ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Μάθημα: «Μεθοδολογία έρευνας» Μορφές επικοινωνίας μεταξύ νηπιαγωγείου και οικογένειας Διδάσκων: Δρ. Παναγιώτης I. Σταμάτης Επίκουρος Καθηγητής ΤΕΠΑΕΣ Πανεπιστημίου Αιγαίου
Είναι μια συστηματική και καλά σχεδιασμένη διαδικασία για την επίλυση προβλημάτων με βάση την εμπειρική πραγματικότητα. (Παρασκευόπουλος, 1993, 41)
Χαρακτηριστικά γνωρίσματα: 1. Στηρίζεται στη συστηματική μελέτη της εμπειρικής πραγματικότητας. 2. Ασχολείται με την ανακάλυψη νέων γνώσεων. 3. Χρησιμοποιεί για τη συλλογή των απαιτούμενων εμπειρικών δεδομένων ειδικά μέσα. 4. Στηρίζεται στην απρόσωπη-αντικειμενική ανάλυση. 5. Δίνει έμφαση στην ανακάλυψη γενικών αρχών και στη διατύπωση θεωριών. 6. Τα ευρήματα της επιστημονικής έρευνας δεν είναι τελεσίδικη γνώση. 7. Απολήγει σε μια γραπτή μελέτη. 8. Απαιτεί υπομονή.
Κυριότερα είδη έρευνας Απογραφική: όλο το πλήθος Δειγματοληπτική: δείγμα ευκολίας Δημοσκοπική: μεγάλος πληθυσμός, αυστηρά καθορισμένος Μελέτη περίπτωσης: ένα άτομο, μία τάξη, ένα ζευγάρι κτλ.
ΦΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Παρόρμηση από θεωρία ή παρατήρηση Συγκεκριμενοποίηση του προβλήματος Συγκέντρωση πληροφοριών γύρω από το πρόβλημα Διαμόρφωση υποθέσεων έρευνας Κατάστρωση σχεδίου ελέγχου υποθέσεων - επιλογή μεθόδου έρευνας Δοκιμαστική εφαρμογή του σχεδίου έρευνας Διεξαγωγή της έρευνας συγκέντρωση δεδομένων Στατιστική επεξεργασία δεδομένων Διατύπωση των συμπερασμάτων της έρευνας Γενικεύσεις διαμόρφωση νέων υποθέσεων
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΕΡΕΥΝΑΣ Δεδομένα: όλα εκείνα τα φαινομενικά άσχετα μέρη, στοιχεία, που συγκεντρώνονται κατά την ερευνητική διαδικασία. Ποσοτικά ή ποιοτικά. Στις κοινωνικές επιστήμες τελευταία δίνεται έμφαση στα ποιοτικά στοιχεία. Πληροφορίες: υλικό χρήσιμο που προέκυψε από την διαδικασία ανάλυσης, επεξεργασίας και μετασχηματισμού των δεδομένων σε χρήσιμες πληροφορίες. Σταθερά: εκείνα τα χαρακτηριστικά, παράγοντες, καταστάσεις που δεν μεταβάλλονται.
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΕΡΕΥΝΑΣ Μεταβλητή: κάτι που μεταβάλλεται και παίρνει διάφορες τιμές. Διχοτομικές (άρρεν θήλυ) ή πολυτομικές. Ανεξάρτητες (αιτία) ή εξαρτημένες (αποτέλεσμα, οι ανεξάρτητες επιδρούν στις εξαρτημένες). Συνεχής (απεριόριστες τιμές) ή ασυνεχής (πχ. όχι κλασματική τιμή). Ενεργός (ελέγχεται από τον ερευνητή) ή γνωρισματική (πχ. το φύλο).
Η πρωτοτυπία του θέματος Η αναφορά του σε σπουδαίο πρόβλημα Η δυνατότητα εξέτασης του θέματος με την επιστημονική ερευνητική μέθοδο Η δυνατότητα πραγματοποίησης της έρευνας (αντικειμενικοίεξωτερικοί παράγοντες, ατομικοί προσωπικοί παράγοντες)
Εντοπισμός πολλών εναλλακτικών θεμάτων ερευνητικού ενδιαφέροντος Α. Μελέτη θεωρητικών πηγών Β. Συμμετοχή σε συνέδρια, παρακολούθηση διαλέξεων Γ. Ανταλλαγή απόψεων για θέματα του κλάδου με διδάσκοντες Δ. Η καθημερινή πράξη Καταγραφή θεμάτων Τελική επιλογή ενός θέματος (προσωπικά ενδιαφέροντα, κριτήρια επιλογής).
Ανάλυση στις επιμέρους πλευρές Επιλογή ορισμένων παραμέτρων Προσδιορισμός του κοινωνικού/γεωγραφικού πλαισίου που θα μελετηθεί Εντοπισμός και ορισμός των μεταβλητών της έρευνας
Ερευνητική υπόθεση: καταφατική πρόταση, όπου αποτυπώνεται ένας συγκεκριμένος στόχος της έρευνας ως πρόβλεψη για τα αναμενόμενα αποτελέσματα της έρευνας. (Παρασκευόπουλος, 1993) Διερευνητικό ερώτημα: ερωτηματική πρόταση, σε ευθύ ή πλάγιο λόγο, όπου αποτυπώνεται ένας συγκεκριμένος στόχος της έρευνας απλώς ως το ζητούμενο να ερευνηθεί να απαντηθεί, χωρίς καμία αναφορά στα αναμενόμενα αποτελέσματα. (Παρασκευόπουλος, 1993)
Ιστορική (περιγράφει γεγονότα του παρελθόντος) εξέταση γραπτών τεκμηρίων ανάλυση περιεχομένου Αρχή της διασταύρωσης της πληροφορίας
Ex post facto ή εκ των υστέρων έρευνα Μελέτη συνάφειας: κατανόηση φύσης αιτίων προβλήματος, π.χ. αίτια πρόκλησης ατυχήματος Μελέτη ομάδων κριτηρίων: κατανόηση προβλήματος με σύγκριση ομάδων κριτηρίων, π.χ. μαθητική επίδοση και παράγοντες που την επηρεάζουν. 13
Χαρακτηριστικά ex post facto έρευνας αναδρομική εξέταση των αιτίων δημιουργίας του διερευνόμενου αποτελέσματος πολλαπλότητα εκδοχών δημιουργίας του διερευνόμενου αποτελέσματος δυνατότητα επαληθευσιμότητας των υποθέσεων βάσει παραδοσιακών πειραματικών μέσων. 14
Προγραμματισμός ex post facto έρευνας εντοπισμός της περιοχής προβλημάτων προς διερεύνηση σαφής και ακριβής διατύπωση της υπόθεσης προς έλεγχο ή των ερωτημάτων προς απάντηση αποσαφήνιση των προϋποθέσεων στις οποίες θα βασιστούν η υπόθεση και οι μετέπειτα διαδικασίες ανασκόπηση ερευνητικής βιβλιογραφίας εντοπισμός πληθυσμού και δείγματος έρευνας επιλογή και κατάστρωση τεχνικών για τη συλλογή δεδομένων προσδιορισμός κατηγοριών για την ταξινόμηση των δεδομένων περιγραφή, ανάλυση και ερμηνεία των ευρημάτων εξαγωγή και διατύπωση συμπερασμάτων. 15
Περιγραφική (περιγράφει γεγονότα του παρόντος) Τύποι περιγραφικών μελετών: επισκοπήσεις μελέτη περιπτώσεων εξελικτικές μελέτες συγκριτικές μελέτες εθνογραφικές μελέτες μελέτες αξιολόγησης έρευνα δράσης
Πειραματική (επιχειρεί να καθορίσει πώς και γιατί υπάρχει μια συγκεκριμένη κατάσταση ή ένα γεγονός) προέλεγχος ανεξάρτητη μεταβλητή μετέλεγχος τέστ 1 Χ παρέμβαση τέστ 2 Ομάδα πειραματισμού Ομάδα ελέγχου
Πριν ο ερευνητής αρχίσει να συλλέγει τα δεδομένα θα πρέπει: Να επιλέξει τα υποκείμενα της έρευνας (δείγμα) από τον πληθυσμό στον οποίο επικεντρώνεται η έρευνα και τη μέθοδο επιλογής τους (δειγματοληψία). Να εξασφαλίσει πρόσβαση προς τα υποκείμενα της έρευνας. Να επιλέξει το μέσο ή τα μέσα συλλογής δεδομένων. Να λάβει υπόψη το οικονομικό κόστος της έρευνας. Να προβλέψει ηθικά ζητήματα που πιθανόν να προκύψουν.
Ως προς το πεδίο έρευνας (ανιχνεύουμε από ποιες επιστήμες αντλεί στοιχεία η έρευνα & το περιεχόμενο της έρευνας) Ως προς τον τρόπο άντλησης των δεδομένων (βιβλιογραφική έρευνα ή εμπειρική έρευνα) Ως προς τα χρησιμοποιούμενα μέσα συλλογής δεδομένων (έρευνα με ερωτηματολόγιο, φυσική παρατήρηση, βιντεοσκόπηση κ.ά.) Ως προς το είδος των εμπειρικών δεδομένων (ποιοτικά ή ποσοτικά)
Ως προς τον αριθμό των εξεταζομένων μονάδων (δειγματοληπτική, ατομική περίπτωση) Ως προς τον τρόπο εξέτασης των μονάδων (δομημένη, ημιδομημένη κ.ά.) Ως προς τον αριθμό των ερευνητών (ατομική ή συλλογική έρευνα) Ως προς τον χρόνο διεξαγωγής της έρευνας (διαχρονική ή συγχρονική έρευνα)
Ως προς τον τόπο διεξαγωγής της έρευνας (επιτόπια ή εργαστηριακή έρευνα) Ως προς τον τρόπο αξιοποίησης της γνώσης Βασική: με σκοπό την ανακάλυψη νέας γνώσης της οποίας η πρακτική αξία φαίνεται αργότερα. Εφαρμοσμένη: με σκοπό την επίλυση προβλημάτων. Έρευνα τεχνολογικής ανάπτυξης: γνώση για την παραγωγή τεχνολογίας. Έρευνα δράσης: η γνώση για την πράξη και η πράξη για την γνώση.) Ως προς τον τρόπο ανάληψης της έρευνας (προσανατολισμένη με προσωπικό κίνητρο ή με ανάθεση)
Παρατήρηση: κάποιες συμπεριφορές ή καταστάσεις παρατηρούνται επίσημα ή ανεπίσημα. Η συστηματική παρατήρηση γίνεται οργανωμένα από άτομα εκπαιδευμένα. Η καταχώρηση των παρατηρήσεων γίνεται γραπτά ή με οπτικοακουστικά μέσα.
Παρατήρηση εκ των υστέρων: Μειονεκτήματα: δεν ορίζονται άτομα με τυχαία δειγματοληψία, κίνδυνος για λάθος ερμηνεία λόγω του ότι γίνεται αναδρομικά. Πλεονεκτήματα: συχνά είναι πιο σημαντική κι από το πείραμα.
Συνέντευξη: δύο πρόσωπα, όπου το ένα συγκεντρώνει στοιχεία ρωτώντας από το άλλο. Μπορεί να είναι προσωπική, τηλεφωνική ή ηλεκτρονική, δομημένη, ημιδομημένη ή ελεύθερη.
Ερωτηματολόγιο: οργανωμένο σύνολο γραπτών ερωτήσεων. Ταχυδρομικά ή ιδιοχείρως και με τηλεφωνική απάντηση. Ερωτήσεις ανοικτής απάντησης σύντομες ή εκτεταμένες (ποιοτικά δεδομένα) και δεδομένης απάντησης εναλλακτικές, πολλαπλής επιλογής ή διαβαθμισμένης κλίμακας, με βάση την καταλληλότερη μορφή. Φάκελος με γραμματόσημα, επιστολή με πληροφορίες και συνοδευτικά έγγραφα. Σε σχέση με την συνέντευξη εξετάζονται πολλά υποκείμενα μαζί, αλλά όχι πάντα ποιοτικά δεδομένα, ενώ στην συνέντευξη έχουμε δυνατότητα διευκρινήσεων αλλά δαπάνη σε χρόνο και χρήμα.
Κλίμακα Likert: κλίμακα 5 σημείων (π.χ. Συμφωνώ Απόλυτα 1, Συμφωνώ 2, Ούτε συμφωνώ- Ούτε διαφωνώ 3, Διαφωνώ 2, Διαφωνώ Απόλυτα 1). Πλεονεκτεί γιατί δεν εξαρτάται από τις διαθέσεις των κριτών, εύκολη στην κατασκευή, πιο αξιόπιστη. Μειονέκτημα ίσως είναι η ανισότητα στα διαστήματα.
Παράδειγμα εκπόνησης Περιγραφικής Έρευνας Τύποι περιγραφικών μελετών: επισκοπήσεις μελέτη περιπτώσεων εξελικτικές μελέτες συγκριτικές μελέτες εθνογραφικές μελέτες μελέτες αξιολόγησης έρευνα δράσης. 29
Mεθοδολογία Έρευνας Έρευνα επισκόπησης Cohen, L. & Manion, L. (1997). Mεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας. Aθήνα: Έκφραση
Προσδιορισμός των στόχων
Kαθορισμός αναγκαίων πληροφοριών
Aνασκόπηση της υπάρχουσας πληροφόρησης (βιβλιογραφία, προγενέστερες διοικητικές αναφορές) σχετικά με το θέμα της έρευνας
Kαθορισμός ερευνητικών παραμέτρων (δείγμα, τόπος, χρόνος, συνθήκες διεξαγωγής έρευνας κ.λπ.)
Kατάρτιση ερωτηματολογίου: δομή και διατύπωση ερωτήσεων
Σύνταξη συνοδευτικής επιστολής (πληροφόρηση υποκειμένων για τους σκοπούς, τις μεθοδολογικές διαδικασίες και την παιδαγωγική αξία της έρευνας)
Kυρίως επισκόπηση:
A Συμπλήρωση ερωτηματολογίου - συλλογή εμπειρικών δεδομένων (πληροφόρηση υποκειμένων για τους σκοπούς, τις μεθοδολογικές διαδικασίες και την παιδαγωγική αξία της έρευνας)
B Eπιμέλεια και αποκωδικοποίηση των εμπειρικών δεδομένων με βάση το εργαλείο της έρευνας (καταχώρηση εμπειρικών δεδομένων στο φύλλο εργασίας το οποίο συνοδεύεται από σαφές code book)
Eπιλογή μεθόδου επεξεργασίας και ανάλυσης εμπειρικών δεδομένων
Eξαγωγή συμπερασμάτων
Συγγραφή της ερευνητικής έκθεσης - πορίσματος Θέμα Σκοπός Δείγμα Μεθοδολογία Αποτελέσματα Συμπεράσματα Προτάσεις
Aνάπτυξη παραδείγματος έρευνας επισκόπησης: «καταγραφή κτιριακών υποδομών στα Nηπιαγωγεία»
1. Τι ερευνώ (σκοπός, στόχοι, υποθέσεις, ερευνητικά ερωτήματα); 8. Πώς θα διατυπώσω τις προτάσεις μου; 2. Σε ποιο δείγμα θα ερευνήσω; 3. Πώς θα εργαστώ (ποια μεθοδολογική διαδικασία θα αναπτύξω); 4. Ποια θα είναι και πώς θα συλλέξω τα δεδομένα της έρευνάς μου (εργαλείο συλλογής δεδομένων); 5. Πώς θα επεξεργαστώ τα δεδομένα που συνέλεξα (στατιστική επεξεργασία και ανάλυση); 6. Πώς θα σχολιάσω, θα συγκρίνω και θα αναπτύξω τα αποτελέσματα της έρευνας; 7. Πώς θα καταλήξω και θα διατυπώσω τα συμπεράσματά μου;