτηκαν σε έναν μακροπρόθεσμο στόχο για την από κοινού κινητοποίηση 100 δισ. USD ετησίως 11

από το 2020 με σκοπό τις ουσιαστικές δράσεις μετριασμού και τη διαφάνεια της εφαρμογής. Η εν λόγω χρηματοδότηση θα προέλθει από ένα ευρύ φάσμα πηγών, συμπεριλαμβανομένων δημόσιων και ιδιωτικών, διμερών και πολυμερών, καθώς και εναλλακτικών πηγών χρηματοδότησης. Κατά τη διάσκεψη για την κλιματική αλλαγή στο Παρίσι το 2015, οι ανεπτυγμένες χώρες συμφώνησαν να επεκτείνουν τον υφιστάμενο συλλογικό στόχο κινητοποίησης μέχρι το 2025 και να θέσουν έναν νέο συλλογικό ποσοτικό στόχο, ξεκινώντας από μια βάση 100 δισ. USD ετησίως. Η δέσμευση των 100 δισ. USD βοήθησε στην ουσιαστική αναβάθμιση της χρηματοδότησης για το κλίμα, στο πλαίσιο της αναπτυξιακής συνεργασίας και μέσω πολυμερών και αναπτυξιακών τραπεζών. Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της είναι οι μεγαλύτεροι πάροχοι επίσημης αναπτυξιακής βοήθειας προς τις αναπτυσσόμενες χώρες παρέχοντας 68 δισ. USD το 2014. Το 2015 η ΕΕ, η ΕΤΕπ και τα κράτη μέλη διέθεσαν17,6 δισ. ευρώ για να βοηθήσουν τις αναπτυσσόμενες χώρες να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή. 3. ΜΕΤΡΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΚΠΟΜΠΩΝ ΣΤΗΝ ΕΕ Τον Οκτώβριο του 2014 οι ηγέτες της ΕΕ κατέληξαν σε συμφωνία σχετικά με τα κύρια δομικά στοιχεία του πλαισίου πολιτικής της ΕΕ για το κλίμα και την ενέργεια για το 2030. Η ΕΕ έθεσε έναν δεσμευτικό στόχο μείωσης των εκπομπών κατά τουλάχιστον 40 % έως το 2030 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990, σε όλο το φάσμα της οικονομίας. Η δέσμευση αυτή, που είναι σύμφωνη με μια οικονομικά αποδοτική πορεία προκειμένου να επιτευχθεί ο μακροπρόθεσμος κλιματικός στόχος της ΕΕ, αποτέλεσε τη βάση για τη διεθνή δέσμευση της ΕΕ στο πλαίσιο της συμφωνίας του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή και θα τηρηθεί από όλα τα κράτη μέλη συλλογικά. Με σκοπό την έναρξη της εφαρμογής της δέσμευσης αυτής, η Επιτροπή υπέβαλε τον Ιούλιο του 2015 πρόταση για μετασχηματισμό του συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών της ΕΕ (βλ. ενότητα 3.1). Τον Ιούλιο του 2016, η Επιτροπή παρουσίασε τα μέτρα για την αντιμετώπιση των άλλων βασικών στοιχείων της οικονομίας που θα συμβάλλουν στη δράση για το κλίμα: τους τομείς των κτιρίων, των μεταφορών, των αποβλήτων, της γεωργίας, καθώς και της χρήσης γης και της δασοκομίας (βλ. ενότητα 3.2). Η Επιτροπή αναπτύσσει επίσης τις πρωτοβουλίες που προβλέπονται στο πλαίσιο της στρατηγικής πλαισίου για μια ανθεκτική Ενεργειακή Ένωση με μακρόπνοη πολιτική για το κλίμα, με σκοπό την αντιμετώπιση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, της ενεργειακής απόδοσης, των μεταφορών και της έρευνας και ανάπτυξης, και της ανάπτυξης της διακυβέρνησης της Ενεργειακής Ένωσης. 3.1. Αναθεώρηση του ΣΕΔΕ της ΕΕ - φάση 4 (2021-2030) Η νομοθετική πρόταση της Επιτροπής του Ιουλίου 2015 για την αναθεώρηση του συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών της ΕΕ για τη φάση 4 εξετάζεται επί του παρόντος από το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η πρόταση αποσκοπεί στην επίτευξη μείωσης κατά 43 % των εκπομπών εντός του ΣΕΔΕ της ΕΕ έως το 2030, σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2005. 3.2. Νομοθετικές προτάσεις για έναν κανονισμό περί επιμερισμού των προσπαθειών και για τη χρήση της γης κατά την περίοδο 2021-2030 Τον Οκτώβριο του 2014 οι ηγέτες της ΕΕ ανέλαβαν πολιτική δέσμευση για τη μείωση των εκπομπών στους τομείς της οικονομίας που δεν καλύπτονται από το ΣΕΔΕ της ΕΕ κατά 30 % μέχρι το 2030 σε σύγκριση με το 2005. Συμφώνησαν επίσης ότι όλοι οι τομείς, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης της 12

γης, θα πρέπει να συμβάλλουν στις δεσμεύσεις της ΕΕ στο πλαίσιο της συμφωνίας του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή. Η ισχύουσα απόφαση περί επιμερισμού των προσπαθειών, η οποία υποχρεώνει τα κράτη μέλη να ανταποκρίνονται στους δεσμευτικούς ετήσιους στόχους μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε τομείς εκτός του ΣΕΔΕ, εξαιρουμένης της χρήσης της γης, ισχύει για την περίοδο 2013-2020. Στις 20 Ιουλίου 2016 η Επιτροπή παρουσίασε μια δέσμη μέτρων για την επιτάχυνση της μετάβασης σε μια κοινωνία χαμηλών εκπομπών άνθρακα σε όλους τους τομείς της οικονομίας στην Ευρώπη για την περίοδο 2021-2030, στο πλαίσιο της πολιτικής δέσμευσης του 2014. Η πρώτη νομοθετική πρόταση θέτει δεσμευτικούς ετήσιους στόχους μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου για τα κράτη μέλη κατά την περίοδο 2021-2030 όσον αφορά τους τομείς που δεν διέπονται από το ΣΕΔΕ της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των τομέων κατασκευής, γεωργίας, διαχείρισης των αποβλήτων, μεταφορών και ορισμένων βιομηχανικών δραστηριοτήτων. Ο καθορισμός των στόχων για τη μείωση των εθνικών εκπομπών βασίζεται στη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη, την οικονομική αποδοτικότητα και την περιβαλλοντική ακεραιότητα. Η πρόταση αναγνωρίζει τις διαφορετικές ικανότητες των κρατών μελών όσον αφορά την ανάληψη δράσης με διαφοροποιημένους στόχους βάση το κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Αυτό εξασφαλίζει δικαιοσύνη, επειδή τα κράτη μέλη με υψηλότερα εισοδήματα δεσμεύονται ως προς πιο φιλόδοξους στόχους από ό,τι κράτη μέλη με χαμηλότερα εισοδήματα. Οι στόχοι για το 2030 κυμαίνονται από 0 % έως -40 % σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2005. Οι ηγέτες της ΕΕ αναγνώρισαν επίσης ότι μια προσέγγιση που βασίζεται αποκλειστικά και μόνο στο οικείο κατά κεφαλήν ΑΕΠ θα μπορούσε να οδηγήσει σε σχετικά υψηλό κόστος συμμόρφωσης για ορισμένα κράτη μέλη με υψηλά εισοδήματα. Κατά συνέπεια, στην πρόταση οι στόχοι των κρατών μελών με υψηλότερα εισοδήματα προσαρμόζονται ώστε να αντανακλούν τη σχέση κόστουςαποτελεσματικότητας. Προτείνονται επίσης δύο νέες αυστηρά περιορισμένες δυνατότητες ευελιξίας τα επιλέξιμα κράτη μέλη θα μπορούν να έχουν πρόσβαση σε δικαιώματα από το ΣΕΔΕ της ΕΕ και όλα τα κράτη μέλη επιτρέπεται να χρησιμοποιούν ενισχυμένη δράση στους τομείς της χρήσης της γης για την κάλυψη των δεσμευτικών στόχων τους. Η δεύτερη νομοθετική πρόταση αφορά τις εκπομπές και την απορρόφηση CO 2 από τη χρήση γης, την αλλαγή στη χρήση γης και τη δασοκομία (LULUCF), και καθορίζει τη δεσμευτική υποχρέωση για κάθε κράτος μέλος και τους λογιστικούς κανόνες για τον προσδιορισμό της συμμόρφωσης. Η πρόταση απαιτεί από κάθε κράτος μέλος να εξασφαλίζει ότι οι εκτιμώμενες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από τη χρήση γης αντισταθμίζονται πλήρως από ισοδύναμη αφαίρεση CO 2 από την ατμόσφαιρα μέσω δράσης στον τομέα. Για παράδειγμα, εάν ένα κράτος μέλος υλοτομεί τα δάση του (αποψίλωση), θα πρέπει να αντισταθμίσει τις συνακόλουθες εκπομπές με τη φύτευση νέων δασών (αναδάσωση), με τη βελτίωση της βιώσιμης διαχείρισης των υφιστάμενων δασών, των καλλιεργήσιμων εκτάσεων και των βοσκοτόπων του ή, εναλλακτικά, με περαιτέρω μειώσεις στους τομείς επιμερισμού των προσπαθειών. Η πρόταση της Επιτροπής βασίζεται σε μια χρυσή τομή μεταξύ περισσότερων κινήτρων για τη δέσμευση του άνθρακα από το έδαφος και τα δάση, και της ανάγκης διατήρησης της περιβαλλοντικής ακεραιότητας του πλαισίου της ΕΕ για το κλίμα, έτσι ώστε να παρασχεθούν κίνητρα για μειώσεις εκπομπών στους τομείς των κτιρίων, των μεταφορών και της γεωργίας. Περιλαμβάνει επίσης τη δυνατότητα των κρατών μελών να έχουν πρόσβαση σε πιστώσεις LULUCF. 13

Η χρήσης γης και η δασοκομία περιλαμβάνουν τη χρήση των εδαφών, των δέντρων, των φυτών, της βιομάζας και του ξύλου, και είναι σε θέση να συνεισφέρουν αποτελεσματικά στην πολιτική για το κλίμα. Αυτό δεν συμβαίνει μόνο επειδή ο τομέας εκπέμπει αέρια του θερμοκηπίου, αλλά και επειδή μπορεί να αφαιρέσει CO 2 από την ατμόσφαιρα. 3.3. Τομέας οδικών μεταφορών Τον Ιούλιο του 2016 η Επιτροπή ενέκρινε μια ευρωπαϊκή στρατηγική για την κινητικότητα με χαμηλές εκπομπές ρύπων, ως μέρος μιας δέσμης μέτρων για την επιτάχυνση της μετάβασης σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα στην Ευρώπη. Ο τομέας των μεταφορών αντιπροσωπεύει στην Ευρώπη σχεδόν το ένα τέταρτο των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και αποτελεί την πρωταρχική αιτία της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στα αστικά κέντρα. Η στρατηγική ορίζει μια σαφή φιλοδοξία: μέχρι τα μέσα του αιώνα, οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από τις μεταφορές θα πρέπει να είναι τουλάχιστον 60 % χαμηλότερες σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990 και να κινούνται σταθερά προς το σημείο μηδενισμού. Οι εκπομπές ατμοσφαιρικών ρύπων που προέρχονται από τις μεταφορές και βλάπτουν την ανθρώπινη υγεία θα πρέπει να μειωθούν δραστικά χωρίς περαιτέρω καθυστέρηση. Η αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων θα προσφέρει ευκαιρίες εκσυγχρονισμού της ευρωπαϊκής οικονομίας και ενίσχυσης της εσωτερικής αγοράς της. Η στρατηγική πλαισιώνει τις δράσεις που σχεδιάζει η Επιτροπή κατά τα επόμενα χρόνια, εστιάζοντας κυρίως στις οδικές μεταφορές, οι οποίες αντιπροσωπεύουν πάνω από το 70 % των εκπομπών των μεταφορών και ένα μεγάλο μέρος της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Οι εν λόγω δράσεις αφορούν τρεις βασικούς τομείς: i) βελτίωση της αποτελεσματικότητας του συστήματος μεταφορών, ii) εναλλακτικές μορφές ενέργειας χαμηλών εκπομπών στις μεταφορές και iii) οχήματα χαμηλών ή μηδενικών εκπομπών. Επιπλέον, οριζόντιοι παράγοντες διευκόλυνσης, όπως η στρατηγική για την Ενεργειακή Ένωση, η έρευνα και η καινοτομία, η βιομηχανική πολιτική και η πολιτική επενδύσεων, οι στρατηγικές για την ψηφιακή ενιαία αγορά και το θεματολόγιο δεξιοτήτων θα στηρίξουν τον εν λόγω μετασχηματισμό. 3.4. Το σύστημα παρακολούθησης, υποβολής εκθέσεων και επαλήθευσης (MRV) για τις θαλάσσιες μεταφορές της ΕΕ Η ΕΕ στηρίζει μια παγκόσμια προσέγγιση για τη μείωση των εκπομπών από τις διεθνείς θαλάσσιες μεταφορές, οι οποίες αποτελούν μεγάλη και αναπτυσσόμενη πηγή εκπομπών. Τον Απρίλιο του 2015 το Συμβούλιο εξέδωσε κανονισμό για τη σύσταση πανευρωπαϊκού συστήματος MRV για τις θαλάσσιες μεταφορές ως ένα πρώτο βήμα προς τη στρατηγική της ΕΕ για τη μείωση των εκπομπών στον τομέα αυτό. Ο εν λόγω κανονισμός ορίζει ότι μεγάλα πλοία άνω των 5 000 τόνων μικτού φορτίου που χρησιμοποιούν τους λιμένες της ΕΕ μετά την 1η Ιανουαρίου 2018 παρακολουθούν και υποβάλλουν εκθέσεις σχετικά με τις ετήσιες εξακριβωμένες εκπομπές CO 2 και άλλα δεδομένα που σχετίζονται με την ενέργεια. Το σύστημα MRV της ΕΕ για τις εκπομπές των θαλάσσιων μεταφορών έχει σχεδιαστεί για να συμβάλλει στην οικοδόμηση ενός διεθνούς συστήματος στον τομέα της ναυτιλίας. Οι συζητήσεις για το θέμα αυτό βρίσκονται σε εξέλιξη στο πλαίσιο του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού. Το σύστημα MRV της ΕΕ για τις θαλάσσιες μεταφορές θα παρέχει επίσης νέες ευκαιρίες για την επίτευξη συμφωνίας σχετικά με τα πρότυπα απόδοσης για τα υφιστάμενα πλοία. Μετά την έγκριση παγκόσμιου 14

συστήματος, στο πλαίσιο της νομοθεσίας της ΕΕ για το MRV, ζητείται από την Επιτροπή να προβεί σε αξιολόγηση αυτού με σκοπό την ευθυγράμμιση του συστήματος της ΕΕ, κατά περίπτωση. 3.5. Δέσμευση και αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα Στις εκθέσεις που υποβλήθηκαν στην Επιτροπή σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας για τη δέσμευση και την αποθήκευση του διοξειδίου του άνθρακα (CCS), τα κράτη μέλη έχουν δηλώσει ότι, παρά την έλλειψη θετικής αξιολόγησης για την τεχνική και οικονομική σκοπιμότητα του εκ των υστέρων εξοπλισμού με σύστημα CCS, οι νεόδμητοι σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας υπερβαίνουν τις νομικές απαιτήσεις και αφήνουν περιθώρια για πιθανή εγκατάσταση εκ των υστέρων εξοπλισμού με σύστημα CCS, αν οι συνθήκες αλλάξουν στο μέλλον. Περισσότερες πληροφορίες θα ακολουθήσουν στη δεύτερη έκθεση της Επιτροπής σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας σχετικά με την αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα σε γεωλογικούς σχηματισμούς που προβλέπεται να δημοσιευθεί αργότερα εντός του τρέχοντος έτους. Η έκθεση θα παρέχει επίσης μια επισκόπηση των τελευταίων εξελίξεων που σχετίζονται με την προετοιμασία των χώρων αποθήκευσης, την εξερεύνηση και τις άδειες, τις άδειες λειτουργίας των μεγάλων σταθμών παραγωγής ενέργειας, τα εθνικά σχέδια για την ανάπτυξη υποδομών αποθήκευσης και μεταφοράς CO 2 και τα ερευνητικά σχέδια που σχετίζονται με την οδηγία. 3.6. Φθοριούχα αέρια του θερμοκηπίου Ο νέος ευρωπαϊκός κανονισμός για τον έλεγχο των αερίων από τα φθοριούχα αέρια του θερμοκηπίου (F-gases) ισχύει από την 1η Ιανουαρίου 2015. Ενισχύει τα υφιστάμενα μέτρα (δηλαδή τη συγκράτηση των αερίων μέσω ανίχνευσης διαρροών, την εγκατάσταση του εξοπλισμού από εκπαιδευμένο προσωπικό, την ανάκτηση των χρησιμοποιημένων αερίων κ.λπ.) και προβλέπει τη σταδιακή κατάργηση των υδροφθορανθράκων (HFC), που θα συμβάλει στη μείωση των συνολικών εκπομπών φθοριούχων αερίων του θερμοκηπίου της ΕΕ κατά τα δύο τρίτα μέχρι το 2030 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2014. Το 2016 οι ποσοστώσεις που απαιτούνταν για τη νόμιμη τοποθέτηση των HFC στην αγορά της ΕΕ μειώθηκαν κατά 93 % έναντι των επιπέδων του 2015. Ο κανονισμός για τα φθοριούχα αέρια του θερμοκηπίου απαγορεύει επίσης τη διάθεση των φθοριούχων αερίων του θερμοκηπίου στην αγορά σε ορισμένες περιπτώσεις όπου υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις. Για παράδειγμα, από την 1η Ιανουαρίου 2016 ισχύει η απαγόρευση για τον πυροσβεστικό εξοπλισμό που χρησιμοποιεί HFC-23. 3.7. Διακυβέρνηση Η στρατηγική πλαίσιο για την Ενεργειακή Ένωση, που εγκρίθηκε από τους αρχηγούς των κρατών της ΕΕ τον Φεβρουάριο του 2015, θα διασφαλίζει ότι η Ευρώπη διαθέτει ασφαλή, οικονομικά προσιτή και φιλική προς το κλίμα ενέργεια. Απαιτούνται σημαντικές επενδύσεις στον τομέα της παραγωγής, των δικτύων και της ενεργειακής απόδοσης, που υπολογίζονται σε περίπου 200 δισ. EUR ετησίως κατά την επόμενη δεκαετία. Οι στόχοι της εν λόγω στρατηγικής μπορούν να επιτευχθούν μόνο αν οι εθνικές πολιτικές είναι συνεπείς με αυτές των άλλων κρατών μελών και συμπληρώνουν τη νομοθεσία της ΕΕ για την ενέργεια και το κλίμα. Για τους λόγους αυτούς, οι ηγέτες της ΕΕ συμφώνησαν ότι θα πρέπει να αναπτυχθεί ένα αξιόπιστο και διαφανές σύστημα διακυβέρνησης χωρίς περιττές διοικητικές επιβαρύνσεις σε επίπεδο ΕΕ. Διευκρινίζει, επίσης, ότι το σύστημα διακυβέρνησης θα ενσωματώσει τον στρατηγικό σχεδιασμό και την υποβολή εκθέσεων σχετικά με την εφαρμογή των πολιτικών για το κλίμα και την ενέργεια. Πριν από το τέλος του 2016, η Επιτροπή θα υποβάλει πρόταση για τον εξορθολογισμό των υφιστάμενων υποχρεώσεων σχεδιασμού, υποβολής εκθέσεων και παρακολούθησης, καθώς και μια διαδικασία 15

διακυβέρνησης της Ενεργειακής Ένωσης. Προβλέπεται ότι από το 2021 κι έπειτα, η έκθεση σχετικά με την εφαρμογή της συμφωνίας του Παρισιού θα αποτελεί μέρος της τακτικής έκθεσης παρακολούθησης της Επιτροπής, στο πλαίσιο της επικείμενης πρότασης κανονισμού σχετικά με τη διακυβέρνηση της Ενεργειακής Ένωσης. 3.8. Πρωτοβουλίες της αγοράς άνθρακα και εταιρική σχέση για την ετοιμότητα εφαρμογής αγοραίων μηχανισμών (PMR) Η ΕΕ εξακολουθεί να στηρίζει την εφαρμογή των μέσων που βασίζονται στην αγορά, όπως το ΣΕΔΕ, ως βασικών εργαλείων για οικονομικά αποδοτικές εγχώριες μειώσεις εκπομπών. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της διμερούς τεχνικής στήριξης και ανταλλαγής, κυρίως στην Κίνα και τη Νότια Κορέα, αλλά και μέσω πολυμερών πρωτοβουλιών της Παγκόσμιας Τράπεζας, όπως η εταιρική σχέση για την ικανότητα εφαρμογής αγοραίων μηχανισμών (PMR) της οποίας ο κύριος χρηματοδότης είναι η ΕΕ. Φέτος έλαβαν χώρα η επέκταση της διμερούς στήριξης στην Κίνα, και ο επαναπροσανατολισμός της χρηματοδότησης στο πλαίσιο της PMR για τη στήριξη της εκ των προτέρων ανάλυσης πολιτικών σχετικά με την τιμολόγηση του άνθρακα, με σκοπό την προώθηση της εφαρμογής των δεσμεύσεων που απορρέουν από τη συμφωνία του Παρισιού. Η εστίαση στην εγχώρια δράση παραμένει βασικός στόχος της διεθνούς δέσμευσης για τις αγορές. 4. ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ Η στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή του 2013 έχει ως στόχο να προετοιμάσει την ΕΕ για τις τρέχουσες και τις μελλοντικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Προωθεί μέτρα προσαρμογής σε ολόκληρη την ΕΕ, διασφαλίζοντας ότι η προσαρμογή θα ενσωματωθεί σε όλες τις σχετικές πολιτικές της ΕΕ και εξασφαλίζοντας μεγαλύτερο συντονισμό, συνοχή και ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των κρατών μελών. Η Επιτροπή θα υποβάλει έκθεση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σχετικά με την εφαρμογή της στρατηγικής προσαρμογής και θα προβεί σε αξιολόγηση της εφαρμογής. Οι γενικές τάσεις περιλαμβάνουν τα ακόλουθα: Πολλά κράτη μέλη εστιάζουν στον σχεδιασμό της προσαρμογής και εντοπίζουν τους κινδύνους και τα τρωτά σημεία όσον αφορά την κλιματική αλλαγή. Θεσπίστηκαν εθνικές στρατηγικές προσαρμογής από 21 κράτη μέλη και στην πλειοψηφία των υπολοίπων οι εν λόγω στρατηγικές βρίσκονται στο στάδιο της κατάρτισης. Ωστόσο, τα περισσότερα κράτη μέλη δεν έχουν ακόμη καθορίσει ούτε εφαρμόσει σχέδια δράσης όσον αφορά την προσαρμογή. Οι τομείς που επισημαίνονται συχνότερα σχετικά με την ενσωμάτωση της προσαρμογής είναι η διαχείριση των υδάτων και οι υδάτινοι πόροι, τα δάση και η δασοκομία, η γεωργία, η βιοποικιλότητα και τα οικοσυστήματα, και η ανθρώπινη υγεία. Όπως αναφέρθηκε στην παγκόσμια στρατηγική για την εξωτερική πολιτική και την ασφάλεια που υποβλήθηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο φέτος το καλοκαίρι, η κλιματική αλλαγή ενισχύει τις καταστάσεις σύγκρουσης στην ΕΕ. Λιγότερα από τα μισά κράτη μέλη εφαρμόζουν την προσαρμογή σε βασικούς τομείς. Η ανάπτυξη και η εφαρμογή συστημάτων παρακολούθησης και αξιολόγησης παραμένει σε πρώιμο στάδιο στα περισσότερα κράτη μέλη. 16

Εντείνονται οι εργασίες σε επίπεδο πόλης και αστικών πολιτικών για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Στο πλαίσιο του νέου Συμφώνου των Δημάρχων, η προσαρμογή έχει συγχωνευθεί με τις προσπάθειες μετριασμού σε μια ευρωπαϊκή πρωτοβουλία στην οποία συμμετέχουν σχεδόν 7 000 πόλεις από όλο τον κόσμο. Η πολιτική για το κλίμα στις πόλεις στηρίζεται από την αναγνώριση, στο πλαίσιο της συμφωνίας του Παρισιού, των δήμων ως βασικών παραγόντων για την εφαρμογή. 5. ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟ ΚΛΙΜΑ 5.1. Αερομεταφορές Πολιτική αερομεταφορών Η ΕΕ στηρίζει και συμμετέχει στην ανάπτυξη ενός παγκόσμιου μέτρου αντιμετώπισης των εκπομπών CO 2 από τις διεθνείς αερομεταφορές. Ύστερα από την απόφαση που επιτεύχθηκε κατά την 38η Συνέλευση του ΔΟΠΑ το 2013 για την ανάπτυξη ενός παγκόσμιου μέτρου με βάση την αγορά, ο ΔΟΠΑ εργάζεται ενεργά για τον σχεδιασμό του εν λόγω μέτρου σε συνεργασία με τα κράτη μέλη του. Ο ΔΟΠΑ επέλεξε ένα πρόγραμμα αντιστάθμισης των εκπομπών άνθρακα με στόχο τη σταθεροποίηση των εκπομπών που παράγονται από τις διεθνείς αερομεταφορές στα επίπεδα του 2020. Κατά την 39η Συνέλευση του ΔΟΠΑ στις αρχές Οκτωβρίου του 2016, υιοθετήθηκε ψήφισμα για την εφαρμογή του εν λόγω μέτρου από το 2020. Με βάση τον βαθμό συμμετοχής στην πρώτη εθελοντική φάση του προγράμματος που θα εφαρμόζεται μέχρι το 2027, η κάλυψη των εκπομπών ανέρχεται περίπου σε 80 % των αναγκών για να επιτευχθεί ουδέτερο ισοζύγιο διοξειδίου του άνθρακα από το 2020. Αυτό το πρώτο βήμα θα πρέπει να συμπληρωθεί από άλλα βασικά στοιχεία σχεδιασμού του προγράμματος, και ιδίως κανόνες σχετικά με την παρακολούθηση, την υποβολή εκθέσεων και την επαλήθευση των εκπομπών και των κριτηρίων επιλεξιμότητας για τις μονάδες εκπομπών, καθώς και την κατάρτιση μητρώου. Αυτά είναι βασικά στοιχεία όσον αφορά την αποτελεσματικότητα και την ακεραιότητα και θα πρέπει να τεθούν σε εφαρμογή στο σύνολό τους πριν από το 2020, ώστε να ξεκινήσει η εφαρμογή του προγράμματος όπως έχει προβλεφθεί. Αφότου η Συνέλευση αποφασίσει σχετικά με το παγκόσμιο αγορακεντρικό μέτρο για τον τομέα των αερομεταφορών, η Επιτροπή θα υποβάλει σχετική έκθεση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο σχετικά με την έκβαση της Συνέλευσης και, κατά περίπτωση, θα προτείνει την επανεξέταση του πεδίου εφαρμογής του ΣΕΔΕ της ΕΕ για τις αερομεταφορές. Συνολικός αντίκτυπος των αερομεταφορών στην κλιματική αλλαγή Οι συνολικές αναφερόμενες εκπομπές αερομεταφορών αντιστοιχούσαν περίπου στο 3,6 % των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην ΕΕ το 2015. Οι περισσότερες από αυτές τις εκπομπές προέρχονται από διεθνείς πτήσεις. Παρά το γεγονός ότι ο μέσος όρος καυσίμου που καίγεται ανά χιλιομετρικό επιβάτη μειώθηκε κατά 19 % μεταξύ 2005 και 2014, οι εκπομπές CO 2 αυξήθηκαν κατά 5 % κατά την ίδια περίοδο. Οι εκπομπές οξειδίων του αζώτου (NOx), αερολυμάτων και προδρόμων ουσιών αερολυμάτων (θειικές ενώσεις και αιθάλη), καθώς και η αυξημένη θολερότητα συμβάλλουν επίσης στην κλιματική αλλαγή. Η έκθεση της ΕΕ «Flightpath 2050» αναγνωρίζει αυτούς τους παράγοντες εκτός του CO 2 και ζητά μείωση κατά 90 % των εκπομπών NOx μέχρι το 2050, σε σχέση με τα επίπεδα του 2000. Τα τελευταία χρόνια πραγματοποιούνται συνεχείς προσπάθειες για την αξιολόγηση του αντίκτυπου παραγόντων 17

εκτός του CO 2 στην κλιματική αλλαγή. Στο πλαίσιο μελέτης που χρηματοδοτήθηκε εν μέρει από χρηματοδοτικό πρόγραμμα της ΕΕ για την έρευνα με τίτλο «QUANTIFY» έγινε μια προσπάθεια εκτίμησης του συνολικού αντίκτυπου των αερομεταφορών. Η μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το 2005 οι αερομεταφορές αντιπροσώπευαν περίπου το 3,5 % των συνολικών ανθρωπογενών καταναγκασμών (δηλαδή αλλαγή στο ενεργειακό ισοζύγιο της Γης λόγω της ανθρώπινης οικονομικής δραστηριότητας). 5.2. Σταδιακή μείωση της χρήσης υδροφθορανθράκων βάσει του πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ Η ΕΕ δραστηριοποιήθηκε πολύ έντονα στις διαπραγματεύσεις ενός φιλόδοξου παγκόσμιου στόχου στο πλαίσιο του πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ για τον περιορισμό της παγκόσμιας παραγωγής και χρήσης υδροφθορανθράκων (HFC). Επιστημονικά στοιχεία καταδεικνύουν ότι μια φιλόδοξη σταδιακή μείωση των HFC θα μπορούσε να αποτρέψει την υπερθέρμανση του πλανήτη μέχρι το τέλος του αιώνα έως και κατά 0,5 C. Η έναρξη ισχύος του κανονισμού της ΕΕ για τα φθοριούχα αέρια το 2015 και η πρόταση τροποποίησης που υπέβαλε η ΕΕ το 2015 συνέβαλαν στη δημιουργία συναίνεσης σχετικά με την τροποποίηση του Κιγκάλι, η οποία εγκρίθηκε στις 15 Οκτωβρίου 2016 και η οποία αποτελεί σημαντικό βήμα προς την εφαρμογή της συμφωνίας του Παρισιού. Για να διευκολυνθεί η έγκαιρη δράση για τους HFC σε χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής, στην Αφρική, στην νοτιοανατολική Ασία και στον Ειρηνικό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνεχίζει να παρέχει χρηματοδοτική στήριξη για συγκεκριμένα έργα στις περιοχές αυτές. 6. ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ ΕΜΠΕΙΡΙΩΝ Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διενεργεί τακτικά εκ των υστέρων αξιολογήσεις των πολιτικών για το κλίμα, προκειμένου να γίνονται καλύτερα κατανοητές οι βασικές κινητήριες δυνάμεις πίσω από τη μείωση των εκπομπών και να ποσοτικοποιείται ο αντίκτυπος των πολιτικών για το κλίμα στις εκπομπές. Μια πρώτη μελέτη που βασίζεται σε ανάλυση των προσδιοριστικών παραγόντων δείχνει ότι οι μειώσεις των εκπομπών που παρατηρήθηκαν από το 1990 και η πρόοδος όσον αφορά την ένταση εκπομπών της οικονομίας (βλ. διάγραμμα 2) οφείλονται κυρίως στην τεχνολογική αλλαγή και την καινοτομία. Η σχετική μετατόπιση μεταξύ των οικονομικών τομέων, μεταξύ άλλων, από τη βιομηχανία στις υπηρεσίες, είχε κατά μέσο όρο οριακή επίδραση σε ολόκληρη την ΕΕ. Ως εκ τούτου, η αποσύνδεση που περιγράφεται στο διάγραμμα 2 επεξηγείται κυρίως από τις τεχνολογικές εξελίξεις που καθιστούν δυνατή την αύξηση του ΑΕΠ, ενώ έχουν ως αποτέλεσμα την εκπομπή λιγότερων αερίων του θερμοκηπίου. Το 2016 αναπτύχθηκαν δύο οικονομετρικά μοντέλα, ώστε να καταδειχθεί ο τρόπος με τον οποίο η κλιματική πολιτική συμβάλλει στη μείωση των εκπομπών. Λόγω των περιορισμών των χρησιμοποιούμενων μεθοδολογιών, μπορούν να αναλυθούν μόνο οι εκπομπές CO 2 από την καύση κατά την περίοδο 1990-2012. Το πρώτο μοντέλο παρέχει μια ποσοτική εκτίμηση του αντίκτυπου του ΣΕΔΕ της ΕΕ στις εκπομπές. Το δεύτερο μοντέλο, που βασίζεται σε μια διαφορετική προσέγγιση, ποσοτικοποιεί τον αντίκτυπο των εθνικών πολιτικών στις εκπομπές, συμπεριλαμβανομένης της φορολογίας της ενέργειας και των μεταφορών και των πολιτικών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Το διάγραμμα 5 αποσκοπεί στην παροχή μιας απλουστευμένης απεικόνισης των αποτελεσμάτων της παραπάνω ανάλυσης κατά την περίοδο 1990-2012. Σε αυτή την αναπαράσταση η μείωση του ΣΕΔΕ εμφανίζεται με κόκκινο χρώμα. Αναπαρίσταται επίσης η μείωση λόγω της φορολογίας της ενέργειας 18

και των μεταφορών, καθώς και λόγω των πολιτικών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Αυτές συγκρίνονται με τις πραγματικές εκπομπές που παρουσιάζονται με μπλε χρώμα στο κάτω μέρος. Το σύνολο αναφέρεται στις εκπομπές που θα προέκυπταν σε περίπτωση απουσίας των εν λόγω πολιτικών. Για λόγους μεθοδολογικής απλούστευσης, γίνεται δεκτό στο γράφημα ότι το ΣΕΔΕ δεν είχε καμία επίδραση στη χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ή στις άλλες πολιτικές. Μια πιο λεπτομερής περιγραφή των μεθοδολογιών και των ορίων τους διατίθεται στον δικτυακό τόπο της ΓΔ Δράσης για το Κλίμα. Διάγραμμα 5: Εκ των υστέρων αξιολόγηση του αντίκτυπου του ΣΕΔΕ της ΕΕ, των πολιτικών για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, τη φορολογία και άλλων πολιτικών σχετικά με τις εκπομπές CO 2 από την καύση Το διάγραμμα 5 ανωτέρω δείχνει ότι χωρίς τις προαναφερόμενες πολιτικές για το κλίμα, το 2012 οι εκπομπές CO 2 θα ήταν κατά 30 % υψηλότερες από εκείνες που παρατηρήθηκαν. Επιπλέον, είναι σαφές ότι η ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για τη μείωση των εκπομπών και ότι η φορολογία και το ΣΕΔΕ έχουν επίσης αντίκτυπο στις εκπομπές. Από τις εν λόγω εκ των υστέρων αξιολογήσεις εξάγεται το συμπέρασμα ότι η πολιτική για το κλίμα λειτουργεί καθώς συμβάλλει στη μείωση των εκπομπών και ενθαρρύνει την υιοθέτηση καθαρών τεχνολογιών. Τον Ιούλιο του 2016 η Επιτροπή δημοσίευσε επίσης μια αξιολόγηση της εφαρμογής της απόφασης περί καταμερισμού των προσπαθειών μέχρι το 2015. Η αξιολόγηση κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, αν και η εν λόγω απόφαση βρισκόταν ακόμη στα πρώτα στάδια εφαρμογής, οι δεσμεύσεις στο πλαίσιο της απόφασης συνέβαλαν στην προώθηση νέων εθνικών πολιτικών που στοχεύουν στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Η απόφαση συνέβαλε επίσης στη βελτίωση του συντονισμού μεταξύ των εθνικών, περιφερειακών και τοπικών κυβερνήσεων. Οι πολιτικές που αποτελούσαν μέρος της δέσμης μέτρων για το κλίμα και την ενέργεια του 2020, ιδίως όσον αφορά την ενεργειακή απόδοση και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, διαδραμάτισαν επίσης σημαντικό ρόλο. 19