Η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΨΗΦΟΣ (ISSUE VOTING) Η θεματική ψήφος αναλύεται σε τρεις πτυχές: α) τα θέματα καθαυτά, την ειδολογία και το περιεχόμενό τους, β) τη σχέση θεμάτων και πολιτικών κομμάτων και γ) το τρίγωνο θεμάτων, κομμάτων και ψηφοφόρων, στο πλαίσιο των εκλογών. Θέματα ή (προ)εκλογικά διακυβεύματα: προβλήματα συλλογικής φύσης που απαιτούν λύση και που μπορεί να είναι απλά ή σύνθετα, διαχρονικά ή εφήμερα, σημαντικά ή ασήμαντα. Τα θέματα Δύο τάσεις: α) Ολοένα και περισσότερο πολύπλοκα και σύνθετα. β) «Αδυναμία» ένταξής στους στις κλασικές κομματικές διαιρέσεις. Εκτός, δηλαδή, από την από-ευθυγράμμιση των ψηφοφόρων, έχει κάνει την εμφάνισή του και το φαινόμενο της αποευθυγράμμισης των θεμάτων. Μία πρώτη κατηγοριοποίηση των θεμάτων, με βάση την πολιτική τους λειτουργία, είναι μεταξύ θεμάτων «ισχύος» (valence issues) και θεμάτων «θέσης» (position issues) (Stokes, 1963, σ. 373). Στην περίπτωση των θεμάτων ισχύος ερώτημα είναι ποιο είναι το καταλληλότερο κόμμα για να εφαρμόσει τη λύση. Στα θέματα θέσης, δηλαδή σε προβλήματα σχετικά με την καταλληλότερη λύση των οποίων το εκλογικό σώμα είναι διαιρεμένο, προβάδισμα για την εκλογική συμπεριφορά έχει το «φίλτρο» της κομματικής ταύτισης. Άλλη κατηγοριοποίηση: τοποθέτηση των θεμάτων στην πολιτική αρένα. Πρόκειται για τη διαίρεση μεταξύ θεμάτων ευθυγραμμισμένων με τον εκλογικό ανταγωνισμό και θεμάτων που βρίσκονται σε «ορθή γωνία» μαζί του (orthogonal) (βλ. Schattschneider 1960; Riker 1982, 1986, 1996; Carmines and Stimson 1980, 1989). 1
Τα θέματα που έχουν τη μεγαλύτερη πιθανότητα να επηρεάσουν την εκλογική συμπεριφορά είναι αυτά που δεν εντάσσονται αυτόματα στις κλασικές κομματικές διαιρέσεις. Φύση και περιεχόμενο: «εύκολα» (easy) και «δύσκολα» (hard) θέματα (Carmines and Stimson, 1980). Τα «εύκολα» θέματα πολιτικής γίνονται αντιληπτά από τους ψηφοφόρους σε ένα βασικό «επίπεδο ενστίκτου» (gut level). Tα «δύσκολα» θέματα πολιτικής είναι τεχνικά και σύνθετα. Θέματα και Κόμματα Θεωρία περί «κατοχής» συγκεκριμένων θεμάτων δημοσίου ενδιαφέροντος (issue ownership) από τα πολιτικά κόμματα (Budge and Farlie, 1983a, 1983b, 1977). Aνάγκη των πολιτικών κομμάτων να υπογραμμίζουν και να αναδεικνύουν τα «δικά» τους διακυβεύματα, προσδίδοντάς τους μεγαλύτερη έμφαση, σε ένα φαινόμενο που περιγράφεται ως «θεωρία της έμφασης στον κομματικό ανταγωνισμό» (saliency theory of party competition). (Budge, 1993, σσ. 704-709). «Θεματική σύνδεση» (issue linkage). H θεματική σύνδεση αναφέρεται σε μια κατάσταση, όπου τα πολιτικά κόμματα συνδέουν τις θεματικές τους προτάσεις με τη συνολική τους στάση στην κυρίαρχη κάθε φορά διάσταση του πολιτικού ανταγωνισμού (De Vries, 2010, σ. 3). Μια τέτοια σύνδεση μειώνει το κόστος πληροφόρησης για τους ψηφοφόρους και επιτρέπει στο εκάστοτε διακύβευμα να ενταχθεί στη διαδικασία απόφασης της ψήφου. Αντίστοιχο ρόλο, «εξοικονόμησης πόρων» για τους ψηφοφόρους, διαδραματίζουν και οι προεκλογικές καμπάνιες. Ουσιαστικά, «μοιράζουν την απόσταση» μεταξύ κομμάτων και ψηφοφόρων (Riker, 1990). 2
Ο ρόλος των μέσων Χωρίς τη συμβολή των μέσων οι ψηφοφόροι δεν θα πληροφορούνταν για τα θέματα. Bασική λειτουργία τους: «είναι σαν τη δέσμη φωτός ενός προβολέα που κινείται ακατάπαυστα φέρνοντας συνεχώς το ένα θέμα μετά το άλλο από το σκοτάδι στο φως» (Lippmann, 1988/1922, σ. 322). Θεωρία της ημερήσιας διάταξης των Μέσων (agenda-setting theory). Βασική υπόθεση: οι προτεραιότητες των ΜΜΕ επηρεάζουν τις προτεραιότητες των ψηφοφόρων. Bernard Cohen (1963) «τα ΜΜΕ δεν μας λένε τι να σκεφτόμαστε, αλλά για ποιο πράγμα να σκεφτόμαστε». Η θεωρία της «πλαισίωσης» (framing) αναφέρεται στην έμφαση ορισμένων παραμέτρων ενός θέματος από τα ΜΜΕ, έτσι ώστε το θέμα να γίνεται αντιληπτό ως συνέπεια μιας συγκεκριμένης αιτίας (Iyengar, 1991, σ. 11). Ο τρόπος πλαισίωσης ενός θέματος μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο που αξιολογείται το κόμμα που χειρίστηκε το συγκεκριμένο θέμα. Θεωρία της «διαδικασίας ιεράρχησης κριτηρίων αξιολόγησης» (priming) αναφέρεται στην ικανότητα των ΜΜΕ να επηρεάζουν τα κριτήρια με τα οποία τα άτομα αξιολογούν τα θέματα και τις σχετικές δημόσιες πολιτικές (Miller and Krosnick, 1997). Θέματα, Κόμματα και Ψηφοφόροι Οι ψηφοφόροι αξιολογούν τα κόμματα διαφορετικά με βάση τα θέματα τα οποία τους «αποδίδονται» ή κατέχουν. Δεν ισχύει το ίδιο για τις εφήμερες θεματικές συνδέσεις που προκύπτουν μόνο στην προεκλογική περίοδο. Δηλαδή οι μακροχρόνιες θεματικές συνδέσεις μπορεί να έχουν υψηλό κόστος σε περίπτωση που η απόδοση ενός κόμματος σε ένα θέμα που (υποτίθεται ότι) κατέχει δεν είναι καλή. Ένταση ανταγωνισμού. Όσο πιο έντονος ο ανταγωνισμός, τόσο μεγαλύτερη η θεματική συζήτηση, ενώ όσο λιγότερο έντονος τόσο μεγαλύτερη η χρήση «ερμηνευτικών» εργαλείων (δική μου έρευνα-επιβεβαίωση). 3
Λογοδοσία: (Klingemann, Hofferbert and Budge 1994): Συγκρίνοντας παλιές και σύγχρονες τοποθετήσεις, τιμωρούν όσους διακρίνονται για ασυνέχεια και αναξιοπιστία, με άλλα λόγια έχουν αντίληψη και δεν κάνουν τις επιλογές τους εν κενώ. Με βάση το τελευταίο, «η κατάληψη της εξουσίας δεν αποτελεί ρεαλιστικό στόχο για τα περισσότερα κόμματα, αν δεν μπορούν ή τουλάχιστον δεν σκοπεύουν να ακολουθήσουν τις προγραμματικές τους προτάσεις, τουλάχιστον εν μέρει» (Budge et al, 1987). Παράλληλα, οι ψηφοφόροι ψηφίζουν αναδρομικά, δηλαδή εκτός από αντίληψη έχουν και μνήμη. Σε μια λογική τιμωρίας και ανταμοιβής, αξιολογούν και ψηφίζουν με βάση τις προηγούμενες επιδόσεις και όχι απλώς με βάση τις προσδοκίες, σε μια διαδικασία που ονομάζεται αναδρομική ψήφος (retrospective voting) (Fiorina, 1981). Albert Hirschman περί εξόδου και διαμαρτυρίας (1970). Σύμφωνα με αυτή, η απειλή μαζικής αποχής από την ψηφοφορία ή μετακίνησης en bloc των ψηφοφόρων ενός κόμματος προς ένα άλλο είναι δυνατό να αλλάξει την τοποθέτηση του κόμματος στον κομματικό ανταγωνισμό. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ -Budge, Ian and Dennis Farlie, 1983a. Party Competition-Selective Emphasis or Direct Confrontation: An Alternative View in Daalder, Hans and Peter Mair (eds.) Transformation in West European Party Systems, London: Sage. -Budge, Ian and Dennis Farlie, 1977. Voting and Party Competition. London: Allen and Unwin. -Budge, Ian and Dennis Farlie, 1983b. Explaining and Predicting Elections. London: Allen and Unwin. -Budge, Ian, 1993. Parties, Programs and Policies: A Comparative and Theoretical Perspective. The American Review of Politics, 14: 695-716. -Budge, I., Robertson, D. and Hearl, D., (eds.) 1987. Ideology, Strategy and Party Change: Spatial Analyses of Post-war Election Programmes in 19 Democracies. Cambridge: Cambridge University Press. -Carmines, Edward and James A. Stimson. 1980. The Two Faces of Issue Voting. American Political Science Review 74:78 91. -Carmines, Edward and James A. Stimson. 1986. On the Structure and Sequence of Issue Evolution. American Political Science Review 80:901 920. -Carmines, Edward and James A. Stimson. 1989. Issue Evolution: Race and the Transformation of American Politics. Ithaca: Princeton University Press. 4
-De Vries, K (2010) Issue Linkage: How Hard Policy Issues Affect Voters Electoral Choices, paper presented in the Annual Meeting of the American Political Science Association (APSA) inwashington D.C. September 2010. -Fiorina, M. (1981) Retrospective Voting in American National Elections. New Haven: Yale University Press. -Hinich, M. J. (eds.) Advances in the Spatial Theory of Voting. New York: Cambridge University Press. -Hirschman, A. O. (1970) Exit, Voice and Loyalty: Responses to Decline in Firms, Organizations and States. Cambridge, MA: Harvard university Press. -Iyengar, Shanto, 1991. Is Anyone Responsible? Chicago: The University of Chicago Press. -Klingemann, H-D., Hofferbert R. I. and Budge, I. (1994) Parties, Policies, and Democracy. Boulder: Westview Press. -Lippmann, Walter, Public Opinion, New York: The Macmillan Company, 1922 - Lippmann, Walter, 1988. Η Κοινή Γνώμη. Αθήνα: Κάλβος. -Miller, Joanne M., and Krosnick, Jon A., 1997. Anatomy of News Media Priming in Iyengar, Shanto and Reeves, Richard, (eds.), Do the Media Govern?, California: Sage. -Riker, William H. 1982. Liberalism against Populism: A Confrontation Between the Theory of Democracy and the Theory of Social Choice. Long Grove: Waveland Press. -Riker,William H. 1986. The Art of PoliticalManipulation. New Haven: Yale University Press. -Riker, William H. 1996. The Strategy of Rhethoric: Campaigning for the American Constitution. New Haven: Yale University Press. -Riker, W. (1990) Heresthetic and Rhetoric in the Spatial Model in Enelow, J. and -Schattschneider, Elmer E. 1960. The Semisovereign People: A Realist s View of Democracy in America. Hinsdale: The Dryden Press. -Stokes, Donald E., 1963. Spatial Models of Party Competition. American Political Science Review, 57 (2): 368-377. 5