Ολοκληρωµένη ιαχείριση Υδατικών Πόρων 557 Χρήση Υγρών Επεξεργασµένων Αστικών Αποβλήτων για Άρδευση Καλλωπιστικών Φυτών Μ. ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ-ΜΑΚΡΑΝΤΩΝΑΚΗ Β. ΒΑΡ ΟΥΛΗ Π. ΒΥΡΛΑΣ Καθηγήτρια Π.Θ. Χηµικός Μηχανικός Αρδεύσεων Περίληψη ιερευνήθηκε η δυνατότητα χρησιµοποίησης υγρών αστικών αποβλήτων της πόλης του Βόλου µετά από δευτεροβάθµια επεξεργασία και χλωρίωση για άρδευση καλλωπιστικών φυτών, σε αγρό του Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας στο Βελεστίνο. Η µέθοδος της υπόγειας στάγδην άρδευσης χρησιµοποιήθηκε για την εφαρ- µογή του νερού. Πραγµατοποιήθηκαν δύο µεταχειρίσεις. Η πρώτη µεταχείριση αρδευόταν µόνο µε καθαρό νερό και η δεύτερη αρδευόταν περιοδικά µε επεξεργασµένα υγρά αστικά απόβλητα και µε καθαρό νερό. Οι µετρήσεις αφορούσαν το ύψος και τη διάµετρο του βλαστού των κωνοφόρων, τη µέτρηση της περιεχόµενης εδαφικής υγρασίας και την καταγραφή της ποσότητας νερού που εφαρµόσθηκε σε κάθε τεµάχιο. Από την επεξεργασία των µετρήσεων δεν προέκυψαν στατιστικά σηµαντικές διαφορές στα χαρακτηριστικά ανάπτυξης των φυτών. Από τα δεδοµένα κατανάλωσης νερού, προέκυψε ότι η χρήση των υγρών αποβλήτων οδήγησε σε εξοικονόµηση καθαρού νερού περίπου 21%. Abstract The feasibility of using the municipal wastewater of Volos city, after tertiary treatment and chlorination, for irrigation of ornamental plants in the University farm was studied. The subsurface drip irrigation method was used. There have been two treatments. The first treatment was irrigated with water from the farm (fresh water) and the second with reclaimed municipal wastewater from the biological treatment plant of Volos and fresh water. The growth characteristics of plants as well as the soil moisture and the water consumption were monitored. In terms of plant growth no significant differences between the two treatments were observed. The fresh water saving reached 21%. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η έλλειψη καθαρού νερού τα τελευταία χρόνια έχει οδηγήσει την διεθνή κοινότητα στην προσπάθεια εξεύρεσης νέων πηγών νερού. Μια τέτοια πηγή είναι και τα επεξεργασµένα υγρά αστικά απόβλητα. Τα επεξεργασµένα υγρά αστικά απόβλητα, όταν αποφεύγεται η διάθεσή τους σε υδάτινους αποδέκτες, µπορούν να αξιοποιηθούν µε διάφορους τρόπους, σηµαντικότεροι των οποίων είναι η άρδευση γεωργικών και αστικών εκτάσεων µε σηµαντικά οικονοµικά και περιβαλλοντικά οφέλη, η χρήση αυτών στη βιοµηχανία και ο εµπλουτισµός των υπόγειων υδροφορέων [1]. Η άρδευση των καλλιεργειών είναι ο πιο ενδεδειγµένος τρόπος επαναχρησιµοποίησης των επεξεργασµένων υγρών αστικών αποβλήτων, γιατί α) αποφεύγεται η υποβάθµιση των υδάτινων αποδεκτών, β) επιτυγχάνεται η φυσική τροφοδοσία του εδάφους και των φυτών µε θρεπτικά στοιχεία, γεγονός που µπορεί να µειώσει την ανάγκη προσθήκης χηµικών λιπασµάτων και γ) αποτελούν έναν επιπλέον υδατικό πόρο, γεγονός ιδιαίτερα ση- µαντικό σε περιοχές όπου οι βροχοπτώσεις είναι ιδιαίτερα ανεπαρκείς [1, 2, 3]. Πειράµατα άρδευσης µε απόβλητα σε γκαζόν έχουν γίνει στην Αυστραλία [4] και την Τυνησία [5] και σε γεωργικές καλλιέργειες στο Ισραήλ και τις Η.Π.Α. [2, 6]. Στην Ελλάδα διερευνήθηκε η δυνατότητα χρήσης των υγρών αποβλήτων για την άρδευση γκαζόν [7], της Λάρισας για άρδευση καλαµποκιού και βαµβακιού [8] και των υγρών αποβλήτων της Θεσσαλονίκης για άρδευση ζαχαροτεύτλων [9], καλαµποκιού [] και βαµβακιού [11] καθώς επίσης και η άρδευση πάρκων και ελαιώνων στην Κρήτη [12]. Από τις εργασίες αυτές προκύπτει ότι η άρδευση µε επεξεργασµένα υγρά απόβλητα έχει δώσει καλύτερα ή ίδια αποτελέσµατα στην απόδοση των καλλιεργειών σε σύγκριση µε το καθαρό νερό. Επίσης, δεν έχουν παρατηρηθεί σηµαντικές διαφορές στην ποιότητα της παραγωγής µεταξύ της άρδευσης µε καθαρό νερό Η και Υπόγεια µε επεξεργασµένα Στάγδην Άρδευση απόβλητα. (Υ.Σ.Α.) χαρακτηρίζεται ως µια σύγχρονη µέθοδος άρδευσης. Από σχετικές εργασίες [13 14, 15, 16] διαπιστώθηκαν σηµαντικά πλεονεκτήµατα σε σύγκριση µε την επιφανειακή άρδευση. Η χρησιµοποίηση συστηµάτων υπόγειας στάγδην για άρδευση µε απόβλητα αξιολογήθηκε από διάφορους ερευνητές [2, 6, 17, 18, 19]. Σε σχετικές εργασίες παρουσιάζονται κριτήρια σχεδιασµού και λειτουργίας συστηµάτων Υ.Σ.Α. για άρδευση µε υγρά απόβλητα Σκοπός [2, της 21, παρούσας 22, 23]. εργασίας ήταν η διερεύνηση της δυνατότητας χρησιµοποίησης υγρών αστικών αποβλήτων για άρδευση τριών καλλωπιστικών φυτών, µέσω ενός αυτοµατοποιηµένου συστήµατος υπόγειας στάγδην άρδευσης µε την µελέτη της επίδρασης της άρδευσης µε απόβλητα στην ανάπτυξη των φυτών και την αξιολόγηση µε όρους εξοικονόµησης καθαρού νερού.
558 Τεχνολογία και ιαχείριση Υγρών Αποβλήτων Οικολογική Μηχανική και Τεχνολογία 2. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΙ 2.1. Πειραµατική διάταξη Έκταση m 2 περίπου χωρίστηκε σε δύο τεµάχια, έκτασης περίπου 48 m 2 έκαστου, που αντιστοιχούσαν σε κάθε µια από τις δύο µεταχειρίσεις που εφαρµόσθηκαν. Η πρώτη µεταχείριση (), η οποία περιελάµβανε 4 επαναλήψεις, αρδεύονταν µόνο µε καθαρό νερό και η δεύτερη () η οποία επίσης χωρίστηκε σε 4 επαναλήψεις, αρδεύονταν περιοδικά µε νερό προερχόµενο από το σταθµό βιολογικού καθαρισµού της πόλης του Βόλου και µε καθαρό νερό, εξαιτίας της ελαφρώς αυξηµένης αλατότητας που υπήρχε στα επεξεργασµένα απόβλητα, αλλά Τεµάχια αρδευόµενα µε επεξεργασµένο νερό κυρίως της αυξηµένης συγκέντρωσης των ιόντων χλωρίου. Γινόταν µια άρδευση µε λύµα και ακολουθούσαν 2 αρδεύσεις µε νερό της γεώτρησης του αγροκτήµατος. Το σύστηµα υπόγειας στάγδην άρδευσης που χρησι- µοποιήθηκε περιελάµβανε υπόγειους σταλακτηφόρους σωλήνες µήκους 24 m, τοποθετηµένους σε βάθος 15 cm, µε ισαποχή 4 cm. Οι σταλακτηφόροι ήταν τύπου RAM διαµέτρου 17 mm, της εταιρείας Netafim µε ενσωµατω- µένους σταλακτήρες. Οι σταλακτήρες ήταν αυτορυθµιζό- µενοι και αυτοκαθαριζόµενοι, ισαποχής 3 cm, µε παροχή 1,6 l/h σε πίεση λειτουργίας από,5 έως 4 Atm. λεµονοκυπάρισσο (Cupressus macrocarpa var. Gold Crest). Πίνακας ελέγχου M Λύµα 4 3 2 1 Υπόγειοι πλευρικοί 4 3 2 1 Υδροµετρητές M Καθαρό νερό Τεµάχια αρδευόµενα µε καθαρό νερό Σχήµα 1: Σχηµατική αναπαράσταση του πειραµατικού αγρού. Η κεφαλή του δικτύου άρδευσης αποτελούνταν από τον πίνακα ελέγχου και την δεξαµενή υποδοχής των υ- γρών αποβλήτων κατασκευασµένη από PE, χωρητικότητας 5 m 3. Ο πίνακας ελέγχου περιείχε την κεντρική βαλβίδα ελέγχου, φίλτρο εµποτισµένο µε ριζοαπωθητικό (Treflan), ηλεκτροβάνες για τους σταλακτηφόρους, µανόµετρα και φίλτρα. Η άρδευση πραγµατοποιούνταν µέσω ενός προγραµµατιστή άρδευσης. Σε κάθε αγωγό µεταφοράς τοποθετήθηκε ένας υδροµετρητής για την καταγραφή του καταναλισκόµενου όγκου νερού. Στο τέλος των αγωγών µεταφοράς είχαν τοποθετηθεί ειδικές βαλβίδες εκτόνωσης για την αποφυγή των εµφράξεων των υ- πόγειων σταλακτηφόρων σωλήνων. Η άρδευση εφαρµόσθηκε σε τρία καλλωπιστικά φυτά, τον γιουνίπερο (Juniperus chinensis var. Stricta), την τούγια (Thuja orientalis var. Compacta aure nana) και τον εν πραγµατοποιήθηκε λιπαντική αγωγή σε καµία µεταχείριση. Η εξατµισοδιαπνοή αναφοράς προσδιορίστηκε µε τη βοήθεια του εξατµισιµέτρου τύπου Α. Η άρδευση πραγµατοποιούνταν κάθε δύο ηµέρες, εκτός εάν είχε προηγηθεί βροχή οπότε η άρδευση γινόταν αραιότερα. Oι µετρήσεις της κατ όγκον υγρασίας έγιναν µε τη µέθοδο Time Domain Reflectometry (TDR). Η TDR είναι µία µη ραδιενεργή µέθοδος, γρήγορη και ανεξάρτητη από τον τύπο του εδάφους, (εκτός ακραίων περιπτώσεων). Τοποθετήθηκαν συνολικά 8 αισθητήρες στα αντίστοιχα τεµάχια. Μετρήθηκαν οι υγρασίες στα βάθη -15, 15-3, 3-45, 45-6, 6-75 cm. Έγιναν µετρήσεις των ποιοτικών χαρακτηριστικών των επεξεργασµένων αποβλήτων και πάρθηκαν οι µέσοι όροι αυτών. Οι µετρήσεις για την αξιολόγηση της ανά-
Ολοκληρωµένη ιαχείριση Υδατικών Πόρων 559 πτυξης των θάµνων αφορούσαν στην µέτρηση του ύψους και της διαµέτρου του κεντρικού βλαστού. 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 3.1. Φυσικές και χηµικές ιδιότητες του εδάφους Στον Πίνακα 1 που ακολουθεί παρουσιάζεται ο τύπος και το Φαινόµενο Ειδικό Βάρος (ΦΕΒ) του εδάφους καθώς επίσης και οι βασικές υδραυλικές του παράµετροι ήτοι, η Υδατοικανότητα (ΥΙ), το Σηµείο Μόνιµης Μάρανσης (ΣΜΜ) και η Υδραυλική Αγωγιµότητα (ΥΑ). Πίνακας 1: Υδραυλικές παράµετροι του εδάφους. Βάθος (cm) Τύπος Φ.Ε.Β. (gr/cm 3 ) ΥΙ (% κ.β.) ΣΜΜ (% κ.β.) ΥΑ (cm/h) -3 Clay Loam 1,25 2,9 11,48 1,8 3-6 Clay Loam 1,23 21,2 11,64 1,7 6-9 Clay Loam 1,21 21,5 11,81 1,5 3.2. Αναλύσεις νερού και εδάφους Οι αναλύσεις του νερού του βιολογικού καθαρισµού (Πίνακας 2) έδειξαν ότι η ηλεκτρική αγωγιµότητα (E.C.) ήταν πλησίον του ορίου καταλληλότητας για άρδευση καλλιεργειών, και η συγκέντρωση των ιόντων χλωρίου πολύ υψηλή αφού κυµάνθηκε από mg/l έως 165 mg/l, µε επιτρεπτά όρια τα 355 mg/l [24]. Για το λόγο αυτό έγιναν εναλλάξ αρδεύσεις µε καθαρό νερό στην µεταχείριση. Στο τέλος της αρδευτικής περιόδου δεν παρατηρήθηκε µεταβολή στο ph, την E.C. και τα ιχνοστοιχεία (Πίνακας 3). Επειδή η άρδευση έγινε υπόγεια µε σταγόνα και τα υγρά απόβλητα δεν ήρθαν σε άµεση επαφή µε τον άνθρωπο, δεν τίθενται όρια µικροβιολογικών χαρακτηριστικών του λύµατος [25]. 3.3. Ανάπτυξη φυτών Στα διαγράµµατα που ακολουθούν (Σχήµατα 2, 3 και 4) παρουσιάζεται η ανάπτυξη σε ύψος των κωνοφόρων για κάθε µεταχείριση. Στην περίπτωση του γιουνίπερου (Σχήµα 2) το µέσο ύψος των φυτών της µεταχείρισης που ήταν µικρότερο του ύψους των φυτών της µεταχείρισης ΚΘ κατά την έναρξη των αρδεύσεων κατέληξε µεγαλύτερο µε την διαφορά να αυξάνει κατά τη διάρκεια της αρδευτικής περιόδου (Ηµέρες 147-27) σε επίπεδο στατιστικά σηµαντικό. Στην τούγια και τον λεµονοκυπάρισσο δεν παρουσιάσθηκε στατιστικώς σηµαντική διαφοροποίηση στο ύψος. Παρ όλα αυτά, φαίνεται πως η άρδευση µε απόβλητα είχε θετική επίδραση στην τούγια (Σχή- µα 3) όπου το µέσο ύψος των φυτών που αρδεύονταν µε λύµα υστερούσε κατά 7 cm πριν την εφαρµογή των αρδεύσεων και έφθασε το ύψος των φυτών που αρδεύονταν µε καθαρό νερό. Στην περίπτωση του λεµονοκυπάρισσου (Σχήµα 4) παρατηρείται µια σχεδόν απόλυτη ταύτιση των τιµών του µέσου ύψους των φυτών καθώς και του ρυθ- µού αύξησης του ύψους και των δύο µεταχειρίσεων. Παρατηρείται επίσης πως τα φυτά συνεχίζουν να αυξάνονται σε ύψος και µετά το πέρας της εφαρµογής των αρδεύσεων, σε αντίθεση µε τον γιουνίπερο και την τούγια όπου µετά το τέλος της αρδευτικής περιόδου η αύξηση του ύ- ψους των φυτών ήταν ελάχιστη. Η συνεχιζόµενη ανάπτυξη οφείλεται στην αξιοποίηση από τα φυτά του νερού των βροχοπτώσεων που ακολούθησαν την αρδευτική περίοδο. Η συµπεριφορά του λεµονοκυπάρισσου φανερώνει την ευαισθησία του στην ηλεκτρική αγωγιµότητα και το χλώριο των επεξεργασµένων αποβλήτων και µπορεί να αποτελέσει κριτήριο στην διαδικασία επιλογής φυτών για άρδευση µε απόβλητα. Πίνακας 2: Ανάλυση των υγρών αποβλήτων που χρησιµοποιήθηκαν. Παράµετρος Παράµετρος Παράµετρος Cl - SS P t N-NH 4 129 4, 1,2,5 N-NO 3 C.O.D. B.O.D. E.C. (ds/m) 5,5 35 Fe 3+ Cu 2+ Zn 2+,3,1,5 3,3 ph 7,9 Πίνακας 3: Ανάλυση του εδάφους που αρδεύτηκε µε απόβλητα. Βάθος ph Έναρξη της αρδευτικής περιόδου E.C. (ds/m) Fe Zn Cu Mn -3 7.7 3 4,2 1,3 4,7 4,3 3-6 7.8 3 5,4 1,5 3,1 5,2 6-9 7.8 3 6,7 3,5 2,3 4,3 Τέλος της αρδευτικής περιόδου -3 7.8 3 4,4 1,6 3,2 3,5 3-6 8. 3 5,2 1,5 2,5 4,8 6-9 7.8 3 6, 3,6 2,5 4,5 Ύψος φυτών (m),95,9,85,8,75,7,65,6 15 18 2 24 27 3 33 36 Σχήµα 2: Μεταβολή του µέσου ύψος του γιουνίπερου για κάθε µεταχείριση.
56 Τεχνολογία και ιαχείριση Υγρών Αποβλήτων Οικολογική Μηχανική και Τεχνολογία Ύψος φυτών (m) 1,5 1,,95,9,85,8,75,7,65,6 15 18 2 24 27 3 33 36 Σχήµα 3: Μεταβολή του µέσου ύψος της τούγιας για κάθε µεταχείριση. 3.4. Εξοικονόµηση νερού Στο Σχήµα 8 παρουσιάζεται η διακύµανση της εδαφικής υγρασίας µετρηµένη µε τη συσκευή TDR για τα βάθη -15, 15-3, 3-45, 45-6 και 6-75 cm αντίστοιχα. ιάµετρος βλαστού (cm) 1,8 1,6 1,4 1,2 1,,8,6 15 18 2 24 27 Ύψος φυτών (m) 1,7 1,6 1,5 1,4 1,3 1,2 1, 1, 15 18 2 24 27 3 33 36 Σχήµα 4: Μεταβολή του µέσου ύψος του λεµονοκυπάρισσου για κάθε µεταχείριση. Ο ρυθµός ανάπτυξης της διαµέτρου του κεντρικού βλαστού των καλλωπιστικών µετρήθηκε σε τακτά χρονικά διαστήµατα. Πραγµατοποιήθηκαν συνολικά 7 µετρήσεις κατά την περίοδο από 6/6/3 έως 21/12/3. Η ανάπτυξη των κωνοφόρων παρουσιάζεται στα διαγράµµατα των Σχηµάτων 5, 6 και 7 για τον γιουνίπερο, την τούγια και τον λεµονοκυπάρισσο αντίστοιχα, ως η µεταβολή της διαµέτρου του βλαστού στο χρόνο για κάθε µεταχείριση. Από τα δεδοµένα των µετρήσεων δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σηµαντικές διαφορές (p=.5) στην διάµετρο του βλαστού µεταξύ των µεταχειρίσεων για το λεµονοκυπάρισσο και την τούγια. Η διαφοροποίηση της διαµέτρου κατά την διάρκεια της αρδευτικής περιόδου, είναι ελάχιστη και µπορεί να οφείλεται σε σφάλµατα κατά την µέτρηση αυτής που µπορεί να έχουν προκύψει από την δυσκολία στη µέτρηση του βλαστού. Στο γιουνίπερο δε, διατηρήθηκε η προϋπάρχουσα της περιόδου 23 στατιστικά σηµαντική διαφορά των περίπου,2 cm στην διά- µετρο. Σχήµα 5: Μεταβολή της µέσης διαµέτρου του κεντρικού βλαστού του γιουνίπερου. ιάµετρος βλαστού (cm) 2,4 2,2 2, 1,8 1,6 1,4 1,2 1,,8,6 19 22 25 28 3 34 Σχήµα 6: Μεταβολή της µέσης διαµέτρου του κεντρικού βλαστού της τούγιας. ιάµετρος βλαστού (cm) 4, 3,6 3, 2,6 2, 1,6 1,,6 19 22 25 28 3 34 Σχήµα 7: Μεταβολή της µέσης διαµέτρου του κεντρικού βλαστού του λεµονοκυπάρισσου. Το χαµηλό επίπεδο εδαφικής υγρασίας στο πρώτο βάθος επιβεβαιώνει την δυνατότητα εξοικονόµησης νερού
Ολοκληρωµένη ιαχείριση Υδατικών Πόρων 561 µέσω της χρήσης υπόγειας στάγδην άρδευσης ως συνέπεια της µείωσης των απωλειών λόγω εξάτµισης από την επιφανειακή στρώση. Με τη χρήση της Υ.Σ.Α. επιτεύχθηκε η επιθυµητή υγρασία στα βάθη 15-3 και 3-45 cm η οποία διατηρήθηκε στην υδατοϊκανότητα. Σχήµα 8: ιακύµανση της εδαφικής υγρασίας σε διάφορα βάθη. Νερό άρδυεσης (mm) 5 4 3 2 5 4 3 2 5 4 3 2 5 4 3 2 5 4 3 2 8 6 4 2 45-6 14 16 18 2 22 24 26 28 3 Ηµέρα του έτους 23 Σχήµα 9: Αθροιστικό ύψος νερού που εφαρµόσθηκε σε κάθε µεταχείριση. Το συνολικό ύψος νερού που εφαρµόσθηκε στα κωνοφόρα που αρδεύονταν µε καθαρό νερό ( Σχήµα 9) έφθασε τα 765 mm ενώ στα κωνοφόρα που αρδεύονταν µε καθαρό νερό και απόβλητα χορηγήθηκαν 773 mm νερού εκ των οποίων τα 163 mm ήταν απόβλητα. Η εξοικονόµηση -15 15-3 3-45 6-75 22/4 7/5 22/5 6/6 21/6 6/7 21/7 5/8 2/8 4/9 19/9 4/ 19/ 3/11 καθαρού νερού από την χρήση των υγρών αποβλήτων ανήλθε περίπου σε 21 %. 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η έλλειψη υδατικών πόρων σε πολλές περιοχές της Ελλάδας και επί πλέον το κόστος που απαιτείται για την άρδευση πρασίνου σε αστικά πάρκα και χώρους αναψυχής, οδήγησε στη χρήση άλλων πηγών νερού, όπως είναι για τη συγκεκριµένη έρευνα τα επεξεργασµένα υγρά α- στικά απόβλητα του βιολογικού καθαρισµού του ήµου Βόλου. Από την έρευνα προέκυψε ότι τα υγρά απόβλητα µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την άρδευση καλλωπιστικών θάµνων µε άριστα αποτελέσµατα ανάπτυξης, µε τη χρησιµοποίηση συστήµατος υπόγειας στάγδην άρδευσης και πρόγραµµα εναλλαγής καθαρού νερού και αποβλήτων. Η άρδευση µε επεξεργασµένα υγρά απόβλητα έδωσε καλύτερα ή ίδια αποτελέσµατα στην ανάπτυξη των φυτών σε σύγκριση µε το καθαρό νερό. Στην παρούσα µελέτη από τα δεδοµένα κατανάλωσης νερού προέκυψε ότι η επαναχρησιµοποίηση των υγρών αποβλήτων οδήγησε σε εξοικονόµηση καθαρού νερού περίπου 21%. Το πείραµα εισέρχεται στο τρίτο έτος διεξαγωγής του µε ικανοποιητικά έως τώρα αποτελέσµατα. Η πειραµατική διαδικασία θα συνεχιστεί και τα επόµενα χρόνια και θα αξιολογηθεί µε µεγαλύτερη ακρίβεια η συµπεριφορά των φυτών, ούτως ώστε να τεκµηριωθούν καλύτερα τα συµπεράσµατα που έχουν εξαχθεί έως τώρα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Angelakis A.N., Bontoux L., Lazarova V., (22). Main challenges for water recycling and reuse in EU countries, Proc. of the Regional Symposium on Water Recycling in Mediterranean Region, Iraklio, Crete, September 26-29, pp. 71-8. 2. Oron G., de Malach J., Hoffman Z., (1988). Seven successive seasons of subsurface dripper irrigation, using effluent on field crops, Wat. And Irr. Rev. 8(4): 4-8. 3. Oron G., de Malach J., Hoffman Z., Cibotaru R., (1991). Subsurface micro-irrigation with effluent. Journal of Irrig. and Drain. Eng. ASCE 117(1):25-36. 4. Menzel C., Broomshall P., (21). Irrigating turfgrasses with wastewater in tropical Australia, Parks and Leisure Australia, National Conference, Sydney, Australia. 5. Bahri A., Basset C., Oueslati F., Brissaud F., (21). Reuse of reclaimed wastewater for golf course irrigation in Tunisia, Water Sci. Technol., 43(): 117-124. 6. Lesikar B., Neal B., Sabbagh G., Jnad I., (1998). Subsurface drip systems for the disposal of residential wastewater. Proc. 8 th Int. Symp. on Individual and Small Community Sewage Systems, ASAE, pp. 474-484. 7. Σακελλαρίου-Μακραντωνάκη Μ., Τέντας Ι., Κολιού Α., Καλφούντζος., Παπανίκος Ν., 23. Άρδευση πρασίνου µε επεξεργασµένα υγρά αστικά απόβλητα. Πρακτικά 3 ου Πανελληνίου Συνεδρίου της Εταιρίας Γεωργικών Μηχανικών Ελλάδος (ΕΓΜΕ), 29-31 Μαΐου, Θεσσαλονίκη, σ. 265-272.
562 Τεχνολογία και ιαχείριση Υγρών Αποβλήτων Οικολογική Μηχανική και Τεχνολογία 8. Βακάλης Π.Σ., Τσαντήλας Χ.., (22). Επίδραση άρδευσης βαµβακιού και καλαµποκιού µε αστικά απόβλητα στο γεωργικό εισόδηµα, Αγροτική Έρευνα, 25(1):13-2 9. Panoras A., Ilias A., Skarakis G., Papadopoulos A., Papadopoulos F., Parisopoulos G., Papayiannopoulou A., Zdragas A., (2). Reuse of treated municipal wastewater for sugarbeet irrigation, Journal of Balkan Ecology, 3(4):91-95.. Panoras A., Evgenidis G., Bladenopoulou S., Melidis B., Doitsinis A., Samaras I., Zdragkas A., Matsi T., (21). Corn irrigation with reclaimed municipal wastewater, Proc. of 7 th Int. Conf. on Environmental Science and Technology, Ermoupolis, Syros island, Greece, pp.699-76. 11. Panoras A., Kehagia U., Xanthopoulos F., Doitsinis A., Samaras I., (21). The use of municipal wastewater in cotton irrigation, Proc. of the Inter-Regional Research Network Meeting on Cotton, September 27-3, Chania, Greece. 12. Tsagarakis K.P., Dialynas G.E., and Angelakis A.N., (24). Water resources management in Crete (Greece) including water recycling and reuse and proposed quality criteria, Agric. Wat. Manag. 66:35-47 13. Sakellariou-Makrantonaki, M., Kalfountzos, D., Vyrlas, P., (21). Irrigation water saving and yield increase with subsurface drip irrigation, Proc. of 7 th International Conf. on Environmental Science and Technology, Ermoupolis, Syros Island, Greece, pp. 466-473. 14. Sakellariou-Makrantonaki M., Kalfountzos D., Vyrlas P., Kapetanos B., (22). Water saving using modern irrigation methods, Hydrorama 22, EYDAP, Athens, Greece, pp. 96-2. 15. Sakellariou-Maktantonaki M., Kalfountzos D., Vyrlas P., (22). Water saving and yield increase of sugar beet with subsurface drip irrigation, Global Nest: The International Journal, 4(2-3):85-91. 16. Sakellariou-Makrantonaki M., Danalatos N.G., Dassios S., Chatzinikos A., (23). The effect of different irrigation methods on growth and productivity of fiber sorghum in Central Greece,. Proc. of XXX Congress of IAHR (International Association of Hydraulic Engineering and Research), August 24-29, Thessaloniki, Theme B, pp. 777-784. 17. Amoozegar A., West E., Martin K., Weyman D., (1994). Performance evaluation of pressurized subsurface wastewater disposal systems. Proc. 7 th Int. Symp. on Individual and Small Community Sewage Systems, ASAE, pp. 454-466. 18. Rubin A.R., Greene S., Sinclair T., Jantrania A., (1994). Performance evaluation of drip disposal system for residential treatment, Proc. 7 th Int. Symp. on Individual and Small Community Sewage Systems, ASAE, pp. 467-474. 19. Berkowitz S.J., (21). Hydraulic performance of subsurface waste water drip system, Proc. 9 th Int. Symp. on Individual and Small Community Sewage Systems, 11-14 March, Fort Worth, Texas, USA, ASAE, pp. 583-592. 2. Rubin, A.R., and Harman, J.R., (1997). Design considerations for drip disposal wastewater systems, Proc. 9 th Northwest On-Site Wastewater Treatment Short Course, Univ. of Washington, Seattle, pp. 349-36. 21. Ruskin R., (1999). Are soil application rates with subsurface drip disposal dependent upon effluent quality?, Proc 6 th Northwest On- Site Wastewater Treatment Short Course. Univ. of Washington, Seattle, WA. pp 143-152. 22. Sinclair T., Rubin B., Otis R., (1999}. Utilizing drip irrigation technology for on-site wastewater treatment, Proc 6 th Northwest On- Site Wastewater Treatment Short Course. Univ. of Washington, Seattle, WA. pp 141-142. 23. Burton D.J., Harned F.H., Lesikar B.J., Prochaska J.F. Suchechi R.J., (21). Design principles for drip irrigation disposal of highly treated on-site wastewater effluent, Proc. 9 th Int. Symp. on Individual and Small Community Sewage Systems, ASAE, pp. 66-616. 24. Ayers R.S., Westcot, D.W., (1985). Water quality for agriculture, F.A.O. Irrigation and Drainage Paper 29, Rev. 1, FAO, Rome. 25. Bahri A., Brissaud F., (22). Guidelines for municipal water reuse in the Mediterranean countries, Mediterranean Action Plan, World Health Organization, Regional Office for Europe, WHO/EURO Project Office. Μ. Σακελλαρίου-Μακραντωνάκη, Καθηγήτρια, Τµήµα Γεωπονίας, Φυτικής Παραγωγής & Αγροτικού Περιβάλλοντος, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, 38446 Νέα Ιωνία Μαγνησίας. Τηλ./Fax: 242 9359. E-mail: msak@uth.gr. Β. Βαρδούλη, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια, Τµήµα Γεωπονίας, Φυτικής Παραγωγής & Αγροτικού Περιβάλλοντος, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, 38446 Νέα Ιωνία Μαγνησίας.
Τεχνολογία και ιαχείριση Υγρών Αποβλήτων Οικολογική Μηχανική και Τεχνολογία 2 Π. Βύρλας, Υποψήφιος ιδάκτωρ, Τµήµα Γεωπονίας, Φυτικής Παραγωγής & Αγροτικού Περιβάλλοντος, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, 38446 Νέα Ιωνία Μαγνησίας, Τηλ.: 242 93147. E-mail: vyrlas@agr.uth.gr.