ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 25.2.2015 COM(2015) 58 final ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Πέμπτη έκθεση σχετικά με τον μηχανισμό παρακολούθησης της κατάστασης μετά την ελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων σύμφωνα με τη δήλωση της Επιτροπής της 8ης Νοεμβρίου 2010 (Κείμενο που παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον ΕΟΧ) EL EL

ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Πέμπτη έκθεση σχετικά με τον μηχανισμό παρακολούθησης της κατάστασης μετά την ελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων σύμφωνα με τη δήλωση της Επιτροπής της 8ης Νοεμβρίου 2010 (Κείμενο που παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον ΕΟΧ) 1. 2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Από τον Δεκέμβριο του 2009, οι πολίτες της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας, του Μαυροβουνίου και της Σερβίας είναι σε θέση, εάν είναι κάτοχοι βιομετρικού διαβατηρίου, να ταξιδεύουν χωρίς υποχρέωση θεώρησης στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (με εξαίρεση την Ιρλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο), σύμφωνα με τον κανονισμό 539/2001 1. Οι πολίτες της Αλβανίας και της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης απολαύουν του ίδιου καθεστώτος απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης από τον Δεκέμβριο του 2010. Η απαλλαγή από την υποχρέωση θεώρησης για τα ταξίδια αποτελεί ένα από τα κύρια επιτεύγματα των προσπαθειών που καταβάλλουν οι εν λόγω χώρες με στόχο την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Η Επιτροπή, στη δήλωση στην οποία προέβη στις 8 Νοεμβρίου 2010 στο Συμβούλιο Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων, τόνισε ότι κάθε χώρα των Δυτικών Βαλκανίων πρέπει να συνεχίσει την εφαρμογή των μέτρων που προβλέπονται στον χάρτη πορείας, ώστε να διαφυλαχθεί η ακεραιότητα του καθεστώτος ταξιδίων χωρίς υποχρέωση θεώρησης. Καθιέρωσε μηχανισμό παρακολούθησης της κατάστασης μετά την ελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων, προκειμένου να αξιολογείται η βιωσιμότητα των μεταρρυθμίσεων που έχουν ως στόχο τη διατήρηση της ακεραιότητας του καθεστώτος. Η παρούσα έκθεση είναι η πέμπτη κατά σειρά έκθεση παρακολούθησης της κατάστασης μετά την ελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων που δημοσιεύεται από το 2010 2. Παρέχει επισκόπηση της ανάπτυξης του μηχανισμού παρακολούθησης μετά την ελευθέρωση του καθεστώτος των θεωρήσεων, εξετάζει τη λειτουργία του καθεστώτος ταξιδίων χωρίς υποχρέωση θεώρησης και συνιστά μεταρρυθμίσεις προκειμένου να αποτραπεί η επανεμφάνιση των προβλημάτων που έπληξαν το εν λόγω καθεστώς από το 2010. 3. ΕΝΙΣΧΥΜΕΝΟΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΘΕΩΡΗΣΕΩΝ Ο διάλογος μεταξύ της Επιτροπής και των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων όσον αφορά το καθεστώς ταξιδίων χωρίς υποχρέωση θεώρησης πραγματοποιείται στο πλαίσιο της Διαδικασίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης και των ενταξιακών διαπραγματεύσεων για τα κεφάλαια 23 και 24. Υπάλληλοι της Επιτροπής επισκέφθηκαν την Αλβανία τον Απρίλιο του 2014, τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη τον Μάιο, τον Ιούλιο και τον Νοέμβριο του 2014, την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας τον Νοέμβριο του 2013, το Μαυροβούνιο τον 1 2 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 539/2001 του Συμβουλίου. Οι αριθμοί αναφοράς των προηγούμενων εκθέσεων έχουν ως εξής: SEC(2011) 695, SEC(2011) 1570, COM(2012) 472 και COM(2013) 836. 2

Φεβρουάριο, τον Μάρτιο, τον Ιούλιο και τον Οκτώβριο του 2014, καθώς και τη Σερβία τον Φεβρουάριο του 2014. Επικουρούμενοι από εμπειρογνώμονες των κρατών μελών, επαλήθευσαν την πρόοδο και την ποιότητα των μεταρρυθμίσεων σχετικά με το καθεστώς απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης. Περισσότερες λεπτομέρειες για τις εν λόγω μεταρρυθμίσεις περιλαμβάνονται στη Δέσμη διεύρυνσης 2014 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 3. Τον Δεκέμβριο του 2012 κάθε μία από τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων στις οποίες ισχύει το καθεστώς απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης άρχισε να υποβάλλει ανά τακτά χρονικά διαστήματα στην Επιτροπή στατιστικά στοιχεία σχετικά με τις μεταναστευτικές ροές προς την ΕΕ. Τον Νοέμβριο του 2014, οι χώρες που απολαύουν καθεστώτος απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης υπέβαλαν σειρά αναλυτικών εκθέσεων σχετικά με τα μέτρα που έχουν ληφθεί για τη μείωση της παράτυπης μετανάστευσης στην ΕΕ. Με τη συνδρομή του Δικτύου Ανάλυσης Κινδύνων για τα Δυτικά Βαλκάνια, ο Frontex έχει εκδώσει μέχρι σήμερα 47 προειδοποιητικές εκθέσεις. Οι τριμηνιαίες αναλύσεις κινδύνου για τα Δυτικά Βαλκάνια συνοψίζουν τις πλέον πρόσφατες τάσεις όσον αφορά τον έλεγχο στα σύνορα και την παράτυπη μετανάστευση που προέρχεται από την περιοχή. Η Ευρωπόλ και η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO) εκδίδουν επίσης μηνιαίες εκθέσεις των τάσεων για το άσυλο και μια ετήσια έκθεση για την κατάσταση του ασύλου στην ΕΕ. Οι εν λόγω εκθέσεις περιέχουν σύνθετη αξιολόγηση των μεταναστευτικών τάσεων από τα Δυτικά Βαλκάνια και των μέτρων που έχουν λάβει τα κράτη μέλη της ΕΕ και οι χώρες στις οποίες ισχύει το καθεστώς απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης για την πρόληψη της κατάχρησης του συστήματος ασύλου. 4. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΑΠΑΛΛΑΓΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΘΕΩΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΑΞΙΔΙΩΝ ΤΟ 2013 ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΤΡΙΑ ΤΡΙΜΗΝΑ ΤΟΥ 2014 4.1. Επισκόπηση των εξελίξεων Ο αριθμός των αιτήσεων ασύλου που υποβάλλονται στην ΕΕ και τις συνδεδεμένες χώρες Σένγκεν από υπηκόους των πέντε χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στις οποίες ισχύει το καθεστώς απαλλαγής αυξάνεται σταθερά από την ελευθέρωση του καθεστώτος των θεωρήσεων το 2009, ενώ κορυφώθηκε το 2013 με 53 705 αιτήσεις (σχήμα 1) 4. Ο αριθμός των αιτήσεων που υποβλήθηκαν τους πρώτους εννέα μήνες του 2014 ήταν κατά 40 % υψηλότερος από τον αντίστοιχο για τους πρώτους εννέα μήνες του 2013, γεγονός που υποδηλώνει ότι ο αριθμός των αιτήσεων για το 2014 ενδέχεται να υπερβεί κατά πολύ τα καταχωρισμένα στοιχεία όλων των προηγούμενων ετών. Ο αριθμός των πολιτών χωρών των Δυτικών Βαλκανίων οι οποίες απολαύουν απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης, ως ποσοστό της συνολικής απορρόφησης αιτούντων άσυλο στην ΕΕ και τις συνδεδεμένες χώρες Σένγκεν έχει επίσης αυξηθεί μετά την ελευθέρωση του καθεστώτος των θεωρήσεων. Μετά το ποσοστό ρεκόρ του 11,4 % τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2012, ανήλθε στο 10,7 % μόνο τους πρώτους εννέα μήνες του 2014 (σχήμα 2) 5. Η εισροή αιτούντων άσυλο από τα Δυτικά Βαλκάνια έχει καταστεί φαινόμενο που εμφανίζεται καθόλη τη διάρκεια του έτους με έναν αριθμό «μικρών κορυφώσεων» τον Ιανουάριο, τον Μάρτιο και τον Ιούλιο του 2014 μεταξύ των κορυφώσεων του χειμώνα του Οκτωβρίου του 2013 και του χειμώνα του Οκτωβρίου του 2014 (σχήμα 3). Ο αριθμός των αιτήσεων ασύλου μεταξύ των εν λόγω χειμερινών κορυφώσεων παρέμεινε υψηλός, με αποτέλεσμα ο αριθμός των αιτήσεων τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2014 να ανέλθει σε ποσοστό 87 % του συνολικού αριθμού για ολόκληρο το 2013. 3 4 5 COM(2014)700. Πηγή: Eurostat. Πηγή: Eurostat. 3

Ο αριθμός των επαναλαμβανόμενων αιτήσεων δεύτερη αίτηση ή πολλαπλές αιτήσεις ως ποσοστό του συνολικού αριθμού έχει επίσης αυξηθεί από τις αρχές του 2013, φθάνοντας σε νέο ποσοστό ρεκόρ 37 % τον Σεπτέμβριο του 2014 (σχήμα 3). Αυτό σημαίνει ότι τον εν λόγω μήνα σχεδόν 4 στους 10 αιτούντες από χώρες των Δυτικών Βαλκανίων είχαν ήδη υποβάλει αίτηση ασύλου στην ΕΕ πριν επανυποβάλουν αίτηση ασύλου. Η Γερμανία εξακολουθεί να είναι ο μεγαλύτερος αποδέκτης αιτήσεων ασύλου από χώρες των Δυτικών Βαλκανίων στις οποίες ισχύει το καθεστώς απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης (σχήμα 4) 6. Το μερίδιό της στην απορρόφηση αιτούντων άσυλο από χώρες των Δυτικών Βαλκανίων αυξήθηκε από ποσοστό 12 % το 2009 σε 75 % τους πρώτους εννέα μήνες του 2014. Οι εξελίξεις αυτές είχαν ως αποτέλεσμα η Γερμανία να θεσπίσει τον Σεπτέμβριο του 2014 νομοθεσία, με την οποία η Σερβία, η πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας και η Βοσνία-Ερζεγοβίνη τίθενται σε κατάλογο ασφαλών χωρών καταγωγής 7. Είναι ακόμη πολύ νωρίς για να αξιολογηθεί ο αντίκτυπος του εν λόγω μέτρου. Τον Οκτώβριο του 2014, οι αιτήσεις ασύλου στη Γερμανία αυξήθηκαν από όλες τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων στις οποίες ισχύει η απαλλαγή από την υποχρέωση θεώρησης, γεγονός που καταδεικνύει την εκδήλωση μιας νέας χειμερινής αλματώδους αύξησης. Εν τω μεταξύ, ο αριθμός των αιτήσεων στη Σουηδία παρέμεινε σταθερός. Συν τω χρόνω, η μεταρρύθμιση του συστήματος ασύλου στη Γερμανία θα μπορούσε να αποτελέσει το έναυσμα για μια σημαντική ανακατανομή των ροών των αιτούντων άσυλο σε ολόκληρη την ΕΕ. Συνολικά, οι σέρβοι πολίτες παρέμειναν η μεγαλύτερη ομάδα αιτούντων άσυλο στην ΕΕ από τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων και τις συνδεδεμένες χώρες Σένγκεν στις οποίες ισχύει η απαλλαγή από την υποχρέωση θεώρησης (42 % το 2013), παρόλο που το περιφερειακό τους μερίδιο μειώθηκε μετά την ελευθέρωση του καθεστώτος των θεωρήσεων (σχήμα 5). Οι πολίτες της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας και της Αλβανίας αντιπροσώπευαν από κοινού ποσοστό 21 % των αιτούντων άσυλο από τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων το 2013, αν και από την ελευθέρωση του καθεστώτος των θεωρήσεων μέχρι σήμερα το μερίδιο της Αλβανίας αυξάνεται σταθερά και το μερίδιο της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας μειώνεται. Οι πολίτες της Βοσνίας- Ερζεγοβίνης αντιπροσώπευαν περαιτέρω ποσοστό 14 % των αιτούντων άσυλο από τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων το 2013 με το μερίδιό τους να αυξάνεται σταθερά από την ελευθέρωση του καθεστώτος των θεωρήσεων. Το μερίδιο του Μαυροβουνίου, το οποίο ανήλθε σε ποσοστό 2 % το 2013, παρέμεινε αμελητέο. Οι πολίτες της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας συγκέντρωναν τις μεγαλύτερες πιθανότητες για υποβολή αίτησης ασύλου στην ΕΕ και τις συνδεδεμένες χώρες Σένγκεν το 2013, με πέντε αιτούντες ανά 1 000 κατοίκους (σχήμα 6). Οι αλβανοί πολίτες εμφάνισαν τη δεύτερη υψηλότερη τάση να πράξουν το ίδιο, με τέσσερις αιτούντες ανά 1 000 κατοίκους. Οι πολίτες της Σερβίας, της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και του Μαυροβουνίου ήταν στην τρίτη, τέταρτη και πέμπτη θέση, με τρεις, δύο και έναν αιτούντες ανά 1 000 κατοίκους, αντιστοίχως. Η γεωγραφική σύνδεση ανάμεσα στις χώρες προέλευσης και τις χώρες προορισμού έχει στραφεί περισσότερο προς την Γερμανία σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη (βλέπε σχήμα 7). Στο παρελθόν, στόχος της συντριπτικής πλειονότητας των αιτούντων άσυλο από τη Σερβία, την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας και τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη ήταν η Γερμανία οι περισσότερες αιτήσεις από την Αλβανία υποβάλλονταν στη Γαλλία, τη Σουηδία, το Ηνωμένο Βασίλειο και το Βέλγιο και οι αιτούντες από το 6 7 Πηγή: Eurostat. Gesetz zur Einstufung weiterer Staaten als sichere Herkunftsstaaten und zur Erleichterung des Arbeitsmarktzugangs für Asylbewerber und geduldete Ausländer, 5 Νοεμβρίου 2014. 4

Μαυροβούνιο κατευθύνονταν στη Γαλλία, το Λουξεμβούργο ή τη Σουηδία. Έως το 2014, η Γερμανία είχε καταστεί ο πρώτος προορισμός των υπηκόων όλων των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων. Το ποσοστό αναγνώρισης του καθεστώτος ασύλου 8 σε όλη την ΕΕ και τις συνδεδεμένες χώρες Σένγκεν εξακολούθησε να μειώνεται για όλους τους πολίτες των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στις οποίες ισχύει το καθεστώς απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης, γεγονός που υποδηλώνει ότι η συντριπτική πλειονότητα των αιτήσεων εξακολούθησε να είναι αβάσιμη (σχήμα 8). Το 2013, ωστόσο, εξακολούθησαν να υπάρχουν διαφορές μεταξύ των πέντε χωρών στις οποίες ισχύει το καθεστώς απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης. Το ποσοστό αναγνώρισης μειώθηκε στο 3,7 % για τους πολίτες του Μαυροβουνίου, στο 2,7 % για τους πολίτες της Σερβίας και στο 1 % για τους υπηκόους της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Εν τω μεταξύ, σε ποσοστό 8,1 % των αλβανών αιτούντων και σε ποσοστό 5,9 % των πολιτών της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης χορηγήθηκε διεθνής προστασία στην ΕΕ και τις συνδεδεμένες χώρες Σένγκεν, γεγονός που υποδηλώνει ότι ένα ελαφρώς υψηλότερο ποσοστό αιτήσεων από τις δύο αυτές χώρες κρίθηκαν άξιες του καθεστώτος διεθνούς προστασίας. Σύμφωνα με τον οργανισμό Frontex, η αναλογία αβάσιμων αιτήσεων ασύλου προς τις επιστροφές διατηρήθηκε κοντά στο 4:1 τον περασμένο χρόνο στα πέντε κράτη μέλη και τις συνδεδεμένες χώρες Σένγκεν που επηρεάζονται περισσότερο 9. Αυτό υποδηλώνει ότι τα κράτη μέλη αντιμετωπίζουν ακόμη περιορισμούς ως προς την ικανότητά τους να επιστρέφουν όσους κρίνονται μη επιλέξιμοι για διεθνή προστασία. Η μέθοδος επιστροφής των αιτούντων εξακολούθησε να διαφέρει μεταξύ των κύριων κρατών προορισμού: ο επαναπατρισμός της πλειονότητας των αιτούντων από τη Γερμανία και την Ελβετία έγινε με διαδικασίες αναγκαστικής επιστροφής (με εξαίρεση τους χειμερινούς μήνες, κατά τους οποίες η Γερμανία επρόκειτο να σταματήσει τις αναγκαστικές επιστροφές) το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο και η Σουηδία επέλεξαν τη μέθοδο της εθελούσιας επιστροφής. Στην ετήσια ανάλυση κινδύνου του 2014 για τα Δυτικά Βαλκάνια, ο Frontex προσδιόρισε δύο μεταναστευτικούς κινδύνους όσον αφορά τις μετακινήσεις από τα Δυτικά Βαλκάνια προς την ΕΕ: τις δευτερογενείς μετακινήσεις παράτυπων μεταναστών που εισέρχονται στην ΕΕ στα ελληνοτουρκικά σύνορα και που διέρχονται από τα Δυτικά Βαλκάνια, καθώς και την κατάχρηση του ενωσιακού καθεστώτος ταξιδίων χωρίς υποχρέωση θεώρησης από υπηκόους των Δυτικών Βαλκανίων. Ο πρώτος κίνδυνος εκδηλώθηκε κυρίως με την παράνομη διέλευση των πράσινων συνόρων των συνοριακών τμημάτων μεταξύ των συνοριακών σημείων διέλευσης μεταξύ των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων καθώς και στα σύνορα μεταξύ αυτών και της ΕΕ ο δεύτερος εκδηλώθηκε με την κατάχρηση του συστήματος ασύλου, την παράνομη διαμονή στα κράτη μέλη και την πλαστογράφηση εγγράφων από υπηκόους χωρών των Δυτικών Βαλκανίων 10. Ο Frontex διαπίστωσε αύξηση 27 % της παράνομης διέλευσης των συνόρων κατά μήκος των πράσινων συνόρων μεταξύ των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων και των συνόρων μεταξύ των τελευταίων και της ΕΕ το 2013. Από τις περίπου 40 000 περιπτώσεις παράνομης διέλευσης των συνόρων, οι 22 000 αφορούσαν μη ευρωπαίους μετανάστες που διέρχονται από τα Δυτικά Βαλκάνια και οι 18 000 αφορούσαν υπηκόους των δυτικών Βαλκανίων, 8 9 10 Το ποσοστό αναγνώρισης υπολογίζεται ως ο αριθμός θετικών αποφάσεων (για τη χορήγηση καθεστώτος πρόσφυγα, επικουρικής προστασίας ή ανθρωπιστικού καθεστώτος) ως ποσοστό του συνολικού αριθμού πρωτοβάθμιων αποφάσεων. Frontex, Post-Visa Liberalisation Monitoring Mechanism (Μηχανισμός παρακολούθησης μετά την ελευθέρωση του καθεστώτος των θεωρήσεων), έκθεση αριθ. 46. Frontex, Western Balkans Annual Risk Analysis 2014 (Ετήσια ανάλυση κινδύνου για τα Δυτικά Βαλκάνια 2014). 5

συμπεριλαμβανομένων των πολιτών του Κοσσυφοπεδίου *. Οι μισές από όλες τις περιπτώσεις παράνομης διέλευσης που εντοπίστηκαν σημειώθηκαν στα σύνορα Σερβίας-Ουγγαρίας, κυρίως κατά το πρώτο εξάμηνο του 2013. Αυτό, ενδεχομένως, ήταν αποτέλεσμα του γεγονότος ότι η Ουγγαρία σταμάτησε να εφαρμόζει την πρακτική της κράτησης αιτούντων άσυλο κατά το πρώτο εξάμηνο του 2013, το οποίο οδήγησε σε εξαιρετική αύξηση της παράνομης διέλευσης των συνόρων και των αιτήσεων ασύλου από υπηκόους τρίτων χωρών, μεταξύ άλλων από πολίτες χωρών των Δυτικών Βαλκανίων. Σύμφωνα με τον Frontex, οι εντοπισθείσες περιπτώσεις παράνομης διαμονής πολιτών χωρών των Δυτικών Βαλκανίων αυξήθηκαν κατά 5 %, φθάνοντας τις 38 300 μεταξύ 2012 και 2013. Οι πολίτες των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων, συμπεριλαμβανομένων των πολιτών του Κοσσυφοπεδίου, αντιπροσώπευαν το 11 % του συνόλου των περιπτώσεων εντοπισμού από την ΕΕ το περασμένο έτος, σε σύγκριση με ποσοστό 10 % το 2012. Οι πολίτες της Αλβανίας, της Σερβίας και του Κοσσυφοπεδίου αντιπροσώπευσαν το 42 %, το 25 % και το 16 % αντίστοιχα των παράνομα διαμενόντων στην ΕΕ το 2013. Περισσότερες από τις μισές περιπτώσεις εντοπισμού αναφέρθηκαν από την Ελλάδα, τη Γερμανία, τη Γαλλία και την Ουγγαρία. Ο Frontex διαπίστωσε επίσης αύξηση 18 % στην πλαστογράφηση εγγράφων στην ΕΕ το 2013. Παρά την κατά 14 % πτώση των περιπτώσεων εντοπισμού το 2013, οι Αλβανοί παρέμειναν η μεγαλύτερη ομάδα υπηκόων τρίτων χωρών που προσπαθούν να εισέλθουν στην ΕΕ με πλαστά έγγραφα. Αντιπροσώπευαν το 85 % των υπηκόων χωρών των Δυτικών Βαλκανίων που χρησιμοποιούν πλαστά και παραποιημένα έγγραφα, ενώ ακολουθούν οι σέρβοι πολίτες (8 %) και οι πολίτες του Κοσσυφοπεδίου (4 %). Οι συνηθέστεροι τύποι πλαστών και παραποιημένων εγγράφων που χρησιμοποίησαν οι αλβανοί ταξιδιώτες ήταν ελληνικά και ιταλικά έγγραφα ταυτότητας. 4.2. Οι γενεσιουργοί παράγοντες της κατάχρησης του συστήματος ασύλου και μέτρα για την αντιμετώπισή της Οι πιο κοινοί «γενεσιουργοί παράγοντες» που προκαλούν τις ροές αιτούντων άσυλο από τα Δυτικά Βαλκάνια παρέμειναν οι εξής: η στέρηση πόρων, η ανεργία, οι διακρίσεις, η περιορισμένη πρόσβαση στην περίθαλψη, τις κοινωνικές παροχές και την εκπαίδευση, και, για τους αλβανούς, οι πράξεις «βεντέτας» 11. Για την αντιμετώπιση των ζητημάτων αυτών, η Επιτροπή συνέστησε πέρσι οι χώρες στις οποίες ισχύει το καθεστώς απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης να αυξήσουν την παροχή στοχοθετημένης βοήθειας στους μειονοτικούς πληθυσμούς, ιδίως στους Ρομά, να ενισχύσουν την επιχειρησιακή συνεργασία και την ανταλλαγή πληροφοριών με τα γειτονικά κράτη, τα κράτη μέλη της ΕΕ και τους αρμόδιους οργανισμούς της ΕΕ, να προβούν σε έρευνες και διώξεις ατόμων που διευκολύνουν την παράτυπη μετανάστευση, να ενισχύσουν τους ελέγχους στα σύνορα σεβόμενες τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών, και να οργανώσουν ενημερωτικές εκστρατείες σχετικά με το καθεστώς απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης. Κάθε χώρα των Δυτικών Βαλκανίων έχει λάβει μέτρα σε αυτούς τους τομείς: η Αλβανία εξακολούθησε να διεξάγει σειρά εκστρατειών για την ενημέρωση των πολιτών σχετικά με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που έχουν στο πλαίσιο του καθεστώτος απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης. Επίσης, βελτίωσε σημαντικά * 11 Η ονομασία αυτή χρησιμοποιείται με επιφύλαξη των θέσεων ως προς το καθεστώς και συνάδει με την απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών 1244/1999 και τη γνώμη του Διεθνούς Δικαστηρίου σχετικά με τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσσυφοπεδίου. Τα ζητήματα αυτά περιγράφονται λεπτομερώς στην έκθεση της ΕΥΥΑ Asylum Applicants from the Western Balkans, 2013 (Αιτούντες άσυλο από τα Δυτικά Βαλκάνια, 2013). Στην Αλβανία, οι πραγματικές περιπτώσεις βεντέτας είναι πολύ σπάνιες, αλλά το φαινόμενο αυτό εξακολουθεί να χρησιμοποιείται από ορισμένους ως πρόσχημα για την υποβολή αιτήσεων ασύλου. 6

το πρόγραμμα βοήθειας για τους Ρομά, επιτάχυνε τους ελέγχους κατά την έξοδο και διερεύνησε περιπτώσεις ατόμων που διευκολύνουν την παράνομη μετανάστευση. Σύμφωνα με τον Frontex, η Αλβανία, θεσπίζοντας αυστηρότερη νομοθεσία που επιτρέπει στους πολίτες να αλλάξουν το όνομά τους μία μόνο φορά και απαγορεύει σε όσους έχουν ιστορικό παραβάσεων σχετικά με τη μετανάστευση να αλλάξουν το όνομά τους, πέτυχε να μειώσει τον αριθμό των αιτήσεων από περίπου 600 τον μήνα τον Ιανουάριο του 2013, σε περίπου 35 τον μήνα μέχρι τον Δεκέμβριο του 2013 12 η Βοσνία-Ερζεγοβίνη πραγματοποίησε αρκετές εκστρατείες στα μέσα ενημέρωσης για την ενημέρωση των πολιτών σχετικά με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που έχουν στο πλαίσιο του καθεστώτος ταξιδίων χωρίς υποχρέωση θεώρησης, μεταξύ άλλων σε χωριά από τα οποία σημαντικός αριθμός πολιτών μετέβη στην ΕΕ για να υποβάλει αιτήσεις ασύλου. Πραγματοποίησε επίσης σειρά συναντήσεων με εκπροσώπους από τις κορυφαίες χώρες προορισμού, μεταξύ άλλων τη Γερμανία και τη Σουηδία, σχετικά με τα άτομα που διευκολύνουν την παράτυπη μετανάστευση, απέκλεισε 22 μη εγκεκριμένα σημεία διέλευσης των συνόρων με το Μαυροβούνιο και ενέκρινε σχέδιο δράσης για την ένταξη των Ρομά σε μεσοπρόθεσμη βάση. Επίσης, ενέκρινε δύο σχέδια δράσης στο πλαίσιο της στρατηγικής για τους Ρομά, ένα για τις εκπαιδευτικές ανάγκες των Ρομά και ένα που συνδέεται ειδικά με την απασχόληση, τη στέγαση και την υγειονομική περίθαλψη, ενώ παράλληλα έχει εντείνει τις προσπάθειές της για να αντιμετωπίσει τις ανάγκες στέγασης των Ρομά η πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας βελτίωσε την ένταξη της κοινότητας των Ρομά στην εκπαίδευση, την εγγραφή στο ληξιαρχείο, την απασχόληση και την υγειονομική περίθαλψη και εγκαινίασε κοινά κέντρα επιβολής του νόμου με τη Σερβία και το Κοσσυφοπέδιο, οργανώνοντας ορισμένες κοινές περιπολίες. Εντατικοποίησε τη συνεργασία με τον Frontex, άρχισε την ανταλλαγή πληροφοριών μέσω της πλατφόρμας SIENA της Ευρωπόλ και άσκησε διώξεις σε βάρος πολλών ατόμων που διευκολύνουν την παράτυπη μετανάστευση. Σύμφωνα με τον Frontex, η πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας ενίσχυσε σημαντικά τους συνοριακούς ελέγχους, με αποτέλεσμα να αυξηθούν κατά 41 % οι περιπτώσεις απαγόρευσης εξόδου το 2013 13 το Μαυροβούνιο συνέχισε να διενεργεί αυστηρούς ελέγχους στα σύνορα, συμπεριλαμβανομένων των ελέγχων κατά την έξοδο με γειτονικά κράτη, ευθυγράμμισε τη στρατηγική ΟΔΣ του με το μοντέλο της ΕΕ, εφάρμοσε την ποινική νομοθεσία για την καταπολέμηση της διευκόλυνσης της παράτυπης μετανάστευσης, με αποτέλεσμα να πραγματοποιηθούν δύο σημαντικές επιχειρήσεις της αστυνομίας κατά 27 πολιτών, υπέγραψε επιχειρησιακή συμφωνία με την Ευρωπόλ, άρχισε να προσφέρει υποτροφίες για σπουδαστές Ρομά, και αύξησε τις ικανότητές του για την υποδοχή αιτούντων άσυλο και παράτυπων μεταναστών η Σερβία επιτάχυνε την υλοποίηση του προγράμματος βοήθειας για τους Ρομά, μεταξύ άλλων στην απασχόληση, την εγγραφή στο ληξιαρχείο και την ενδυνάμωση των τοπικών κυβερνήσεων στον τομέα της κοινωνικής ενσωμάτωσης. Διένειμε ενημερωτικά φυλλάδια και δημιούργησε κρατικό δικτυακό τόπο για την ενημέρωση των πολιτών για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που έχουν στο πλαίσιο του καθεστώτος απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης, άσκησε διώξεις σε βάρος πολλών ατόμων που διευκολύνουν την παράτυπη μετανάστευση και βελτίωσε την ανταλλαγή πληροφοριών με τις χώρες της ΕΕ και τις συνδεδεμένες χώρες Σένγκεν 12 13 Frontex, Western Balkans Annual Risk Analysis, 2014 (Ετήσια ανάλυση κινδύνου για τα Δυτικά Βαλκάνια 2014). Frontex, Western Balkans Annual Risk Analysis, 2014 (Ετήσια ανάλυση κινδύνου για τα Δυτικά Βαλκάνια 2014). 7

που πλήττονται περισσότερο. Στην έκθεσή του για το 2014, ο Frontex υπογράμμισε επίσης την επιτυχία των αυστηρότερων συνοριακών ελέγχων που διενεργεί η Σερβία 14. 4.3. Οι παράγοντες προσέλκυσης της κατάχρησης του συστήματος ασύλου και μέτρα για την αντιμετώπισή της Οι κύριοι «παράγοντες προσέλκυσης» που προκαλούν την κατάχρηση του συστήματος ασύλου από χώρες των Δυτικών Βαλκανίων παρέμειναν αμετάβλητοι, μεταξύ άλλων η παρουσία κοινότητας διασποράς στα κράτη υποδοχής, η διάρκεια της διαδικασίας ασύλου, το ύψος των χρηματικών επιδομάτων που εισπράττονται, η πρόσβαση στην επαιτεία ή στην παράνομη αγορά εργασίας και η γνώση των προηγούμενων ποσοστών αναγνώρισης ασύλου. Κατά το 2013 υπήρξαν αρκετά παραδείγματα για τον τρόπο με τον οποίο τα κράτη μέλη προσπάθησαν να μετριάσουν τις επιπτώσεις αυτών των παραγόντων: η Ουγγαρία ενίσχυσε τους ελέγχους στα σύνορα με τη Σερβία το 2013, απαγορεύοντας την είσοδο σε 5 400 πολίτες της Σερβίας, 65 % περισσότερους από ό, τι το προηγούμενο έτος. Σχεδόν τα τρία τέταρτα των αποφάσεων απαγόρευσης εισόδου εκδόθηκαν λόγω υπέρβασης της επιτρεπόμενης διάρκειας διαμονής, καθώς δεν πληρούνταν οι όροι της διαμονής ή δεν αιτιολογούνταν ο σκοπός της διαμονής. Το περασμένο έτος, οι συνοριακές αρχές της Σερβίας απαγόρευσαν την έξοδο σε 6 500 και πλέον σέρβους πολίτες που δεν ήταν σε θέση να αιτιολογήσουν τον σκοπό της διαμονής τους στην ΕΕ. Συνολικά, οι συνοριακές αρχές των δύο χωρών απέτρεψαν την είσοδο στον χώρο Σένγκεν σε περίπου 5 στους 1 000 ταξιδιώτες, ποσοστό σημαντικά υψηλότερο από οποιοδήποτε άλλο τμήμα των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ 15 η Γερμανία αναθεώρησε τη διαδικασία ασύλου που εφαρμόζει στις 29 Σεπτεμβρίου 2014, προσθέτοντας τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας και τη Σερβία στον κατάλογο ασφαλών χωρών καταγωγής. Δεδομένου ότι η συντριπτική πλειονότητα των αιτούντων από χώρες των Δυτικών Βαλκανίων επέλεξαν τη Γερμανία ως κύρια χώρα προορισμού το 2013, η εν λόγω νομοθετική τροποποίηση είναι πιθανό να επηρεάσει την κατανομή των μεταναστευτικών ροών μεσοπρόθεσμα. Αρκετά κράτη μέλη, μεταξύ άλλων τα κύρια κράτη προορισμού της ΕΕ, εκτός από τη Σουηδία, έχουν θεσπίσει εθνική νομοθεσία για τον προσδιορισμό ορισμένων χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στις οποίες ισχύει το καθεστώς απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης ως ασφαλών χωρών καταγωγής, σύμφωνα με την οδηγία για τις διαδικασίες ασύλου: η Αλβανία, οι πολίτες της οποίας κατευθύνθηκαν κυρίως στη Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γερμανία, τη Σουηδία και το Βέλγιο για υποβολή αίτησης ασύλου το 2013, θεωρείται ασφαλής χώρα καταγωγής από την Αυστρία, το Βέλγιο, τη Γαλλία, το Λουξεμβούργο και το Ηνωμένο Βασίλειο η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, οι πολίτες της οποίας κατευθύνθηκαν κυρίως στη Γερμανία, τη Γαλλία, τη Σουηδία και την Ελβετία για υποβολή αίτησης ασύλου το 2013, θεωρείται ασφαλής χώρα καταγωγής από την Αυστρία, το Βέλγιο, την Τσεχική Δημοκρατία, τη Γερμανία, τη Γαλλία, το Λουξεμβούργο και το Ηνωμένο Βασίλειο 14 15 Frontex, Western Balkans Annual Risk Analysis, 2014 (Ετήσια ανάλυση κινδύνου για τα Δυτικά Βαλκάνια 2014). Frontex, Western Balkans Annual Risk Analysis, 2014 (Ετήσια ανάλυση κινδύνου για τα Δυτικά Βαλκάνια 2014). 8

η πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, οι πολίτες της οποίας κατευθύνθηκαν κυρίως στη Γερμανία, το Βέλγιο, τη Σουηδία και τη Γαλλία για υποβολή αίτησης ασύλου το 2013, θεωρείται ασφαλής χώρα καταγωγής από την Αυστρία, το Βέλγιο, την Τσεχική Δημοκρατία, τη Γερμανία, τη Γαλλία, το Λουξεμβούργο και το Ηνωμένο Βασίλειο το Μαυροβούνιο, οι πολίτες του οποίου κατευθύνθηκαν κυρίως στη Γερμανία, τη Γαλλία, το Λουξεμβούργο και τη Σουηδία για υποβολή αίτησης ασύλου το 2013, θεωρείται ασφαλής χώρα καταγωγής από την Αυστρία, το Βέλγιο, την Τσεχική Δημοκρατία, τη Γαλλία, το Λουξεμβούργο, τη Σλοβακία και το Ηνωμένο Βασίλειο η Σερβία, οι πολίτες της οποίας κατευθύνθηκαν κυρίως στη Γερμανία, τη Σουηδία το Βέλγιο και τη Γαλλία για υποβολή αίτησης ασύλου το 2013, θεωρείται ασφαλής χώρα καταγωγής από την Αυστρία, το Βέλγιο, την Τσεχική Δημοκρατία, τη Γερμανία, τη Γαλλία, το Λουξεμβούργο και το Ηνωμένο Βασίλειο Η χρήση της έννοιας της ασφαλούς χώρας καταγωγής πρέπει να συνδυάζεται με άλλα μέτρα για τον περιορισμό της κατάχρησης του συστήματος ασύλου. Η ΕΥΥΑ έχει συνοψίσει άλλες μεταρρυθμίσεις χάρη στις οποίες έχει επιτευχθεί η μείωση της κατάχρησης του συστήματος ασύλου τα τελευταία χρόνια με παράλληλο σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων των αιτούντων: επισκέψεις υψηλού επιπέδου στις οικείες χώρες και ενημερωτικές εκστρατείες, σε συνεργασία με τοπικές ΜΚΟ και τοπικές αρχές, ώστε να ενημερώνονται οι πολίτες για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους στο πλαίσιο του καθεστώτος απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης για την πραγματοποίηση ταξιδίων, μέσω των έντυπων και ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης διαρκής επιχειρησιακή συνεργασία με τις αρχές των οικείων χωρών ελάττωση του ύψους των χρηματικών επιδομάτων, όπως το επίδομα ημερησίων εξόδων και η οικονομική ενίσχυση επαναπατρισμού, ώστε να μειωθούν τα οικονομικά κίνητρα που προκαλούν την κατάχρηση του συστήματος ασύλου επίσπευση των διαδικασιών ασύλου με αύξηση του προσωπικού που εξετάζει τις υποθέσεις ασύλου κατά τις περιόδους αιχμής ή θέσπιση εσπευσμένης ταχείας διαδικασίας που επιτρέπει την ταχεία εξέταση των αιτήσεων κατά τις περιόδους αιχμής ή για πολίτες συγκεκριμένων χωρών. 4.4. Λοιπές εξελίξεις σχετικά με το καθεστώς απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης για την πραγματοποίηση ταξιδίων στην ΕΕ Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο ενέκριναν την αναθεωρημένη οδηγία σχετικά με τις διαδικασίες ασύλου (οδηγία 2005/85/ΕΚ) τον Ιούνιο του 2013. Το μέσο αυτό, που θα τεθεί σε ισχύ τον Ιούνιο του 2015, δημιουργεί νέα εργαλεία για την πρόληψη της κατάχρησης του συστήματος ασύλου. Για παράδειγμα, περιορίζει το δικαίωμα του αιτούντος να παραμείνει σε μια χώρα, εάν η δεύτερη αίτηση ασύλου που υποβάλλει δεν περιέχει νέα στοιχεία σε σύγκριση με την προηγούμενη ή εάν η δεύτερη αίτηση υποβάλλεται για να αποτραπεί η επικείμενη απομάκρυνση του αιτούντος. Σύμφωνα με την οδηγία, περιορισμοί στο δικαίωμα παραμονής μπορούν επίσης να ισχύσουν και για αιτούντες που υπέβαλαν τρίτη ή και περαιτέρω αίτηση ασύλου. Οι κανόνες αυτοί δεν συνιστούν εξαίρεση από την αρχή της μη επαναπροώθησης, η οποία πρέπει πάντοτε να τηρείται. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο τροποποίησαν επίσης τον κανονισμό για τις θεωρήσεις (κανονισμός 539/2001) τον Δεκέμβριο του 2013, εισάγοντας έναν μηχανισμό αναστολής των θεωρήσεων για την προσωρινή αναστολή του καθεστώτος απαλλαγής των υπηκόων τρίτων χωρών από την υποχρέωση θεώρησης σε εξαιρετικές περιστάσεις. Ο εν λόγω 9

μηχανισμός μπορεί να εφαρμόζεται μόνο ως προσωρινό μέτρο και μπορεί να ενεργοποιηθεί μόνο σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Κανένα κράτος μέλος δεν έχει ακόμα ζητήσει την ενεργοποίηση του μηχανισμού αναστολής των θεωρήσεων. 5. ΕΠΟΜΕΝΑ ΒΗΜΑΤΑ Οι καλή τη πίστει ταξιδιώτες που έχουν νόμιμους λόγους πραγματοποίησης ταξιδίου προς την ΕΕ εξακολουθούν να αποτελούν τη συντριπτική πλειονότητα των ταξιδιωτών από τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων για τις οποίες ισχύει απαλλαγή από την υποχρέωση θεώρησης. Το καθεστώς απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης για την πραγματοποίηση ταξιδίων εκπλήρωσε τον σκοπό του: έχει ενισχύσει τις επαφές μεταξύ των λαών των Δυτικών Βαλκανίων και της ΕΕ, μεταξύ άλλων με τις κοινότητες διασποράς στα κράτη μέλη, τις επιχειρηματικές ευκαιρίες και τις πολιτιστικές ανταλλαγές και έχει δώσει τη δυνατότητα στους πολίτες των χωρών χωρίς υποχρέωση θεώρησης να γνωρίσουν καλύτερα την ΕΕ. Όλες οι οικείες χώρες των Δυτικών Βαλκανίων εξέφρασαν την επιθυμία να συνεχίσουν την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων που απαιτούνται προκειμένου να διατηρηθεί το καθεστώς απαλλαγής των υπηκόων τους από την υποχρέωση θεώρησης. Ωστόσο, η κατάχρηση του συστήματος ασύλου εξακολουθεί να συνιστά πλήγμα για το καθεστώς απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης μετά την ελευθέρωση του καθεστώτος των θεωρήσεων. Η κατάσταση παραμένει απαράδεκτη και απαιτούνται μεταρρυθμίσεις τόσο στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων όπου ισχύει το καθεστώς απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης όσο και στα κράτη μέλη της ΕΕ και τις συνδεδεμένες χώρες Σένγκεν που επηρεάζονται περισσότερο. Η Επιτροπή προτρέπει κάθε χώρα των Δυτικών Βαλκανίων να στηρίξει την πολιτική της δέσμευση για πραγματοποίηση ταξιδίων χωρίς υποχρέωση θεώρησης με την εφαρμογή αποτελεσματικών πολιτικών επιτόπου. Κάθε χώρα χωρίς υποχρέωση θεώρησης πρέπει να είναι σε θέση να επιδεικνύει μια σταθερά πτωτική τάση όσον αφορά τη συνολική απορρόφηση αιτούντων άσυλο. Η Επιτροπή συνιστά σε κάθε χώρα των Δυτικών Βαλκανίων στην οποία ισχύει το καθεστώς απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης να συνεχίσει: (1) την αύξηση της στοχευμένης παροχής βοήθειας σε μειονοτικούς πληθυσμούς, ιδίως σε πληθυσμούς εθνοτικής καταγωγής Ρομά, με στόχο τη βελτίωση της μακροπρόθεσμης κοινωνικοοικονομικής τους ένταξης μέσω προγραμμάτων εκπαίδευσης, απασχόλησης και επαγγελματικής κατάρτισης, μεταξύ άλλων με την εφαρμογή εθνικών στρατηγικών και τη χρήση εγχώριας βοήθειας, με την υποστήριξη της βοήθειας που διατίθεται από την ΕΕ και της διμερούς βοήθειας των κρατών μελών. (2) την ενίσχυση της επιχειρησιακής συνεργασίας και της ανταλλαγής πληροφοριών με τα όμορα κράτη, τα κράτη μέλη της ΕΕ και τις συνδεδεμένες χώρες Σένγκεν, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και κατά περίπτωση με τον Frontex, την Ευρωπόλ και την ΕΥΥΑ, στους τομείς της διαχείρισης συνόρων, της μετανάστευσης, του ασύλου και της επανεισδοχής, σύμφωνα με την ενωσιακή και την εθνική νομοθεσία (3) τη διερεύνηση των υποθέσεων σχετικά με όσους διευκολύνουν την παράτυπη μετανάστευση και την άσκηση διώξεων όσων καθιστούν δυνατή την κατάχρηση του καθεστώτος απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης, σε στενή συνεργασία με τις αρχές επιβολής του νόμου των κρατών μελών της ΕΕ, τις συνδεδεμένες χώρες Σένγκεν και την Ευρωπόλ 10

(4) σεβόμενη πλήρως τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών, την ενίσχυση των συνοριακών ελέγχων και την ανάπτυξη στενότερης συνεργασίας με τα κράτη μέλη της ΕΕ που έχουν άμεση ευθύνη για τη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ (5) την ενίσχυση στοχευμένων εκστρατειών ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης με στόχο την περαιτέρω αποσαφήνιση των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων που έχουν οι πολίτες στο πλαίσιο του καθεστώτος απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης για την πραγματοποίηση ταξιδίων, συμπεριλαμβανομένης της ενημέρωσης σχετικά με την ευθύνη για τυχόν κατάχρηση των δικαιωμάτων στο πλαίσιο του εν λόγω καθεστώτος. Η Επιτροπή συνιστά επίσης στα κράτη μέλη της ΕΕ και τις συνδεδεμένες χώρες Σένγκεν που αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες εισροές αβάσιμων αιτήσεων ασύλου από χώρες των Δυτικών Βαλκανίων να εξετάσουν το ενδεχόμενο λήψης πρόσθετων μέτρων στους κάτωθι τομείς: (1) κατά περίπτωση, εξέταση του ενδεχομένου εξορθολογισμού των διαδικασιών ασύλου για τους πολίτες των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στις οποίες ισχύει απαλλαγή από την υποχρέωση θεώρησης, μεταξύ άλλων με αύξηση του προσωπικού που εξετάζει τις υποθέσεις ασύλου κατά τις περιόδους αιχμής ή με θέσπιση επισπευσμένης διαδικασίας που επιτρέπει την ταχεία επεξεργασία των αιτήσεων κατά τις περιόδους αιχμής ή για τους πολίτες συγκεκριμένων χωρών. Κατά περίπτωση, εξέταση του ενδεχομένου χρήσης της έννοιας της ασφαλούς χώρας καταγωγής ως μέρους της μεταρρύθμισης των εγχώριων διαδικασιών χορήγησης ασύλου (2) εξέταση του ενδεχόμενου μιας πιο προσεκτικής και επιλεκτικής χρήσης των χρηματικών επιδομάτων, όπως του επιδόματος ημερησίων εξόδων και της οικονομικής ενίσχυσης επαναπατρισμού, ώστε να μειωθούν τα οικονομικά κίνητρα της κατάχρησης του συστήματος ασύλου (3) οργάνωση επισκέψεων υψηλού επιπέδου στις οικείες χώρες και ενημερωτικών εκστρατειών, σε συνεργασία με τοπικές ΜΚΟ και δήμους, ώστε να ενημερώνονται οι πολίτες για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους στο πλαίσιο του καθεστώτος απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης για την πραγματοποίηση ταξιδίων, μέσω των έντυπων και ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης (4) ενίσχυση της επιχειρησιακής συνεργασίας και της ανταλλαγής πληροφοριών, μεταξύ άλλων μέσω των αξιωματικών συνδέσμων, με τις αρχές των οικείων χωρών. Η Επιτροπή θα εξακολουθήσει να αξιολογεί την εφαρμογή των εν λόγω μέτρων μέσω του ισχύοντος μηχανισμού παρακολούθησης της κατάστασης μετά την ελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων και θα υποβάλει σχετική έκθεση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο το 2015. 11

6. ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Σχήμα 1: Αιτήσεις ασύλου που υποβλήθηκαν από υπηκόους χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στις οποίες ισχύει καθεστώς απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης προς την ΕΕ και τις συνδεδεμένες χώρες Σένγκεν Σχήμα 2: Σύνολο αιτήσεων ασύλου στην ΕΕ και τις συνδεδεμένες χώρες Σένγκεν, με το μερίδιο των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων 12

Σχήμα 3: Εποχικότητα των αιτήσεων ασύλου από χώρες των Δυτικών Βαλκανίων από το 2009 Σχήμα 4: Κράτη μέλη της ΕΕ και συνδεδεμένες χώρες Σένγκεν που δέχτηκαν τις περισσότερες αιτήσεις ασύλου από χώρες των Δυτικών Βαλκανίων 13

Σχήμα 5: Κατανομή των αιτούντων ασύλου από χώρες των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ και τις συνδεδεμένες χώρες Σένγκεν Σχήμα 6: Τάση των πολιτών χωρών των Δυτικών Βαλκανίων να ζητούν άσυλο στην ΕΕ και τις συνδεδεμένες χώρες Σένγκεν 16 16 Υπολογίζεται ως ο αριθμός των αιτήσεων ασύλου στην ΕΕ και τις συνδεδεμένες χώρες Σένγκεν διαιρούμενος με το μέγεθος του πληθυσμού. 14

Σχήμα 7: Κράτη μέλη της ΕΕ και συνδεδεμένες χώρες Σένγκεν που αποτελούν προορισμό των περισσότερων αιτούντων άσυλο από χώρες των Δυτικών Βαλκανίων 15

16

Σχήμα 8: Ποσοστό αναγνώρισης των αιτήσεων ασύλου από χώρες των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ και τις συνδεδεμένες χώρες Σένγκεν 17