Το νέο Πρόγραμμα Σπουδών για το μάθημα Γεωλογία Γεωγραφία Γυμνασίου Οδηγός Εκπαιδευτικού ΑΘΗΝΑ 2011
Το νέο Πρόγραμμα Σπουδών για το μάθημα Γεωλογία - Γεωγραφία Γυμνασίου Οδηγός Εκπαιδευτικού ΕΣΠΑ 2007-13\Ε.Π. Ε&ΔΒΜ\Α.Π. 1-2-3 «ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (Σχολείο 21 ου αιώνα) Νέο Πρόγραμμα Σπουδών, Οριζόντια Πράξη» MIS: 295450 Με συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε. Κ. Τ.) Το παρόν έργο έχει παραχθεί στο πλαίσιο υλοποίησης της Πράξης «ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (Σχολείο 21ου αιώνα) Νέο πρόγραμμα σπουδών, στους Άξονες Προτεραιότητας 1,2,3, -Οριζόντια Πράξη», με κωδικό MIS 295450 και ειδικότερα στο πλαίσιο του Υποέργου 1: «Εκπόνηση Προγραμμάτων Σπουδών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και οδηγών για τον εκπαιδευτικό «Εργαλεία Διδακτικών Προσεγγίσεων» με ευθύνη του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. - 1 -
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3 Α. Η ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ, ΤΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΚΑΙ Η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ 5 Α1. Η Γεωγραφία και η Διδακτική / Διδασκαλία της 5 Α2. Έννοιες, εργαλεία και διαδικασίες της Γεωγραφίας 6 Β. ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 8 Β1.Το Πρόγραμμα Σπουδών και το «Νέο Σχολείο» 8 Β2.ΠΣ Γεωγραφίας: Στόχοι, προσδοκώμενες επάρκειες 8 Β3.ΠΣ Γεωγραφίας: Δομή και Περιεχόμενο 11 Β4.ΠΣ Γεωγραφίας: Αξιοποίηση των ΤΠΕ 13 Β5.ΠΣ Γεωγραφίας και αειφορία 13 Β6.Η αξιολόγηση του ΠΣ Γεωγραφίας 14 Γ. ΣΕΝΑΡΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ 20 Σενάρια Διδασκαλίας για της Α τάξη Γ1. Η κλίμακα στο χάρτη 20 Γ2. Οι κάτοικοι της Γης 35 Σενάρια Διδασκαλίας για της Β τάξη Γ3. Οι Χάρτες στο χρόνο 53 Γ4. Μεσόγειος 65 Γ5. Δίκτυα Μεγάλα έργα 79 Γ6. Κλείδες αξιολόγησης για τα σενάρια 92 Δ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ 95 Δ1. Προσιτή Βιβλιογραφία 95 Δ2.Φάκελοι εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων 99 Δ3.Λογισμικό 100 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Παράρτημα Α1 Παράρτημα Α2 Παράρτημα Β1 Παράρτημα Β2 Παράρτημα Β3-2 -
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Γεωγραφία αποτελεί ένα διεπιστημονικό πεδίο στο οποίο η Φυσική Γεωγραφία, η Ανθρωπογεωγραφία, η Περιβαλλοντική Γεωγραφία και η Χαρτογραφία αποτελούν επιμέρους βασικούς κλάδους της. Συχνά αναφέρεται ότι η Γεωγραφία αποτελεί την τομή (η κινείται στο μεταίχμιο μεταξύ) των φυσικών και των κοινωνικών επιστημών. Ο τρόπος εξέτασης των θεμάτων της είναι πάντα διεπιστημονικός. Αυτό όμως που κάνει τη Γεωγραφία να αποτελεί χωριστό επιστημονικό κλάδο είναι ότι αυτή εξετάζει τα θέματά της μέσα από μια χωρική αντίληψη και διάσταση και οι αναλύσεις, εφαρμογές και λύσεις που προτείνει έχουν πάντα σχέση με τη χωρική κατανομή, τη χωρική διαφοροποίηση, τη χωρική αλληλοσυσχέτιση και αλληλεξάρτηση φαινομένων, γεγονότων, δράσεων. H Γεωγραφία διδάσκεται δύο ώρες την εβδομάδα στην Ε και ΣΤ τάξη του Δημοτικού Σχολείου και δύο ώρες την εβδομάδα στην Α και Β τάξη του Γυμνασίου ως Γεωλογία-Γεωγραφία. Για τη διδασκαλία του μαθήματος χρησιμοποιούνται καινούρια σχολικά εγχειρίδια με πολύ λίγα χρόνια εφαρμογής, που γράφτηκαν σύμφωνα με τα ΑΠΣ/ΔΕΠΠΣ του 2003. Στο νέο Πρόγραμμα Σπουδών (ΠΣ) της Γεωγραφίας έγινε προσπάθεια να ελαχιστοποιηθούν οι επαναλήψεις ενοτήτων στο Δημοτικό και το Γυμνάσιο, να εναρμονιστεί το περιεχόμενο του μαθήματος με τις γνωστικές ικανότητες κάθε ηλικίας, να γίνει εφικτή η διδασκαλία με ομαδικές-συνεργατικές πρακτικές ώστε να ασκηθούν οι μαθητές και σε ερευνητικές διεργασίες, να υπάρξει χρόνος για την παρουσίαση των εργασιών των μαθητών μέσα στην τάξη, καθώς και να παρουσιαστεί στον περιορισμένο χρόνο που διατίθεται στο σχολικό πρόγραμμα μια ολοκληρωμένη και σύγχρονη προσέγγιση της Γεωγραφίας. Επομένως έχει μειωθεί η διδακτέα ύλη, καθώς η τετραετής διδασκαλία του αντικειμένου δεν μπορεί να υποδεχτεί όλη την ύλη της Γεωγραφίας. Παράλληλα έγινε προσπάθεια να είναι δυνατό να ολοκληρωθεί η διδασκαλία της προτεινόμενης ύλης σε κάθε σχολική χρονιά. Η Ελλάδα και οι ήπειροι εξετάζονται κατεξοχήν στο Δημοτικό, ώστε να υπάρξει η δυνατότητα να εξεταστούν σε μεγαλύτερο βάθος βασικές έννοιες και σημαντικά γεωγραφικά ζητήματα στις δύο επόμενες τάξεις της υποχρεωτικής εκπαίδευσης αποφεύγοντας αναγκαστικά επικαλύψεις και επαναλήψεις. Στον παρόντα «Οδηγό Εκπαιδευτικού» περιλαμβάνεται αρχικά μια σύντομη παρουσίαση της Γεωγραφίας, των εργαλείων που χρησιμοποιεί και των μορφών διδασκαλίας της. Ακολουθεί η παρουσίαση κάποιων επιλεγμένων σημείων από το ΠΣ της Γεωγραφίας Γυμνασίου, όπως οι βασικοί στόχοι και οι προσδοκώμενες επάρκειες των μαθητών μετά την ολοκλήρωση της διδασκαλίας του μαθήματος, μια σύντομη παρουσίαση της δομής και του περιεχόμενου του ΠΣ, την προτεινόμενη χρήση των ΤΠΕ και τη σχέση του με θέματα περιβάλλοντος και αειφορίας. Ιδιαίτερη - 3 -
αναφορά γίνεται στη διαδικασία αξιολόγησής του ΠΣ κατά τη διάρκεια της πιλοτικής του εφαρμογής. Ακολουθούν κάποια «Σχέδια μαθημάτων - Σενάρια διδασκαλίας», μαζί με τα απαραίτητα «Φύλλα Εργασίας» των μαθητών. Οι προτάσεις αυτές δε θεωρούνται ως «υποδειγματικές» αλλά ως «παραδειγματικές». Τέλος, υπάρχουν προτάσεις για αξιοποίηση εκπαιδευτικού υλικού (έντυπου και ψηφιακού, κατά το δυνατόν σχολιασμένου) και ολοκληρώνεται με παραρτήματα που περιλαμβάνουν κάποιο επιπλέον υλικό, που εκτιμάται ότι μπορεί να χρειαστεί ο εκπαιδευτικός σε σχέση με τα προτεινόμενα «Σχέδια μαθημάτων - Σενάρια διδασκαλίας». Ο παρών «Οδηγός Εκπαιδευτικού» μπορεί να λειτουργήσει μόνο συμπληρωματικά με το ΠΣ. Για λόγους όμως στοιχειώδους αυτάρκειας κάποια σημεία που περιλαμβάνονται και αναπτύσσονται στο ΠΣ, έχουν περιληφθεί (σε πιο σύντομη εκδοχή) στον παρόντα Οδηγό. Έτσι ο εκπαιδευτικός που θα χρειαστεί περισσότερα στοιχεία π.χ. για τα εργαλεία της Γεωγραφίας ή μια πιο αναλυτική απεικόνιση των στόχων και των προσδοκώμενων από τη διδασκαλία του μαθήματος (κατά τάξη), θα πρέπει να ανατρέξει στο «Πρόγραμμα Σπουδών Γεωγραφίας». Στον παρόντα οδηγό γίνεται συστηματικά χρήση μόνο του αρσενικού γένους, αντί της διπλής αναγραφής (π.χ. ο/η εκπαιδευτικός, ο/η καθηγητής/τρια, ο/η μαθητής/τρια) απλά και μόνο, για λόγους διευκόλυνσης του αναγνώστη, χωρίς καμία πρόθεση διάκρισης με βάση το φύλο. - 4 -