Χριστιανική προσευχή ιδωμένη από το μάτι ενός Βουδιστή και ενός Ορθοδόξου. Σκέψεις σε άρθρο του Kenneth K. Tanaka Buddhist-Christian Studies, 2002. π. Ιωνάς Μούρτος Πρόκειται για ένα κείμενο από τον δικτυακό τόπο του π. Ιωνά http://theological.asia/node/535. Μεταφράστηκε από το Μιχαήλ Μανωλόπουλο από τα αγγλικά. Είναι προφανές ότι τα φραστικά ή μεταφραστικά λάθη και οι θεολογικές αβλεψίες βαρύνουν τον μεταφραστή και την ελλιπή του γνώση στα αγγλικά και την θεολογία, και όχι το συγγραφέα. Όταν διάβασα το εξαίρετο άρθρο του Κ. K. Tanaka γύρω από το προαναφερθέν θέμα, εντυπωσιάστηκα από το βαθύ και μοναδικό τρόπο που προσεγγίζει το θέμα της προσευχής. Θα προσπαθήσω να συνεισφέρω μερικές ορθόδοξες σκέψεις, που δεν είναι αρκετά γνωστές Ο Tanaka περιγράφει την προσευχή ενός νεαρού κοριτσιού, περίπου οκτώ ετών. Ξέρω ένα τέτοιο κορίτσι, είναι η κόρη ενός καλού μου φίλου, το όνομά της είναι Μαρία, η μητέρα της έχει πρόβλημα στην καρδιά, μπορεί να πεθάνει οποτεδήποτε. Ζει με την ειδική συσκευή, που δίνει παλμούς στην καρδιά της, έτσι ό,τι γράφω είναι εντελώς αληθινό (αλλά δεν θα γράψω για την πάθηση της μητέρας), μόνο θα αυξήσω την ηλικία της στα 12, την ηλικία της μικρής μου φίλης, έτσι ώστε να έχει την ίδια ηλικία με τη μικρή βουδίστρια με τα καφέ μακριά μαλλιά. Φορώντας ένα νυχτικό, είναι γονατισμένη δίπλα στο κρεβάτι της, με τα χέρια δεμένα και το κεφάλι της σκυφτό, καθώς λέει μια τυπική προσευχή. Πηγαίνοντας ο Tanaka μακρύτερα με αυτή την εικόνα, φαντάζεται αυτό το μικρό κορίτσι-ας το ονομάσουμε Megan-να κάνει δύο πράγματα στη βραδινή της προσευχή. Το πρώτο είναι ότι ευχαριστεί το Θεό για τις ευεργεσίες, που έχει δεχθεί. Τον ευχαριστεί για την τροφή της, τα ρούχα της, τους φίλους της την οικογένειά της. Μετά έχει ένα αίτημα. Το αίτημά της είναι να κάνει καλά τον άρρωστο πατέρα της. Τώρα καθώς προσεύχεται η έκφρασή της γίνεται σοβαρότερη, σφίγγει περισσότερο τα χέρια της και τα φέρνει κοντύτερα στο στήθος της. Στη συνέχεια κοιτά το ταβάνι, εκφράζοντας τη θερμή επιθυμία της για την ταχεία ίαση του πατέρα της. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Megan προσεύχεται δυνατά, σαν σε ανθρώπινη συνομιλία. Γράφει ο Tanaka: «Αναρωτιέμαι κυρίως πως φαντάζεται το Θεό το κορίτσι. Είναι ο Θεός άνδρας, γυναίκα ή τίποτα από τα δύο; Σκέφτομαι, ότι γι αυτό το κορίτσι (στην ευαίσθητη ηλικία που βρίσκεται), ο Θεός είναι ακόμη άνδρας. Αν είναι έτσι, τον φαντάζεται σαν ένα ηλικιωμένο με μακριά άσπρα γένια, κρατώντας μία ράβδο και καθήμενο σε ένα θρόνο; Αν ο Θεός κατοικεί στους ουρανούς, πώς τον φαντάζεται τον ουρανό το κορίτσι; Όσον αφορά την ασθένεια του πατέρα της, πως σκέφτεται ότι ο Θεός μπορεί να τον κάνει καλά;» 1
Μετά ο Tanaka θέτει τις ίδιες ερωτήσεις για μια μικρή βουδίστρια, που προσεύχεται μπροστά στο Βούδα ή σε μια Μποτισάτβα 1 με την ίδια προσευχή. Η εικόνα που αμέσως ξεφυτρώνει στο μυαλό μου, είναι ενός κοριτσιού, περίπου στα δώδεκα και τη μητέρα της, την οποία είδα σε μια παγόδα στο Rangoon, στη Bιρμανία, μερικά χρόνια πριν. Το κορίτσι έχει ένα κόκκινο λουλούδι στα μαλλιά της και είναι ντυμένο με παραδοσιακή φορεσιά. Κάθεται μαζί με την μητέρα της σε ένα μαρμάρινο πάτωμα σε μια ευρύχωρη περιοχή μπροστά από εικόνες του Βούδα μερικά μέτρα ψηλές. Κρατά μια ανθοδέσμη σηκωμένη ψηλά στις παλάμες της, σαν μια χειρονομία σεβασμού. Κάθεται με τα πόδια της διπλωμένα με ένα στυλ συνηθισμένο στη χώρα της, όπως και στην Ταϊλάνδη. Τα μάτια της είναι κλειστά, σκύβει ελαφρά το κεφάλι της προς τη μεριά των εικόνων του Βούδα. Παραμένει σ αυτή τη στάση για μερικά λεπτά και το ίδιο κάνει και η μητέρα της. Βέβαια δεν γνωρίζω τι συμβαίνει μέσα της, αλλά σίγουρα δεν διαλογίζεται. Πρέπει να ειπωθεί σε αυτό το σημείο ότι μια στερεότυπη εικόνα για τους βουδιστές είναι να κάνουν διαλογισμό. Όμως, η μεγάλη πλειονότητα των λαϊκών βουδιστών, κυρίως στην Ασία, «προσεύχεται», ή εκφράζεται με αφοσίωση, ευχαριστώντας αλλά και παρακαλώντας για κάτι κοσμικής υφής. Ενώ η πανοπλία των Μποντισάτβα, όπως ο Αβαλοκιτεσβάρα 2 και ο Kshitigarbha 3 εξυπηρετούν ως αντικείμενα αυτών των γήινων παρακλήσεων στο Μαχαγιάνα 4 βουδισμό, των χωρών της Ανατολικής Ασίας, ο Σακιαμούνι 5 Βούδας είναι το κύριο αντικείμενο της αφοσιώσεως στις κοινωνίες των Τεραβάντα 6 της Νοτιοανατολικής Ασίας. Ο Σακιαμούνι Βούδας, επομένως, είναι το αντικείμενο της παρακλήσεως του κοριτσιού. Οι τεράστιες εικόνες του Βούδα, σε στάση διαλογισμού βρίσκονται μπροστά της. Υποθέτοντας ότι το μικρό κορίτσι, ζητά την ίαση του πατέρα της από μια πρόσφατη αρρώστια, αναρωτιέμαι την εικόνα που έχει για το Βούδα. Πρόκειται για την εικόνα του ήρεμου, διαλογιζόμενου Βούδα, ή του όμορφου, γενναίου πρίγκηπα Σιντάρτα 7, ο οποίος άφοβα, έφυγε από το σπίτι του για να βρει την αλήθεια, ή η εικόνα μιας πατρικής φιγούρας, από την προσωπική της πείρα; Πολύ πιθανόν η εικόνα που έχει να είναι άμορφη, ένα αμάλγαμα των προηγουμένων εικόνων, μαζί με κάποιων άλλων. Όμως όποια και να είναι η εικόνα που έχει για το Βούδα, το κορίτσι ασφαλώς αισθάνεται μια παρηγοριά μαζί του. Ο Tanaka επισημαίνει: «Πιστεύω ότι η χριστιανική προσευχή ενέχει μια ιδιότητα η οποία είναι πραγματικά απούσα στο βουδισμό μια αλληλεπίδραση με το απόλυτο, δηλαδή το Θεό». 1 Μποτισάτβα: Μια ύπαρξη αφιερωμένη στην κατάκτηση του επιπέδου του Βούδα και στη βοήθεια των άλλων. 2 Αβαλοκιτεσβάρα: Ουράνιος Μποτισάτβα με πολλά κεφάλια και χέρια. 3 Ksitigarbha: είναι μια από τις τέσσερεις κύριες μποτισάτβα στην ανατολική Ασία. του Μαχαγιάνα Βουδισμού. Οι άλλες είναι οι Samantabhadra, Manjusri, και Avalokitesvara. 4 Μαχαγιάνα: Το «μεγάλο όχημα» του μεταρρυθμιστικού Βουδισμού. 5 Σακιαμούνι: Ονομασία του Βούδα που σημαίνει ο σοφός των Σάκια. Σάκια είναι η φυλή του Βούδα. 6 Τεραβάντα: Η «θεωρία των πρεσβυτέρων», η μοναδική πρώιμη βουδιστική σχολή που διασώθηκε πλήρως. 7 Το όνομα του Βούδα ήταν Σιντάρτα Γκαουτάμα. Το Βούδας αποτελεί τιμητικό τίτλο και σημαίνει «αυτός που έχει αφυπνισθεί», ο «διαφωτισμένος». 2
Η χριστιανική προσευχή είναι μια επικοινωνία μεταξύ δύο, μια συνομιλία με το Θεό. Αντιθέτως, δεν υπάρχει καμία αίσθηση του κοριτσιού από την Βιρμανία ότι συνομιλεί με το Βούδα. Γι αυτήν ο Βούδας μπορεί να απαντήσει στις προσευχές της για καλλίτερη σοδειά ή φυσική υγεία, αλλά θα με εξέπληττε, αν ανέμενε να επικοινωνήσει με τον Βούδα σε προσωπικό επίπεδο, για παράδειγμα να είχε την εμπειρία μιας πνευματικής συζήτησης μαζί του. Πιθανόν το κορίτσι να ανταλλάξει ή να διαπραγματευθεί μαζί του, υποσχόμενη να είναι «καλό κορίτσι», αν γιατρευόταν ο πατέρας της. Ο Θεός εμφανίζεται περισσότερο πρόθυμος να ακούσει τις ανάγκες της και να απαντήσει σε προσωπική βάση. Ο Θεός σε αυτό το επίπεδο μοιάζει με έναν θείο, πρόθυμο να ακούσει και να συζητήσει μαζί της. Αλλά ο Tanaka λέει ότι οι περισσότερες προσευχές δεν είναι μυστικές και θα πήγαινε κανείς πολύ μακριά αν ισχυριζόταν μυστική εμπειρία για τους συνηθισμένους προσευχόμενους. Όπως και στην Megan, οι προσευχόμενοι ψάχνουν το Θεό κάπου ψηλά και όχι μέσα τους. Αυτό πράγματι διαχωρίζει την προσευχή της Megan από τον βουδιστικό διαλογισμό, για τον οποίο πολλοί συμφωνούν ότι περιέχει «μυστικές εμπειρίες». Στις παραπάνω θαυμάσιες σκέψεις τις οποίες εκτιμώ βαθειά και σέβομαι, θα ήθελα να συνεισφέρω κάτι που ίσως ο σεβαστός Tanaka δεν το γνωρίζει. Αν η Megan ήταν ορθόδοξη η προσευχή της πράγματι θα γινόταν εσωτερικά. Ας το εξηγήσω. Αν το κορίτσι είναι ορθόδοξη χριστιανή, τότε έχει βαπτισθεί. Πιθανόν βλέπει στους ουρανούς, ή κάποια εικόνα του Ιησού, μια εικόνα που έχει γίνει με ειδικούς κανόνες, τα χρώματα, το σχέδιο, έχουν μια πολύ ιδιαίτερη σημασία, μια θεολογία των χρωμάτων όχι των λόγων. Η εικόνα τη βοηθά να απομακρυνθεί από τα σχήματα και της μιλά με τα σύμβολα, τα χρώματα κλπ, ως άρρητη θεολογία. Δεν καταλαβαίνει τα δόγματα, μα γνωρίζει το Θεό (από την χριστιανική άποψη) γιατί κοινωνά. Γι αυτήν ο Θεός δεν είναι φαντασία, ένας ηλικιωμένος άντρας με άσπρα γένια, ή ένας νέος άνδρας με μακριά μαλλιά (όπως ο Ιησούς στην εικόνα), αν ρωτηθεί δεν θα αναφέρει συγκεκριμένο σχήμα. Είναι σίγουρη ότι ο Θεός την ακούει και το σπουδαιότερο είναι μέσα της χωρίς να μπορεί να εξηγήσει το πώς. Όμως έχει ένα δυνατό αίσθημα ότι ο Θεός είναι συγγενής της. Στην πραγματικότητα, μιλά σε ένα μέλος της οικογένειάς της. Είναι σίγουρη γι αυτό, γιατί ξέρει ότι έχει το ίδιο αίμα με το Θεό, η σάρκα της είναι σάρκα του Θεού. Έχει κάποια δίκια!!!, αλλ όμως αν τη ρωτήσεις περισσότερα δεν μπορεί να τα εκφράσει. Το ίδιο συμβαίνει και στην Ελλάδα στο Άγιο Όρος. Ένας μη ορθόδοξος σχολαστικός που το επισκέφθηκε και μίλησε με μοναχούς, παραξενεύτηκε ακούγοντας ότι προσεύχονται όχι προς τα έξω αλλά προς τα μέσα, προς την καρδιά τους και εξεπλάγη ακόμα περισσότερο ακούγοντας ότι βλέπουν (!!!) το Θεό σαν ένα άρρητο, αδύνατο να περιγραφεί φως, κατ αυτόν (λανθασμένα) επρόκειτο για φαντασιώσεις. Οι αντιρρήσεις του μη ορθοδόξου, έδωσαν την ευκαιρία στον μεγάλο θεολόγο Γρηγόριο Παλαμά να εκφράσει και να επαναδιατυπώσει τη θεολογία της χάρης του Θεού. 3
Όπως λέει ο Tanaka ένας λόγος για να κάνει κάποιος διαλογισμό είναι η απεμπλοκή από τα εγκόσμια (για παράδειγμα η αναφορά της Megan για την αρρώστια του πατέρα της), τα εγκόσμια που αποτελούν πηγή πόνου. Η σαμσάρα 8 (κύκλος γεννήσεων και θανάτων) χρειάζεται να ξεπεραστεί μέσω προσωπικής καλλιέργειας, στην οποία ο διαλογισμός παίζει ένα σπουδαίο ρόλο. Όμως τέτοιες πρακτικές με υψηλούς μυστικούς στόχους δεν είναι εύκολα προσιτές στους συνηθισμένους βουδιστές. Το κενό έρχονται να καλύψουν «ευσεβείς πρακτικές», όπως ψάλσιμο σούτρα 9, προσφορά λουλουδιών, φαναριών ή τροφής και «προσευχών» (όπως περιγράφηκε προηγουμένως για το μικρό κορίτσι από την Βιρμανία). Όμως από την επικρατούσα τάση του μοναστικού βουδισμού αυτές οι πρακτικές αντιμετωπίζονται σαν δευτερεύουσες ή στην καλλίτερη περίπτωση προσωρινές. Στην πραγματικότητα το χριστιανό κορίτσι, είναι πιθανόν να ανάβει ένα μικρό κερί (όχι στο σπίτι της, όπου μπορεί να έχει ένα καντήλι, αλλά στην εκκλησία), ένα μικρό σύμβολο του να δίνεις φως και ταυτόχρονα να αναλώνεσαι. Όπως το κερί λιώνει, αλλά δίνει φως έτσι η ζωή θυσιάζεται, αλλά φωτίζει άλλους. Θα μυρίζει το λιβάνι, το οποίο συμβολίζει επίσης προσευχή εκφρασμένη όχι με λόγια αλλά με ευωδία. Όλες οι αισθήσεις της διεγείρονται με σκοπό την επικοινωνία με τον Θεό, ο οποίος βρίσκεται έξω της, αλλά και μέσα της και παντού. Αλλά θαυμάζω ό,τι ο Tanaka λέει στη συνέχεια. Η παρακάτω στροφή είναι από τα γραπτά ενός Κινέζου δασκάλου του 17 ου αιώνα του Shan-tao. Μιας και ο οποιοσδήποτε, συμπεριλαμβανομένων και των παιδιών, συμμετέχει στο ψάλσιμο σούτρα σε θρησκευτικές τελετές, πολλοί περισσότεροι άνθρωποι από το μικρό αριθμό των ιερέων συμμετέχουν σε αυτή την «προσευχή της ευλογίας». Μια παρόμοια αλλά πιο δημοφιλής προσευχή ευλογίας καλείται «Χρυσή Αλυσίδα» (γράφτηκε στη Χαβάϊ στις αρχές του 20 ου αιώνα) και απαγγέλλεται σε θρησκευτικές τελετές, ιδιαίτερα όταν νέοι και σχετικά νέοι την παρακολουθούν. Χρυσή Αλυσίδα ΙΙ Είμ ένας κρίκος στην χρυσή του Βούδα, αλυσίδα της αγάπης που απλώνεται σ ολόκληρο τον κόσμο. Αυτόν τον κρίκο πρέπει να κρατήσω λαμπερό και δυνατό. Θα μαι καλόκαρδος κι ευγενικός, και κάθε πιο αδύνατ από μένα πλάσμα εγώ θα προστατεύω. Πανέμορφες κι αγνές οι σκέψεις μου. Πανέμορφα κι αγνά τα λόγια μου. Πανέμορφα κι αγνά τα έργα μου. Ξέρω καλά πως ό,τι τώρα κάνω την ευτυχία την δικιά μου και των άλλων επηρεάζω. Όμως και κάθε κρίκος της αλυσίδας της αγάπης νάναι κι αυτός λαμπρός και δυνατός και είθε ν αποκτήσουμε την τέλεια ειρήνη. Ιδιαίτερα η τελευταία στροφή εκφράζει το πνεύμα μποτισάτβα της επιθυμίας όλων των πλασμάτων να αντιληφθούν τον υπέρτατο σκοπό του βουδισμού, που 8 Σαμσάρα: Το αντίθετο της νιρβάνα, κυκλική ύπαρξη, κυριολεκτικά, η συνεχής ροή. 9 Σούτρα: Νουθεσία του Βούδα, όπου η πρόζα αναμειγνύεται με την ποίηση. 4
είναι η νιρβάνα, δηλαδή η κατάσταση του Βούδα. Προσωπικά θεωρώ την τελευταία στροφή και τον προηγούμενο «στίχο για μεταβίβαση χάριτος», ως την βουδιστική μου προσευχή για όλα τα ζωντανά πλάσματα. Αν ότι έχω αναφέρει παραπάνω θεωρείται ως «προσευχή της ευλογίας», ότι πρόκειται να μοιραστώ, μπορεί να θεωρηθεί ως «προσευχή της παρακλήσεως», όπως και η προσευχή της Megan για να γίνει καλά ο πατέρα της. Οι σχολαστικοί είναι πιθανόν να την θεωρούν κάπως εγωιστική και τεχνικά όχι θρησκευτική, αλλά αμφιβάλλω αν μπορούμε να την απορρίψουμε ειδικά όταν εκείνοι που «παρακαλούν» το κάνουν στα πλαίσια της θρησκευτικής τους δραστηριότητας (Θεός, Βούδας, Μποτισάτβα κλπ) σε τυπικές τοποθεσίες θρησκευτικών δραστηριοτήτων (βουδιστικά τέμπλα κλπ). Το χριστιανό κορίτσι, αν είναι ορθόδοξο, έχει παρόμοια συναισθήματα. Ξέρει πως δεν είναι μόνη, δεν ανήκει στη συγκεκριμένη οικογένεια. Δεν προσεύχεται μόνο στο σπίτι της πριν πάει για ύπνο. Αυτή η καθημερινή προσευχή είναι η φυσική συνέχεια της κοινής προσευχής και για να είμαστε πιο ακριβείς, όχι η προσευχή αλλά ο τρόπος ζωής που βασίζεται στην εμπειρία που αποκτά όταν πηγαίνει στο ναό. Η καθημερινή της μικρή προσευχή έχει ρίζες σ αυτό το γεγονός. Έτσι το Σάββατο το βράδι θα προετοιμασθεί, πιθανόν να πάει στο ναό να εξομολογηθεί, να καθαρισθεί από τα μικρά της αμαρτήματα, τα οποία μπορεί να γίνουν τρομερά όταν μεγαλώσει, καθώς μεγαλώνουν μαζί της. Παραδείγματος χάριν θα αναφέρει τους τσακωμούς της με τους συμμαθητές της ή τον αδερφό της, κάποιο γλυκό που έφαγε κρυφά, ακόμα ίσως κάποιους φόβους που έχουν τα μικρά παιδιά, κάποιους εφιάλτες, κάποια ανυπακοή στους γονείς της κλπ Ο ιερέας, αν είναι καλός, θα τις δείξει πολύ αγάπη, θα τις δώσει συμβουλές, ίσως και κάποιο γλυκό, θα την ηρεμήσει, θα τις πάρει τους φόβους της, τις συγκρούσεις της τις ψυχολογικές, και θα της δώσει τη συγχώρηση του Αγίου Πνεύματος. Θα επιστρέψει σπίτι να προετοιμασθεί για την επομένη, την Θ. Λειτουργία, θα προσευχηθεί γι αυτό. Την επαύριο θα πάει στη λειτουργία με την μητέρα της. Ξέρει όμως ότι αντιπροσωπεύει και τον άρρωστο πατέρα της, ο οποίος πιθανόν δεν μπορεί να πάει. Θα αισθανθεί εκεί όλο το σύμπαν. Οι εικόνες, οι ψαλμωδίες, όλα τα σύμβολα, ο ιερέας ντυμένος όπως ο Ιησούς, θα τη βοηθήσουν να αισθανθεί ότι είναι πράγματι στη βασιλεία των ουρανών, όχι τοπικά, αλλά σαν μια κατάσταση, σε συνθήκες όπου οι πολλοί γίνονται ένας. Πιθανόν να αισθανθεί ότι είναι παρόντες οι παππούδες της, που αγαπούσε πολύ και που τόσο τους έκλαψε όταν πέθαναν, αλλά τώρα ξέρει ότι είναι εδώ, δεν γνωρίζει πως, αλλά το αισθάνεται. Φυσικά όλα τα προηγούμενα δεν μπορεί να τα εκφράσει ούτε διανοητικά ούτε θεολογικά, αλλά αισθάνεται όπως ο κάθε Ορθόδοξος στη λειτουργία. Και τελικά θα πάει να κοινωνήσει. Ο Θεός είναι η πηγή της ζωής της. Δε λέει πως ο Θεός είναι στην εικόνα ή εδώ ή εκεί. Λέει πως ο Θεός είναι μέσα της και πως είναι με το Θεό, ο Θεός είναι μέσα στους άλλους και στην πραγματικότητα είμαστε ένα, είμαστε μέλη ο ένας του άλλου, γιατί ο Θεός είναι μέσα μου, στους άλλους και είμαι σε όλους. Πιθανόν να σκεφθείτε, το μικρό παιδί μπορεί να σκεφθεί τόσο βαθειά; Είναι πιθανόν να μην μπορεί να το εκφράσει, αλλά αυτό είναι το συναίσθημα. Από την 5
πείρα μου ως ιερέα και εξομολόγου, πολλές φορές τα παιδιά μας διδάσκουν και αισθάνονται τον Θεό καλλίτερα από τους μεγάλους. Στο τέλος, η μητέρα της αφού κι αυτή κοινωνήσει θα περιμένει τον ιερέα να τελειώσει τη Θ. Λειτουργία και ίσως με ένα ταξί θα πάνε μαζί στο σπίτι για να κοινωνήσει και ο άρρωστος πατέρας. Εδώ θέλω να πω κάτι για τους γονείς. Οι γονείς του κοριτσιού δεν είναι μόνο οι βιολογικοί γονείς με ότι καλό ή κακό έχουν. Το κορίτσι θα αισθάνεται κάποιο άλλο είδος συγγένειας. Ότι κυριολεκτικά τους ενώνει είναι η Θεία Κοινωνία. Η πηγή της ζωής δεν είναι η τροφή είναι ο ίδιος ο Θεός. Έτσι οι φυσικοί γονείς γίνονται γονείς συμμετέχοντας σε αυτή τη σχέση με το Θεό και παρέχοντας της την ευκαιρία να είναι με τον Θεό και επομένως στην οικογένεια του Θεού. Η Θεία Κοινωνία την ταυτοποιεί με τον άρρωστο πατέρα της. Η Θεία Κοινωνία την κάνει να αισθανθεί ότι είναι ο πατέρας της, από κάποια άποψη τα σώματά τους είναι τα ίδια ένα σώμα, του Θεού το σώμα, παρόλα αυτά είναι η κόρη του, μόνο γιατί αυτός είναι ένας ιδιαίτερος τρόπος να τον αγαπά με ένα μοναδικό τρόπο, όχι γενικά και αόριστα. Η άποψή μου είναι ότι τον αγαπά όχι τυχαία, για παράδειγμα επειδή τυχαίνει σ αυτή την ζωή, αυτός ο άνδρας να είναι ο βιολογικός πατέρας και σε μια άλλη ζωή, ίσως αυτή μπορεί να είναι ο πατέρας του και αυτός η κόρη του. Θα είναι πάντα η κόρη του, είναι μια μοναδική σχέση. Η τωρινή ζωή της δεν είναι ένα τυχαίο γεγονός. Υπάρχει εδώ και τώρα ως αποτέλεσμα αγάπης, όχι μόνο της αγάπης των γονιών της, αλλά επίσης με την συμμετοχή της στην γεμάτη αγάπη κοινότητα του Θεού, το σώμα του Θεού. Όσο πιο πολύ το αισθάνεται αυτό, τόσο περισσότερο αισθάνεται «άδεια» από τον εαυτόν της. Αισθάνεται ότι η αγάπη είναι η κένωση. Τοιουτοτρόπως το κορίτσι έχει μια αναφορά, για να ξεκινήσει να ζει μια ταυτότητα. Γνωρίζει ότι πιθανόν ο πατέρας της θα πεθάνει, υπάρχει αυτή η πιθανότητα στο μυαλό της, μα γνωρίζει έστω και αν αυτό προκαλεί πόνο, ότι ο δεσμός που ανέφερα πριν, ο δεσμός της αγάπης που την ενώνει με τον πατέρα της ποτέ δεν θα σταματήσει. Δεν είναι μόνο μια αμοιβαία αγάπη μεταξύ δύο. Δίνω ένα παράδειγμα. Αν η αγάπη είναι σαν ένας αγωγός που συνδέει δύο ανθρώπους, η ορθόδοξη χριστιανική αγάπη είναι λίγο διαφορετική. Ο αγωγός στο μέσον έχει ένα σύνδεσμο όπου ένας άλλος αγωγός ενώνεται και αυτός είναι ο Θεός. Και το υγρό που ρέει σ αυτόν τον αγωγό είναι η πηγή της ζωής. Τελικά όλοι οι άνθρωποι είναι μεταξύ τους συνδεδεμένοι με αυτούς τους αγωγούς και τους αγωγούς του Θεού, στην πραγματικότητα δεν μπορείς να διακρίνεις ποιανού είναι ο αγωγός, πρόκειται για δίκτυο, μέσα στο οποίο είναι ο Θεός που είναι το κάθε τι στο κάθε τι. Έτσι αυτή η αγάπη φέρνει την ζωή, είναι η ζωή και δεν μπορεί να νικηθεί από τον βιολογικό θάνατο. Στην πραγματικότητα το κορίτσι γνωρίζει ότι θα ξαναδεί τον πατέρα της, όπως πιστεύει το ίδιο και για τους παππούδες της, θα είναι μαζί τους στους ουρανούς, περιμένει επίσης γι αυτούς που αγαπά ότι στην ανάσταση θα έχουν σώματα, πολύ καλλίτερα από αυτά που είχαν, θα τα ακουμπά θα τα φιλά κλπ η αγάπη δεν είναι 6
μόνο ένα συναίσθημα αλλά επίσης και μια σωματική εμπειρία και δραστηριότητα των νευρώνων του εγκεφάλου!! Το κορίτσι δεν μεγαλώνει ως άτομο. Τελικά εμπιστεύεται! μαθαίνει να εμπιστεύεται το Θεό, αυτή είναι η πίστη της. Ξέρει ότι η αγάπη υπάρχει, γιατί αυτή είναι ο Θεός. Οι υποσημειώσεις και η μετάφραση είναι του Μιχ. Μανωλόπουλου 7