Εισαγωγική Ενότητα Στην παρούσα ενότητα τα παιδιά επαναφέρουν έννοιες από τη Γ τάξη και εμπλουτίζουν τις γνώσεις τους σχετικά με την προσωπική τους ιστορία. Καθώς οργανώνουμε την ενότητα, προσπαθούμε στο βαθμό που αυτό είναι δυνατόν να εντοπίσουμε συνδέσεις και με άλλα μαθήματα γνωστικά αντικείμενα, έτσι ώστε να δώσουμε την ευκαιρία στα παιδιά να μελετήσουν το ίδιο θέμα μέσα από την στοχοθεσία και τις πηγές διάφορων γνωστικών αντικειμένων. Για τη συγκεκριμένη ενότητα, οι ενδεικτικές διδακτικές προτάσεις που ακολουθούν σκοπό έχουν να καλλιεργήσουν τον ιστορικό γραμματισμό μέσα από συγκεκριμένη στοχοθεσία. Είναι σημαντικό να έχουμε υπόψη πως, πέρα από την κατανόηση εννοιών και την απόκτηση δεξιοτήτων, η ενότητα αυτή στόχο έχει επίσης να βοηθήσει τα παιδιά να αναπτύξουν συγκεκριμένες στάσεις, όπως για παράδειγμα: να επιδεικνύουν σεβασμό προς τα τεκμήρια να εκτιμούν τους καλά τεκμηριωμένους ιστορικούς ισχυρισμούς και να καταβάλλουν κάθε προσπάθεια να τους επιτυγχάνουν να αποδέχονται την ύπαρξη ποικίλων απόψεων και στάσεων και να επιδεικνύουν σεβασμό προς το παρελθόν, τους ανθρώπους του και τα επιτεύγματά τους. Οι διδακτικές προτάσεις που περιγράφονται στις σελίδες που ακολουθούν απευθύνονται σε εκπαιδευτικούς που διδάσκουν Ιστορία στο Δημοτικό Σχολείο και επιθυμούν να βοηθήσουν τους μαθητές και τις μαθήτριες να αναπτύξουν την ιστορική τους σκέψη μέσα από την ιστορική διερεύνηση. Δεδομένου ότι βασικός πυλώνας της διδασκαλίας μας παραμένει η επιστημολογική προσέγγιση, όπως αυτή περιγράφεται στις προηγούμενες σελίδες, οι δραστηριότητες και η σειρά εφαρμογής τους μπορούν να διαφοροποιηθούν ανάλογα με τις συγκεκριμένες ανάγκες, τις ιδιαιτερότητες και τα ενδιαφέροντα των παιδιών της τάξης μας, αλλά και ανάλογα με τα νέα ερωτήματα που θα προκύπτουν μετά από κάθε μάθημα. 1 Ως εκπαιδευτικοί, οργανώνουμε τη μορφή του σχεδίου δράσης μας με τρόπο που να διαμορφώνουμε συστηματικά και από νωρίς μια κουλτούρα συνεργασίας, στην οποία όλα τα παιδιά να μπορούν να εμπλέκονται σε ελεύθερο διάλογο ισότιμα και σε πνεύμα αμοιβαίου σεβασμού με άλλα παιδιά και εκπαιδευτικούς. Για σκοπούς αρχειοθέτησης και παρακολούθησης της προόδου των παιδιών τόσο από τους εκπαιδευτικούς, όσο και από τους γονείς/κηδεμόνες και τα ίδια παιδιά το κάθε παιδί διατηρεί ξεχωριστό Φάκελο Επιτευγμάτων για το μάθημα της Ιστορίας, στον οποίο τοποθετεί τα συμπληρωμένα Φύλλα Εργασίας, ή άλλο υλικό που τα ίδια τα παιδιά έφεραν στην τάξη και θέλουν να το συμπεριλάβουν στο φάκελο αυτό. Επίσης, φροντίζουμε, ώστε το κάθε παιδί να έχει το δικό του πλαστικοποιημένο χαρτόνι/ μικρό πίνακα, μαρκαδόρους νερού και σφουγγαράκι, ώστε να μπορεί να σημειώνει γρήγορα, μπροστά και πίσω, σκέψεις, ερωτήσεις και ιδέες. 1 Διδακτικές Προτάσεις και ιδέες για εκπαιδευτικούς που διδάσκουν Ιστορία, Ιστορία Γ Δημοτικού, σσ. 7-28. Ιστοσελίδα: http://www.schools.ac.cy/klimakio/themata/istoria/c_taxi_did_protaseis.html
Διδακτική πρόταση 1: Ποιος/ ποια είμαι; Ποιος/ ποια ήμουν; Ποιος/ ποια θα είμαι; Ερώτημα-κλειδί Ποιος/ ποια είμαι; Ποιος/ ποια ήμουν; Ποιος/ ποια θα είμαι; Μαθησιακοί στόχοι Οι μαθητές και οι μαθήτριες να: παρουσιάζουν την ταυτότητά τους σε βάθος χρόνου, δηλαδή στο παρελθόν, στο παρόν και στο μέλλον (γνώση περιεχομένου, δεξιότητες) εντοπίζουν διάφορα είδη πηγών από τα οποία αντλούμε πληροφορίες για το παρελθόν μας (επιστημολογικές έννοιες, δεξιότητες) αναφέρουν τρόπους, με τους οποίους το παρελθόν του καθενός και της καθεμιάς μας επηρεάζει τις σημερινές μας ταυτότητες (γνώση περιεχομένουεπιστημολογικές έννοιες). κατανοήσουν τη σύνδεση ανάμεσα στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον (δεξιότητα) αντιληφθούν πώς οι επιλογές του παρελθόντος επηρεάζουν το παρόν και αυτές του παρόντος επηρεάζουν το μέλλον (δεξιότητα) εντοπίζουν τι έχει αλλάξει και τι έχει μείνει το ίδιο στις παρουσιάσεις του εαυτού τους και των συμμαθητών/τριών τους (δεξιότητα) Διδακτικό και μαθησιακό υλικό Αναρτημένο λεξιλόγιο διαβαθμισμένης βεβαιότητας σε καρτέλες: αποκλείεται, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι, ίσως, μάλλον, πιθανόν, πιθανότατα, όλες οι ενδείξεις δείχνουν ότι..., σίγουρα, σύμφωνα με. Ατομική πλαστικοποιημένη καρτέλα (μικρός πίνακας), μαρκαδόροι νερού και σφουγγαράκι. Διαδραστικός πίνακας ή Η.Υ. και προβολέας για την παρουσίαση σε PowerPoint Πρόσφατη μικρή ατομική φωτογραφία του κάθε παιδιού (εάν και όπου τα παιδιά έχουν πρόσβαση). Φύλλο Εργασίας «Ο εαυτός μου» Φύλλο Εργασίας «Τι θα αλλάξει και τι θα μείνει ίδιο σε εμένα μέχρι τον Ιούνιο;» Φάκελος Επιτευγμάτων. Ένα διάφανο δοχείο που θα χρησιμεύσει για να αποθηκεύσουν τα παιδιά τα σημειώματα τους. Προετοιμασία Προετοιμάζουμε τη δική μας παρουσίαση για την ιστορία του ονόματός μας, ποιος/α είμαστε σήμερα, ποιος/α ήμασταν πριν Χ χρόνια, και ποια/α θα είμαστε μετά από Χ χρόνια. 2 Διερευνούμε το κατά πόσο τα παιδιά του τμήματός μας είχαν εργαστεί με το υλικό των ΝΑΠ Ιστορίας κατά την περσινή σχολική χρονιά, και συγκεκριμένα εάν τους είχε δοθεί η ευκαιρία να ερευνήσουν για την ιστορία του ονόματός τους, να συζητήσουν θέματα ταυτότητας (ποια είναι/ήταν/θα είναι). Ανάλογα με τις 2 Εισαγωγική Ενότητα, Γ τάξη Δημοτικού «Η ιστορία μου, οι ιστορίες μου, η ιστορία μας, οι ιστορίες μας» http://www.schools.ac.cy/klimakio/themata/istoria/c_taxi_eisagogiki_enotita.html. Ανάλογα με την ηλικία μας, επιλέγουμε χρονολογίες όπου παρουσιάζονται σημαντικές αλλαγές στη ζωή μας.
πληροφορίες, διαφοροποιούμε τις προτεινόμενες δραστηριότητες που ακολουθούν, ώστε να ανταποκρίνονται στις προϋπάρχουσες γνώσεις των παιδιών. Αναρτούμε σε ευδιάκριτο μέρος της τάξης το λεξιλόγιο διαβαθμισμένης βεβαιότητας (αποκλείεται, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι, ίσως, μάλλον, πιθανόν, πιθανότατα, όλες οι ενδείξεις δείχνουν ότι..., σίγουρα, σύμφωνα με, κ.ά.), ώστε να γίνει οπτικά μια πρώτη γνωριμία. Ορισμένα παιδιά πιθανόν να «δανειστούν» λέξεις και φράσεις, για να μιλήσουν για τις υποθέσεις τους ή/και να εκφράσουν τις σκέψεις τους. Ετοιμάζουμε διάφανο δοχείο/κουτί, το οποίο θα χρησιμεύσει ως αποθηκευτικός χώρος των σημειωμάτων των παιδιών. Φροντίζουμε να είναι κάτι που κλείνει καλά και δεν καταστρέφεται εύκολα, έτσι ώστε να το θάψουμε στην αυλή του σχολείου και να το βρούμε άθικτο στο τέλος του χρόνου. Εναλλακτικά, μπορούμε να το φυλάξουμε σε κάποιο σημείο της τάξης ή του σχολείου στο οποίο δεν έχουν συχνή πρόσβαση τα παιδιά. Δραστηριότητα προσανατολισμού: Συστάσεις και γνωριμία Συστηνόμαστε στα παιδιά και τους παρουσιάζουμε την ιστορία του ονόματός μας. 3 Στη συνέχεια, το κάθε παιδί συστήνεται παρουσιάζοντας προφορικά το όνομά του και τις πληροφορίες που γνωρίζει γι αυτό. 4 Στον πίνακα, κατά τη διάρκεια των παρουσιάσεων των παιδιών, καταγράφουμε τις πηγές από τις οποίες τα ίδια τα παιδιά ά- ντλησαν τις πληροφορίες τους και επαναφέρουμε, μέσα από συζήτηση, τη διαφορά ανάμεσα σε πηγές και τεκμήρια. Δραστηριότητα 1: Ποιος/ποια είμαι; Ποιος/ ποια ήμουν; Ποιος/ ποια θα είμαι; Με τη βοήθεια των ερωτήσεων στον πίνακα της παρουσίασης (PowerPoint), αλλά και του λεξιλογίου διαβαθμισμένης βεβαιότητας, παρουσιάζουμε στα παιδιά στοιχεία της δικής μας ταυτότητας, εμπλουτίζοντάς τον προφορικό μας λόγο, όπου είναι δυνατόν με προσωπικές μας φωτογραφίες, χάρτη κ.ά. Παρόν Παρελθόν Μέλλον Ποιος/ποια είμαι: Ποιος/ποια ήμουν: Ποιος/ποια θα είμαι: στην τάξη; στην τάξη; στην τάξη; στην οικογένειά μου; στην οικογένειά μου; στην οικογένειά μου; στο σχολείο μου; στο σχολείο μου; στο σχολείο μου; στην παρέα μου; στην παρέα μου; στην παρέα μου; στην ομάδα μου; στην ομάδα μου; στην ομάδα μου; στη γειτονιά μου; στη γειτονιά μου; στη γειτονιά μου; στον τόπο που κατοικώ; στον τόπο που κατοικώ; στον τόπο που κατοικώ; στον κόσμο που ζω; στον κόσμο που ζω; στον κόσμο που ζω; 3 Βλ. παράδειγμα Διδακτικές Προτάσεις για Εισαγωγική Ενότητα, Γ τάξη Δημοτικού «Η ιστορία μου, οι ιστορίες μου, η ιστορία μας, οι ιστορίες μας», σ. 32. 4 Στα πλαίσια της Εισαγωγικής Ενότητας για την Γ τάξη «Η ιστορία μου, οι ιστορίες μου, η ιστορία μας, οι ιστορίες μας», το κάθε παιδί είχε την ευκαιρία να κάνει σχετική έρευνα για την ιστορία του ονόματός του και συγγενικών του προσώπων. Αν αυτό δεν ισχύει για τα παιδιά του συγκεκριμένου τμήματος, διαφοροποιούμε ανάλογα τις ερωτήσεις μας και το περιεχόμενο της συζήτησης.
Στη συνέχεια τα παιδιά εφοδιάζονται με το Φύλλο Εργασίας «Ο εαυτός μου» και, με τη βοήθεια των ερωτήσεων, σημειώνουν στοιχεία της ταυτότητάς τους, με λέξεις ή σχέδια ή συνδυασμό των δύο. Τα παιδιά, σε ζευγάρια, παρουσιάζουν το ένα στο άλλο τις πληροφορίες που αποτύπωσαν στο Φύλλο Εργασίας εντοπίζοντας ομοιότητες και διαφορές. «Τι έχει αλλάξει και τι έχει μείνει το ίδιο;» Με βάση το ερώτημα αυτό ενθαρρύνουμε τα ζευγάρια να συγκρίνουν τις απαντήσεις τους στο πρώτο ερώτημα (είμαι;) με τις απαντήσεις τους στο δεύτερο (ήμουν;) και να εντοπίσουν στοιχεία αλλαγής και συνέχειας. Με αυτό τον τρόπο επαναφέρουμε τις επιστημολογικές έννοιες της αλλαγής και της συνέχειας. Τα παιδιά πρώτα συζητούν τα στοιχεία αλλαγής και συνέχειας που σημείωσαν για τον εαυτό τους με το παιδί που κάθεται δίπλα τους και στη συνέχεια μοιράζονται τις παρατηρήσεις τους και με τα υπόλοιπα παιδιά της τάξης. Στη συνέχεια, τα παιδιά σε ζευγάρια συζητούν τις σημειώσεις τους έχοντας στο μυαλό τους το ερώτημα «Τι θα έχει αλλάξει και τι θα έχει μείνει το ίδιο» (αλλαγή και συνέχεια) και μοιράζονται τις παρατηρήσεις τους στην ολομέλεια. Επαναφέρουμε μαζί με τα παιδιά το ότι, ενώ για το παρελθόν τους είναι σε θέση να δώσουν συγκεκριμένες απαντήσεις, για το μέλλον τους το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να διατυπώνουν υποθέσεις. Τα παιδιά αιτιολογούν τις επιλογές τους σχετικά με το μέλλον: π.χ. «Σε Χ χρόνια πιθανόν να σπουδάζω ζωολογία ή κτηνιατρική, γιατί από μικρό παιδί ήθελα να γίνω γιατρός των ζώων, διαβάζω πολλά βιβλία για ζώα και γιατρούς των ζώων και θα προσπαθήσω πολύ να τα καταφέρω». Μ αυτό τον τρόπο επαναφέρουμε την ιδέα ότι και το μέλλον μας επηρεάζεται από το παρόν μας και το παρελθόν μας. Δραστηριότητα 2: Τι θα αλλάξει και τι θα μείνει ίδιο σε μένα μέχρι τον Ιούνιο; «Τι θα αλλάξει και τι θα μείνει ίδιο σε μένα μέχρι τον Ιούνιο;» Σε συνέχεια της προηγούμενης μας συζήτησης, το κάθε παιδί σημειώνει στο ομώνυμο Φύλλο Εργασίας τις απαντήσεις του. Το ίδιο κάνουμε κι εμείς οι εκπαιδευτικοί. Οι υποθέσεις μας μπορούν να συνοδεύονται και από σχέδια ή ζωγραφιές. Συζητούμε αυτά που έχουμε γράψει. Στη συνέχεια, αποφασίζουμε με τα παιδιά πού μπορούμε να αποθηκεύσουμε τα σημειώματά μας, ώστε να τα διαβάσουμε ξανά στο τέλος της σχολικής χρονιάς. Συζητούμε τα κριτήρια που πρέπει να έχει ο χώρος και ο τόπος φύλαξης. Αν ο αποθηκευτικός χώρος και τόπος, που έχει συναποφασιστεί με τα παιδιά, είναι διαθέσιμος και προσβάσιμος, προχωρούμε στη φύλαξη των σημειωμάτων την ίδια μέρα, ειδάλλως κάνουμε με τα παιδιά τις απαραίτητες ενέργειες ώστε να ολοκληρώσουμε την αποθήκευση στην επόμενη μας συνάντηση. Τα παιδιά μπορούν να ονομάσουν το δοχείο/κουτί (χρονοκάψουλα, κουτί του χρόνου, κ.ά.). Αν επιθυμούν, μπορούν να συναποφασίσουν επίσης τρόπους υπενθύμισης του ανοίγματος του κουτιού μια συγκεκριμένη μέρα και ώρα του Ιουνίου. Ανακεφαλαίωση Επαναφορά των κύριων σημείων Με τη βοήθεια της ατομικής του καρτέλας, το κάθε παιδί: αναφέρει 2-5 στοιχεία του εαυτού του στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον εξηγεί με τη χρήση παραδείγματος το πώς το παρελθόν μας επηρεάζει τη σημερινή μας ταυτότητα.
Αναστοχασμός παιδιού 5 Το κάθε παιδί επιλέγει να απαντήσει σε μια ή περισσότερες ερωτήσεις: Τι μου άρεσε πιο πολύ ή μου έκανε εντύπωση από αυτά που κάναμε σήμερα; Άλλαξαν οι ιδέες/γνώσεις μου με το σημερινό μάθημα; Γιατί; Συνεργάστηκα/συζήτησα αποτελεσματικά με άλλα παιδιά; Τηρήθηκαν οι αρχές του αμοιβαίου σεβασμού στον διάλογο; Πώς θα με βοηθήσουν αυτά που έμαθα σήμερα στην καθημερινή μου ζωή; Τι άλλο θέλω να μάθω; Τι θα ήθελα να εισηγηθώ στη/στον δασκάλα/ό μου; Αναστοχασμός εκπαιδευτικού Πότε συμμετείχαν πιο ενεργά τα παιδιά; Τι πέτυχε κατά την άποψή μου; Τι δεν «δούλεψε» και γιατί; Ποιες περιοχές χρειάζονται βελτίωση; Πώς θα μπορούσαν να γίνουν; Αξιολόγηση Συντρέχουσα αξιολόγηση γίνεται κατά τη διάρκεια του μαθήματος μέσα από τις δραστηριότητες που εκτελούν τα παιδιά στις ομάδες τους και στην ολομέλεια της τάξης και τελική αξιολόγηση γίνεται με τη δραστηριότητα ανακεφαλαίωσης και επαναφοράς των κύριων σημείων. 5 Ο τρόπος με τον οποίο θα γίνεται ο αναστοχασμός των παιδιών μπορεί να συναποφασιστεί στην ολομέλεια της τάξης και δύναται να διαφέρει από μάθημα σε μάθημα. Για παράδειγμα, τα παιδιά μπορεί να επιλέξουν να προχωρήσουν στον αναστοχασμό: είτε γραπτά στην ατομική τους καρτέλα είτε ανώνυμα ή επώνυμα σε ένα κομμάτι χαρτί που θα καταθέτουν σε ένα ειδικό κουτί που θα ανοίγει ο/η δάσκαλος/α μετά το τέλος του μαθήματος είτε ακόμα και προφορικά.