Η έκθεση του ΟΗΕ για τον παγκόσμιο πληθυσμό 2006. Ο δρόμος προς την ελπίδα: Γυναίκες και διεθνής μετανάστευση. (Συνοπτική παρουσίαση) Λίτσα Δουδούμη, Υπεύθυνη του Τμήματος Γυναικών του ΣΥΝ Εισαγωγικά Μέχρι τώρα τα ζητήματα των μεταναστριών κατατάσσονταν στην τελευταία θέση της διεθνούς πολιτικής αν και αυτές αποτελούν παγκοσμίως σχεδόν το ήμισυ των 191 εκατομμυρίων μεταναστών, είναι δηλαδή 95 εκατομμύρια. Μόνο τώρα τελευταία η διεθνής κοινότητα αναγνώρισε τη συμβολή τους στην καταπολέμηση της φτώχειας και στην ενίσχυση των φτωχών χωρών. Μόλις πριν λίγο καιρό αναγνωρίστηκαν οι ιδιαίτεροι κίνδυνοι και προκλήσεις που έχουν να αντιμετωπίσουν οι γυναίκες που εγκαταλείπουν τις χώρες τους. Στην εποχή μας η μετανάστευση έχει μια τεράστια αύξηση χωρίς προηγούμενο. Εάν οι μετανάστες της γης ζούσαν σε ένα κράτος αυτό θα ήταν η πέμπτη χώρα σε πληθυσμό μετά την Κίνα, την Ινδία, ΗΠΑ και Ινδονησία Με την παγκοσμιοποίηση υπάρχει μεγάλη κινητικότητα κεφαλαίων και πληροφοριών. Μετακινούνται και οι άνθρωποι, όμως υπάρχουν σε αυτή την μετακίνηση οξύτατες ανισότητες ως αρνητική συνέπεια της παγκοσμιοποίησης. Από αυτήν ωφελείται μόνο μια elite υψηλά ειδικευμένων στελεχών, εν ω εκατομμύρια απλοί άνθρωποι αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους λόγω μεγάλης φτώχειας, από την έλλειψη κάθε προοπτικής και λόγω διακρίσεων. Σε αυτή τη μετακίνηση συναντούν μεγάλα εμπόδια. Το 2004 με βάση το πρόγραμμα δράσης της παγκόσμια διάσκεψης του Καΐρου δημιουργήθηκε η μέχρι σήμερα σημαντικότερη διεθνής συμφωνία για την μετανάστευση και την ανάπτυξη. Βασικά σημεία στα οποία οι κυβερνήσεις συμφώνησαν είναι η αντιμετώπιση των αιτιών της μετανάστευσης ιδίως αυτής που προκαλεί η φτώχεια και να η εξασφάλιση σε όλους τους ανθρώπους της δυνατότητας να μένουν και να εργάζονται στις πατρίδες τους Διαφορετικά όσο θα υπάρχει φτώχεια θα υπάρχει και μεγάλη μετανάστευση. Και επειδή μερικοί σκέφτονται μέτρα για να την εμποδίσουν, δεν πρόκειται να επιτύχουν γιατί σήμερα 1
έχει οξυνθεί πολύ η ανισότητα ανάμεσα σε χώρες και περιοχές του κόσμου. Γι` αυτό και πάρα πολλοί μεταναστεύουν παράνομα και συχνά πληρώνουν με την ίδια τη ζωή τους. Πνίγονται, πεθαίνουν από πείνα, δίψα και άλλες αιτίες, δολοφονούνται από τους δουλεμπόρους. Εν συνεχεία η έκθεση αντικρούει τα εναντίον των μεταναστών επιχειρήματα και καταδικάζει την ξενοφοβία, τον ρατσισμό και τις διακρίσεις λόγω φύλου. Εκτιμάει ότι οι μετανάστες συμβάλλουν στην ανάπτυξη των χωρών όπου ζουν και εργάζονται, στην ανάπτυξη της παραγωγικότητας και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Κάνει αναφορά στο πρόβλημα της γήρανσης του πληθυσμού στις βιομηχανικές χώρες. Επειδή υπάρχει υπογονιμότητα ο πληθυσμός αυτών των χωρών αυξάνεται ελάχιστα ή φθίνει. Μειώνεται επίσης ο αριθμός των νέων ανθρώπων στην αγορά εργασίας. Σε σχετική έρευνα του ΟΗΕ έχει υπολογιστεί ότι αυτές οι χώρες χρειάζονται πολύ περισσότερους μετανάστες για αναχαιτίσουν τη μείωση του πληθυσμού. Υπάρχουν όμως και αντίθετες φωνές που λένε ότι η λύση για το δημογραφικό πρόβλημα δεν είναι η μετανάστευση. Γυναίκες και Μετανάστευση Γενικά Οι μετανάστριες αντιμετωπίζουν πολύ μεγαλύτερες δυσκολίες και κινδύνους επειδή ακριβώς είναι γυναίκες. Αντιμετωπίζουν διακρίσεις και στην χώρα προέλευσης και στις χώρες που πηγαίνουν. Βέβαια υπάρχουν και θετικές πλευρές. Οι γυναίκες μετανάστριες στέλνουν χρήματα στις οικογένειές τους. Στις χώρες που πηγαίνουν βλέπουν την σημασία της ισότητας των φύλων και τα δικαιώματά τους και πως μπορούν να συμμετέχουν στην κοινωνική ζωή. Ισχύει όμως και για τις μετανάστριες, ότι οι άνδρες έχουν καλύτερες δουλειές ενώ στις γυναίκες προσφέρονται οι τυπικά γυναικείες θέσεις εργασίας. Εργασία σε σπίτια για τον καθαρισμό, την περιποίηση των αρρώστων και ηλικιωμένων, την φροντίδα παιδιών, σε κοινωνικές ή γίνονται εργάτριες κυρίως στη βιομηχανία ρούχων στις ζώνες ελεύθερου εμπορίου και τα sweet shops. Οι δουλειές όμως αυτές είναι επισφαλείς, αμείβονται πολύ χαμηλά, δεν έχουν κοινωνική ασφάλιση και οι συνθήκες εργασίας είναι κακές. Ακόμα και όταν είναι νόμιμες αντιμετωπίζουν διακρίσεις, αυθαιρεσία και κακοποίηση. 2
Οι γυναίκες μεταναστεύουν για πολλούς λόγους: φτώχεια, ανεργία, μισθοί πείνας, έλλειψη κοινωνικών και οικονομικών ευκαιριών. Όμως και για να παντρευτούν η για να ακολουθήσουν το σύζυγό τους. Επίσης ορισμένες γυναίκες μεταναστεύουν για να ξεφύγουν από ισχυρές πατριαρχικές κοινωνίες και κακομεταχείριση στο γάμο, για να γλιτώσουν από τις διακρίσεις που υφίστανται, γιατί μεγαλώνουν μόνες τους τα παιδιά τους, γιατί είναι χωρισμένες ή χήρες. Χρήματα που στέλνουν οι μετανάστριες στις χώρες τους Το 2005 οι μετανάστες έστειλαν στις πατρίδες τους περίπου 232 δισεκατομμύρια δολάρια. Αυτό το ποσό είναι πολύ υψηλότερο από τα ποσά που παγκοσμίως διατίθενται για την ανάπτυξη αυτών των χωρών. Μάλιστα οι ειδικοί υπολογίζουν ότι το ποσό αυτό είναι πολύ μεγαλύτερο διότι είναι άγνωστα τα χρήματα που μεταφέρονται από μη επίσημο δρόμο αφού υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός παράνομων μεταναστών. Οι γυναίκες στέλνουν συνολικά λιγότερα χρήματα από τους άντρες γιατί κερδίζουν και λιγότερα. Οι έρευνες όμως έδειξαν ότι το μεγαλύτερο μέρος του μικρού τους εισοδήματος το στέλνουν στις οικογένειες που άφησαν στην πατρίδα τους. Με αυτά τα χρήματα οι γυναίκες ενισχύουν σημαντικά τις κοινότητες της πατρίδας τους. Καλυτερεύει την υγεία των παιδιών, μειώνεται η θνησιμότητα. Γενικά οι γυναίκες επενδύουν περισσότερο στα παιδιά και την οικογένεια από ότι οι άντρες οι οποίοι ενδιαφέρονται περισσότερο για αυτοκίνητα και τηλεοράσεις αλλά επενδύουν και γη και σε ζώα. Γυναίκες που δουλεύουν στα σπίτια Ένας πολύ μεγάλος αριθμός μεταναστριών δουλεύουν στα σπίτια. Στις βιομηχανικές χώρες μεγαλώνει συνέχεια ο αριθμός των γυναικών που εργάζονται και υπάρχει μεγάλη ανάγκη για την φροντίδα των παιδιών, των ηλικιωμένων και των ατόμων με αναπηρία. Και επειδή μειώνεται το δημόσιο κοινωνικό κράτος και επομένως δεν υπάρχουν αρκετοί δημόσιοι παιδικοί και βρεφικοί σταθμοί και επαρκής κοινωνική πολιτική για την οικογένεια, έρχονται οι μετανάστριες να αναπληρώσουν αυτά τα κενά. Αυτή η δουλειά δίνει τη δυνατότητα σε εκατομμύρια μετανάστριες να καλυτερέψουν τη ζωή τους και τη ζωή των παιδιών τους. Όμως έχει και πολλούς κινδύνους. Οι γυναίκες αυτές δουλεύουν ατελείωτες ώρες. χωρίς αργία, σα σκλάβες. Τρώνε ξύλο, υφίστανται λεκτική και ψυχολογική κακοποίηση και συχνά βιάζονται. Πολλές τραυματίζονται σοβαρά η δολοφονούνται. Τους κρατούν τους 3
μισθούς και συχνά τους παίρνουν και τα χαρτιά τους. Δεν προστατεύονται από το εργατικό δίκαιο. Νοσοκόμες Ένας άλλος τομέας που υπάρχει διεθνώς μεγάλη ζήτηση είναι οι νοσοκόμες. Οι πλούσιες χώρες καλύπτουν αυτή την ζήτηση με μετανάστριες σε τέτοιο βαθμό, ώστε στις χώρες προέλευσης δημιουργείται έλλειμμα. Συνήθως προέρχονται από την Αφρική, την Ασία και τις Δυτικές Ινδίες. Το έλλειμμα σ αυτές τις περιοχές είναι τόσο μεγάλο που δημιουργείται ουσιαστική ανάγκη σε προσωπικό υγείας, μια κρίση θα λέγαμε. Το ίδιο ισχύει και για τις γυναίκες επιστήμονες, δασκάλες, γιατρίνες, εξειδικευμένες σε φυσικές επιστήμες, στην τεχνολογία και την επικοινωνία. (Εδώ υπάρχει παγίδα να εργάζονται σαν ανειδίκευτη δύναμη). Εργάτριες Πολλές μετανάστριες εργάζονται στα εργοστάσια που έχουν δημιουργηθεί στα σύνορα ΗΠΑ- Μεξικού (maquiladoras) καθώς και στην βιομηχανία υφασμάτων και ένδυσης στην Ασία. Σ αυτά δουλεύουν κυρίως γυναίκες και για πολλές είναι μια ευκαιρία για εργασία σε άλλη χώρα. Γιατί εκεί οι αμοιβές είναι καλύτερες από ότι στη χώρα τους και ας αποχωρίζονται από τα παιδιά και τις οικογένειές τους. Όμως πρέπει να πούμε ότι υπάρχει μεγάλη εκμετάλλευση. Τους παρακρατούν τους μισθούς, πληρώνονται κάτω από το κανονικό, τα γραφεία μετανάστευσης τους δημιουργούν χρέη, δεν υπάρχει επαρκής φροντίδα για την υγεία τους, οι συνθήκες εργασίας και διαβίωσης είναι πολύ σκληρές, υπάρχει κακομεταχείριση και σεξουαλική παρενόχληση.( Πολωνία, Βουλγαρία επίσης). Κλάδοι της διασκέδασης και βιομηχανία του σεξ σε πλήρη άνθιση Η παγκοσμιοποίηση οδήγησε σε μια έκρηξη τους κλάδους της διασκέδασης και την βιομηχανία του σεξ. Έτσι οι γυναίκες μεταναστεύουν και γι αυτό τον λόγο, όταν δεν έχουν καμιά ή πολύ λίγες εναλλακτικές λύσεις. Τα σύνορα ανάμεσα στη «διασκέδαση, (δηλ. τραγουδίστριες, χορεύτριες, συνοδοί) και την πορνεία είναι ασαφή. Η πορνεία είναι μια επικερδής επιχείρηση. Τα κέρδη από την εμπορία των γυναικών και παιδιών κατέχουν την τρίτη θέση μετά από το εμπόριο όπλων και ναρκωτικών. Υπολογίζεται ότι στις χώρες της Ε.Ε διακινούνται περίπου 500.000 γυναίκες. 4
Σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία Οι χαμηλές αμοιβές, οι κακές συνθήκες εργασίας και κατοικίας έχουν συνέπειες στη ζωή των μεταναστών. Η πρόσβασή τους στις υγειονομικές υπηρεσίες εξαρτάται από το αν είναι νόμιμοι ή παράνομοι, αν έχουν κοινωνική ασφάλιση. Υπάρχουν μετανάστες που δεν ξέρουν τη γλώσσα, που δεν έχουν ενσωματωθεί στις κοινωνίες και αντιμετωπίζουν διακρίσεις και ρατσισμό και από τις υγειονομικές υπηρεσίες. Οι μετανάστριες έχουν μεγάλες δυσκολίες πρόσβασης στις υπηρεσίες της αναπαραγωγικής υγείας για την εγκυμοσύνη και τη γέννα, καθώς και για τα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα. Οι περιπλοκές στη γέννα είναι πολύ μεγάλο πρόβλημα, διότι δεν έχουν φροντίδα κατά την εγκυμοσύνη και υπάρχει θνησιμότητα νεογέννητων. Επίσης υπάρχει και θνησιμότητα των ίδιων των μητέρων μεγαλύτερη από αυτή των ντόπιων γυναικών. Δεν έχουν πληροφόρηση για την προφύλαξη, με αποτέλεσμα ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες και αμβλώσεις. Όλο και περισσότερες χώρες παίρνουν μέτρα για την βελτίωση της αναπαραγωγικής υγείας των μεταναστριών. Πρέπει να υπάρξει κοινωνική και πολιτική ενσωμάτωση των μεταναστών και των προσφύγων. Μέτρα για την ενίσχυση των υπηρεσιών με εκπαιδευμένο προσωπικό στις πολιτιστικές ιδιαιτερότητες αυτών των ανθρώπων καθώς και επαρκές δίκτυο διερμηνέων. Βία κατά των γυναικών Οι μετανάστριες και οι πρόσφυγες βρίσκονται σε μεγάλο κίνδυνο να υποστούν κάθε είδους βία μέχρι και βιασμό. Η βία λόγω φύλου δεν αποτελεί μόνο παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, αλλά απειλεί την υγεία, την παραγωγικότητα καθώς και την κοινωνική και οικονομική ενσωμάτωση στην κοινωνία της φιλοξενούσας χώρας. Μερικοί μετανάστες έρχονται από κοινωνίες όπου εφαρμόζονται βλαβερές πρακτικές για τις γυναίκες, όπως ακρωτηριασμός των γεννητικών οργάνων, υποχρεωτικός γάμος και εγκλήματα τιμής. 5
Δράστες της βίας κατά αυτών των γυναικών είναι τελωνειακοί υπάλληλοι, συνοριακοί φρουροί, αστυνομικοί, υπάλληλοι δικαστηρίων,ο στρατός, ακόμη και συνεργάτες του ΟΗΕ και των ΜΚΟ όσον αφορά τους πρόσφυγες. Υπάρχει επίσης και ενδοοικογενειακή βία. Οι δυσκολίες της μετάβασης και προσαρμογής σε ένα νέο περιβάλλον, η ανεργία, οι δύσκολες συνθήκες εργασίας και ο ρατσισμός που αντιμετωπίζουν οδηγούν σε απογοήτευση που ξεσπά σαν βία εναντίον της συζύγου. Επειδή οι μετανάστριες αντιμετωπίζουν ανυπέρβλητες δυσκολίες λόγω γλώσσας, λόγω κοινωνικού αποκλεισμού και λόγω των πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων δεν ζητούν βοήθεια, δεν πάνε στο γιατρό και πολλές φορές δεν ξέρουν τα δικαιώματα τους. Πρόσφυγες Οι άνθρωποι που εξαναγκάζονται, σε προσφυγιά ιδίως η γυναίκες και τα κορίτσια διατρέχουν πολύ μεγάλο κίνδυνο, κατά τη διάρκεια της φυγής, στους προσωρινούς τόπους παραμονής (στρατόπεδα προσφύγων) και στις χώρες που καταλήγουν. Το 2005 από τα 12.7 εκατομ. προσφύγων οι μισές ήταν γυναίκες. Στην αναζήτηση ασύλου υπάρχει για αυτές η πρόσθετη δυσκολία ότι πολλές χώρες δεν δίνουν άσυλο σε διωκόμενες λόγω φύλου. Στις πολεμικές συγκρούσεις είναι οι γυναίκες και τα κορίτσια που φροντίζουν τα παιδιά, τους ηλικιωμένους και τους ανήμπορους. Συχνά βιάζονται από ενόπλους, με συνέπειες, ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, μόλυνση από σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα συμπεριλαμβανομένου και του AIDS. Όταν τελειώνουν οι συγκρούσεις οι γυναίκες παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην πραγματοποίηση της ειρήνης και στην επαναφορά της κοινωνικής και οικονομικής τάξης. Σύμφωνα με τα ανθρώπινα δικαιώματα οι κυβερνήσεις είναι υποχρεωμένες να προστατεύσουν τους πρόσφυγες από τη βία, να εγγυηθούν τα δικαιώματα τους και δεν επιτρέπεται να υποχρεώνουν πρόσφυγες να γυρίσουν στην πατρίδα τους όπου εκεί κινδυνεύει η ζωή τους. Το διεθνές ποινικό δικαστήριο αναγνωρίζει τη σεξουαλική βία ως έγκλημα πολέμου. Υπάρχει το ψήφισμα 1325. Όμως παρά την κάποια πρόοδο υπάρχουν ακόμα παρά πολλά εμπόδια. Υπάρχουν πολύ μεγάλες αποκλίσεις ανάμεσα στις εξαγγελίες και την πραγματοποίηση τους. 6
Να προστατεύσουμε τα ανθρώπινα δικαιώματα Παρά τις δυσκολίες και τα εμπόδια η μετανάστευση θα συνεχίζεται σε όλη τη γη. Τουλάχιστον όσο ένα τεράστιο μέρος της ανθρωπότητας υποφέρει από φτώχεια και ανισότητες. Η παγκόσμια διάσκεψη για τον παγκόσμιο πληθυσμό το 1994 στο Κάιρο και η παγκόσμια διάσκεψη γυναικών το 1995 στο Πεκίνο έθεσαν με ιδιαίτερη έμφαση τις ανάγκες και τα δικαιώματα των μεταναστριών και των γυναικών προσφύγων. Πολλά διεθνή αναγνωρισμένα ανθρώπινα δικαιώματα πρέπει να ισχύουν στον ίδιο βαθμό για τους πολίτες μιας χώρας αλλά και για τους κατοίκους της που δεν έχουν την ιθαγένεια της. Τα δικαιώματα στην ελευθερία, η απαγόρευση βασανιστηρίων και απάνθρωπης μεταχείρισης, το δικαίωμα στη μόρφωση την υγεία, η ισοτιμία στην εργασία, συμμετοχή στα συνδικάτα, ημέρες αργίας. Όμως στην πράξη οι χώρες εξασφαλίζουν μερικά από αυτά τα δικαιώματα στους πολίτες τους αλλά όχι για τους μετανάστες και ιδίως εκείνους που δεν έχουν χαρτιά. Τα τελευταία χρόνια η ξενοφοβία και οι διακρίσεις εναντίον των μεταναστών αυξήθηκαν στις βιομηχανικές χώρες. Συχνά κατηγορούνται οι μετανάστες και οι πρόσφυγες ως υπεύθυνοι για την οικονομική στασιμότητα, την υψηλή ανεργία. Επιπλέον τα προβλήματα της παγκόσμιας ασφάλειας ιδίως μετά την 11/9/2001 δημιουργούν εντάσεις σε εθνικό και τοπικό επίπεδο και δυσκολεύουν την αποδοχή των μεταναστών και την στάση των πολιτών απέναντί τους. Τα γεγονότα στο Παρίσι το 2005 από νέους, απογόνους μεταναστών οδήγησαν σε σκέψεις για αποτυχία η παντελή έλλειψη αποτελεσματικής πολιτικής ένταξης των μεταναστών. Η έκθεση του ΟΗΕ για την εξέλιξη της ανθρωπότητας αναφέρει Η πολυπολιτισμικότητα δεν είναι μόνο το να αναγνωρίσουμε τα διαφορετικά συστήματα αξιών, πρέπει επιπλέον να δεχόμαστε και να εφαρμόζουμε απαράβατες αξίες όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, το κράτος δικαίου, την ισότητα των φύλων, τη διαφορετικότητα και την ανοχή Η έκθεση αναφέρει τη σημαντική συμβολή των μη κυβερνητικών οργανώσεων και κάθε κοινωνικής προσπάθειας για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης μεταξύ των πολιτών και των μεταναστών, έτσι ώστε οι πολίτες να αλλάξουν στάση απέναντί τους και οι ίδιοι να μην αισθάνονται ότι είναι αποκλεισμένοι και ότι ζουν σε εχθρικό περιβάλλον. 7
Και τελειώνει: οι μετανάστες είναι πρώτα και πάνω από όλα συνάνθρωποί μας, ανεξάρτητα αν έχουν χαρτιά ή όχι. Το να τους απομονώνουμε και να τους βάζουμε την ετικέτα «ο ξένος» ή «ο λαθρομετανάστης» τους προσβάλλει σαν ανθρώπους. Γιατί οι μετανάστες είναι κόρες και γιοί, μητέρες και πατέρες, σύζυγοι, εργαζόμενοι, πρόσφυγες. Έχουν τα ίδια όνειρα για μια καλύτερη ζωή όπως οι πολίτες των χωρών που τους φιλοξενούν. Τα δικαιώματα των μεταναστών είναι ανθρώπινα δικαιώματα. Σήμερα έχουμε την ευκαιρία να κάνουμε τη μετανάστευση πιο ανθρώπινη, πιο δίκαιη, πιο ηθική. Αθήνα 5-2-2007 8