ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ - ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΦΥΤΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ-ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ & ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Διατριβή Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης Οικολογική Έρευνα των Λιμνοθαλασσών Ροδιά, Τσουκαλιό και Λογαρού του Αμβρακικού Κόλπου (Περιοχή Ramsar). ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΧΡΗΣΤΙΑ ΠΑΤΡΑ 2005
Επιβλέπων Καθηγητής: Παπαστεργιάδου Ευανθία (Λέκτορας Τμήματος Βιολογίας, Πανεπιστημίου Τριμελής Εξεταστική Επιτροπή Γεωργιάδης Θεόδωρος (Καθηγητής Τμήματος Βιολογίας, Πανεπιστημίου Αρτελάρη Ρέα (Αν. Καθηγήτρια Τμήματος Βιολογίας, Πανεπιστημίου Παπαστεργιάδου Ευανθία (Λέκτορας Τμήματος Βιολογίας, Πανεπιστημίου ii
Στην οικογένειά μου iii
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εργασία αυτή πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών «Οικολογία-Διαχείριση και Προστασία Φυσικού Περιβάλλοντος» του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους εκείνους που με κάθε τρόπο συνέβαλλαν στην ολοκλήρωση της παρούσας επιστημονικής εργασίας. Θα ήθελα πρώτα από όλους να ευχαριστήσω θερμά την επιβλέπουσα καθηγήτριά μου κ. Ευανθία Παπαστεργιάδου, που με την υπομονή της, την επιμονή της και την επιστημονική της συμβολή με βοήθησε σημαντικά ώστε να αντεπεξέλθω στις απαιτήσεις και τις δυσκολίες της παρούσας εργασίας. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω τα μέλη της εξεταστικής μου επιτροπής τον κ. Θεόδωρο Γεωργιάδη και την κ. Ρέα Αρτελάρη για τις εύστοχες παρατηρήσεις τους και τη συμβολή τους στην τελική διαμόρφωση του κειμένου. Θεωρώ υποχρέωση μου να ευχαριστήσω την Εταιρεία Ανάπτυξης Αμβρακικού (ΕΤΑΝΑΜ), που εδρεύει στην Πρέβεζα, για την τεχνική υποστήριξη που μου παρείχε τον πρώτο χρόνο των δειγματοληψιών μου στο πεδίο. Ειδικότερα τον βιολόγο κ. Θανάση Κιτσαντά για την άριστη συνεργασία που είχαμε τόσο κατά τη διάρκεια της εργασίας μου στην εταιρεία, όσο και μετά τη λήξη αυτής. Ένα μεγάλο ευχαριστώ στον κ. Κώστα Μανίκα, πρώην πρόεδρο του αλιευτικού συνεταιρισμού της λιμνοθάλασσας Τσουκαλιό και φύλακα πεδίου κατά τη διάρκεια του Προγράμματος LIFE ΦΥΣΗ που υλοποιήθηκε στον Αμβρακικό. Χωρίς τη βοήθειά του στις δειγματοληψίες πεδίου, την προσφορά του και κυρίως την εμπειρία του, δεν θα ήταν δυνατή η πραγματοποίηση της συγκεκριμένης εργασίας. Ακόμα θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά όλα τα μέλη του Εργαστηρίου Φυσιολογίας Φυτών του Τμήματος Βιολογίας που μου επέτρεψαν να πραγματοποιήσω μέρος των αναλύσεών μου στον εργαστηριακό τους χώρο. Θερμές ευχαριστίες στον μεταπτυχιακό φοιτητή του Τμήματος Βιολογίας κ. Κώστα Στεφανίδη για τη συμπαράσταση και την βοήθειά του στις εργαστηριακές αναλύσεις και στον Διδάκτορα κ. Γιώργο Βέρροιο για την βοήθειά του στην στατιστική επεξεργασία των δεδομένων. iv
Ευχαριστώ την Καθηγήτρια κ. Margarita Menendéz του Τμήματος Βιολογίας, του Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης για τη βοήθεια που μου προσέφερε στην αναγνώριση των ειδών του γένους Ruppia. Επίσης ευχαριστώ στην οικογένεια Σιδηροπούλου που με βοήθησε με κάθε τρόπο από την πρώτη στιγμή που εγκαταστάθηκα στην Πάτρα, όπως και σε όλους τους φίλους που με υποστηρίζουν ηθικά σε κάθε μου προσπάθεια. Τέλος ένα μεγάλο ευχαριστώ στην οικογένειά μου που με φροντίζει όλα αυτά τα χρόνια και με υποστήριξε στην προσπάθειά μου αυτή τόσο ηθικά όσο και πρακτικά μιας και πάντα κάποιος, και πιο συχνά η μητέρα μου, με ακολουθούσε και με βοηθούσε στις εργασίες πεδίου. Χρυσούλα Χρηστιά Μάρτιος 2005 v
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Πρόλογος Ευχαριστίες iv 1. Εισαγωγή. Σελ. 1 1.1 Γενικά. 2 1.2 Παράκτια ζώνη. 4 1.2.1 Οι παράκτιοι υγρότοποι Λιμνοθάλασσες 6 1.3 Υδρόβια φυτά 11 1.3.1 Υδρόβια μακρόφυτα των λιμνοθαλασσών της Ελλάδας 15 1.4 Αντικείμενο και σκοπός της έρευνας. 18 2. Περιοχή μελέτης.. 20 2.1 Περιγραφή της περιοχής μελέτης 21 2.1.1 Ιστορικά στοιχεία, νομικό καθεστώς και ανασκόπηση ερευνών. 22 2.2 Υδρολογία Υδρογεωλογία.. 24 2.3 Μετεωρολογικά στοιχεία.. 24 2.3.1 Σχετική Υγρασία Βροχόπτωση Ένταση ανέμων.. 24 2.3.2 Κλίμα - Βιοκλίμα. 27 2.4 Η βλάστηση των παράκτιων υγροτόπων του Αμβρακικού κόλπου 32 2.5 Οι ποταμοί Λούρος και Άραχθος.. 36 2.6 Οι λιμνοθάλασσες του Αμβρακικού. 39 3. Υλικά και Μέθοδοι.. 41 3.1 Επιλογή σταθμών δειγματοληψίας. 42 3.2 Αβιοτικές παράμετροι. 47 3.2.1 Μετρήσεις στο πεδίο 47 3.2.2 Δειγματοληψίες νερού 47 3.2.3 Επεξεργασία δειγμάτων στο εργαστήριο. 48 3.3 Βιοτικές παράμετροι... 49 3.3.1 Επεξεργασία δειγμάτων πεδίου 50 3.3.2 Προσδιορισμός βιομάζας 50 3.4 Στατιστική επεξεργασία δεδομένων.. 51 4. Αποτελέσματα & Συζήτηση. 54 4.1 Γενικά χαρακτηριστικά των υδάτων.. 55 4.2 Λιμνοθάλασσα Ροδιά.. 55 4.2.1 Βάθος Διαφάνεια.. 55 4.2.2 Θερμοκρασία Αλατότητα. 57 4.2.3 ph.. 59 4.2.4 Διαλυμένο Οξυγόνο. 59 4.2.5 Θρεπτικά άλατα Ν και Ρ 61 4.2.5.1 Φωσφορικά ιόντα. 61 4.2.5.2 Νιτρικά ιόντα 62 4.2.5.3 Νιτρώδη ιόντα 63 4.2.5.4 Αμμωνιακά ιόντα. 64 4.2.5.5 Ανθρακικά Όξινα ανθρακικά ιόντα 66 4.3 Λιμνοθάλασσα Τσουκαλιό.. 71 4.3.1 Βάθος Διαφάνεια.. 71 4.3.2 Θερμοκρασία Αλατότητα. 72 4.3.3 ph.. 74 4.3.4 Διαλυμένο Οξυγόνο. 74 vi
4.3.5 Θρεπτικά άλατα Ν και Ρ 76 4.3.5.1 Φωσφορικά ιόντα... 76 4.3.5.2 Νιτρικά ιόντα 77 4.3.5.3 Νιτρώδη ιόντα 80 4.3.5.4 Αμμωνιακά ιόντα. 81 4.3.5.5 Ανθρακικά Όξινα ανθρακικά ιόντα 83 4.4 Λιμνοθάλασσα Λογαρού.. 88 4.4.1 Βάθος Διαφάνεια.. 88 4.4.2 Θερμοκρασία Αλατότητα. 88 4.4.3 ph.. 89 4.4.4 Διαλυμένο Οξυγόνο. 89 4.4.5 Θρεπτικά άλατα Ν και Ρ 90 4.4.5.1 Φωσφορικά ιόντα... 90 4.4.5.2 Νιτρικά ιόντα 90 4.4.5.3 Νιτρώδη ιόντα 92 4.4.5.4 Αμμωνιακά ιόντα. 92 4.4.5.5 Ανθρακικά Όξινα ανθρακικά ιόντα 94 4.5 Σχέσεις φυσικοχημικών παραμέτρων του νερού Συντελεστής συσχέτισης Pearson. 99 4.6 Βιοτικές παράμετροι... 103 4.6.1 Υδρόβια μακρόφυτα κατάλογος ειδών 104 4.6.2 Αφθονία Φυτοκάλυψη ειδών 113 4.6.2.1 Λιμνοθάλασσα Τσουκαλιό. 113 4.6.2.2 Λιμνοθάλασσα Ροδιά. 126 4.6.2.3 Λιμνοθάλασσα Λογαρού. 132 4.7 Εκτίμηση της ποικιλότητας. 133 4.8 Βιομάζα.. 136 4.9 Σχέσεις ειδών περιβαλλοντικών παραμέτρων... 141 4.10 Ομάδες Βλάστησης Αβιοτικές παράμετροι Ανάλυση διασποράς (ANOVA) και Tukey s test 147 5. Γενική Συζήτηση & Συμπεράσματα. 152 5.1 Αβιοτικές παράμετροι. 153 5.2 Βιοτικές παράμετροι... 156 5.3 Συμπεράσματα. 161 6. Περίληψη 163 7. Abstract. 167 8. Βιβλιογραφία.. 169 vii