Σχεδιασμός Συστημάτων Παραγωγής (ΣΣΠ) και Περιβάλλον Αλέξανδρος Φλάμος Επίκουρος Καθηγητής e-mail: aflamos@unipi.gr Δανάη Μανωλή e-mail: danai@unipi.gr Researcher FP7 GreenEcoNet Τμήμα Βιομηχανικής Διοίκησης & Τεχνολογίας Πανεπιστήμιο Πειραιώς
Ορισμός Βιώσιμης Ανάπτυξης Η Παγκόσμια Επιτροπή για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (World Commission on Environment and Development, 1987) όρισε την βιώσιμη ανάπτυξη, ως: «η ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες της παρούσας γενιάς χωρίς να θέτει σε κίνδυνο την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιούν τις δικές τους ανάγκες»
Συμμετέχοντες στη Βιώσιμη Ανάπτυξη Υπεύθυνη κατανάλωση προϊόντων Προτίμηση περιβαλλοντικά φιλικών προϊόντων Κοινωνία Παραγωγή Βιώσιμη παραγωγή και κατανάλωση πόρων Περιβαλλοντικά φιλική εφοδιαστική αλυσίδα Δημόσια Διοίκηση Φύση Νομοθεσία για προστασία Περιβάλλοντος Παροχή φυσικών πόρων
Παραγωγή και Περιβάλλον Εισροές Υλικά ή ενδιάμεσα προϊόντα που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή του προϊόντος Λειτουργία Διεργασίες μετατροπής των α υλών σε προϊόντα και δραστηριότητες απαραίτητες για τη λειτουργία της παραγωγικής διεργασίας Προϊόντα Τα προϊόντα που κατασκευάζονται και η χρήση /επεξεργασία τους στο τέλος του κύκλου ζωής τους
Βιώσιμη παραγωγή Ορισμός Βιώσιμης παραγωγής Η παραγωγή προϊόντων από διεργασίες που ελαχιστοποιούν τις αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις, εξοικονομούν ενέργεια και φυσικούς πόρους, είναι ασφαλείς για τους εργαζόμενους και την κοινωνία, ενώ παράλληλα είναι οικονομικά επιτρεπτές.
Οφέλη επιχειρήσεων από την συμμετοχή τους στη Βιώσιμη Ανάπτυξη Η μείωση του κόστους παραγωγής. Η συμμόρφωση με την ισχύουσα νομοθεσία στη χώρα παραγωγής και στις χώρες όπου εξάγεται το προϊόν. Ανταπόκριση στις απαιτήσεις των πελατών, δεδομένου ότι ο καταναλωτής σταδιακά αποκτά ενδιαφέρον σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος. Βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων. Βελτίωση της εικόνας του προϊόντος και της εταιρείας. Η αύξηση της ανταγωνιστικότητας.
Μέτρηση και Αναφορά Βιωσιμότητας Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να είναι ενήμερες για τις βασικές επιπτώσεις των δραστηριοτήτων τους (π.χ. κατανάλωση φυσικών πόρων, όγκος αποβλήτων, κ.α.), καθώς και για τον τρόπο προσδιορισμού τους. Έχουν δημιουργηθεί πλαίσια καθοδήγησης των επιχειρήσεων ως προς τη μέθοδο μέτρησης και αναφοράς της πορείας τους και την επίτευξη των στόχων μετάβασης προς την βιώσιμη ανάπτυξη. Τα πλαίσια αυτά συνίστανται συνήθως στην επιλογή και χρήση δεικτών για την μέτρηση, ανάλυση, αξιολόγηση και παρουσίαση της βιωσιμότητας της επιχείρησης σε σχέση με συγκεκριμένα κριτήρια.
Μέτρηση και Αναφορά Βιωσιμότητας Οι δείκτες βιωσιμότητας μπορούν να χρησιμοποιηθούν: Ως εργαλεία για την επιλογή πρακτικών βιώσιμης ανάπτυξης, Για την συγκριτική αξιολόγηση (benchmarking) μεταξύ τμημάτων ίδιας επιχείρησης, ή μεταξύ επιχειρήσεων, Για την σύνταξη περιβαλλοντικών εκθέσεων αλλά και Την εφαρμογή συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης. Η μέτρηση και αναφορά αποτελεί εσωτερική διαδικασία και επιχειρησιακό εργαλείο με σκοπό να παρέχει σε συνεχή βάση στην διοίκηση των παραγωγικών συστημάτων αξιόπιστη πληροφόρηση για το κατά πόσο η επιχείρηση ικανοποιεί τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης που έχουν τεθεί από την ανώτερη διοίκηση.
Κατηγοριοποίηση Δεικτών Οι δείκτες βιωσιμότητας των επιχειρήσεων διακρίνονται σε: ποιοτικούς - ποσοτικούς, γενικούς ειδικούς, απόλυτους - σχετικούς. Ποιοτικοί δείκτες. Περιγράφουν δεδομένα τα οποία δεν μπορούν να εκφραστούν συνήθως με φυσικούς μετρήσιμους όρους και συνήθως τίθεται κάποια κλίμακα από τον οργανισμό. Ποσοτικοί δείκτες. Εκφράζουν με ποσοτικούς όρους τη πρόοδο προς βιώσιμη ανάπτυξη, π.χ. τόνοι CO 2, συνολικός όγκος επικίνδυνων αποβλήτων κλπ.
Ποσοτικοποίηση εκπομπών 6.10 Για τον υπολογισμό των εκπομπών CO 2 μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι ακόλουθες προσεγγίσεις: Top down Bottom up
Άσκηση I Ποσοτικοποίηση εκπομπών 6.11 Μια βιομηχανική περιοχή καταναλώνει: 500 εκατ. λίτρα βενζίνης 200 εκατ. λίτρα πετρέλαιο κίνησης 100 τόνους συμπιεσμένο φυσικό αέριο Compressed Natural Gas (CNG) Για τις μεταφορές καταναλώθηκε: το 90% της βενζίνης το 40% του πετρελαίου κίνησης και το 80% του CNG
Άσκηση I Ποσοτικοποίηση εκπομπών 6.12 Οι επιχειρήσεις που βρίσκονται στις εγκαταστάσεις της χρησιμοποιούν: 100.000 οχήματα τύπου Α 300.000 οχήματα τύπου Β 100.000 οχήματα τύπου Γ Με βασικό καύσιμο τη βενζίνη για τις συγκεκριμένες κατηγορίες οχημάτων.
Άσκηση I Ποσοτικοποίηση εκπομπών 6.13 Δίνονται επιπλέον δεδομένα στον πίνακα που ακολουθεί: Είδος Καυσίμου Συντελεστής Εκπομπών Καυσίμου (Conversion factor) Βενζίνη 2,36 kgco 2 /l Πετρέλαιο Κίνησης 2,63 kgco 2 /l Συμπιεσμένο Φυσικό Αέριο 2,54 kgco 2 /kg
Άσκηση I Ποσοτικοποίηση εκπομπών 6.14 Ενώ για τα οχήματα ισχύει: Είδος Οχημάτων Ετήσιος μέσος αριθμός χιλιομέτρων (Annual average kilometres travelled) Μέσος συντελεστής Εκπομπών Average emission factor (CO2 g/km): Τύπος Α 11.000 120 Τύπος Β 13.000 160 Τύπος Γ 15.000 200
Άσκηση I Ποσοτικοποίηση εκπομπών Ερωτήσεις: Α) Υπολογίστε τους συνολικούς τόνους CO2 και με τις δύο μεθόδους υπολογισμού (top down και buttom up προσέγγιση). Β) Συγκρίνετε τους συνολικούς τόνους CO2 που προκύπτουν σε κάθε μία από τις δύο μεθόδους υπολογισμού (top down και buttom up προσέγγιση).
Άσκηση I Ποσοτικοποίηση εκπομπών Λύση (Α): Top Down: Υπολογισμός Συνολικών Εκπομπών Εκπομπές από τη χρήση Βενζίνης 500 εκατ. L * 90% * 2,36 kg/l / 1000 = 1.062.000 ton Εκπομπές από τη χρήση Πετρελαίου Κίνησης 200 εκατ. L * 40% * 2,63 kg/l / 1000 = 210.400 ton Εκπομπές από τη χρήση συμπιεσμένου Φυσικού Αερίου CNG 100 εκατ. L * 80% * 2,54 kg/kg / 1000 = 203 ton Συνολικές εκπομπές 1.272.403 ton
Άσκηση I Ποσοτικοποίηση εκπομπών Λύση (B): Buttom up: Εκπομπές από οχήματα τύπου Α 100.000 οχήματα * 11.000km *120 g/km = 132.000 ton Εκπομπές από οχήματα τύπου Β 300.000 οχήματα * 13.000km *160 g/km = 624.000 ton Εκπομπές από οχήματα τύπου Γ 100.000 οχήματα * 15.000km *200 g/km = 300.000 ton Συνολικές εκπομπές 1.056.000 ton
Επιπλέον στοιχεία για την άσκηση που αφορά την παραγωγή χαρτιού:
Παράδειγμα ΙV Υπολογισμός εκπομπών από την παραγωγή χαρτιού Οι εκπομπές CO 2 από την παραγωγή 1 ton χαρτιού χωρίς να συνυπολογιστούν οι εκπομπές από την παραγωγή των επιπλέον υλικών επικάλυψης και επίστρωσης. Γνωρίζοντας ότι: CO 2 : 1950-26,64 + 533,44 = 2456,8 kg CO 2 /ton πολτού Για CO 2 [CO 2 από λίπασμα] + [CO 2 από τα μηχανήματα] + [CO 2 από την παραγωγή χαρτοπολτού] [CO 2 από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας] = [2456.8 kg CO 2 /ton χαρτοπολτού x 0.6 ton χαρτοπολτού/ton χαρτιού] = 1473.9 kg CO 2 /ton χαρτιού Ομοίως για τους υπόλοιπους τύπους εκπομπών
Παράδειγμα ΙV Υπολογισμός εκπομπών από την παραγωγή χαρτιού Εκπομπές CO 2 από την παραγωγή ενός τόνου από σελίδες A4, αν γνωρίζουμε τα εξής: Διεργασία Δεδομένα Μονάδα μέτρησης Παραγωγή χαρτιού Παραγωγή σελίδας Α4 298 kgco 2 /ton χαρτιού 5.4*10-6 kwh/ σελίδα Α4
Παράδειγμα ΙV Υπολογισμός εκπομπών από την παραγωγή χαρτιού Οι εκπομπές CO 2 από την παραγωγή 1 σελίδας Α4 Γνωρίζοντας ότι οι εκπομπές CO 2 για την παραγωγή χαρτοπολτού: 1950-26,64 + 533,44 = 2456,8 kg CO 2 /ton πολτού Για CO 2 [CO 2 από λίπασμα] + [CO 2 από τα μηχανήματα] + [CO 2 από την παραγωγή χαρτοπολτού] [CO 2 από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας] = [5.4 x 10-6 kwh/ σελίδα A4 x 148 g CO 2 /kwh x 1/1000 kg/g] + [298 kg CO 2 /ton χαρτιού x 5 g/ σελίδα A4 x 1/1000000 ton/g] + [2456.8 kg CO 2 /ton πολτού x 0.6 ton χαρτοπολτό/ton χαρτιού x 5 g/σελίδα A4 x 1/1000000 ton/g] = [7.99 x 10-7 kg CO 2 /σελίδα A4 ] + [1.49 x 10-3 kg CO 2 /σελίδα A4] + [7.37 x 10-3 kg CO 2 /σελίδα A4] = 8.86 x 10-3 kg CO 2 /σελίδα A4
Επιπλέον στοιχεία για την άσκηση που αφορά την παραγωγή κλίνκερ τσιμέντου:
Παράδειγμα - Μονάδα παραγωγής κλίνκερ τσιμέντου Ποιο καύσιμο πρέπει να επιλέξει η εταιρία αν κυρίαρχο κριτήριο αποτελεί η μείωση των εκπεμπόμενων GHGs; Scope 1 Scope 2 Scope 3
Παράδειγμα - Μονάδα παραγωγής κλίνκερ τσιμέντου Μέσω της μεθόδου πυροσυσσωμάτωσης η οποία λαμβάνει χώρα στην περιστροφική κάμινο μιας παραγωγικής μονάδας κλίνκερ τσιμέντου, παράγονται 20.000 tn κλίνκερ, ενώ από τον κλίβανο εκρέουν 130 tn σκόνης κλίνκερ τσιμέντου. Η απαιτούμενη θερμική ενέργεια για την παραγωγή του κλίνκερ είναι 3,35 MJ/kg κλίνκερ. Επιπλέον, η παραγωγική μονάδα καλύπτει τις ενεργειακές της απαιτήσεις για την λειτουργία της περιστροφικής καμίνου μέσω χρήσης ηλεκτρικής ενέργειας που ανέρχεται σε 0,38 ΜJ/kg κλίνκερ. Η εταιρία πρέπει να επιλέξει ποιο καύσιμο θα χρησιμοποιήσει για να ελαχιστοποιήσει τις εκπομπές των GHGs της παραγωγικής διαδικασίας. Οι επιλογές που έχει στην διάθεση της είναι: Α) Καύσιμο πετρέλαιο (fuel oil) Β) Αργό πετρέλαιο (crude oil) Το καύσιμο πετρέλαιο έχει ενεργειακό περιεχόμενο που ανέρχεται στα 39,7 GJ/kL, ο συντελεστής εκπομπών από την καύση του είναι 73,1kgCO 2,eq /GJ, ενώ οι εκπομπές από την εξόρυξη και την μεταφορά του ανέρχονται στα 5,3kgCO 2,eq /GJ. Το αργό πετρέλαιο, με ενεργειακό περιεχόμενο 38,2 GJ/kL, παράγει από την καύση του 69,2kgCO 2,eq /GJ εκπομπές και από την εξόρυξη και μεταφορά του οι εκπομπές ανέρχονται σε 5,3kgCO 2,eq /GJ. Οι εκπομπές από την παραγωγή κλίνκερ και σκόνης κλίνκερ είναι 0,534 tnco 2,eq /tn κλίνκερ. Τέλος δίνεται ότι ο συντελεστής εκπομπών από την χρήση ηλεκτρικής ενέργειας (καύση ορυκτού για την απόδοση ενέργειας) ανέρχεται σε 249kgCO 2,eq /GJ, ενώ για την εξόρυξη και μεταφορά καύσιμης ύλης (λιγνίτη) για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ο συντελεστής είναι 47kgCO 2,eq /GJ. Ο τελευταίος συντελεστής περιλαμβάνει και τις εκπομπές που σχετίζονται με τις απώλειες από το δίκτυο μεταφοράς και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας.