ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΚΟΝΩΝ NOAA/AVHRR ΓΙΑ ΤΗΝ ΘΕΡΜΙΚΛΗ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΚΑΙ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΠΛΟΥΜΙΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝΤΑΙ ΑΠΟ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ. Ν. Χρυσουλάκης, Κ. Καρτάλης Πανεπιστήµιο Αθηνών, Φυσικό Τµήµα, Τοµέας Φυσικής Εφαρµογών, Εργαστήριο Μετεωρολογίας, Παν/πολη, Κτίριο ΦΥΣ-5, Τ.Κ. 15784, Αθήνα, ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην παρούσα εργασία επιχειρείται η θερµική ανίχνευση και απεικόνιση πλουµίων που προκαλούνται από βιοµηχανικά ατυχήµατα µε τη βοήθεια εικόνων NOAA/AVHRR. Η µεθοδολογία που χρησιµοποιείται στηρίζεται στους αλγόριθµους "Split Window" που έχουν αναπτυχθεί για την εξαγωγή της θερµοκρασίας της επιφάνειας της γης ή των κορυφών των νεφών χρησιµοποιώντας τις καταγραφές του AVHRR στο θερµικό υπέρυθρο (κανάλια 4 και 5). Η εξάρτηση των συντελεστών απορόφησης και εκποµπής των σωµατιδίων του πλουµίου από το µήκος κύµατος έχει συνέπεια την διαφορά στη θερµοκρασία ακτινοβολίας που καταγράφεται στα κανάλια 4 και 5 και προέρχεται από τα εικονοστοιχεία που αντιστοιχούν στο πλούµιο. Η θερµική ανίχνευση συνεπώς πραγµατοποιείται µε βάση την κατανοµή της διαφοράς θερµοκρασίας που καταγράφεται στα κανάλια 4 και 5 του AVHRR, αφού οι εικόνες υποστούν τις κατάλληλες γεωµετρικές και ραδιοµετρικές διορθώσεις. Η θερµική απεικόνιση πραγµατοποιείται µε βάση τη θερµοκρασία ακτινοβολίας στο κανάλι 5 του AVHRR. Παρουσιάζεται τέλος, εφαρµογή της µεθόδου για την περίπτωση του ατυχήµατος στο δεξαµενόπλοιο Heaven στο λιµάνι της Γένοβας στις 13 Απριλίου του 1991. THERMAL DETECTION AND MONITORING OF PLUMES CAUSED BY TECHNOLOGIACAL ACCIDENTS BASED ON NOAA/AVHRR ΙΜΑGES. N. Chrysoulakis, C. Cartalis University of Athens, Department of Applied Physics, Laboratory of Meteorology, Physics Building - V, GR 15784, Athens, Greece ABSTRACT In this study a thermal detection and monitoring of plumes caused by technological accidents is attempted. The method is based on the analysis and processing of NOAA/AVHRR images using "Split Window" algorithms. These algorithms have been developed for the estimation of either surface or cloud top temperature using the thermal infrared AVHRR measurements. The relation of absorption and emission coefficients of the suspended particles of the plume with wavelength allows the definition of brightness temperature for each pixel. This brightness temperature difference is closely related with the optical thickness of the plume. The thermal detection is accomplished by analysing the distribution of brightness temperature difference in channels 4 and 5. In a previous, AVHRR images have been geometrically and radiometrically corected. The thermal monitoring of plumes is accomplished using the brightness temperature records of AVHRR channel 5. Finally, and application of this method is presented for the accident in tanker Heaven in the port of Genoa at 13 April of 1991.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα αιωρούµενα σωµατίδια που συνθέτουν ένα πλούµιο προκαλούν σκέδαση στη µικρού µήκους κύµατος ηλιακή ακτινοβολία και κατά συνέπεια µπορούν να ανιχνευτούν από δορυφορικό δέκτη ο οποίος έχει την κατάλληλη διακριτική ικανότητα (Desiato and Ciminelli, 1991, Bandinelli and Carla, 1993, Christopher et. al., 1996, Christopher and Chou, 1997). Η δορυφορική απεικόνιση ενός πλουµίου στην υπέρυθρη περιοχή του φάσµατος είναι εφικτή µέσω της θερµικής ακτινοβολίας που εκπέµπεται από τα αερολύµατα που το αποτελούν. Τα σωµατίδια αυτά λειτουργώντας σαν πυρήνες συµπύκνωσης για τους ατµοσφαιρικούς υδρατµούς συγκεντρώνουν γύρω τους υδροσταγονίδια, µε αποτέλεσµα τη χωρική επέκταση του πλουµίου. Ετσι, για να είναι διακριτό ένα πλούµιο θα πρέπει να έχει θερµοκρασιακή διαφορά από το περιβάλλον του η οποία να υπερβαίνει ένα κατώτατο όριο το οποίο εξαρτάται από την ευαισθησία του δορυφορικού ανιχνευτή. Για παράδειγµα, ένα πλούµιο για να είναι διακριτό στις εικόνες του AVHRR (Advanced Very High Resolution Radiometer) των δορυφόρων NOAA, θα πρέπει να καταλαµβάνει τουλάχιστον δύο εικονοστοιχεία. Σε µερικές περιπτώσεις όταν ένα από τα συστατικά του πλουµίου είναι το SO 3, το οποίο είναι ιδιαίτερα υγροσκοπικό, το πλούµιο µπορεί να καταλαµβάνει µεγάλη χωρική έκταση (Chung and Le, 1984, Scorer, 1987). Σε αρκετές εργασίες έχει φανεί το δυναµικό του AVHRR για τον εντοπισµό µετώπων της φωτιάς (Dosier, 1981, Matson and Dosier, 1981, Muirhead and Cracknell, 1984, 1985, Robinson, 1991, Kennedy et. al., 1994, Chrysoulakis and Cartalis, 1998). Είναι επίσης γνωστή η δυνατότητα εξαγωγής του Κανονικοποιηµένου είκτη Βλάστησης (Normalized Difference Vegetation Index: NDVI) (Jensen, 1986, Lillesand and Kiefer, 1987, Rao et. al, 1990, Sabins, 1996), µε κατάλληλο συνδυασµό καναλιών του AVHRR. Με τη βοήθεια του NDVI είναι δυνατός ο διαχωρισµός χερσαίων από θαλάσσιες επιφάνειες, καθώς επίσης και ο διαχωρισµός των εικονοστοιχείων που αντιστοιχούν σε νέφη από τα εικονοστοιχεία που αντιστοιχούν σε περιοχές της επιφάνειας και παρουσιάζουν πολύ κοντινές ψηφιακές τιµές. Στην παρούσα εργασία επιχειρείται η απεικόνιση πλουµίων που έχουν προκληθεί από βιοµηχανικά ατυχήµατα τα οποία έχουν ανιχνευτεί δορυφορικά (Chrysoulakis and Cartalis, 1997). Η απεικόνιση αυτή βασίζεται στο διαχωρισµό των εικονοστοιχείων που αντιστοιχούν στα πλούµια, αφ ενός από τα εικονοστοιχεία που αντιστοιχούν στα νέφη και αφ ετέρου από τα εικονοστοιχεία που αντιστοιχούν στην υποκείµενη επιφάνεια. Ο διαχωρισµός γίνεται βάσει αλγορίθµου που εισάγει ειδικό φίλτρο για τα νέφη καθώς και για περιοχές της υποκείµενης επιφάνειας. Το τελικό προϊόν είναι µια ψευδόχρωµη εικόνα στην οποία παρουσιάζεται η θερµική δοµή του πλουµίου µε βάση τη θερµοκρασία ακτινοβολίας του στο κανάλι 5 του AVHRR. Ε ΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ Τα δεδοµένα που χρησιµοποιούνται είναι εικόνες NOAA/AVHRR υψηλής ευκρίνειας (Local Area Caverage). Ο ανιχνευτής AVHRR έχει χωρική διακριτική ικανότητα 1,1 Km στο ναδίρ και µπορεί να σαρώσει ταυτόχρονα περιοχή 2400 Km, η χρονική διακριτική του ικανότητα είναι 6 ώρες. Ο συγκεκριµένος δέκτης καταγράφει την ακτινοβολία που φτάνει σ' αυτόν σε πέντε φασµατικές περιοχές (κανάλια): α) κανάλι 1 (0,58-0,68 µm, ορατό), β) κανάλι 2 (0,72-1,10 µm, πολύ κοντινό υπέρυθρο), γ) κανάλι 3 (3,55-3,93 µm, µέσο υπέρυθρο), δ) κανάλι 4 (10,5-11,3 µm, θερµικό υπέρυθρο), ε) κανάλι 5 (11,5-12,5 µm, θερµικό υπέρυθρο). Για τη συγκεκριµένη εφαρµογή χρησιµοποιείται εικόνα που έχουν ληφθεί από τον δορυφόρο ΝΟΑΑ 11 στις 13 Απριλίου 1991 (12:55 UTC), ηµεροµηνία στην οποία εκδηλώθηκε πυρκαγιά στο δεξαµενόπλοιο Heaven στο λιµάνι της Γένοβας. Αρχικά οι εικόνες υφίστανται τις κατάλληλες γεωµετρικές διορθώσεις µε βάση την πληροφορία που εµπεριέχεται στην αρχική διαµόρφωση (format Level 1-b) και κατόπιν την κατάλληλη
βαθµονόµηση (calibration) ώστε οι ψηφιακές τιµές των εικονοστοιχείων της εικόνας να µετατραπούν σε τιµές θερµοκρασίας ακτινοβολίας για τα κανάλια του υπέρυθρου και σε τιµές λευκαύγειας για τα κανάλια του ορατού. Η θερµική ανίχνευση των πλουµίων πραγµατοποιείται µε βάση τη διαφορά θερµοκρασίας στα κανάλια 4 και 5. Η µέθοδος αυτή χρησιµοποιείται στον εντοπισµό πλουµίων που προκαλούνται από ηφαιστειακές εκρήξεις και στηρίζεται στο γεγονός ότι η διαφορά θερµοκρασίας µεταξύ των δύο καναλιών µέγιστοποιείται στα πλούµια, λόγω της εξάρτησης του δείκτη διάθλασης από το µήκος κύµατος για τα σωµατίδια του πλουµίου (Prata, 1989b, Schneider and Rose, 1994). Αφού πραγµατοποιηθεί η ανίχνευση των πλουµίων, γίνεται η θερµική τους απεικόνιση µε βάση τη θερµοκρασία ακτινοβολίας του καναλιού 5. Οµως αρχικά είναι απαραίτητος ο διαχωρισµός του πλουµίου από τα νέφη καθώς και από την υποκείµενη επιφάνεια. Για το σκοπό αυτό χρησιµοποιείται ένας απλός αλγόριθµος που βασίζεται στο συνδυασµό των κανονικοποιηµένων λόγων (5-1)/(5+1) και (2-1)/(2+1) των καναλιών 1 και 2 και 5 του AVHRR µε στόχο το διαχωρισµό των εικονοστοιχείων που αντιστοιχούν στο πλούµιο από τα εικονοστοιχεία που αντιστοιχούν στα νέφη και στην επιφάνεια της γης. Ο πρώτος κανονικοποιηµένος λόγος (Chrysoulakis and Cartalis, 1998) χρησιµοποιείται για το διαχωρισµό του πλουµίου από τα νέφη και για το φιλτράρισµα των νεφών χρησιµοποιεί το λόγο γραµµικού συνδυασµού των καναλιών 1 και 5: CLD = Channel 5 Channel 1 Channel 5+ Channel 1 Λόγω της κανονικοποίησης οι ψηφιακές τιµές στην εικόνα που προκύπτει από το λόγο αυτόν κυµαίνονται από 0 έως 1. Ανάλυση του ιστογράµµατος της εικόνας αυτής οδηγεί στο συµπέρασµα ότι οι ψηφιακές τιµές των εικονοστοιχείων που αντιστοιχούν σε περιοχές µε πυκνή νέφωση του 0,85. Η χρήση της τιµής αυτής ως κατώφλι αποτελεί φίλτρο για τα νέφη έχοντας διπλό στόχο: α) τη δηµιουργία µάσκας στην εικόνα για την πυκνή νέφωση και β) το διαχωρισµό των εικονοστοιχείων που αντιστοιχούν στο πλούµιο από εκείνα που αντιστοιχούν στα νέφη τα οποία δεν µπορούν να επηρρεαστούν από τη µάσκα. Ο δεύτερος λόγος είναι ο γνωστός Κανονικοποιηµένος είκτης Βλάστησης NDVI. Στη συγκεκριµένη περίπτωση ο NDVI χρησιµοποιείται για το διαχωρισµό του πλουµίου από την επιφάνεια της γης και για το φιλτράρισµα των υδάτινων επιφανειών. Λόγω της κανονικοποίησης οι ψηφιακές τιµές του δείκτη βλάστησης κυµαίνονται από -1 έως 1. Ανάλυση του ιστογράµµατος της εικόνας αυτής οδηγεί στο συµπέρασµα ότι οι ψηφιακές τιµές των εικονοστοιχείων που αντιστοιχούν στο πλούµιο και στις χερσαίες περιοχές είναι θετικές ενώ οι ψηφιακές τιµές που αντιστοιχούν σε υδάτινες επιφάνειες είναι αρνητικές. Οι τιµές του NDVI που αντιστοιχούν σε εικονοστοιχεία που αντιπροσωπεύουν πυκνά νέφη δεν ενδιαφέρουν στην συγκεκριµένη περίπτωση για το λόγο ότι έχει προηγουµένως χρησιµοποιηθεί µάσκα νεφών. Η χρήση του NDVI στη συγκεκριµένη περίπτωση έχει διπλό στόχο: α) τη δηµιουργία µάσκας στην εικόνα για τις υδάτινες επιφάνειες και β) το διαχωρισµό των εικονοστοιχείων που αντιστοιχούν στο πλούµιο από εκείνα που αντιστοιχούν στην υποκείµενη επιφάνεια. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Στην εικόνα 1 παρουσιάζεται το κανάλι 5 του AVHRR στις 13 Απριλίου 1991 (12:55 UTC), µετά τις γεωµετρικές διορθώσεις και τη βαθµονόµηση.
Εικόνα 1. AVHRR κανάλι 5, 13 Απριλίου 1991 (12:55 UTC). Στην εικόνα 2 παρουσιάζεται η διαφορά θερµοκρασίας µεταξύ των καναλιών 4 και 5. Εχουν ψευδοχρωµατιστεί οι περιοχές εκείνες όπου η διαφορά θερµοκρασίας είναι µεγαλύτερη από 5 Κ. Οπως είναι φανερό η διαφορά αυτή λαµβάνει τις µέγιστες τιµές στην περιοχή του πλουµίου. Εικόνα 2. ιαφορά θερµοκρασίας µεταξύ των καναλιών 4 και 5 του ΑVHRR. Στην εικόνα 3 παρουσιάζεται η θερµική απεικόνιση του πλουµίου που προκαλείται από το βιοµηχανικό ατύχηµα όπως προκύπτει µετά την εφαρµογή του αλγορίθµου που περιγράφεται στο διάγραµµα ροής του σχήµατος 1. Το διπλό φιλτράρισµα που έχει χρησιµοποιηθεί έχει λειτουργήσει σαν µάσκα για τις υδάτινες επιφάνεις και για τα νέφη.
Εικόνα 4. Θερµική απεικόνιση πλουµίου µε βάση τη θερµοκρασία ακτινοβολίας του καναλιού 5 του ΑVHRR. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η δορυφορική απεικόνιση ενός πλουµίου που προκαλείται από κάποιο βιοµηχανικό ατύχηµα είναι εφικτή µέσω της ακτινοβολίας που εκπέµπεται ή απορροφάται από τα αερολύµατα τα οποία αποτελούν το πλούµιο. Τα σωµατίδια αυτά λειτουργώντας σαν πυρήνες συµπύκνωσης για τους ατµοσφαιρικούς υδρατµούς συγκεντρώνουν γύρω τους υδροσταγονίδια προκαλώντας τη χωρική επέκταση του πλουµίου µε αποτέλεσµα να είναι διακριτό στις εικόνες του AVHRR. Ο βαθµός στον οποίο ένα πλούµιο είναι διαχωρίσιµο σε µια δορυφορική εικόνα εξαρτάται από τις διαστάσεις, την οπτική του πυκνότητα και τη θερµοκρασιακή δοµή του, καθώς και από την ευαισθησία του εκάστοτε δορυφορικού δέκτη. Η µέθοδος απεικόνισης που προτείνεται βασίζεται στο διαχωρισµό των εικονοστοιχείων που αντιστοιχούν στο πλούµιο εφ ενός από τα εικονοστοιχεία που αντιστοιχούν στα νέφη και αφ ετέρου από τα εικονοστοιχεία που αντιστοιχούν στην υποκείµενη επιφάνεια µε χρήση κατάλληλου αλγορίθµου. Το AVHRR έχει τη δυνατότητα εντοπισµού συµβάντων βιοµηχανικών ατυχηµάτων στο υπέρυθρο µέσω της διαφοράς θερµοκρασίας που εµφανίζουν τα πλούµια από τον περιβάλλοντα χώρο. Χαρακτηριστική είναι η µεγιστοποίηση της διαφοράς θερµοκρασίας µεταξύ των καναλιών 4 και 5 στην περιοχή του πλουµίου. Σε περίπτωση εντοπισµού ενός τέτοιου συµβάντος είναι δυνατή η θερµική απεικόνιση του πλουµίου µε βάση τις θερµοκρασίες ακτινοβολίας του καναλιού 5. Η χρήση κατάλληλου αλγορίθµου εισάγει ειδικό φίλτρο για τα νέφη καθώς και για περιοχές της υποκείµενης επιφάνειας, παράγοντας τελικά µια ψευδόχρωµη εικόνα στην οποία το πλούµιο είναι απόλυτα διαχωρίσιµο. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Bandinelli, G., and Carla, R., (1993). Fire detection by analysis of infrared satellite data, Advanced Infrared Technology and Applications, Instituto di Ricerca sulle Onde Elettromagnetiche (I.R.O.E.) - C.N.R., Firenze.
2. Christopher, S. A., Kliche, D. V., Chou, J., and Welch, R. M., (1996). First estimates of the radiative forcing of aerosols generated from biomass burning using satellite data, Journal of Geophysical Research - Atmospheres, 101, 21265-21273. 3. Christopher, S. A., and J. Chou, (1997). The potential for collocated AGLP and ERBE data for fire, smoke, and radiation budget studies, Int. J. Remote Sensing, 18, No 12, 2657-2676. 4. Chrysoulakis, N. and C. Cartalis, (1998). "A new approach for the detection of industrial accidents with the use of NOAA/AVHRR imagery, Proc. of 7 th International Symposium on Natural & Man-Made Hazards, 17-22 May 1998 -Chania, Crete Island, Greece. 5. Chung, Y. S., and H. V. Le, (1984). Detection of forest-fire smoke plumes by satellite imagery, Atmospheric Environment, 18, No 10, 2143-2151. 6. Dozier, J., (1981). "A method of Satellite Identification of Surface Temperature fields of subpixel resolution". Remote sensing of the Environment, 11, 221-229. 7. Desiato, F. and M. G. Ciminelli, (1991). Plume Dispresion Investigated by Landsat Imagery. Atmospheric Environment 25A, No 5/6, 965-978. 8. Jensen, R. J., (1986). Introductory Digital Image Processing, Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall. 9. Kennedy P. J., Belward A. S., and J. M. Gregoire, (1994). An improved approach to fire monitoring in West Africa using AVHRR data, Int. J. Remote Sensing, 18, No 12, 2657-2676. 10.Lillesand, M. T. and Kiefer, W. K., (1987). Remote Sensing and Image Interpretation, New York: John Wiley & Sons. 11.Matson, M., and Dozier, J., (1981). "Identification of subresolution high temperature sources using a thermal IR sensor", Photogrammetric Engineering and remote Sensing, 47, 1311-1318. 12.Muirhead, K., and Cracknell, A. P., (1984). "Identification of gas flares in the North Sea using Satellite data", Int. J. Remote Sensing, 5, 199-212. 13.Muirhead, K., and Cracknell, A. P., (1985). "Straw burning over Great Britain detected by AVHRR", Int. J. Remote Sensing, 6, 827-833. 14.Prata, A. J., (1989b). Observations of volcanic ash clouds in the 10-12 µm window using AVHRR/2 data, Int. J. Remote Sensing, 10, 751-761. 15.Rao, P. K., S. J. Holmes, R. K. Anderson, J. S. Winston, and P. E. Lehr, (1990). Weather Satellites: Systems, Data and Environmental Applications. American Meteorological Society. Boston. 16.Robinson, J. M., (1991). " Fire from Space: Global Fire Evaluation using Infrared Remote sensing", Int. J. Remote Sensing, 12, 3-24. 17.Sabins, F. F., (1996). Remote Sensing, Principles and Interpretation, W. H. Freeman and Company, New York. 18.Schneider, D. J., and W. I. Rose, (1994). Observation of the 1989-90 Redoubt Volcano eruption clouds using AVHRR satellite imagery, Proc. of the First International Symposium on Volcanic Ash and Aviation Safety, U.S. Geological Survey Bulletin 2047, (ed.) T. Casadevall, 405-418. 19.Scorer, R. S., (1987). "Ship Trails". Atmospheric Environment, 21, No 6, 1417-1425. 20.Scorer, R. S., (1987). "Hot Spots and Plumes: Observation By Meteorologiacal Satellites". Atmospheric Environment, 21, No 6, 1427-1435.