ΕΤΟΣ 2015 / ΤΕΥΧΟΣ 10

ΕΤΟΣ 2015 / ΤΕΥΧΟΣ 10 Σταμάτιος Δρίτσας, Δρ. Τμήματος Δημόσιας Διοίκησης, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Ορκωτός Ελεγκτής - Λογιστής Λογιστική Δημόσιου Τομέα: Η λογιστική της αναδιάρθρωσης του δημόσιου χρέους σύμφωνα με τα ΔΛΠ Δημόσιου Τομέα (IPSAS)

Σταμάτιος Δρίτσας, Δρ. Τμήματος Δημόσιας Διοίκησης, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Ορκωτός Ελεγκτής - Λογιστής Λογιστική Δημόσιου Τομέα: Η λογιστική της αναδιάρθρωσης του δημόσιου χρέους σύμφωνα με τα ΔΛΠ Δημόσιου Τομέα (IPSAS) Ανάτυπο από την «ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ» Τεύχος 10 / Έτος 2015 Μαυρομιχάλη 23, 106 80 Αθήνα Τηλ.: 210 3678 800 Fax: 210 3678 819 http://www.nb.org e-mail: info@nb.org

ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ Λογιστική Δημόσιου Τομέα: Η λογιστική της αναδιάρθρωσης του δημόσιου χρέους σύμφωνα με τα ΔΛΠ Δημόσιου Τομέα (IPSAS) Σταμάτιος Δρίτσας, Δρ. Τμήματος Δημόσιας Διοίκησης, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Ορκωτός Ελεγκτής - Λογιστής Η λογιστική του δημόσιου χρέους αποτελεί ένα από τα πλέον απαιτητικά θέματα στο χώρο της λογιστικής του δημόσιου τομέα και κατ' επέκταση και η αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους εξετάζεται ως ένα ιδιαίτερα σύνθετο, από λογιστικής και τεχνικής άποψης, ζήτημα. Το Συμβούλιο των Διεθνών Λογιστικών Προτύπων Δημόσιου Τομέα, της IFAC προσεγγίζει το θέμα σε επίπεδο γενικών αρχών και χαρτογράφησης της λογιστικής πολιτικής βάσει συγκεκριμένων αναγκών, χωρίς ωστόσο να δίνονται υποχρεωτικές οδηγίες εφαρμογής. Περιεχόμενα Α. Εισαγωγή Β. Τα Διεθνή Λογιστικά Πρότυπα του Δημόσιου Τομέα Γ. Η αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους Δ. Το λογιστικό πλαίσιο Α. Εισαγωγή Η λογιστική του δημόσιου χρέους αποτελεί στις ημέρες μας ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα και επίκαιρα θέματα συζήτησης στον χώρο της λογιστικής του δημόσιου τομέα. Ένα από τα σημαντικότερα θέματα ενδιαφέροντος είναι και αυτό της αναδιάρθρωσης του δημόσιου χρέους, στο πλαίσιο της εφαρμογής της λογιστικής βάσει της «αρχής του δεδουλευμένου» 1. Στο θέμα αυτό, η λογιστική καλείται να παρέχει οδηγίες και να υποστηρίξει, τουλάχιστον σε επίπεδο πλαισίου και αρχών, την απεικόνιση της αναδιάρθρωσης του δημόσιου χρέους μίας χώρας, καθώς και τη λογιστική των οικονομικών επιπτώσεων της διαδικασίας αυτής, στους λογαριασμούς του δημόσιου λογιστικού της συστήματος, αλλά και στις σχετικές αναφορές ιστορικής χρηματοοικονομικής πληροφόρησης 2 (ειδικά στις οικονομικές καταστάσεις γενικού σκοπού) της κεντρικής κυβέρνησης. Το συγκεκριμένο άρθρο αποσκοπεί στην παρουσίαση της σχετικής με το θέμα πρότασης του Συμβουλίου των Διεθνών Λογιστικών Προτύπων Δημόσιου Τομέα (International Public Sector Accounting Standards Board ή IPSASB, ή για τους σκοπούς του παρόντος το Συμβούλιο ), της Διεθνούς Ομοσπονδίας Λογιστών (International Federation of Accountants ή IFAC). Η πρόταση αυτή, παρουσιάστηκε σε ειδική δημοσίευση στις 20 Μαΐου 2015 του Συμβουλίου, η οποία έχει την μορφή ενός εγγράφου Ερωτήσεων και Απαντήσεων 3 (Q & A), Σκοπός του εγγράφου αυτού είναι να εξηγήσει με ποιον τρόπο προσεγγίζονται λογιστικά οι επιπτώσεις των συναλλαγών και των λοιπών λογιστικών γεγονότων στο πλαίσιο της αναδιάρθρωσης του δημόσιου χρέους μίας χώρας, σύμφωνα με τα Διεθνή 1. Accrual Basis of Accounting 2. Financial reporting 3. Questions and Answers Publication 885 Για πλήρη πρόσβαση στην ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ και την Ηλεκτρονική Βιβλιοθήκη του Λογιστή www.epixeirisi.gr 885

ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ - ΣΤ. ΔΡΙΤΣΑΣ Λογιστικά Πρότυπα του Δημόσιου Τομέα (International Public Sector Accounting Standards ή IPSAS). Η πρόταση του Συμβουλίου, βασίζεται στο λογιστικό πλαίσιο των IPSAS και αποτελεί μία προσέγγιση σε επίπεδο γενικών αρχών. Ως εκ τούτου, η πρόταση του IPSASB δεν αναφέρεται ούτε παρέχει λεπτομερείς οδηγίες για την λογιστική υποστήριξη ή την απεικόνιση συγκεκριμένων συναλλαγών στο πλαίσιο ολοκλήρωσης της διαδικασίας της αναδιάρθρωσης του δημόσιου χρέους. Θα μπορούσε να διατυπωθεί η άποψη ότι οι προτάσεις του IPSASB για την αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους, αποτελεί μία χαρτογράφηση λογιστικής πολιτικής, βάσει συγκεκριμένων αναγκών, και κατά τη δήλωση του Συμβουλίου, δεν επιδιώκεται η χρήση των προτάσεων ως οδηγίες εφαρμογής και εκτέλεσης κατά τη διαδικασία αναδιάρθρωσης. Β. Τα Διεθνή Λογιστικά Πρότυπα του Δημόσιου Τομέα Τα Διεθνή Λογιστικά Πρότυπα Δημόσιου Τομέα, αποτελούν ένα ολοκληρωμένο και τεχνικά άρτιο πλαίσιο λογιστικής πολιτικής και αρχών, σχετικά με τη λογιστική του δημόσιου τομέα ενός κράτους. Τα πρότυπα αυτά συντάσσονται και δημοσιεύονται από το Συμβούλιο των Διεθνών Λογιστικών Προτύπων του Δημόσιου Τομέα της IFAC, το οποίο έχει συσταθεί και λειτουργεί αποκλειστικά για το σκοπό αυτό. Το λογιστικό πλαίσιο των IPSAS αποσκοπεί στην υποστήριξη των αναφορών ιστορικής χρηματοοικονομικής πληροφόρησης ενός κράτους (χρηματοοικονομικών αναφορών γενικού σκοπού στις οποίες συμπεριλαμβάνονται και οι οικονομικές καταστάσεις γενικού σκοπού), σύμφωνα με τις ανάγκες που διαμορφώνονται από τις εθνικές, νομικές και κανονιστικές απαιτήσεις της κεντρικής κυβέρνησης και των λοιπών οργανισμών του δημόσιου τομέα. Στόχος των IPSAS είναι η τεχνική υποστήριξη της λογιστικής του δημόσιου τομέα και ειδικότερα αναφορικά με την επιμέτρηση των οικονομικών μεγεθών της κεντρικής κυβέρνησης και των λοιπών οντοτήτων του δημοσίου τομέα και τη σύνταξη αναφορών ιστορικής χρηματοοικονομικής πληροφόρησης προς τους ενδιαφερόμενους τρίτους. Σύμφωνα με τον J. L. Chan (2009), τα IPSAS αποτελούν την επαγγελματική εκδοχή νόμων και κανονισμών σχετικά με τη λογιστική του δημόσιου τομέα του κράτους και την ιστορική χρηματοοικονομική πληροφόρηση. Τα IPSAS διακρίνονται σε πρότυπα λογιστικής «ταμειακής βάσης» 4 και σε πρότυπα λογιστικής βάσει της «αρχής του δεδουλευμένου». Η πρώτη κατηγορία, αποσκοπεί στην διαφάνεια της απεικόνισης και αναφοράς των ταμειακών εισπράξεων και πληρωμών, καθώς και των ταμειακών υπολοίπων, σύμφωνα με τις αρχές της λογιστικής «ταμειακής βάσης». Η δεύτερη κατηγορία, ενδιαφέρεται για τα έσοδα, τις δαπάνες, τα περιουσιακά στοιχεία, τις υποχρεώσεις και την καθαρή περιουσία / θέση, και δεν περιορίζεται μόνο στις ταμειακές συναλλαγές και υπόλοιπα χρηματικών διαθεσίμων και ταμειακών ισοδυνάμων. Τα περισσότερα πρότυπα του πλαισίου των IPSAS αφορούν στη λογιστική βάσει της «αρχής του δεδουλευμένου» και είναι συμβατά με τα Διεθνή Πρότυπα Χρηματοοικονομικής Αναφοράς (International Financial Reporting Standards ή IFRS) της IFAC, τα οποία εφαρμόζονται από τις οντότητες του ιδιωτικού τομέα. 4. Cash basis Accounting Γ. Η αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους Σύμφωνα με το IMF (2012), η αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους μίας χώρας (δάνεια, ομόλογα ή λοιπές χρηματοοικονομικές υποχρεώσεις που έχουν εκδοθεί ή είναι εγγυημένες από την κεντρική κυβέρνηση), ορίζεται η μέσω μίας νόμιμης διαδικασίας ανταλλαγή των εκκρεμών οφειλών, με νέες χρηματοοικονομικές υποχρεώσεις ή χρηματικά διαθέσιμα ή ταμειακά ισοδύναμα. H αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους είναι ένας μηχανισμός αντιμετώπισης προβλημάτων ρευστότητας ή χρηματοοικονομικής δυσπραγίας, λόγω της αδυναμίας του κράτους ως προς την εκπλήρωση των συμβατικών υποχρεώσεών του προς τους δανειστές της χώρας (financial distress). Στόχος του μηχανισμού είναι η επαναδιαπραγμάτευση και ο περιορισμός των ληξιπρόθεσμων δανείων της χώρας, με σκοπό την ενίσχυση ή τη δημιουργία ρευστότητας, η οποία θα της επιτρέψει στο κράτος να συνεχίσει την ομαλή λειτουργία του. Το IMF (2012), διακρίνει δύο κύρια συστατικά στον μηχανισμό αναδιάρθρωσης του δημόσιου χρέους, α) την αναδιάρθρωση και β) την μείωση. Αναδιάρθρωση χρέους ορίζεται η επιμήκυνση της ωρίμανσης των δόσεων των υφιστάμενων δανείων, στην οποία ενδεχομένως περιλαμβάνεται και η μείωση των επιτοκίων. Στην περίπτωση αυτή, εφαρμόζεται μία ελάφρυνση του χρέους, μέσω της μετατροπής των υφιστάμενων συμβατικών καταβολών σε μελλοντικές εκροές. Η μείωση του χρέους αφορά στην μείωση της ονομαστικής αξίας των υφιστάμενων δανειακών χρηματοοικονομικών μέσων. Πάντως, το IMF (2012) σημειώνει ότι και στις δύο περιπτώσεις μπο- 886 10/2015 (ΕΤΟΣ 11ο)

ΑΡΘΡΑ - ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ρεί να περιέχεται και «κούρεμα» 5 του χρέους. Μία τρίτη περίπτωση αναδιάρθρωσης του δημόσιου χρέους, επίσης σύμφωνα με το IMF (2012), είναι αυτή της «αποπληρωμής του χρέους» 6. Στην περίπτωση αυτή, οι οφειλόμενες χρηματοοικονομικές υποχρεώσεις ανταλλάσσονται με χρηματικά διαθέσιμα και ταμειακά ισοδύναμα, εφαρμόζοντας συνήθως ένα ποσοστό έκπτωσης. Ωστόσο, από το 1950 μέχρι και σήμερα, η μέθοδος αυτή δεν είναι ιδιαίτερα συνηθισμένη στην πράξη. Στην εργασία του IMF (2012), εξετάζεται το θέμα της εξυγίανσης των επισφαλών κρατικών δανείων 7, μέσω της αναδιάρθρωσής τους με όρους λιγότερο ευνοϊκούς, συγκριτικά με εκείνους της αρχικής δανειακής σύμβασης ή της αρχικής έκδοσης ομολόγων. Πάντως, στη συγκεκριμένη εργασία επεξηγείται εμφατικά η διαφορά μεταξύ της αναδιάρθρωσης των επισφαλών δανείων, σε σχέση με τις αναδιαρθρώσεις των δανείων που υλοποιούνται στο πλαίσιο των διαδικασιών της ομαλούς «διαχείρισης του δημόσιου χρέους» 8 και οι οποίες δεν αποτελούν διαδικασίες διαχείρισης κρίσεων. Ο μηχανισμός αναδιάρθρωσης του δημοσίου χρέους σε συνθήκες κρίσης είναι μία ιδιαίτερα περίπλοκη διαδικασία και εμπεριέχει σημαντικό βαθμό αβεβαιότητας, η οποία σχετίζεται κυρίως με την αποτελεσματικότητα της ολοκλήρωσης της διαδικασίας αυτής καθ αυτής, αλλά και με τις τελικές ωφέλειες που θα επιφέρει για την οικονομία της χώρας. Ταυτόχρονα, για την ολοκλήρωση της διαδικασίας απαιτείται η εμπλοκή ενός σημαντικού αριθμού τραπεζών και λοι- 5. Haircut 6. Debt payback 7. Distressed debts 8. Liability management operations (LMOs) πών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, καθώς και ομολογιούχων, ο συντονισμός των οποίων καθώς και η διαχείριση των ενεργειών τους είναι μία υπόθεση δύσκολη και επίπονη. Περαιτέρω, μία πρόσθετη εστία δυσκολίας αποτελεί και η εμπλοκή μίας μεγάλης ποικιλίας παράγωγων χρηματοοικονομικών μέσων και λοιπών επενδυτικών προϊόντων, η οποία δυσχεραίνει το συντονισμό της διαδικασίας και καθιστά τη συμφωνία για την ολοκλήρωση της αναδιάρθρωσης του χρέους πολύ δύσκολη. Πάντως, θα πρέπει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με τη σύγχρονη διεθνή πρακτική, η οποία ακολουθείται στις συμβάσεις των ομολογιακών δανείων, η αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους μίας χώρας μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω ανάληψης συλλογικής δράσης των ομολογιούχων. Αυτό σημαίνει ότι, η όποια αναδιάρθρωση του ομολογιακού χρέους μπορεί να επιτευχθεί μόνο εφόσον οι όροι της αναδιάρθρωσης είναι ευοίωνοι για την πλειοψηφία των ομολογιούχων. Σύμφωνα με τους R. Olivares - Caminal, I. Kokkoris και K. Papadakis, (2010), ο μηχανισμός αναδιάρθρωσης του δημόσιου χρέους εξετάζεται ως προς δύο βασικές παραμέτρους, την διαδικασία και την πρακτική εφαρμογή του μηχανισμού. Η πρώτη, αφορά στον τρόπο της εκτέλεσης και της ολοκλήρωσης της αναδιάρθρωσης, δεδομένων και των δυσκολιών που προαναφέρθηκαν, ενώ η δεύτερη έχει να κάνει με την εφαρμογή της αναδιάρθρωσης του χρέους μέσω του επαναπροσδιορισμού της ημερομηνίας εξόφλησης των ομολόγων και την μείωση της ονομαστικής τους αξίας. Η αναδιάρθρωση του δημοσίου χρέους σε συνθήκες κρίσης ακολουθεί συνήθως ένα «γεγονός αθέτησης υποχρέωσης» 9. Πάντως, η αναδιάρθρωση δεν θα πρέπει να ταυτίζεται με αυτό και δεν σημαίνει ότι μετά από κάθε γεγονός αθέτησης της πληρωμής μίας ή περισσότερων δόσεων ενός κρατικού δανείου ακολουθεί και η αναδιοργάνωση του δημόσιου χρέους. Το IMF (2012), εξηγεί ότι το γεγονός αθέτησης υποχρέωσης αφορά στη μη έγκαιρη καταβολή από ένα κράτος του τόκου ή του χρεολυσίου μίας χρηματοοικονομικής υποχρέωσης. Το γεγονός αθέτησης μπορεί να είναι μερικό (όταν δεν έχει εξυπηρετηθεί ένα μέρος του δημόσιου χρέους) ή ολικό (παύση πληρωμών για το σύνολο του δημόσιου χρέους). Στις περισσότερες των περιπτώσεων, η αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους επέρχεται αφού έχει συμβεί το γεγονός αθέτησης 10 και μάλιστα είναι αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος. Ωστόσο, σύμφωνα πάντα με το IMF (2012), τα τελευταία χρόνια καταγράφονται και περιπτώσεις σύμφωνα με τις οποίες ο μηχανισμός αναδιοργάνωσης ενεργοποιείται πριν συμβεί το γεγονός αθέτησης και οι εκκρεμείς δόσεις ανταλλάσσονται με τις νέες πριν εκδηλωθεί η αδυναμία καταβολής τους. Όσον αφορά στις επιπτώσεις από την έλευση ενός γεγονότος αθέτησης πληρωμών των δόσεων του δημόσιου χρέους 11 (αλλά και των μεταγενέστερων ενεργειών εξυγίανσης) στα εμπλεκόμενα μέρη υποστηρίζεται ότι αυτό επιφέρει μεν κόστη αλλά επιφέρει και ωφέλειες για τον οφειλέτη. Συνεπώς, η απόφαση μίας τέτοιας ενέργειας είναι αποτέλεσμα στάθμισης και συνδυασμού διαφόρων θετικών και αρνητικών επιπτώσεων. Σε κάθε περίπτωση, αυτοί που σίγουρα επηρεάζονται αρνητικά είναι οι πιστωτές 9. Default event 10. Post default restructuring 11. Sovereign (debt) default Για πλήρη πρόσβαση στην ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ και την Ηλεκτρονική Βιβλιοθήκη του Λογιστή www.epixeirisi.gr 887

ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ - ΣΤ. ΔΡΙΤΣΑΣ του κράτους. Ωστόσο, προκειμένου να συνεχίσει το δημόσιο χρέος της χώρας να υφίσταται, θα πρέπει να διορθωθεί η ζημιά που θα επέλθει στους πιστωτές της με την αθέτηση των υφιστάμενων ληξιπρόθεσμων πληρωμών, μέσω θετικών επιστροφών τοκοχρεολυσίων και εντός ενός ευλόγου χρονικού διαστήματος. Ένα επίσης σημαντικό θέμα που θα πρέπει να εξηγηθεί σχετικά με την αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους, είναι αυτό της ελάφρυνσης του χρέους (μείωση του χρέους ως αποτέλεσμα της μείωσης της ονομαστικής αξίας των εκκρεμών δανειακών υποχρεώσεων) λόγω «κουρέματος». Η συνηθέστερη μέθοδος υπολογισμού των ζημιών που θα υποστούν οι πιστωτές λόγω ενός «κουρέματος» δημόσιου χρέους είναι αυτή της παρούσας αξίας των δανείων. Η μέθοδος αυτή προσεγγίζεται συγκρίνοντας την παρούσα αξία των νέων δόσεων (προσαυξημένων με τυχόν αποπληρωμές με χρηματικά διαθέσιμα και ταμειακά ισοδύναμα), με την ονομαστική αξία του παλαιότερου εκκρεμούς δανείου, συμπεριλαμβανομένων και των δεδουλευμένων τόκων (χωρίς όμως προσαυξήσεις). Σύμφωνα με μία εναλλακτική προσέγγιση, συγκρίνεται η παρούσα αξία των νέων δόσεων με την παρούσα αξία των παλαιών δόσεων (IMF, 2012). Δ. Το λογιστικό πλαίσιο Βασικές αρχές Σύμφωνα με τα IPSAS, η λογιστική του δημοσίου χρέους προσεγγίζεται με τα πρότυπα IPSAS 28, Χρηματοοικονομικά Μέσα: Παρουσίαση 12, IPSAS 29, Χρηματοοικονομικά Μέσα: Αναγνώριση και επιμέτρηση 13 και IPSAS 30, Χρημα- 12. IPSAS 28, Financial Instruments: Presentation 13. IPSAS 29, Financial Instruments: Recognition and Measurement τοοικονομικά Μέσα: Γνωστοποιήσεις 14. Σύμφωνα με το Q και A (IFAC, 2015), τα πρότυπα IPSAS 28 30 είναι συμβατά και έχουν συνταχθεί σύμφωνα με τις οδηγίες των αντίστοιχων IFRS, τα οποία είναι σχετικά με τα χρηματοοικονομικά μέσα (χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία και χρηματοοικονομικές υποχρεώσεις) και βρίσκονται σε ισχύ το 2008, οπότε και ολοκληρώθηκε το έργο εφαρμογής των υφιστάμενων Διεθνών Λογιστικών Προτύπων του Δημόσιου Τομέα. Ωστόσο, στα συγκεκριμένα πρότυπα έχουν ενσωματωθεί οδηγίες και τροποποιήσεις προκειμένου να ανταποκρίνονται στις ανάγκες του δημόσιου τομέα. Η αναγνώριση και μεταγενέστερη επιμέτρηση των χρηματοοικονομικών υποχρεώσεων 15 του δημόσιου τομέα, προσεγγίζεται από τις οδηγίες του IPSAS 29. Σύμφωνα με τις οδηγίες του προτύπου, οι χρηματοοικονομικές υποχρεώσεις αναγνωρίζονται αρχικά στους εθνικούς λογαριασμούς στην εύλογη αξία τους και μεταγενέστερα επιμετρούνται στο αποσβέσιμο κόστος, χρησιμοποιώντας τη μέθοδο του «πραγματικού επιτοκίου» 16. Το IPSAS 29 προβλέπει περιορισμένες εξαιρέσεις σχετικά με την μεταγενέστερη επιμέτρηση στο αποσβέσιμο κόστος, οι οποίες όμως αφορούν σε σπάνιες περιπτώσεις δανείων και χρεωστικών τίτλων (ανάλυση παρατίθεται στη συνέχεια). Το Q και A (IFAC, 2015), διευκρινίζει ότι τα IPSAS δεν προσδιορίζουν συγκεκριμένα τις έννοιες του «χρέους» ή του «καθαρού χρέους». Το πλαίσιο απαιτεί από τις οντότητες του δημόσιου τομέα 14. IPSAS 30, Financial Instruments: Disclosures 15. Financial liabilities 16. Effective interest rate method (συμπεριλαμβανομένης και της κεντρικής κυβέρνησης) να συντάσσουν, εκτός των άλλων, και μία κατάσταση συνολικής οικονομικής θέσης, στην οποία να συμπεριλαμβάνονται όλα τα στοιχεία του ενεργητικού και οι υποχρεώσεις μίας οντότητας (χρηματοοικονομικές και όχι). Όπως εξηγείται στο έγγραφο (IFAC, 2015), τα IPSAS δεν προσδιορίζουν αναλυτικά τα συγκεκριμένα περιουσιακά στοιχεία και υποχρεώσεις ανά γραμμή κονδυλίου στη συγκεκριμένη κατάσταση. Έτσι, δεν προσδιορίζονται λεπτομερώς οι χρηματοοικονομικές υποχρεώσεις και τα συστατικά που συνθέτουν το κονδύλι της κάθε γραμμής και δεν δίνονται λεπτομερείς οδηγίες αναφορικά με την εμφάνιση του δημόσιου χρέους μεμονωμένα από τις λοιπές χρηματοοικονομικές υποχρεώσεις. Αυτό συμβαίνει δεδομένου ότι τα IPSAS εστιάζουν στην εύλογη παρουσίαση, η οποία αφορά στην πλήρη εικόνα της χρηματοοικονομικής θέσης μίας οντότητας, συμπεριλαμβανομένων των πηγών χρηματοδότησης και των απαιτήσεων κατά της οντότητας (του δημοσίου τομέα) επί αυτών των πηγών. Τα IPSAS έχουν υιοθετήσει την προσέγγιση αυτή, προκειμένου να διαμορφωθεί ένα πλήρες σετ οικονομικών καταστάσεων γενικού σκοπού, το οποίο θα δίνει μία εύλογη εικόνα της χρηματοδότησης της οντότητας. Αν και η έννοια του «χρέους» δεν ορίζεται ρητά από το πλαίσιο των IPSAS, η επιμέτρηση των χρηματοοικονομικών υποχρεώσεων και η παρουσίασή τους στις οικονομικές καταστάσεις γενικού σκοπού που συντάσσονται σύμφωνα με το συγκεκριμένο λογιστικό πλαίσιο, παρέχει στους χρήστες τις πληροφορίες που είναι αναγκαίες για τη λήψη αποφάσεων αλλά και την ανάληψη ευθυνών (IFAC, 2015). 888 10/2015 (ΕΤΟΣ 11ο)

ΑΡΘΡΑ - ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ To Q και A (IFAC, 2015), εξηγεί ότι οι στόχοι των IPSAS είναι διαφορετικοί από τους στόχους των αναφορών των «εθνικών στατιστικών δεδομένων» 17. Η σύνταξη της ιστορικής χρηματοοικονομικής πληροφόρησης από τις οντότητες του δημόσιου τομέα αποσκοπεί στην παροχή πληροφοριών σχετικά με την οντότητα που συντάσσει τις οικονομικές καταστάσεις γενικού σκοπού, η οποία είναι χρηστική για τους ενδιαφερόμενους τρίτους, στο πλαίσιο της διαδικασίας λήψεως αποφάσεων και ανάληψης ευθυνών. Σύμφωνα με το έγγραφο Q και A (IFAC, 2015), οι αναφορές εθνικών στατιστικών δεδομένων χρησιμοποιούνται για: α) την ανάλυση των επιλογών της οικονομικής πολιτικής, β) τον προσδιορισμό επιπτώσεων στην οικονομία και γ) στη σύγκριση των αποτελεσμάτων της εθνικής και διεθνούς οικονομικής πολιτικής. Οι αναφορές αυτές εστιάζουν κυρίως στην αξιολόγηση των επιπτώσεων των ενεργειών της γενικής κυβέρνησης αλλά και του ευρύτερου δημόσιου τομέα στην οικονομία, εντός ενός ολοκληρωμένου πλαισίου στατιστικών μακροοικονομικών μεγεθών. Μία βασική διαφορά μεταξύ των δύο πλαισίων αναφορών χρηματοοικονομικής πληροφόρησης εντοπίζεται στην επιμέτρηση των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων και των χρηματοοικονομικών υποχρεώσεων. Στις αναφορές των εθνικών στατιστικών δεδομένων, οι χρεωστικοί τίτλοι επιμετρούνται σε αξίες αγορών και τα δάνεια επιμετρούνται σε ονομαστικές αξίες, τόσο στους λογαριασμούς των απαιτήσεων από χρεώστες όσο και στους λογαριασμούς των υποχρεώσεων σε πιστωτές. Περαιτέρω, τα «εκχωρητικά δάνεια» 18 επιμετρούνται στις αναφορές των εθνικών στατιστικών δεδομένων και αυτά στην ονομαστική τους αξία και οι διαφορές αποτίμησης μεταξύ της ονομαστικής αξίας της δανειακής σύμβασης και της παρούσας αξίας των δανείων περιλαμβάνονται στις σημειώσεις των συνοδευτικών γνωστοποιήσεων (επεξηγείται αναλυτικά στη συνέχεια). Το γενικό πλαίσιο της λογιστικής των IPSAS εστιάζει στην επιμήκυνση της ωρίμανσης των δόσεων των υφιστάμενων δανείων, στην οποία ενδεχομένως περιλαμβάνεται και η μείωση των επιτοκίων, εξετάζοντας την ελάφρυνση του χρέους, μέσω της μετατροπής των υφιστάμενων συμβατικών καταβολών σε μελλοντικές εκροές. Επίσης, οι οδηγίες των IPSAS υποστηρίζουν και τη λογιστική σχετικά με τη μείωση του χρέους και της μείωσης της ονομαστικής αξίας των υφιστάμενων δανειακών χρηματοοικονομικών μέσων. Στο πλαίσιο αυτό ενδιαφέρον από λογιστική άποψη παρουσιάζουν οι οδηγίες των IPSAS σχετικά με την αρχική αναγνώριση και την μεταγενέστερη επιμέτρηση των χρηματοοικονομικών υποχρεώσεων (προ και μετά της αναδιοργάνωσης), την παύση αναγνώρισης μίας χρηματοοικονομικής υποχρέωσης, καθώς και σχετικά με τις δανειακές συμβάσεις σε όρους εκτός αγοράς. Αρχική αναγνώριση χρηματοοικονομικής υποχρέωσης Το IPSAS 28 προβλέπει ότι τα χρηματοοικονομικά μέσα, τα οποία αποτελούν συμβάσεις μέσω των οποίων η οντότητα του δημόσιου τομέα λαμβάνει χρηματικά διαθέσιμα και ταμειακά ισοδύναμα ή συμμετοχικούς τίτλους, αναγνωρίζονται ως λογιστικά χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία. Στην αντίθετη περίπτωση, όταν η οντό- τητα του δημόσιου τομέα καταβάλει χρηματικά διαθέσιμα και ταμειακά ισοδύναμα ή συμμετοχικούς τίτλους, μέσω μίας σύμβασης χρηματοοικονομικού μέσου, τότε το μέσο αυτό αναγνωρίζεται ως χρηματοοικονομική υποχρέωση. Σύμφωνα με το IPSAS 29, μία οντότητα του δημόσιου τομέα αναγνωρίζει μία χρηματοοικονομική υποχρέωση (ή ένα χρηματοοικονομικό περιουσιακό στοιχείο) στην κατάσταση της οικονομικής θέσης μόνο εφόσον η οντότητα αυτή αποτελέσει ένα αντισυμβαλλόμενο μέρος των συμβατικών υποχρεώσεων, οι οποίες συνδέονται με την χρηματοοικονομική υποχρέωση. Παύση αναγνώρισης 19 χρηματοοικονομικής υποχρέωσης Σύμφωνα με το IPSAS 29, μία οντότητα του δημόσιου τομέα παύει να αναγνωρίζει (διαγράφει) μία χρηματοοικονομική υποχρέωση (ή ένα μέρος αυτής) από την κατάσταση της οικονομικής θέσης μόνο εφόσον η υποχρέωση αυτή έχει αποσβεστεί πλήρως, δηλαδή εάν η υποχρέωση η οποία αναγράφεται στη σύμβαση έχει εκπληρωθεί, ακυρωθεί ή εκπνεύσει. Εκτός από τη (λογιστική) διαγραφή, το IPSAS 29 προσεγγίζει την αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους και όσον αφορά στην ανταλλαγή της υφιστάμενης χρηματοοικονομικής υποχρέωσης με μία νέα. Συγκεκριμένα, το πρότυπο προβλέπει ότι, η ανταλλαγή μεταξύ ενός πιστωτή και ενός οφειλέτη, μίας υφιστάμενης χρηματοοικονομικής υποχρέωσης με μία νέα, λογιστικοποιείται ως ολική απόσβεση της παλαιότερης χρηματοοικονομικής υποχρέωσης και της αρχικής αναγνώρισης της νέας. Αντίστοιχος λογιστικός χειρισμός προβλέπεται και στην περίπτωση της σημαντικής τροποποίησης των όρων μίας υφιστάμενης σύμβασης μίας χρηματο- 17. Government Finance Statistics (GFS) 18. Concessionary loans 19. Διαγραφή Για πλήρη πρόσβαση στην ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ και την Ηλεκτρονική Βιβλιοθήκη του Λογιστή www.epixeirisi.gr 889

ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ - ΣΤ. ΔΡΙΤΣΑΣ οικονομικής υποχρέωσης ή μέρους αυτής (ανεξάρτητα όμως εάν αυτό οφείλεται σε χρηματοοικονομική αδυναμία του οφειλέτη). Και στην περίπτωση αυτή, λογιστικά αναγνωρίζεται απόσβεση της υφιστάμενης χρηματοοικονομικής υποχρέωσης και λογιστικοποιείται αρχική αναγνώριση της νέας. Στο Q και A (IFAC, 2015) εξηγείται ότι, οι χρηματοοικονομικές υποχρεώσεις διαγράφονται από τους εθνικούς λογαριασμούς όταν έχουν αποσβεστεί πλήρως, δεδομένων συγκεκριμένων συνθηκών. Οι συνθήκες αυτές υφίστανται όταν, η μία υποχρέωση διακανονίζεται μέσω πληρωμών και είναι απαιτητή από ένα τρίτο μέρος, ή οι όροι και συνθήκες της δανειακής σύμβασης έχουν τροποποιηθεί σημαντικά. Όσον αφορά στη σημαντική τροποποίηση των όρων της δανειακής σύμβασης, αυτή θεωρείται ότι υπάρχει όταν η προεξοφλημένη παρούσα αξία των ταμειακών ροών της υποχρέωσης (μετά την τροποποίηση των όρων της σύμβασης) συμπεριλαμβανομένων και των προμηθειών, αποκλίνει κατά τουλάχιστον 10% από την προεξοφλημένη παρούσα αξία των υπολειπόμενων ταμειακών ροών της αρχικής χρηματοοικονομικής υποχρέωσης. Περαιτέρω, το Q και A (IFAC, 2015), διευκρινίζει ότι η έκταση της τροποποίησης της υφιστάμενης δανειακής σύμβασης εξαρτάται από τους συγκεκριμένους όρους της αναδιάρθρωσης του χρέους. Εάν η τροποποίηση αυτή καταλήγει σε σημαντικές διαφοροποιήσεις, το αρχικό δάνειο διαγράφεται (όπως προβλέπεται σχετικά με τους όρους της απόσβεσής του) και οι σχετικές προμήθειες και οι λοιπές δαπάνες αναγνωρίζονται ως μέρος του κέρδους ή της ζημίας της απόσβεσης. Σε συνέχεια της διαγραφής της αρχικής υποχρέωσης, η ουσιωδώς τροποποιημένη νέα χρηματοοικονομική υποχρέωση υπόκειται σε αρχική αναγνώριση σύμφωνα με το IPSAS 29. Σε αντίθετη περίπτωση, εάν η τροποποίηση της υφιστάμενης δανειακής σύμβασης δεν είναι ουσιώδης, δεν τίθεται θέμα απόσβεσής της και φυσικά η υποχρέωση αυτή δεν διαγράφεται. Ωστόσο, θα διαφοροποιηθεί το τρέχον υπόλοιπο της υφιστάμενης χρηματοοικονομικής υποχρέωσης, βάσει των αναμορφωμένων ταμειακών ροών. Στην περίπτωση αυτή, οι σχετικές προμήθειες και οι δαπάνες που θα προκύψουν αναμορφώνουν το τρέχον υπόλοιπο και αποσβένονται εντός της υπολειπόμενης χρονικής διάρκειας της αναμορφωμένης χρηματοοικονομικής υποχρέωσης. Μεταγενέστερη επιμέτρηση χρηματοοικονομικών υποχρεώσεων Το IPSAS 29 προβλέπει ότι, όταν μία χρηματοοικονομική υποχρέωση (ή ένα χρηματοοικονομικό περιουσιακό στοιχείο) αναγνωρίζεται αρχικά, η οντότητα του δημόσιου τομέα επιμετρά την υποχρέωση αυτή (ή το περιουσιακό στοιχείο) στην εύλογη αξία του προσαυξημένη με τα κόστη συναλλαγής, τα οποία κατανέμονται άμεσα στην έκδοση της σύμβασης ή του τίτλου της χρηματοοικονομικής υποχρέωσης (ή την απόκτηση του χρηματοοικονομικού περιουσιακού στοιχείου). Συγκεκριμένα, η οντότητα του δημόσιου τομέα επιμετρά μία χρηματοοικονομική υποχρέωση, μετά την αρχική της αναγνώριση, στο αποσβέσιμο κόστος χρησιμοποιώντας το πραγματικό επιτόκιο. Ωστόσο, σύμφωνα με το πρότυπο αναγνωρίζονται οι εξής εξαιρέσεις: 1. Χρηματοοικονομικές υποχρεώσεις επιμετρημένες στην εύλογη αξία των οποίων οι διαφορές αποτίμησης καταχωρίζονται στην κατάσταση οικονομικής απόδοσης (π.χ. παράγωγα). 2. Χρηματοοικονομικές υποχρεώσεις οι οποίες προκύπτουν όταν ένα χρηματοοικονομικό περιουσιακό στοιχείο δεν πληροί τις προδιαγραφές της παύσης αναγνώρισής του ή όταν εφαρμόζεται η προσέγγιση της διαρκούς συμμετοχής (παρ. 33-37, IPSAS 29). 3. Συμβόλαια χρηματοοικονομικών εγγυήσεων. 4. Δεσμεύσεις για την παροχή δανείων με ευνοϊκούς όρους εκτός αγοράς. Δανειακές συμβάσεις με όρους εκτός αγοράς Όσον αφορά τη λογιστική των δανείων που εκδίδονται σε όρους εκτός αγοράς και τα οποία χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο του μηχανισμού αναδιοργάνωσης του δημόσιου χρέους, το IPSAS 29 περιλαμβάνει ειδικές οδηγίες αναφορικά με τα «εκχωρητικά δάνεια» (ή δάνεια «ευνοϊκών όρων»), τα οποία είναι δάνεια που δεν χορηγούνται με όρους αγορών. Οι απαιτήσεις αυτές δεν προέρχονται από το πλαίσιο των IFRS. Στην περίπτωση αυτή, θα πρέπει να εξετασθεί η αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους, προκειμένου να διαπιστωθεί εάν έχουν ληφθεί ή έχουν εκδοθεί δάνεια ευνοϊκών επιτοκίων. Επίσης, εξηγείται ότι ένα δάνειο τείνει να είναι τύπου «εκχωρητικού δανείου» όταν η τιμή συναλλαγής που ορίζεται από τους συμβατικούς όρους του δανείου δεν ισούται με την εύλογη αξία του δανείου. Τα δάνεια αυτά αναγνωρίζονται αρχικά στην εύλογη αξία τους και η διαφορά που προκύπτει κατά την ημερομηνία της συναλλαγής μεταξύ της τιμής συναλλαγής και της εύλογης αξίας του δανείου λογιστικοποιείται σύμφωνα με το IPSAS 23 «Έσοδα από μη αναταλλακτικές συναλλαγές"» (Φόροι και Μεταβιβάσεις). Η μέθοδος επιμέτρησης των «εκχωρητικών δανείων» είναι αυτή του αποσβέσιμου κόστους βάσει του πραγ- 890 10/2015 (ΕΤΟΣ 11ο)

ΑΡΘΡΑ - ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ματικού επιτοκίου (IFAC, 2015). Ωστόσο, οι κατευθυντήριες οδηγίες του Q & A (IFAC, 2015) διακρίνουν τα «εκχωρητικά δάνεια» από τις ρήτρες «παραίτησης δικαιώματος σε δανειακές συμβάσεις» 20. Στο Q & A (IFAC, 2015) σημειώνεται ότι η διάκριση αυτή είναι σημαντική λόγω των επιπτώσεων που επέρχονται ανάλογα με το εάν η εκτός αγοράς συμφωνία εξετάζεται ως μέρος της αρχικής επιμέτρησης του «εκχωρητικού δανείου» ή αφορά 20. Waivers of debt - IPSAS = Διεθνή Λογιστικά Πρότυπα Δημόσιου Τομέα - IPSASB = Συμβούλιο για τα Διεθνή Λογιστικά Πρότυπα Δημόσιου Τομέα - IFAC = Διεθνής Ομοσπονδία Λογιστών - IFRS = Διεξνή Πρότυπα Χρηματοοικονομικής Αναφοράς - IMF = Διεθνές Νομισματικό Ταμείο σε μεταγενέστερη επιμέτρηση ή την διαγραφή ενός υφιστάμενου δανείου. Αρχικά, με τη χρήση των «εκχωρητικών δανείων» επιδιώκεται η παροχή πηγών χρηματοδότησης με επιτόκια τα οποία δεν χρησιμοποιούνται από τις αγορές. Αντίθετα, οι ρήτρες «παραίτησης δικαιώματος» προκύπτουν από τις τροποποιήσεις των υφιστάμενων δανειακών συμβάσεων, οι οποίες αρχικά έχουν εκδοθεί σε όρους αγοράς και την εφαρμογή των απαιτήσεων διαγραφής του IPSAS 29. Βιβλιογραφία 1. Chan, L. J. (2009), International Public Sector Accounting Standards: Conceptual and Institutional Issues, The Harmonization of Government Accounting and the Role of IPSAS, (Milan, Italy: McGraw-Hill), pp: 19-33. 2. International Monetary Fund (IMF). (2012), Sovereign Debts Restructurings 1950-2010: Literature Survey, Data and Stylized Facts, IMF Working Paper by U. S. Das, M. G. Papaioannou and C. Trebesch, Monetary and Capital Markets Department, WP/12/203. 3. International Federation of Accountants. (2015), Accounting for Sovereign Debt Restructuring under IPSAS, Staff Questions and Answers (Q & A), International Public Sector Accounting Standards Board (May). 4. International Federation of Accountants. (2014). Handbook of International Public Sector Accounting Pronouncements, International Public Sector Accounting Standards Board (June). 5. Olivares - Caminal, R., I. Kokkoris and K. Papadakis, (2010), Τι σημαίνει Αναδιάρθρωση Δημόσιου Χρέους, Article, www,capital.gr E Για πλήρη πρόσβαση στην ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ και την Ηλεκτρονική Βιβλιοθήκη του Λογιστή www.epixeirisi.gr 891