APPROACHING WOMEN Equal Opportunities & Gender Equality in the 21st century: Empowering Women «Ίσες Ευκαιρίες και Ισότητα των Φύλων στον 21ο αιώνα: Ενδυνάμωση των Γυναικών» PASOK WOMEN Ippokratous & Navarinou 20 10680 Athens Tel: +30 210 36 65 166 email: women@pasok.gr
«Το e-journal Approaching Women αποτελεί πρωτοβουλία του Τομέα Γυναικών ΠΑΣΟΚ αποτυπώνει τις απόψεις, τις ανάγκες και τις ιδέες των γυναικών, όπως αυτές διαμορφώνονται μέσα στη σύγχρονη κοινωνία, ειδικότερα δε, σε περίοδο οικονομικής και πολιτικής κρίσης, με σκοπό την καταγραφή και διάδοση των απόψεων και των στόχων των γυναικών σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.» Approaching Women is aiming at reflecting the ideas, the goals and the aspirations of women in contemporary society, especially in the context of the current challenging developments at a national, European and international level. Zefi Dimadama PASOK Women Secretary Στο παρόν δημοσιεύονται κείμενα και απόψεις των παρακάτω: The current issue is hosting the views and opinions of the following: George A. Papandreou Zefi Dimadama Michalis Karchimakis Pia Locatelli Zita Gurmai Anna Karamanou Marilena Koppa Chrysoula Paliadeli Sylvana Rapti 1
Γιώργος Α. Παπανδρέου Αγαπητές συντρόφισσες, Αγαπητές φίλες, Με ξεχωριστή και ιδιαίτερη χαρά καλωσορίζω την πρωτοβουλία του Τομέα Γυναικών ΠΑΣΟΚ με αφορμή τα 100 Χρόνια αγώνων γυναικών για την Ισότητα και την Ενδυνάμωση του ρόλου τους. Ζούμε όλοι στην παγκόσμια κοινότητα και ιδιαίτερα στην Ευρώπη, καιρούς δύσκολους. Θα έπρεπε σήμερα να μπορούσαμε να μιλάμε για έναν κόσμο, για μια Ευρώπη, όπου όλοι θα έπρεπε να ασπαζόμαστε κοινές αξίες, όπου η φιλοσοφία μας και το πολιτικό μας πιστεύω για το μέλλον, θα ήταν βασισμένα στην ισότιμη συμμετοχή των κρατών, στη δημοκρατική λειτουργία και συνύπαρξη, στους κοινούς στόχους για ελευθερία, δημοκρατία, οικονομική και κοινωνική συνοχή, εμπέδωση και πραγμάτωση ειρήνης και ασφάλειας. Ένα τέτοιο μέλλον έτσι όπως όλοι, όλες οραματιζόμαστε, και αγωνιζόμαστε για αυτό, σίγουρα χρειάζεται τη συμμετοχή και εκπροσώπηση των γυναικών, σίγουρα η πολιτική, νομική, κοινωνική και οικονομική διάσταση της ισότητας των φύλων και των δικαιωμάτων των γυναικών είναι αναπόσπαστο και αυτονόητο μέρος της λειτουργίας της δημοκρατίας. Λαοί, ηγέτες, κυβερνήσεις και κοινωνίες που έγκαιρα κατανόησαν και ασπάστηκαν αυτές τις αξίες και διαμόρφωσαν ανάλογες πολιτικές, βγήκαν πάντα κερδισμένοι. Από τα κοινωνικά κινήματα της δεκαετίας του 1970, τους αγώνες και κινητοποιήσεις γυναικείων οργανώσεων και του φεμινιστικού κινήματος έως τις εξειδικευμένες στρατηγικές στις μέρες μας, οι πολιτικοί στόχοι για την ισότητα έχουν αναμφισβήτητα εμπλουτιστεί, η δυναμική υπάρχει, βρίσκει όμως συχνά εμπόδια και αντιστάσεις στην προσπάθεια χάραξης τομών και τολμηρών αλλαγών, στην ενίσχυση πρωτοβουλιών και παρεμβάσεων, στην εφαρμογή καινοτόμων μέτρων.. βρίσκει επίσης πολλά εμπόδια στη νοοτροπία και στα δοσμένα πρότυπα, στις συντηρητικές αντιλήψεις, στις φοβικές πρακτικές. Εμείς σαν κίνημα, αλλά και σαν κυβέρνηση τα τελευταία 35 χρόνια, είμαστε περήφανοι γιατί η ισότητα των φύλων, οι πολιτικές κατά των διακρίσεων και η αναγνώριση για τα δικαιώματα των γυναικών, υπήρξαν από τις βασικές μας προτεραιότητες. Εγώ προσωπικά, σαν Πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, και σαν Πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς, καθιέρωσα στα καταστατικά τη συμμετοχή των γυναικών μελών σε όλες τις βαθμίδες και όργανα τουλάχιστον κατά 1/3, ενώ στις λίστες υποψηφίων για τις ευρωεκλογές και επικρατείας η συμμετοχή των γυναικών ήταν 50%. Στη δε κυβέρνηση σαν Ο Γιώργος Α. Παπανδρέου είναι Πρωθυπουργός της Ελλάδας και Πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς - George A. Papandreou is Prime Minister of Greece and President of the Socialist International 2
Πρωθυπουργός, επέλεξα αρκετές γυναίκες σε αξιόλογα και σημαντικά χαρτοφυλάκια αλλά και σε θέσεις ευθύνης. Γιατί πιστεύω στις γυναίκες, σε σας τις αγωνίστριες που για τόσες και τόσες γενιές είστε πάντα πρωτοπόρες, μαχητικές, διεκδικητικές, αποφασισμένες αλλά πάντα ευαίσθητες, πάντα έτοιμες να δεχθείτε, να στηρίξετε νέες ιδέες, αλλαγές, πάντα πρώτες σε ανατροπές και επαναστάσεις. Πιστεύω στην αξία σας, στη δύναμή σας, η παρουσία σας και η συμμετοχή σας φέρνει ελπίδα και προοπτική για το μέλλον. Ταυτόχρονα, σαν Πρωθυπουργός ενισχύω το κυβερνητικό έργο με τις στοχευμένες πολιτικές και δράσεις της Γραμματείας Ισότητας των φύλων και ιδιαίτερα στον τομέα της πρόληψης και καταπολέμησης της βίας κατά των γυναικών σε όλες τις μορφές της. Η δική μας λοιπόν αποτίμηση για το παρελθόν θα μπορούσε να κλείσει με μια φράση που πρέπει να μας οδηγεί στο μέλλον και στο αύριο σε ότι αφορά τις γυναίκες: «To πιο επαναστατικό πράγμα στην πολιτική και στη ζωή είναι να κάνει κανείς το αυτονόητο» Αντόνιο Γκράμσι Ζέφη Δημαδάμα Gender Equality must become a leaving reality, η φράση αυτή της Εκτελεστικής Διευθύντριας της Διεύθυνσης του ΟΗΕ για την ισότητα και την ενδυνάμωση του ρόλου των γυναικών, Michelle Bachelet, αποτυπώνει σε λίγες μόνο λέξεις τη σύγχρονη πραγματικότητα. Το 2011 συμπληρώνονται 100 χρόνια αγώνων του γυναικείου κινήματος για την κατοχύρωση των δικαιωμάτων των γυναικών σε κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό επίπεδο. Σχεδόν έναν αιώνα μετά, η σύγχρονη γυναίκα μπορεί πλέον να σπουδάζει, να εργάζεται, να συμμετέχει ενεργά στην πολιτική και να κατακτά υψηλόβαθμες θέσεις. Η πραγματικότητα ωστόσο, καταδεικνύει πως η θέση της γυναίκας στη σύγχρονη κοινωνία παραμένει επισφαλής. Οι τρέχουσες δύσκολες, και ιδιαίτερα κρίσιμες, οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συγκυρίες οδηγούν τη σύγχρονη γυναίκα σε έναν διαφορετικό αγώνα, σε μια διαρκή προσπάθεια επαγγελματικής επιβίωσης και επιτυχούς συμβιβασμού των οικογενειακών και επαγγελματικών υποχρεώσεων. Οι σοβαρές επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης είναι αδιαμφισβήτητα αισθητές σε όλους τους πολίτες. Οι γυναίκες ωστόσο, ο «αδύναμος κρίκος» της κοινωνίας, κυρίως λόγω της πολυπλοκότητας των ρόλων τους, παραμένουν σοβαρά εκτεθειμένες στις ραγδαίες αλλαγές. Η Ζέφη Δημαδάμα είναι Γραμματέας του Τομέα Γυναικών ΠΑΣΟΚ- Zefi Dimadama is PASOK Women Secretary 3
Πληθώρα επιστημονικών ερευνών επιβεβαιώνουν αυτό που αποτελεί πραγματικότητα για εκατοντάδες γυναίκες καθημερινά, η μέση Ελληνίδα αναζητά εναγωνίως μία θέση εργασίας με ανθρώπινους όρους, πλήττεται από την ανεργία, τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό, ενώ για όμοια εργασία, αμείβεται λιγότερο από τον άνδρα συνάδελφό της. Είναι γεγονός ότι η ελληνική κοινωνία βρίσκεται σε ένα μεταβατικό στάδιο. Σταδιακά, «απεγκλωβίζεται» από αντιλήψεις και πρακτικές παρωχημένες και βαίνει με σταθερά βήματα προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης και της προόδου. Η προσαρμογή είναι αδιαμφισβήτητα δύσκολη. Οι ιδιαιτέρως δυσχερείς οικονομικές συνθήκες, ωστόσο, δεν θα πρέπει να λειτουργήσουν ανασταλτικά ως προς την επίτευξη των στόχων μας. Ο Τομέας Γυναικών του ΠΑΣΟΚ, από την πλευρά του, αποτελεί έναν οργανισμό που δεν αρκείται στην παρακολούθηση των εξελίξεων, αλλά αποτελεί σημαντικό παράγοντα διαμόρφωσής τους μέσα από πρωτοβουλίες και δράσεις, που αφορούν όχι μόνο στη γυναίκα, αλλά και στην κοινωνία συνολικά παρά τις όποιες δυσκολίες και προβλήματα. Ο Τομέας Γυναικών ΠΑΣΟΚ προωθεί και ενισχύει τη δράση νέων ανθρώπων και γυναικών, οι οποίοι διαθέτουν μία διαφορετική προσέγγιση για τα σύγχρονα θέματα και προβλήματα, για το ρόλο της πολιτικής και των κομμάτων στην καθημερινή ζωή. Αποτελεί καθήκον και υποχρέωση του Τομέα, δεδομένων των συνθηκών, να συνεχίσει να βρίσκεται στο πλάι των γυναικών, να εντείνει τις προσπάθειές του προς την κατεύθυνση της προστασίας και της διασφάλισης των δικαιωμάτων τους, να αφουγκράζεται τις ανάγκες των πολιτών, να αναπτύσσει δράσεις και να προτείνει πολιτικές, που θα εγγυώνται την εξάλειψη των ανισοτήτων και την ισόρροπη ανάπτυξη σε όλα τα επίπεδα. Σε αυτό το πλαίσιο προχωρήσαμε στη δημιουργία του παρόντος e-journal, με στόχο την αποτύπωση των απόψεων, των αναγκών και των ιδεών των γυναικών όπως αυτές διαμορφώνονται μέσα στη σύγχρονη κοινωνία, ειδικότερα δε, σε περίοδο οικονομικής και πολιτικής κρίσης. Η φετινή επέτειος των 100 χρόνων οφείλει να μας υπενθυμίσει τις προσπάθειες, τους αγώνες, αλλά και τις επιτυχίες του γυναικείου κινήματος και να οπλίσει τις σύγχρονες γυναίκες με θάρρος και δύναμη για τους ακόμα πιο δύσκολους αγώνες που έρχονται. Και είναι σημαντικό τώρα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, οι γυναίκες να πρωτοστατήσουν, να έχουν τη δική τους συμμετοχή και συμβολή. Όχι απλώς συμβολική συμμετοχή, αλλά ουσιαστική, πρωταγωνιστική παρέμβαση, εκεί όπου λαμβάνονται οι αποφάσεις, εκεί όπου δρομολογούνται οι εξελίξεις. 4
Μιχάλης Καρχιμάκης «Υπάρχει μια γυναίκα στην αρχή όλων των μεγάλων πραγμάτων», θα γράψει ο σπουδαίος Γάλλος ποιητής Αλφόνσο ντε λα Μαρτίν, στα μέσα του 19ου αιώνα. Η γυναίκα που τολμά να διεκδικεί, που μπορεί να κατακτά, που ξέρει να κερδίζει. Η γυναίκα που απολαμβάνει τη φύση της και με αυτοπεποίθηση την εξελίσσει. Η γυναίκα που ελέγχει τη μοίρα της, που έχει παρελθόν, που της ανήκει το μέλλον. Που της ανήκει ο 21ος αιώνας. Ένας αιώνας που παρά τις δυσκολίες και τις εναλλαγές σε πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο, παραμένει γόνιμος, ώστε οι διαχρονικοί αγώνες των γυναικών για ισότητα και ίσες ευκαιρίες ν αποδώσουν καρπούς. Να βάλουν τη γυναίκα στο επίκεντρο της κοινωνικής προσφοράς, της πολιτικής δράσης και της παραγωγής. Να απελευθερώσουν τη γυναίκα από κατεστημένες αντιλήψεις, από συμπλεγματικές συμπεριφορές και στερεοτυπικές κοινωνικές διακρίσεις. Να αναδείξουν τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά της γυναίκας που είναι απαραίτητα για την εξέλιξη του πολιτισμού μας. Ενός πολιτισμού που οφείλει ν αναγνωρίζει τη συνεισφορά όλων, να διασφαλίζει την ατομική αξιοπρέπεια και να λειτουργεί ισότιμα και αξιοκρατικά. Μα πάνω απ όλα, ο 21ος αιώνας μπορεί να γίνει η εποχή, όπου η γυναίκα θα «ξεπροβάλλει» μέσα από τις καθιερωμένες στατιστικές και μετρήσεις, μέσα από τα ποσοστά και τις γραφικές παραστάσεις, πρώτιστα ως άνθρωπος, ως προσωπικότητα, ως ανεκτίμητη παρουσία στην κοινωνική εξέλιξη και στην πορεία της ανθρωπότητας. Και μέσα από αυτή τη δημιουργική και πρωτοπόρα παρουσία, οι γυναίκες μπορούν και πρέπει να εμπνεύσουν, να ανατρέψουν και να συμπαρασύρουν τις αναχρονιστικές νοοτροπίες και τις φοβικές συμπεριφορές μπροστά στις δημοκρατικές αλλαγές που απομένουν να γίνουν. Γι αυτό και εμείς στο ΠΑΣΟΚ πιστεύουμε πως η ισχυρή παρουσία της γυναίκας σε όλες τις εκφάνσεις της δημόσιας ζωής είναι συνυφασμένη με τη Δημοκρατία μας. Ο Μιχάλης Καρχιμάκης είναι Γραμματέας του Εθνικού Συμβουλίου του ΠΑΣΟΚ- Michalis Karchimakis is PASOK National Council Secretary 5
Είναι συνυφασμένη και με τη μεγάλη δημοκρατική παράταξη της χώρας που αναγνώρισε τη δοκιμασμένη στο βάθος των αιώνων αξία της γυναίκας και επένδυσε σε αυτήν. Με τη μεταγγιζόμενη από τον Πρόεδρό μας Γιώργο Παπανδρέου ευαισθησία για την περιπόθητη αναλογία των ίσων ευκαιριών, πιστέψαμε και πιστεύουμε ότι η νομική κατοχύρωση της ισότητας των δύο φύλων και των θεμελιωδών δικαιωμάτων της γυναίκας είναι αναγκαία συνθήκη για την πληρότητα της Δημοκρατίας μας. Αυτήν αντιπαραβάλλουμε στις άμεσες και έμμεσες διακρίσεις, καθώς και σε όποιον καταπατάει την αρχή της ισότητας των φύλων. Και έχουμε το δικαίωμα να υποστηρίζουμε ότι, με το καθοριστικό πέρασμα του Κινήματός μας από την πολιτική ζωή της χώρας, ο στόχος για ίσες ευκαιρίες έγινε πιο ορατός και ευδιάκριτος. Έχουμε το δικαίωμα να υποστηρίζουμε ότι εμείς, ως ΠΑΣΟΚ, ανεβάσαμε την «ένταση της φωνής της Γυναίκας» στον κοινωνικό και πολιτικό στίβο και την κάναμε ισότιμο συνομιλητή στη δημόσια σφαίρα. Ήταν και είναι στις προτεραιότητές μας να δώσουμε στην Ελληνίδα όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που συνιστούν την πλήρη έννοια του ενεργού πολίτη. Ήταν και είναι η ειδοποιός διαφορά μας, απέναντι στις νεοφιλελεύθερες λογικές και προσεγγίσεις. Ο Γιώργος Παπανδρέου και, ως πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς, έχει έμπρακτα αποδείξει την εγγενή σχέση των σοσιαλιστικών αντιλήψεων και πολιτικών, με την οικοδόμηση ενός κόσμου, στηριγμένου στην ισότητα και την ακριβοδίκαιη συμμετοχή των δύο φύλων, στην παραγωγή πολιτικής και στη λήψη των αποφάσεων. Έχει υπερθεματίσει όλες τις προτάσεις, τόσο της Σοσιαλιστικής Διεθνούς Γυναικών, όσο και της Σοσιαλιστικής Διεθνούς, για έμπρακτη, ουσιαστική και τελικά ισότιμη συμμετοχή των γυναικών σε όλες τις επιτροπές και τα όργανα των δύο φορέων. Γιατί πιστεύουμε πως μέσα από την οργανωμένη πολιτική δράση, μέσα από τους θεσμούς, μέσα από την ενωμένη ευρωπαϊκή αριστερά, μα πάνω απ όλα μέσα από τη δική μας καθημερινή στάση και συμπεριφορά, μπορούμε να ανατρέψουμε τις διακρίσεις και τις κοινωνικές αδικίες. 6
Γιατί πιστεύουμε πως οι γυναίκες πρέπει να μιλούν δυνατά και καθαρά ως αγωνίστριες, φωτίζοντας τη ζωή, την πολιτική, την κοινωνία, με τη σπίθα του μυαλού και το πάθος της ψυχής τους. Γιατί πιστεύουμε πως η περιθωριοποίηση της γυναίκας, όπως είχε μια αρχή στην ιστορία, έτσι θα έχει και ένα τέλος. Και αυτό το τέλος, το καλωσορίζουμε όλοι. Pia Locatelli I feel honored to be asked to contribute to the first issue of the e-journal launched by the initiatives of PASOK Women to celebrate the 100th year anniversary of women s struggle. The 100-years anniversary together with and an e-journal shows the ability of women to combine past and future, roots and modernity, the founding mothers of the Socialist International Women and new generations of women. All of us are aware that the history of the women s struggle goes back more than a century; it started well before March 1911, when the International Women s Day was celebrated for the first time. But the date has become an important symbol for its significance. The idea of an International Women's Day began in the first years of the last century, a period of expansion and turbulence, booming population, growth, migrations and radical ideologies. Those were years when women started their first demonstrations demanding shorter work hours, better pay, voting rights and an end to child labour. It was in those years, precisely in 1907, that the Socialist International Women (SIW) was founded and immediately the international dimension of the women's struggles was in the minds of the founding mothers of SIW. On Clara Zetkin s proposal, in the first Congress after its foundation, the Socialist international Women decided that one day a year should be set aside as International Women s Day. Women all over the world should rally and demonstrate for one day in the month of March, in favour of their rights and political emancipation. The declaration of the Socialist International Women had a strong impact. The following year, 1911, International Women's Day was celebrated for the first time in Austria, Denmark, Germany and Switzerland. The date was March 19 and over a million men and women took to the streets in a series of rallies. In addition to the right to vote and to hold public office, they demanded the right to work and an end to job discrimination. This took place in Europe, the so called old world. Pia Locatelli is President of Socialist International Women (SIW) 7
In the new world, in the United States of America, on March 25, 1911, a fire broke out at the Triangle Shirtwaist Company, New York. An estimated 146 workers, many of them women and girls, recent immigrants from Italy and the states of Eastern Europe, lost their lives. Lives that could easily have been saved if there had been the minimum regard for the safety and the rights of these women. By a tragic combination of ideas and events, International Women s Day had been celebrated for the first time only a few days before the fire. The two have thus become indelibly linked in manifestations that take place worldwide every year on March 8, International Women s Day. This is the origin of the international Women's day. We are proud of this socialist origin and of always being a step ahead in the fight for women s rights. The socialist presence has marked all the important stages of the long march, a marathon, to pursue gender equality all over the world. In all these years we have been working to redress the balance between women and men and thereby promote gender equality in several fields of activity with special attention to public institutions (parliaments, governments, local institutions) and political parties. While increasing our numbers is not enough, it would certainly be a start. The fact of the matter is that if we do not work for a radical change in the way our societies are organized, we contribute to perpetuating a sexual/social division of labour, that conform to a model of society where men are the professionals and women are the helpers, the stay-at-home wives. Reality is different. More and more women have entered the labour market, are having careers in all spheres of the labour market but this major change has not been matched by a reorganization of social institutions and by mainstreaming a gender perspective in all policies and fields of activities. If we speak of governments, a major example of mainstreaming gender is the introduction of gender sensitive budgeting. If we speak of education we must pay attention to preventing the perpetuation of the stereotypes that very often characterize teaching strategies and materials. If we speak of research, we have to stop its claimed neutrality. Science, engineering, technology are not gender neutral, they are often gender-biased and gender biased research gives gender biased results. Can we close our eyes in front of all this? Surely we cannot. Since the very beginning SIW has been aware that the world needs a profound revolution and the present crisis is an example of the need of a total change. In the Council meeting held in Paris last November, we have addressed the topic of the 8
global crisis and its impact on women. We analyzed different aspects and consequences of it. It is clear to us that if the first wave hit the financial sector, and most sectors in which men were predominant, the second wave of unemployment and long-term consequences affected mostly women, as 80% of the threatened jobs are occupied by women. And this happened both in industrialized and developing counties. Never before have the livelihoods of so many people in the world s poorest countries been so directly affected by circumstances caused by the richest countries. Many governments, not only conservative ones, have introduced austerity measures that have impacted disproportionately on women who make up a large part of the public sector workforce. The cuts in social services, for example, not only mean more female unemployment; they also mean that women absorb the costs of care through unpaid care work, lower wages and pensions. More unemployment, more poverty, more costs to our families for education or welfare or health, more inequality, no growth and more violence. This crisis creates problems and tensions in families and in communities and the consequence is an increase of violence against women and girls. In addition to the economic crisis, the world's poorest countries are the most threatened by other crises as well: food crisis, exploitation of natural resources, environmental problems such as water, air and soil pollution, a shortage in energy supplies and climate change. This is not only a financial and economic crisis; it is a systemic one which needs first of all an analysis of the failure of the present model of development. Also for these reasons we cannot accept the response which is being given at the moment. This response is mainly financial and does not even consider a different model of development. Some governments have started to be shaky about the conventional answers and are trying new approaches. In a meeting of Women Speakers of Parliament, in Vienna a few months ago, the former Executive Director of Unifem, Ines Alberdi, said that there are some countries that have adopted a variety of measures to stimulate renewed economic growth and mitigate the impact on peoples lives. Countries like China, India and Portugal are targeting support to small and medium enterprises where women are more present; also measures for export industries, especially textiles. These measures have a gender dimension. Also looking for new areas of economic growth is to be seriously considered because these new areas, including the green economy, offer an opportunity for countries to provide training and information to women, which means equal opportunities and level playing field. 9
Another possible answer comes from Parliaments. Some Parliamentarians have done so much work to encourage finance ministries to adopt gender-responsive budgeting and these measures should be used to stimulus packages, most of which are done offbudget, to equally benefit women and men. We are convinced that even in this crisis there are opportunities and positive challenges for women. This crisis has highlighted the need for economic policymakers in all countries to rethink some fundamental economic assumptions, starting from the sexual/social division of labour that has kept societies locked in outdated models of economic development. The alternative we propose can only recognize women (and gender equality) as a driving force for social and economic development: women are not passive subjects, but active players in defining and implementing macroeconomic policies and in creating wealth. The future of the world economy lies increasingly in female hands was the title of a recent article in The Economist. And we cannot agree more. Kofi Annan, the former UN Secretary-General, in one on his speeches on this matter (2003) said study after study has shown that there is no effective development strategy in which women do not play a central role. When women are fully involved, the benefits can be seen immediately: families are healthier and better fed; their income, savings and reinvestment go up. And what is true of families is also true of communities and, in the long run, of whole countries. This speech was given before the start of the global crisis. His words have become even truer and more visionary in these difficult years. Zita Gurmai We have come a long way since 1900, roughly the year that Clara Zetkin -a member of the German Women s Working Association and of the Social Democratic Party in Germany- started lobbying for women s rights and recognition. In 1889, at the International Congress in Paris, she called for a resolution opposing the prohibition of women in paid employment and for including working class women in the working class movement 1. This same resolution called for equal pay for equal work for both sexes and for giving women the right to vote. It was under the leadership of Clara Zetkin that in 1907, the Zita Gurmai is President of PES Women 1 The First Hundred Years, a Short Story of SIW, p 19 10
first Socialist International Women s meeting, which triggered franchises within political parties, took place in Stuttgart with 86 members from Europe and all over the world. On 19 March 1911 2 in Copenhagen, Clara Zetkin launched what we know now as the International Women s Day (however, the creation of this day was decided in 1910, on occasion of the Copenhagen congress of the II. International, without date specified the March 19 date was chosen later). After the first wave of feminism in the late nineteenth century and beginning of twentieth century, when the main aim was to gain full voting rights for women, a second wave of feminism crossed the globe in the 1960s and 70s focusing on legal and social issues such as sexual and reproductive health and rights, equal pay, maternity leave, equal rights at the work place, social and economic independence and combating violence against women. Clara Zetkin mobilized and inspired so many, and I know the organisations represented here today hope to do the same. Because her work is not finished yet. Women are still not equal with men on all levels. While some of the battles Zetkin fought, such as that for the female vote, have been settled now, she would be surprised to learn that in 2011, the pay gap between men and women in the EU still stands at 18%. That in some of our European countries, abortion is still decided over by men. That while women have full voting rights in elections, they have little say in what happens in some of our biggest European companies- companies that sometimes have an output bigger than a developing country s GDP. Or that there is no single European national parliament, where the proportion of women would reach over 45 percent, and you know the numbers, 45 percent is truly outstanding. Clara Zetkin would also frown at the fact that while women can in theory, have children and a job at the same time, they often have to compromise on one of their responsibilities in practice. And at the fact that while outright sexism might seem like something of the past, the likes of Silvio Berlusconi have turned women s bodies into empty lust objects once more. And they believe without shame that it's right, that it's acceptable. Well, it's not. 2 The date of International Women s Day originally was not fixed. On the 19 th March 1911 it was celebrated also in Austria, Germany and Switzerland. Only after the events in Russia, in 1913 they decided to celebrate on the last Sunday of February. This year it was 23 rd February, that by the Gregorian Calendar happened to be the 8 th of March. This is, how finally the date of the celebration has become fixed. 11
Clara Zetkin showed us that for women to get ahead, they must nurture their minds and souls. But she might be upset to learn that while women do so much better in schools and universities now, this often does not translate into promotions and into swiftly progressing careers. She might frown that while so many women fought for the right to wear trousers, popular culture now still often teaches young girls that women s empowerment is founded on sexual provocation and on one s willingness to please, rather than academic merit or hard work. And while the socialist movement was the frontrunner of the Beijing Platform, many of the goals identified at the fourth World Conference, such as getting women out of poverty and fighting violence against women, have been undermined by both socialist and conservative governments not living up to their pledges of funding for development assistance. I don t want to sketch an overly negative picture. There is much we can be proud of, much we have achieved. What I mean to say is that there are still some battles ahead. That the people who say gender equality is an outdated idea are wrong. Those people are probably not the people who read this publication: if you thought there were no problems left you probably wouldn t. I mean the people who say quotas are not necessary, for instance. They forget that for centuries, men sometimes occupied positions they weren t best suited for. I also mean the girls who think gender equality doesn t affect them. They will be surprised at the difficulties they will grapple with once they start to work. I mean the Italian showgirls who have been made to believe that the only way ahead for them is showing off their bodies rather than their brains. The gradual conservatisation of Europe means that some of the things socialist women, including Clara Zetkin, fought for, are now being put into question. This is a real backlash we have to fight. Not everyone thinks like us and I think the challenge ahead is mainly convincing people that there really still is a challenge! Convincing them that gender equality projects are not a boom-time hobbyhorse of some, but a concern the implications of which will have long-term moral, economic, social and demographic consequences for all. We haven t been able to convince people yet, let alone politicians: the budget cuts of conservative European governments show as much. The conservative governments in Europe have persuaded each other and pressured the rest of the EU, including some of our own governments of the left, into ever harsher cuts that dismantle the solidarity 12
and equality principles our welfare states should protect. Women and children, the most vulnerable suffer because of this. I am a member of the PES for a reason and we ve been very clear on this before: conservatives are working from an austerity bible that is penalizing EU workers who definitely did not cause the economic and financial crisis. And conservatives are making women suffer disproportionately. Conservative governments such as my own in Hungary are supposedly making Europe more competitive, but they are doing it on the backs of those who are suffering already. Budgets for the public services, that tend to employ more women, are being cut, programmes that allow women s empowerment are abolished and reconciliation policies are economized on. Did you know that in the UK, the conservatives have cut all funding to the UK Resource Centre for Women in Science, Engineering and Technology earlier this year? That in the Netherlands, many services that help immigrant women s integration into society will be abolished because of the cuts in council budgets? That in Ireland, among other cuts, the pregnancy grant was abolished? Instead of investing in women and in policies that help women combine private life and work, governments all over Europe are giving companies the tools to make labour conditions more flexible, that is more unsecure. But the ambitious goals of the EU2020 strategy cannot be carried out if we do not invest in creating jobs, if we do not invest in human resources, in education and health care and if we do not make a conscious effort to increase the number of women entering the labour market. How can we even think about reaching the 2020 target of 75% of employment in Europe if women are left out of the equation? We need to invest in more and better jobs and in creating more opportunities. Those will benefit women, and society as a whole. Responsible public spending is important but so is investing in and protecting existing and future resources. Take pension reforms for example: while these are going on everywhere in Europe, a gender perspective in them is mostly lacking. But we must bear in mind that women are still disproportionately affected by poverty and that older women are at a much higher risk than men to be trapped in insufficient retirement incomes, that is: poverty. This is because their working lives are shorter and more scattered than that of men, and because of the pay gap and the precarious work many women do. With its campaign on Women and Pensions, PES Women has chosen to raise awareness this year that the current lack of parity and sufficient parental leave provisions, the pay-gap and the professional choices women make, profoundly impact on their pensions and on their quality of life in retirement. 13
In most cases, the conservative backlash has done nothing for women but turn back time, push women back to the private sphere and push gender equality to the back of the agendas of policy makers. It is our task to make sure that the idea of genuine gender equality is not belittled or seen as second-rate ; that is: only reflected on once all other problems have been taken care of. It is our task to ensure that in times of economic downturn, funding for gender equality is not cut as a boom-time luxury, but recognized as a crucial condition for long-term economic and social development. Άννα Καραμάνου «Οι Συντηρητικοί της Ευρώπης αποδομούν το Κοινωνικό Σύστημα- Οι Επιπτώσεις στις Γυναίκες και την Ισότητα των Φυλών» Στη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Συστήματος οδήγησαν τα ευρωπαϊκά ανθρωπιστικά ιδεώδη και οι αξίες του Διαφωτισμού, που ενισχύθηκαν στη συνέχεια από τις ιδέες περί κοινωνικής δικαιοσύνης των σοσιαλιστών της Φαβιανής Εταιρείας, της Ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας και από τις αντιλήψεις του Keynes. Το κράτος πρόνοιας στην Ευρώπη έχει τις ρίζες του στον 19ο αιώνα και δημιουργήθηκε προκειμένου να αντιμετωπίσει τα κοινωνικά προβλήματα που προκάλεσε η βιομηχανική επανάσταση. Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1980 και 1990, σε επίπεδο ΕΕ οι πολιτικές για κοινωνικά θέματα γνώρισαν μια ιδιαίτερη άνθιση, απαντώντας στις απαιτήσεις των πολιτών για μια καλύτερη ισορροπία ανάμεσα στην Κοινωνική και Οικονομική Ευρώπη. Την δεκαετία του 1980 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με επικεφαλής τον Ζακ Ντελόρ (και Επίτροπο Κοινωνικών Υποθέσεων τη Βάσω Παπανδρέου), ανέλαβε σειρά πρωτοβουλιών, συμπεριλαμβανομένης της Κοινωνικής Χάρτας, με σκοπό να διασφαλισθεί ότι η Εσωτερική Αγορά δεν θα οδηγήσει σε κοινωνικό dumping. Όπως είναι γνωστό το ενδιαφέρον της ΕΕ επικεντρώνεται πρωτίστως στην οικονομία και στη καλή λειτουργία της κοινής αγοράς. Γι αυτό και η πολιτική ισότητας των φύλων υπηρετεί κυρίως την επίτευξη αυτού του στόχου, σύμφωνα και με την ιστορία της ΕΕ, ως Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας. Το κύριο θέμα για την ΕΕ είναι η επίτευξη της ισότητας των φύλων στην αγορά εργασίας. Ήδη από την Ιδρυτική Συνθήκη της Ρώμης του 1957, το άρθρο 119 επιτάσσει ότι «άνδρες και γυναίκες θα πρέπει να λαμβάνουν ίση αμοιβή, για ίση εργασία». Η ΕΕ άρχισε να επεκτείνει την πολιτική ισότητας και σε άλλους τομείς, πέραν της εργασίας, στη δεκαετία του 1990, όταν δέχτηκε σκληρή κριτική από τις φεμινιστικές Η Άννα Καραμάνου είναι Αντιπρόεδρος των Γυναικών του Ευρωπαϊκού Σοσιαλιστικού Κόμματος- Anna Karamanou is Vice President of PES Women 14
οργανώσεις για τις διαρθρωτικές ανισότητες του χώρου εργασίας, που παραμένει δομικά προβληματικός, εφόσον η οικιακή εργασία και η παροχή φροντίδας, δεν κατανέμονται δίκαια μεταξύ ανδρών και γυναικών και δεν προσμετρώνται ως εργασία. Απαντώντας σε αυτή την κριτική η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κάλεσε τις χώρες μέλη της ΕΕ να βελτιώσουν τις υποδομές για τη φροντίδα των παιδιών και να προωθήσουν μια δίκαιη κατανομή των οικογενειακών υποχρεώσεων. Μετά τη Συνθήκη του Άμστερνταμ (1997), που επιτάσσει ισότητα των φύλων σε όλους τους τομείς, η ΕΕ προωθεί την πολιτική του gender mainstreaming, πολιτική που επικύρωσε και η νέα Συνθήκη της Λισσαβόνας που ισχύει από 1η Ιανουαρίου 2009. Στο ξεκίνημα του 21ου αιώνα, η Ευρωπαϊκή Κοινωνική Ατζέντα που υιοθετήθηκε τον Δεκέμβρη του 2000, από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Νίκαιας, φιλοδοξούσε να εκσυγχρονίσει το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό μοντέλο και να ενισχύσει τους δεσμούς μεταξύ οικονομίας, απασχόλησης και κοινωνικής πολιτικής. Η προώθηση της ισότητας των φύλων και των ίσων ευκαιριών μεταξύ ανδρών και γυναικών αποτελούσε έναν από τους τέσσερις πυλώνες των κατευθυντηρίων γραμμών για την απασχόληση. Η ΕΕ και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο απαίτησαν από τα κράτη μέλη να μειώσουν τις ανισότητες των φύλων, να προωθήσουν πολιτικές για την εναρμόνιση της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής και να διευκολύνουν την πρόσβαση των γυναικών στην απασχόληση. Το 2002 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Βαρκελώνης κάλεσε τα κράτη μέλη να εξαλείψουν τα αντικίνητρα για τη συμμετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναμικό και να καταβάλουν κάθε προσπάθεια, ώστε μέχρι το 2010 να παρέχονται υπηρεσίες φροντίδας σε τουλάχιστον 90% των παιδιών ηλικίας μεταξύ 3 ετών και της ηλικίας έναρξης της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και τουλάχιστον στο 33% των παιδιών ηλικίας κάτω των 3 ετών. Ο «Οδικός Χάρτης για την Ισότητα Ανδρών και Γυναικών, 2006-2010» περιλάμβανε έξι τομείς προτεραιότητας: 1) Οικονομική ανεξαρτησία για άνδρες και γυναίκες 2) Συμφιλίωση επαγγελματικής ζωής με ιδιωτική και οικογενειακή. 3) Ίση συμμετοχή γυναικών και ανδρών στα κέντρα λήψης αποφάσεων 4) Εξάλειψη της βίας και της σεξουαλικής εκμετάλλευσης των γυναικών 5) Εξάλειψη των κοινωνικών στερεοτύπων λόγω φύλου 6) Προώθηση της ισότητας των φύλων και εκτός συνόρων της ΕΕ. Είναι πολύ ενδιαφέρον το γεγονός ότι οι ειδικοί της ΕΕ, ανακάλυψαν ότι τα αιτήματα και οι διεκδικήσεις των γυναικείων οργανώσεων και του φεμινιστικού κινήματος, για ενίσχυση της απασχόλησης και της ανεξαρτησίας των γυναικών, καθώς και το πάγιο αίτημα για δημιουργία κοινωνικών υποδομών για τη φροντίδα 15
των παιδιών και των εξαρτημένων συγγενών, αφορούν στην αγορά, στην ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας. Έτσι η Ευρωπαϊκή Ένωση, αντιμέτωπη με τον σκληρό ανταγωνισμό των ΗΠΑ και των Ασιατικών χωρών υιοθέτησε τη συμφιλίωση της επαγγελματικής με την οικογενειακή ζωή ως μια από τις προτεραιότητες της πολιτικής της. Ωστόσο, δυστυχώς, παρόλες αυτές τις αποφάσεις και τις θετικές προοπτικές ελάχιστα πραγματοποιήθηκαν. Οι καθυστερήσεις και οι ανατροπές που πραγματοποιήθηκαν κατά τα τελευταία χρόνια στην κοινωνική πολιτική συνέπεσαν με την άνοδο των συντηρητικών κομμάτων στην Ευρώπη, με νεοφιλελεύθερες πολιτικές που έχουν δραματικές επιπτώσεις στα κοινωνικά συστήματα και ιδιαίτερα στα δικαιώματα των γυναικών. Στις χώρες της Ένωσης οι κοινωνικές δαπάνες αντιπροσωπεύουν περίπου το 27% του ΑΕΠ, έναντι 15% των ΗΠΑ, γεγονός που μαρτυρεί την μεγαλύτερη ανάπτυξη του κοινωνικού κράτους στην Ευρώπη, ενώ οι επιβαρύνσεις στο κόστος εργασίας αγγίζουν το 46% στην Ευρώπη, έναντι 27% στις ΗΠΑ 3. Οι συγκρίσεις αυτές, στις αρχές του 21ου αιώνα πυροδότησαν τη ρητορική των συντηρητικών περί του επείγοντος της μεταρρύθμισης. διανθισμένη πάντα με αγαθές προθέσεις, όπως αποδοτικότερη λειτουργία του συστήματος και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας. Από την πλευρά τους οι εργαζόμενοι και οι συνταξιούχοι αντιμετωπίζουν με δυσπιστία τις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες, αφού σχεδόν όλες ταυτίζονται με την αποδόμηση του κοινωνικού κράτους, με περικοπές δαπανών και μείωση παροχών. Έντονο σκεπτικισμό για τη ρητορική της κρίσης εκφράζουν και επιστήμονες, όπως ο Francis G. Castles στο εξαιρετικό βιβλίο του «The Future of the Welfare State-Crisis Myths and Crisis Realities, 2004». Γεννάται ευλόγως το ερώτημα, αν οι δημοσιονομικές και δημογραφικές εξελίξεις οδηγούν πράγματι σε καταστροφή ή επιχειρείται μέσω της κινδυνολογίας (a race to the bottom), η ικανοποίηση των απαιτήσεων των μηχανισμών της αγοράς για υψηλότερα κέρδη, μέσω της συμπίεσης του κόστους της εργασίας και της κοινωνικής ασφάλισης. Οι αρνητικές εξελίξεις στην οικονομία και οι εγγενείς αδυναμίες της Ευρωζώνης, δημιουργούν ιδιαίτερα προβλήματα στις γυναίκες. Η ισχύουσα νομοθεσία είναι πολύ σημαντική, αλλά δεν μπορεί να αντιμετωπίσει εξ ολοκλήρου τις διαρθρωτικές και θεσμικές δυναμικές που παράγουν ανισότητες. Η υποτίμηση της εργασίας των γυναικών, η ιεραρχία των φύλων και οι πατριαρχικές δομές ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για την υποβαθμισμένη θέση των γυναικών σε ένα σύστημα που έχει δομηθεί με βάση τις ανάγκες των ανδρών. Μέσα σε αυτή τη δύσκολη συγκυρία, στις περισσότερες χώρες της ΕΕ, η ισότητα των φύλων δεν περιλαμβάνεται καν στην ατζέντα της πολιτικής. Για παράδειγμα, η πολιτική της συμφιλίωσης της 3 Ι.Κουκιάδης, 2000, Η Κοινωνική Ευρώπη, σ.25 16
επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής στη Νότια Ευρώπη θεωρείται περισσότερο θέμα ιδιωτικό, θέμα οικογενειακό, με αρνητικές φυσικά συνέπειες στην απασχόληση των γυναικών και στη διαιώνιση των αναχρονιστικών στερεοτύπων. Ενώ, δηλαδή, οι γυναίκες έχουν αυξήσει σημαντικά τη συμμετοχή τους στην εκπαίδευση (60% στην Ελλάδα) και την αμειβόμενη εργασία (60% στην ΕΕ), δεν έχουν αντιστοίχως οι άνδρες αυξήσει τη συμμετοχή τους στη μη αμειβόμενη οικιακή εργασία και τη φροντίδα των παιδιών και φυσικά ούτε οι κυβερνήσεις έχουν αναλάβει τις ευθύνες που τους αναλογούν. Αυτή η ασυμμετρία έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ισότητα ευκαιριών, στην οικονομική ανεξαρτησία και την αυτονομία των γυναικών, στα συνταξιοδοτικά τους δικαιώματα, αλλά και στην ίδια την οικονομική ανάπτυξη. Είναι ανάγκη λοιπόν να μιλήσουμε για δικαιοσύνη των φύλων, για ελλείμματα ισότητας και για τις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις τους. Το Σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης στην Ελλάδα και στην Ευρώπη δομήθηκε και σε κάποιο βαθμό λειτουργεί ακόμη, στη βάση του μοντέλου του ενός προμηθευτή και προστάτη της οικογένειας, του «άνδρα κουβαλητή», και στη λογική της διαχωριστικής γραμμής του δημοσίου και του ιδιωτικού χώρου. Η άμεση σύνδεση των δικαιωμάτων ασφάλισης με την εργασία και την παραδοσιακή οικογένεια, σε συνδυασμό με τα στερεότυπα για τους ρόλους των φύλων, άνδρας/φορέας εισοδήματος, γυναίκα/φορέας παροχής φροντίδας στην οικογένεια, αποτελούν τη βασική αιτία των διακρίσεων, της αδικίας και της φτώχειας των γυναικών. Οι ρυθμίσεις που προβλέπουν ευνοϊκότερες προϋποθέσεις συνταξιοδότησης των γυναικών σε σχέση με τους άνδρες, χαμηλότερα όρια ηλικίας και λιγότερα χρόνια ασφάλισης αρχικά θεωρήθηκαν ότι μπορούν να ωφελούν τις γυναίκες, αν όμως τις εξετάσουμε από τη σκοπιά του συνόλου των γυναικών και του γενικότερου συμφέροντός τους εγείρονται σοβαρές ενστάσεις. Τον Δεκέμβριο του 2001 στην Αθήνα, σε επιστημονική ημερίδα υπό την αιγίδα της Κ.Ο του Ευρωπαϊκού Σοσιαλιστικού Κόμματος στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, όλες οι αναλύσεις κατέληξαν ότι η διαφορετική μεταχείριση υπονομεύει τη θέση των γυναικών στην αγορά εργασίας, διατηρεί την ανισότητα των φύλων, το χάσμα αμοιβών, τη διαίρεση της εργασίας κατά φύλα και οδηγεί σε χαμηλές συντάξεις και φτώχεια. Είναι γεγονός ότι κατά τα τελευταία 30 χρόνια έχουν αλλάξει σημαντικά οι μορφές της οικογένειας. Πολλά παιδιά ζουν σε μονογονεϊκές οικογένειες, των οποίων την ευθύνη έχουν συνήθως οι γυναίκες, οι οποίες αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες δυσκολίες στην εναρμόνιση αμειβόμενης εργασίας και φροντίδας. Συμβαίνει δηλαδή στην εποχή μας ο γάμος να εμπεριέχει μεγαλύτερο ρίσκο παρά διασφάλιση, όπως εν μέρει ίσχυε παλαιότερα. Παρά τις όποιες αλλαγές πολλά ζητήματα παραμένουν αναλλοίωτα. Οι γυναίκες έχουν βγει μαζικά στην αγορά εργασίας, αριστεύουν στην 17
εκπαίδευση και συμμετέχουν στην πολιτική ζωή, αλλά εξακολουθούν να θεωρούνται ως οι κύριες υπεύθυνες για την οικιακή εργασία και τα παιδιά. Αυτό συνιστά αδικία. Οι άνδρες από την πλευρά τους (οι περισσότεροι) δεν αφιερώνουν ουσιαστικό χρόνο και ενέργεια στην παροχή φροντίδας στο σπίτι, δεν είναι πρόθυμοι να μοιραστούν τις γονικές άδειες, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται νέες μορφές ανισοτήτων και διακρίσεων σε βάρος των γυναικών. Αν οι νέες γυναίκες συνεχίσουν να επιλέγουν μειωμένο ωράριο και μακροχρόνιες άδειες, σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση, γεννώνται σοβαρές ανησυχίες για το μέλλον της ισότητας, για την αυτονομία και την αξιοπρέπεια των γυναικών. Τι να κάνουμε; Η Ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία σίγουρα χρειάζεται ένα ξεκάθαρο όραμα κοινωνικής δικαιοσύνης και δικαιοσύνης ανάμεσα στα φύλα. Χρειαζόμαστε μια κοινωνία στην οποία άνδρες και γυναίκες συμμετέχουν συμμετρικά στην αμειβόμενη εργασία και στη μη αμειβόμενη, στην επαγγελματική απασχόληση, στη πολιτική δράση και την παροχή φροντίδας στα παιδιά και τους εξαρτημένους συγγενείς. Ιδιαίτερα στην Ελλάδα, όπου ο θεσμός της οικογένειας είναι ακόμη πολύ ισχυρός, ένα σύστημα διπλού εισοδήματος/διπλής φροντίδας, σε συνδυασμό με ένα ποιοτικό και οικονομικά προσιτό δίκτυο παιδικών σταθμών, μπορεί να δημιουργήσει συνθήκες ίσων ευκαιριών για άνδρες και γυναίκες στην αγορά εργασίας και ταυτόχρονα παροχής υψηλής στάθμης φροντίδα στα παιδιά. Για όλους τους παραπάνω λόγους, στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Σοσιαλιστικού Κόμματος, μέλος του οποίου είναι το ΠΑΣΟΚ, ξεκινάμε καμπάνια για τα συνταξιοδοτικά δικαιώματα των γυναικών και την εξατομίκευση των παροχών. Η καμπάνια αυτή έρχεται να συμπληρώσει δύο προηγούμενες στις οποίες συμμετείχε ενεργά και ο Τομέας Γυναικών του ΠΑΣΟΚ: την εξάλειψη του χάσματος στις αμοιβές ανδρών/γυναικών (18% στην ΕΕ, 22% στην Ελλάδα) και την ενίσχυση των δομών φροντίδας παιδιών και υπερηλίκων. Οι τρεις αυτές καμπάνιες στοχεύουν ακριβώς στην ενίσχυση (empowerment) των γυναικών, στην δημιουργία ενός κοινωνικού συστήματος που θα διασφαλίζει πραγματική ισότητα ευκαιριών στην καθημερινή ζωή και ταυτόχρονα θα διαπαιδαγωγεί τα παιδιά στις αρχές της ισότητας των φύλων και της δικαιοσύνης. Πέραν όμως των συλλογικών αγώνων χρειάζεται και η κάθε μια και ο καθένας να δώσει και τον δικό της/του προσωπικό αγώνα για την αλλαγή τόσο των δομών, όσο και της κουλτούρας που διέπει τις έμφυλες σχέσεις. Οι Σκανδιναβικές χώρες με τις ισχυρές οικονομίες, τα εύρωστα κοινωνικά συστήματα, την ισορροπία ανδρών και γυναικών στην πολιτική, τους υψηλούς δείκτες γονιμότητας και την αξία που δίνουν στην ισότητα των φύλων, μας δείχνουν ότι υπάρχει συμβατότητα ανάμεσα 18
στη ισχυρή οικονομία και στο ισχυρό κοινωνικό κράτος. Ας τις μιμηθούμε. Πάνω από όλα όμως χρειάζεται να αγωνιστούμε, για να ανακτήσει η σοσιαλδημοκρατία την πολιτική ηγεμονία στην Ευρώπη. Μαριλένα Κοππά Αγαπητές φίλες, Θα ήθελα αρχικά να συγχαρώ την πρωτοβουλία της Γραμματέως του Τομέα Γυναικών του ΠΑΣΟΚ Ζέφης Δημαδάμα για την κυκλοφορία του e-journal Approaching Women που έχει ως άμεσο στόχο του την προσέγγιση των ιδιαίτερων αναγκών των γυναικών, σε μια περίοδο δυσχερών οικονομικών και κοινωνικών συγκυριών. Είναι αλήθεια πως τα τελευταία 100 χρόνια, από τις 8 Μαρτίου του 1857, που οι πρώτες γυναίκες εργάτριες ξεσηκώθηκαν στη Νέα Υόρκη, παρακολουθήσαμε πολλές αλλαγές στο ρόλο των γυναικών και στη θέση τους στον επαγγελματικό στίβο και το κοινωνικό γίγνεσθαι. Οι γυναίκες αγωνίστηκαν ενάντια σε παραδοσιακά στερεότυπα αιώνων και διεκδίκησαν σημαντικά δικαιώματα τόσο για τις ίδιες όσο και για τις οικογένειές τους. Η συμβολή του ΠΑΣΟΚ στη στήριξη της γυναίκας και κυρίως στην προσπάθειά της να εξισορροπήσει τον πολύπλευρο ρόλο της εργαζόμενης μητέρας και της συζύγου υπήρξε καταλυτικός, με την πρόωρη συνταξιοδότηση, την απόδοση της σύνταξης στην αγρότισσα, την ενίσχυση υποστηρικτικών δομών της ελληνικής οικογένειας. Είναι όμως αλήθεια πως σε περιόδους έντονων οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών δυσκολιών, όπως αυτή που διανύουμε το τελευταίο διάστημα, οι γυναίκες αποτελούν τον πλέον «αδύναμο κρίκο» της κοινωνίας, την κοινωνική εκείνη ομάδα που βιώνει εντονότερα από κάθε άλλη τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης, προσδίδοντας στη φτώχεια μια έντονη φυλετική-θηλυκή διάσταση. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση οι γυναίκες αποτελούν το φτωχότερο πληθυσμό, με τον αριθμό τους να παρουσιάζει μια συνεχή ανοδική πορεία, κι αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο αλλά αποτελεί την απόρροια του μεγαλύτερου ποσοστού ανεργίας που εμφανίζουν οι γυναίκες σε σχέση με τους άντρες, των χαμηλότερων μισθών με τους οποίους αμείβονται, της εμπλοκής τους σε μη σταθερές εργασιακές σχέσεις και της δυσκολίας πρόσβασής τους σε υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας. Η Μαριλένα Κοππά είναι Ευρωβουλευτής ΠΑΣΟΚ- Marilena Koppa is a Member of the Group of the Progressive Alliance of Socialists and Democrats in the European Parliament 19
Στατιστικά στοιχεία της Eurostat το 2009 μας ενημερώνουν ότι στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης το ποσοστό εργασίας των γυναικών ηλικίας 25-54 ετών παρουσίαζε σταδιακή μείωση καθώς αυξανόταν ο αριθμός των παιδιών τους, ενώ αντίθετα το αντίστοιχο ποσοστό των αντρών αυξανόταν παρά το γεγονός πως μεγάλωνε η οικογένειά τους. Τα ποσοστά αυτά είναι ενδεικτικά του εργασιακού αλλά και κοινωνικού χάσματος μεταξύ των αντρών και γυναικών στην ευρωπαϊκή κοινωνία, ενός χάσματος μάλιστα που μεγαλώνει όσο μεγαλώνουν οι ηλικίες και που αυξάνεται σημαντικά σε ορισμένες ιδιαίτερες κατηγορίες όπως αυτές των μεταναστριών. Σε μια Ευρωπαϊκή Ένωση που η κοινωνική συνοχή αποτελεί βασική δέσμευσή των κρατών-μελών βάσει του άρθρου 3 της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η μείωση των ποσοστών της φτώχειας των γυναικών είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη μιας τέτοιας συνοχής. Η μεγαλύτερη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας αλλά και η ισότιμη αντιπροσώπευσή τους σε χώρους που διαμορφώνονται πολιτικές και λαμβάνονται αποφάσεις, η στήριξη της γυναικείας επιχειρηματικότητας και η εξισορρόπηση της οικογένειας και της εργασίας δεν είναι απλά ευχολόγια αλλά αναφαίρετα δικαιώματα των γυναικών και απαραίτητες προϋποθέσεις αντίστασης στη φυλετοποίηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Χρυσούλα Παλιαδέλη Αγαπητές φίλες, Το 1910 στην Κοπεγχάγη κατά τη 2η Διεθνή Διάσκεψη για τις Γυναίκες αποφασίστηκε, μετά από πρόταση της Γερμανίδας αγωνίστριας Clara Zetkin, να καθιερωθεί ο εορτασμός μιας Διεθνούς Ημέρας της Γυναίκας. Οι γυναίκες τότε διεκδικούσαν δικαίωμα ψήφου, καλύτερες συνθήκες εργασίας και ζωής και την οικονομική, κοινωνική και πολιτική τους χειραφέτηση. Σήμερα, η ισότητα γυναικών και ανδρών έχει αναγνωριστεί ως οικουμενικό ανθρώπινο δικαίωμα και θεμελιώδης αρχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ωστόσο, και παρά τις οδηγίες και τις αποφάσεις που έχουν εγκριθεί όλα αυτά τα χρόνια για την καταπολέμηση των διακρίσεων, στην πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα εξακολουθούν να υπάρχουν ανισότητες. Οι γυναίκες αποτελούν την περισσότερο πληττόμενη ομάδα του πληθυσμού από την ανεργία, τις απολύσεις και την απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων. Στην παρούσα οικονομική και κοινωνική Η Χρυσούλα Παλιαδέλη είναι Ευρωβουλευτής ΠΑΣΟΚ- Chrysoula Paliadeli is a Member of the Group of the Progressive Alliance of Socialists and Democrats in the European Parliament 20
κρίση αποτελούν ευπαθή ομάδα, ευάλωτη στις άτυπες μορφές απασχόλησης, την ανασφάλιστη και μαύρη εργασία, τη σεξουαλική παρενόχληση. Οι μισθολογικές διαφορές μεταξύ μέσων μισθών ανδρών και γυναικών σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης οξύνονται. Τα επίπεδα βίας και φτώχειας παραμένουν υψηλά. Οι πολλαπλές διακρίσεις με στόχο συγκεκριμένες κατηγορίες γυναικών, ιδίως τις ηλικιωμένες γυναίκες, τις γυναίκες με αναπηρία, τις γυναίκες που έχουν τη φροντίδα εξαρτωμένων ατόμων, τις μετανάστριες ή τις γυναίκες που ανήκουν σε μειονοτικές ομάδες, απαιτούν επείγουσα αντιμετώπιση. Χρειάζεται μεγαλύτερος συντονισμός στην αποτελεσματικότερη ενημέρωση και την ευρύτερη συμμετοχή των γυναικείων οργανώσεων στον αγώνα κατά των διακρίσεων και των ανισοτήτων. Η επιτροπή FEMM του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο όχι μόνον στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων των γυναικών αλλά και στην προώθηση μέτρων που στοχεύουν στην κατοχύρωση της ισότητας των δύο φύλων. Είναι θετικό το γεγονός ότι ο Χάρτης για τα Δικαιώματα των Γυναικών που παρουσιάστηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 5 Μαρτίου 2010 ορίζει πέντε βασικούς τομείς δράσης και δεσμεύει την Επιτροπή να ενσωματώσει τη διάσταση της ισότητας των φύλων σε όλες τις πολιτικές που θα θεσπίσει την επόμενη πενταετία. Όμως, είναι ανάγκη να περάσουμε από τα λόγια στα έργα. Συλβάνα Ράπτη Αγαπητές Φίλες, Θέλω να συγχαρώ τη σημαντική πρωτοβουλία που ανέλαβε ο Τομέας Γυναικών του ΠΑΣΟΚ, με σκοπό την προώθηση των απόψεων και των στόχων των γυναικών σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Σε μια κοινωνία που θέλει πραγματικά να είναι βαθιά δημοκρατική, η γυναίκα δεν μπορεί παρά να είναι πρωταγωνίστρια της καθημερινής ζωής. Το ΠΑΣΟΚ είναι ταυτισμένο με θεσμικές αλλαγές που δίνουν στη γυναίκα δικαιώματα, αλλά χρειάζονται και μπορούμε να πετύχουμε ακόμα περισσότερα, για μια πραγματική δημοκρατία. Πρέπει πάντα να θυμόμαστε όχι μόνο τη μεγάλη συμβολή της γυναίκας στην πρόοδο της κοινωνίας σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά κυρίως τη μεγάλη απαίτηση για συστηματική και επίπονη συλλογική προσπάθεια που πρέπει όλοι να καταβάλουν, ώστε η γυναίκα να κατακτά τον ρόλο που της αναλογεί στη σύγχρονη κοινωνία. Η Συλβάνα Ράπτη είναι Ευρωβουλευτής ΠΑΣΟΚ- Sylvana Rapti is a Member of the Group of the Progressive Alliance of Socialists and Democrats in the European Parliament 21