ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Η διαμόρφωση της ημερήσιας θεματολογίας (agenda setting) κατά την περίοδο και στις εκλογές του Ιανουαρίου 2015» Αναστάσιος Κεσόγλου (Α.Ε.Μ. 167) Επιβλέπων Καθηγητής: Θεόδωρος Χατζηπαντελής Δεκέμβριος 2015, Θεσσαλονίκη

2 Στους Γονείς μου και στην Οικογένεια μου, 2

3 Ευχαριστίες Η εκπόνηση μιας διπλωματικής εργασίας είναι κατά γενική ομολογία μια μακρά και επίπονη διαδικασία στην οποία για να την φέρει κανείς εις πέρας θα πρέπει να έχει γερά στηρίγματα δίπλα του. Έτσι λοιπόν θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένεια μου και τους φίλους μου για όλη την συμπαράσταση και υπομονή που μου προσέφεραν όλον αυτόν τον καιρό συγγραφής της παρούσας εργασίας. Είναι προφανές πως χωρίς αυτούς δεν θα μπορούσα να ολοκληρώσω με επιτυχία την εκπόνηση της εργασίας μου. Σε ακαδημαϊκό επίπεδο, θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον καθηγητή κ. Θεόδωρο Χατζηπαντελή για την καθοδήγηση, στήριξη και υπομονή που επέδειξε κατά την διάρκεια εκπόνησης της εργασίας, καθώς επίσης και τα μέλη της τριμελούς επιτροπής, τον επίκουρο καθηγητή κ. Αντώνιο Σκαμνάκη και την λέκτορα κα. Ευτυχία Τεπέρογλου για τις σημαντικές παρατηρήσεις τους στην εργασία. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον επίκουρο καθηγητή κ. Ιωάννη Παπαγεωργίου που με την ακαδημαϊκή βοήθεια του, τις συμβουλές του και την φιλοξενία του με βοήθησε κι αυτός από την μεριά του στην ολοκλήρωση αυτής της διπλωματικής εργασίας. 3

4 Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή Κόμματα και διαδικασία επιλογής θεμάτων (Policy Agenda) Οι προτεραιότητες των κομμάτων κατά την περίοδο των εκλογών Θεματική Κυριότητα των κομμάτων (Issue Ownership) Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και διαδικασία επιλογής θεμάτων (Media Agenda) Κοινή γνώμη και επιλογή θεμάτων (Public Agenda) Η διαδικασία της Ημερήσιας Θεματολογίας (Agenda Setting) Πρώτο επίπεδο Ημερήσιας Θεματολογίας (First level Agenda Setting) Δεύτερο Επίπεδο Ημερήσιας Θεματολογίας (2 nd Level Agenda Setting) Διαδικασία Ιεράρχησης Κριτηρίων Αξιολόγησης (Priming) Διαδικασία Πλαισίωσης ενός μηνύματος (Framing) Μεθοδολογία Έρευνας Πολιτική Συγκυρία περιόδου και εκλογών Ιανουαρίου Ημερήσια Θεματολογία κατά την περίοδο Η θεματολογία των κομμάτων Η θεματολογία των Εφημερίδων Η θεματολογία του κοινού Συσχετίσεις θεματολογίων μεταξύ κομμάτων εφημερίδων και κοινής γνώμης Καθορισμός Θεματολογίας κατά την προεκλογική περίοδο Ιανουαρίου Το θεματολόγιο των Κομμάτων κατά την προεκλογική περίοδο του Ιανουαρίου Το θεματολόγιο των εφημερίδων κατά την προεκλογική περίοδο του Ιανουαρίου Η θεματολογία του κοινού κατά την προεκλογική περίοδο του Ιανουαρίου Συσχετίσεις θεματολογίων μεταξύ κομμάτων, εφημερίδων και κοινής γνώμης κατά την προεκλογική περίοδο του Ιανουαρίου Συμπεράσματα Βιβλιογραφία

5 1. Εισαγωγή Στο ξεκίνημα του 21 ου αιώνα, η πρόσβαση στην πληροφορία και στην ενημέρωση για τα όσα συμβαίνουν γύρω μας αλλά και στην άλλη άκρη του κόσμου έχει αυξηθεί δραματικά σε σχέση με το παρελθόν. Σήμερα, με την διαμεσολάβηση των μέσων ενημέρωσης, οι πολίτες είναι περισσότερο ενημερωμένοι από ποτέ για τα σημαντικά ζητήματα, ενώ παράλληλα έχουν την δυνατότητα να επιλέξουν οι ίδιοι τον τρόπο και τα μέσα που θα χρησιμοποιήσουν για την ενημέρωσή τους. Η ευρεία και ποιοτικότερη ενημέρωση είναι προφανές πως αποτελεί σημαντικό στοιχείο εδραίωσης της δημοκρατίας μέσα σε μια κοινωνία, εφόσον όσο περισσότερο ενήμεροι είναι οι πολίτες για αυτά που συμβαίνουν, τόσο πληρέστερη άποψη σχηματίζουν για την ίδια την κοινωνία. Ο πρωτοφανής όγκος της πληροφορίας ωστόσο απαιτεί μεγαλύτερη προσπάθεια από πλευράς του πολίτη για την διαλογή, την επιλογή και την κατανόηση αυτής της πληροφορίας. Ο όγκος αυτός σημαίνει ότι η ιεράρχηση της πληροφορίας παίζει ακόμα καθοριστικότερο από ό, τι στο παρελθόν ρόλο. Η σειρά ως εκ τούτου, και ο τρόπος με τον οποίο η πληροφορία αυτή παρουσιάζεται είναι κρίσιμος. Και στο πλαίσιο αυτό, τα μέσα ενημέρωσης αναδεικνύονται ως βασικοί διαμεσολαβητές της κατανόησης και επίγνωσης της πληροφορίας. Το μέσα ενημέρωσης έχουν χαρακτηριστεί ως η «τέταρτη εξουσία», μιας που παρεμβαίνουν, καθοριστικά μερικές φορές, στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται οι πολίτες την πραγματικότητα, διαμορφώνοντας συχνά τις απόψεις τους ακόμα και επηρεάζοντας και την αντίληψή τους για την πραγματικότητα. Σύμφωνα με τον McQuail (1994), «η συνολική μελέτη σχετικά με την επικοινωνία των μέσων ενημέρωσης βασίζεται στην αντίληψη πως τα μέσα ενημέρωσης επηρεάζουν αποτελεσματικά το κοινό». Το κοινό αντιλαμβάνεται θετικά τα μέσα ενημέρωσης διότι μέσω αυτών πληροφορείται το τι συμβαίνει ανά τον κόσμο και διαμορφώνει έτσι την δική του άποψη. Αυτό ωστόσο είναι, εν πολλοίς, ανάλογο και με τον τρόπο προβολής του κάθε θέματος. Η επίδραση επομένως των μέσων ενημέρωσης στην κοινή γνώμη είναι πολύ σημαντική και στηρίζεται στην μεταφορά τρόπων σκέψης και εν τέλει συνειδήσεων προς όλη την κοινωνία. Είναι προφανές πως τα μέσα ενημέρωσης δεν είναι, ακόμα και πρακτικά, σε θέση να πληροφορούν τους πολίτες για όλα τα ζητήματα τα οποία ανακύπτουν σε μια 5

6 συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Τα διάφορα θέματα με τα οποία ασχολούνται τα μέσα ενημέρωσης είναι κατά κύριο λόγο αυτά που χαρακτηρίζονται ως κοινωνικά προβλήματα, θεωρούνται ως δυνάμει συγκρουσιακά και κρίνονται άξια προβολής από τα τελευταία. Συνεπώς τα μέσα ενημέρωσης προβαίνουν, σε κάθε στιγμή, μια συγκεκριμένη επιλογή των θεμάτων στα οποία θα δώσουν την μεγαλύτερη προσοχή και θα τα αναδείξουν αναλόγως. Το σύνολο αυτών των θεμάτων τα οποία αναδεικνύονται από τα μέσα ενημέρωσης σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο ονομάζεται θεματολόγιο (agenda) και περιλαμβάνει ακριβώς όλες εκείνες τι πληροφορίες που αναδεικνύονται και ιεραρχούνται βάσει της αποδιδόμενης σημασίας τους σε μια χρονική στιγμή. Επειδή ακριβώς τα θέματα τα οποία θα αναδειχτούν από τα μέσα ενημέρωσης επηρεάζουν και την αντίληψη του κοινού, η διαδικασία με την οποία δομείται το θεματολόγιο μετατρέπεται σε σημαντική παράμετρο της πολιτικής επικοινωνίας, εφόσον μπορεί να κρίνει και να καθορίσει σε μεγάλο βαθμό το τελικό αποτέλεσμα της ενημέρωσης από τα μέσα. Τα πολιτικά κόμματα είναι μεταξύ των κύριων φορέων που ενδιαφέρονται για αυτή τη διαδικασία και αποσκοπούν στο να διαδραματίσουν ρόλο σε αυτή. Τα κόμματα, ως φορείς έκφρασης διαφόρων συμφερόντων εντός της κοινωνίας επιθυμούν να χρησιμοποιούν τα μέσα ενημέρωσης για να αναδεικνύουν τις δικές τους προτεραιότητες και να προβάλλουν τις δικές τους θέσεις στα διάφορα προβλήματα. Παράλληλα και ταυτόχρονα όμως, τα κόμματα χρησιμοποιούν τα μέσα ενημέρωσης και για να ενημερώνονται σε σχέση με τα θέματα και τα γεγονότα που απασχολούν τους πολίτες, ούτως ώστε να μπορούν να αντιδρούν σε αυτά και να τοποθετούνται πάνω σε αυτά κάθε φορά. Όλη αυτή η διαδικασία τελικό στόχο έχει τους πολίτες που είναι οι τελικοί αποδέκτες των μηνυμάτων που λαμβάνουν από τα μέσα ενημέρωσης και που τους επιτρέπουν να σχηματίζουν άποψη. Η παρούσα διπλωματική εργασία εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο σχηματίζεται η ημερήσια θεματολογία στα μέσα ενημέρωσης και την επίδρασή της τόσο στα κόμματα όσο και στην κοινή γνώμη και αναλύει την αλληλεπιδραση που διαμορφώνεται ανάμεσα στους τρεις αυτούς παράγοντες. Για το σκοπό αυτό προτείνει και θα αποδείξει με την έρευνά της την ακόλουθη βασική υπόθεση εργασίας: υπάρχει σημαντική διακύμανση στην επιρροή που ασκούν τα μέσα ενημέρωσης μεταξύ προεκλογικών και μη προεκλογικών περιόδων. Τα μέσα ενημέρωσης σε μη προεκλογικές περιόδους επηρεάζουν με τις αναφορές τους τόσο την κοινή γνώμη με το να συσχετίζουν τις 6

7 προτεραιότητες που θέτουν οι πολίτες με εκείνες των ίδιων των μέσων ενημέρωσης, όσο και τα κόμματα τα οποία με την σειρά τους δομούν το πολιτικό τους θεματολόγιο κατά τον θεσμικό ρόλο τους μέσω της διαδικασίας κοινοβουλευτικού ελέγχου. Αντίθετα, κατά τη διάρκεια των προεκλογικών περιόδων, η συσχέτιση ανάμεσα στο θεματολόγιο των μέσων ενημέρωσης και των κομμάτων είναι πολύ μικρή, γεγονός που τα καθιστά ανεξάρτητες μεταβλητές, ενώ παράλληλα η συσχέτιση ανάμεσα σε κόμματα και κοινή γνώμη είναι αυξημένη. Επί μέρους ερευνητικά ερωτήματα της διπλωματικής είναι ο τρόπος με τον οποίο το κόμματα επιλέγουν τα θέματα με τα οποία θα ασχοληθούν, ποιες είναι οι διαφορές ανάμεσα στα κόμματα που είναι στην εξουσία και σε αυτά που είναι στην αντιπολίτευση και πως δομούν τα κόμματα τα θέματα με τα οποία θα ασχοληθούν κατά την περίοδο των εκλογών. Περαιτέρω, η διπλωματική εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο καθορίζουν τα μέσα ενημέρωσης ποια θέματα θα είναι αυτά που θα αναδείξουν και θα δώσουν την περισσότερη προβολή καθώς και ποια είναι τα χαρακτηριστικά τα οποία εμπεριέχονται στα προς ανάδειξη θέματα. Επίσης, αναφορικά με την κοινή γνώμη, ποιοι είναι οι λόγοι που συντελούν στον επηρεασμό του κοινού από τα μέσα ενημέρωσης, τι προσδοκά το κοινό μέσω αυτών και πως χρησιμοποιούνται τα μέσα ενημέρωσης από τους πολίτες. Τέλος, σχετικά με την διαδικασία της ημερήσιας θεματολογίας, πώς ένα θέμα λαμβάνει την αρμόζουσα σπουδαιότητα (salience) από τα μέσα ενημέρωσης, διοχετεύεται στις συνειδήσεις του κόσμου και αυτό επιφέρει την πολίτική προσοχή πάνω στο συγκεκριμένο θέμα καθώς επίσης και τα στάδια σύμφωνα με τα οποία πραγματώνεται αυτή η διαδικασία. Προκειμένου να αποδειχθεί η υπόθεση εργασίας και να διερευνηθούν τα ερευνητικά ερωτήματα, η μέθοδος που ακολουθήθηκε ήταν σε πρώτο στάδιο μια διεξοδική διερεύνηση του θεωρητικού πλαισίου σχετικά με τη διαμόρφωση της ημερήσιας θεματολογίας τόσο σε επίπεδο κομμάτων και μέσων ενημέρωσης όσο και σε επίπεδο κοινής γνώμης. Η μελέτη βασίστηκε κυρίως σε διεθνή βιβλιογραφία, και δευτερευόντως σε ελληνική, δεδομένου πως υπάρχει σχετικά περιορισμένη σχετική βιβλιογραφία στην ελληνική γλώσσα για το συγκεκριμένο αντικείμενο. Στη συνέχεια, για το πρακτικό μέρος, η έρευνα για τον καθορισμό της ημερήσιας θεματολογίας στηρίχτηκε κυρίως στην μελέτη των αναφορών εφημερίδων αφενός για την περίοδο και αφετέρου για την προεκλογική περίοδο του Αναφορικά με τα κόμματα, οι αναφορές που χρησιμοποιήθηκαν προκειμένου να αναδειχτεί η σχέση της 7

8 θεματολογίας τους με τα μέσα ενημέρωσης είναι για την περίοδο οι επίκαιρες ερωτήσεις βουλευτών στη Βουλή, ενώ για την προεκλογική περίοδο του 2015 τα επίσημα δελτία τύπου του κάθε κόμματος. Εν σχέσει με την κοινή γνώμη και τα θέματα που θεωρούνται ως πιο σημαντικά από αυτή, κύρια πηγή της έρευνας αποτελούν τα επίσημα στοιχεία του Ευρωβαρόμετρου όπως αυτά δημοσιεύονταν σε εξαμηνιαία βάση για τα έτη 2012 έως και Η δομή της εργασίας αποτελείται από το θεωρητικό πλαίσιο και την εμπειρική ανάλυση. Πιο συγκεκριμένα, στο θεωρητικό πλαίσιο αναλύονται οι τρόποι καθορισμού των θεματολογίων των κομμάτων, των μέσων ενημέρωσης και της κοινής γνώμης, προκειμένου να γίνουν κατανοητοί σε θεωρητικό επίπεδο, οι λόγοι που συντελούν σε αυτήν την διαδικασία. Ακολούθως, γίνεται εκτενής αναφορά στην ίδια την διαδικασία της ημερήσιας θεματολογίας, στα διάφορα επίπεδά της καθώς και στην αλληλεπίδραση ανάμεσα σε αυτούς τους παράγοντες. Επιπλέον, παρουσιάζεται αναλυτικά η μεθοδολογία της έρευνας προκειμένου να στηριχτεί υπόθεση εργασίας καθώς και ο τρόπος ανάλυσης των δεδομένων. Τέλος, τα τελευταία δύο κεφάλαια (7 και 8) της εργασίας περιγράφουν εκτενώς την εμπειρική έρευνα, τόσο κατά την περίοδο όσο και την περίοδο Στο τμήμα αυτό γίνεται αναλυτική παρουσίαση των θεματολογίων όλων των εφημερίδων, των κομμάτων και της κοινής γνώμης, οι συσχετίσεις που αναδεικνύονται κάθε φορά ανάμεσα τους ενώ κατακλείδα της εργασίας αποτελούν τα συμπεράσματα της εργασίας με τα οποία τεκμηριώνεται η αρχική υπόθεση εργασίας. 8

9 2. Κόμματα και διαδικασία επιλογής θεμάτων (Policy Agenda) Τα κόμματα είναι γεγονός πως αποτελούν ένα από τα βασικότερα στοιχεία της δημοκρατίας σε μια κοινωνία, μιας που αποτελούν έκφραση των συμφερόντων των πολιτών μέσα σε αυτή. Μέσω των κομμάτων και της ανάδειξης από αυτά συγκεκριμένων θεμάτων που απασχολούν την κοινωνία, τα κόμματα λειτουργούν ως φορείς διαμεσολάβησης των αιτημάτων των πολιτών προς την κυβέρνηση προκειμένου αυτά να τύχουν της ανάλογης προσοχής και διευθέτησης. (Roskin et al. 2008: 330) Έτσι επομένως το κάθε πολιτικό κόμμα θεμελιώνεται επί τη βάσει δύο συγκεκριμένων εννοιών που το καθιστά φορέα κοινωνικών αιτημάτων: α) των σχέσεων εκπροσώπησης, που αφορά την εκπροσώπηση κοινωνικών ομάδων ανάλογα με τις εκάστοτε ιστορικές και κοινωνικές διαιρέσεις, και β) των σχέσεων νομιμοποίησης που αφορά την θεσμική ένταξη του κόμματος στο κράτος, είτε με την μετατροπή του προγράμματος του σε κυβερνητική πολιτική, είτε λειτουργώντας ως φορέας νομιμοποίησης των κρατικών πρακτικών. (Βερναρδάκης, 2011: 185) Σύμφωνα με τους Ball & Peters(2001), τα κόμματα παρουσιάζουν τις δικές τους πολιτικές ιδέες και θεματικές με στόχο τη βελτίωση των συνθηκών ζωής των πολιτών και εν γένει τη βελτίωση της κοινωνίας, υπό το πρίσμα βέβαια της ιδεολογίας τους. Τα κόμματα επομένως ιεραρχούν ένα σύνολο θεμάτων τα οποία αναδεικνύουν στην κοινωνία, προτείνοντας εναλλακτικές πολιτικές. (Ball & Peters, 2001: 161) Ως πολιτικά θέματα ορίζονται συγκεκριμένες θέσεις οι οποίες ανήκουν σε ένα ευρύτερο φάσμα πολιτικής δράσης και έχουν αναφορά σε συγκεκριμένες διαιρετικές τομές. (Bleck & Walle, 2012: 1397) Για παράδειγμα, η διαφοροποίηση ανάμεσα στα αριστερά και τα δεξιά κόμματα πάνω σε ένα θέμα όπως είναι η οικονομία είναι εμφανής, με τα πρώτα να είναι υπέρ μιας εντονότερης κρατικής παρέμβασης στην οικονομία ενώ τα δεύτερα να είναι υπέρ μιας πιο ανοιχτής οικονομίας. Με τον τρόπο αυτό τα κόμματα, ανάλογα με την ιδεολογία τους, διαμορφώνουν ένα σύνολο από διάφορα θέματα πολιτικής με τα οποία ασχολούνται και που επιδιώκουν να αναδείξουν στην κοινωνία προκειμένου να πείσουν τους πολίτες ότι μπορούν τα ίδια να τα διαχειριστούν και να τα επιλύσουν καλύτερα. Αυτού του είδους τα θέματα χωρίζονται σε δυο κατηγορίες: α) τα θέματα τοποθέτησης (position issues) και β) τα συναινετικά ισχυρά θέματα (valence issues). Τα θέματα τοποθέτησης αποτελούν μια συγκεκριμένη κατηγορία των θεμάτων πολιτικής. Η ειδοποιός διαφορά αυτών είναι 9

10 πως κατά τον εκλογικό ανταγωνισμό χωρίζουν τους ψηφοφόρους σε «συμμάχους» και «αντιπάλους», οι οποίοι έχουν διαφορετική άποψη για τους στόχους που θα πρέπει να επιτευχθούν. (Aardal & Van Wijnen, 2005: 196) Αυτού του είδους τα θέματα των κομμάτων έχουν να κάνουν με την υπεράσπιση των κυβερνητικών δράσεων, δεδομένου ότι η μια από τις δύο πλευρές είναι σε θέση εξουσίας, έναντι των εναλλακτικών λύσεων των άλλων κομμάτων, στην οποία ο χωρισμός των προτιμήσεων των ψηφοφόρων θεωρείται δεδομένη (Stokes, 1963: 373) Επί της ουσίας τα θέματα αυτά τοποθετούνται και χωρίζουν τους ψηφοφόρους στον άξονα φιλελεύθεροςσυντηρητικός, στον οποίο όλοι οι εμπλεκόμενοι στις εκλογές (ψηφοφόροι, υποψήφιοι, κόμματα) μπορούν και τοποθετούνται. (Stone & Simas, 2010:373) Τα συγκεκριμένα θέματα επομένως είναι αυτά που δίνουν την ταυτότητα και τις θέσεις ενός κόμματος πάνω στην κοινωνική και πολιτική δράση, και γι αυτόν ακριβώς τον λόγο τα συναντάμε περισσότερο κατά τις εκλογικές διαδικασίες. Από την άλλη, τα συναινετικά ισχυρά θέματα είναι θέματα τα οποία τυγχάνουν ευρείας αποδοχής, όπως για παράδειγμα η ανάγκη για μείωση της ανεργίας, η απαίτηση για καθαρό περιβάλλον κτλ, στα οποία η οποιαδήποτε διαφωνία μεταξύ των κομμάτων δεν σχετίζεται με το αντικείμενο της πολιτικής, για το οποίο όλοι συμφωνούν, αλλά αντίθετα με το πως θα μπορέσουν να επιτευχθούν καλύτερα ή ταχύτερα οι επιδιωκόμενοι στόχοι και βεβαίως με το ποιος είναι ο καταλληλότερος για να τους πετύχει. (Bleck & Van de Walle, 2012: 1397) Πολλές φορές μάλιστα τα θέματα οικουμενικής αξίας υποβαθμίζονται συστηματικά προκειμένου να αναβαθμίζονται τα θέματα τοποθέτησης στα οποία μπορεί πιο εύκολα να διακριθεί ο ανταγωνισμός μεταξύ των διαφόρων κομμάτων (Stokes, 1963: 373). Τέλος, αυτού του είδους την κατηγορία των θεμάτων την βρίσκουμε συχνότερα σε πελατειακά πολιτικά συστήματα στα οποία οι πολιτικοί θέλουν να χαρακτηρίζουν τους εαυτούς τους μέσα από την ικανότητα τους να παρέχουν ιδιαίτερες διευκολύνσεις στους ψηφοφόρους. (Kitschelt, 2007: 529) Τα θέματα αυτά είναι ιεραρχημένα στο θεματολόγιο του κάθε κόμματος φανερώνοντας έτσι τις προτεραιότητες του για τα διάφορα κοινωνικά προβλήματα, ενώ ανάλογα με τον καθορισμό αυτού του θεματολογίου διαφαίνεται η ενεργή πολιτική συμμετοχή στα επίκαιρα ζητήματα που απασχολούν την κοινωνία. (Berger, 2001: 92) Η ομάδα αυτή των θεμάτων με τα οποία ασχολείται ένα κόμμα ονομάζεται πολιτική θεματολογία (policy agenda) και μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις αποτελεί αντανάκλαση των 10

11 θεμάτων που αναδεικνύονται από τα μέσα ενημέρωσης καθώς και των εμφανών και αδιαμφισβήτητων κοινωνικών προβλημάτων. (Dearing & Rogers, 2005: 27) Μέσω της διαμόρφωσης πολιτικής θεματολογίας τα πολιτικά κόμματα επιχειρούν να μεταφράσουν τα εκάστοτε κοινωνικά προβλήματα σε ζητήματα πολιτικής, αναδεικνύοντας θέματα τα οποία αφενός τα ίδια να μπορούν να υποστηρίξουν και να ταυτιστούν μαζί τους και αφετέρου να βρίσκουν σημαντικό έρεισμα στην κοινωνία. (Cobb & Elder, 1971: 209) Καταλαβαίνουμε επομένως πως η διαμόρφωση του πολιτικού θεματολογίου δεν αποτελεί εύκολη ή τυχαία διαδικασία αλλά αντιθέτως προϋποθέτει μια συγκεκριμένη πολιτική και κομματική στρατηγική. Πρόκειται για μια ανταγωνιστική διαδικασία μεταξύ των διαφόρων πολιτικών δρώντων, οι οποίοι αποφασίζουν ενσυνείδητα και μέσα από μια γνωσιακή διαδικασία τα θέματα με τα οποία θα ασχοληθούν και θα τα αναδείξουν στην κοινή γνώμη. (Walgrave & Van Aelst, 2006: 99) Παρόλο δηλαδή που είναι σχετικά εύκολο ένας πολίτης να αλλάξει την γνώμη του ως προς ένα θέμα χωρίς αυτό να απαιτεί κάποια περαιτέρω διαδικασία, η αλλαγή στάσεων και απόψεων των κομμάτων δεν είναι εύκολη αφού τις περισσότερες φορές θα συνεπάγεται ριζικές αλλαγές στο εσωτερικό τους. Τα μέσα ενημέρωσης διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στις αποφάσεις των κομμάτων κατά την διαδικασία επιλογής και συγκρότησης του πολιτικού θεματολογίου. Αυτό κυρίως έχει να κάνει με την δεδομένη άποψη πως τα θέματα που λαμβάνουν τη σχετική κάλυψη των μέσων ενημέρωσης, αντικατοπτρίζουν και την ίδια την κοινή γνώμη. Τα κόμματα και οι πολιτικοί δρώντες θεωρούν πως τα μέσα ενημέρωσης είναι αυτά που καθορίζουν τις προτεραιότητες των πολιτών: συνεπώς το αν η κάλυψη των μέσων ενημέρωσης θεωρείται η επακόλουθη συνέπεια της προσοχής της κοινής γνώμης ή αν το κοινό δίνει προσοχή σε ορισμένα θέματα λόγω της προβολής των από τα μέσα ενημέρωσης, δεν έχει κάποιο ιδιαίτερη σημασία. Και στις δύο περιπτώσεις το αποτέλεσμα είναι να λαμβάνονται τα θέματα ως ένας δείκτης των αναγκών και των επιθυμιών του κοινού.(walgrave & Van Aelst, 2006: 100) Όσο εντονότερη επομένως είναι η αντίληψη περί κυριαρχίας των μέσων ενημέρωσης στον καθορισμό των θεμάτων, τόσο περισσότερο τα κόμματα θα τα παρακολουθούν σε αυτά που αναδεικνύουν ως προτεραιότητες. Πολλές φορές μάλιστα έχει αποδειχτεί πως τα κόμματα και οι πολιτικοί δρώντες θεωρούν ότι τα μέσα ενημέρωσης είναι οι φορείς που κατευθύνουν τις προτεραιότητες 11

12 του κοινού ενώ παράλληλα οι πολιτικοί αντιλαμβάνονται τις απαιτήσεις των πολιτών μέσα από την προβολή των διαφόρων θεμάτων των μέσων ενημέρωσης. (Cook. et al., 2015: 2628) Από τη στιγμή λοιπόν που γίνεται αποδεκτή η άμεση σύνδεση μέσων ενημέρωσης και κοινής γνώμης, είναι φυσιολογική εξέλιξη για τα κόμματα και τους πολιτικούς που θέλουν να αντιπροσωπεύουν τις ανάγκες της κοινωνίας να αποδέχονται και να ασχολούνται με τα θέματα που προβάλλονται από τα μέσα ενημέρωσης. Πέραν της ενασχόλησης των κομμάτων με τα θέματα που εμφανίζονται στα μέσα ενημέρωσης χρησιμοποιώντας τα ως ευκαιρία ανάδειξης των δικών τους θέσεων για αυτά, ένα επιπλέον κίνητρο ενασχόλησης αποτελεί το γεγονός ότι βάσει της προβολής αυτών των θεμάτων διαμορφώνεται η άποψη των πολιτών για τον τρόπο με τον οποίο θα αξιολογήσουν εν τέλει τα κόμματα και τους πολιτικούς. Η άμεση παρέμβαση ενός κόμματος σε ένα ζήτημα, με προτάσεις συγκεκριμένων λύσεων, είτε είναι εφικτές είτε έχουν μάλλον συμβολικό χαρακτήρα, αναδεικνύουν το ίδιο το κόμμα ενώ ταυτόχρονα αυξάνεται και ο χρόνος προβολής τους από τα μέσα ενημέρωσης, γεγονός που συνεπάγεται πιο άμεση επίδραση προς το κοινό. (Walker, 1977: ) Θα πρέπει βέβαια να επισημάνουμε μια διαφορά ανάμεσα στην αντίδραση των κομμάτων που βρίσκονται στην κυβέρνηση και σε αυτά που είναι στην αντιπολίτευση αναφορικά με την αντίδραση τους στα αναδεικνυόμενα θέματα από τα μέσα ενημέρωσης. Η κυβέρνηση οφείλει, κατ αρχήν, να επηρεάζεται από οποιαδήποτε θέματα προβάλλουν τα μέσα ενημέρωσης, δείχνοντας πως αυτή έχει τον έλεγχο και ασκεί μια συνετή και με πρόγραμμα πολιτική που δεν παρεκκλίνει από τους κεντρικούς της στόχους ανάλογα με την θεματολογία των μέσων ενημέρωσης. (Walgrave & Van Aelst, 2006: ) Από την άλλη, τα κόμματα της αντιπολίτευσης προσπαθούν να εκμεταλλεύονται την δημοσιότητα που λαμβάνουν διάφορα θέματα από τα μέσα ενημέρωσης και να τα χρησιμοποιούν ως μέσα αναζήτησης κοινωνικών προβλημάτωνζητημάτων, προκειμένου να πλήξουν την κυβέρνηση, κατηγορώντας την για ανεπάρκεια και εν τέλει να την αποσταθεροποιήσουν. (CaseroRipollés & López Rabadán, 2014: 860) Μπορούμε επομένως να εξάγουμε το συμπέρασμα πως όσο περισσότερο τα κόμματα της αντιπολίτευσης έχουν ανάγκη για προσανατολισμό σχετικά με τα θέματα που θα αναδεικνύουν, τόσο ισχυρότερος μπορεί να θεωρηθεί και ο επηρεασμός τους από τα μέσα ενημέρωσης. 12

13 2.1 Οι προτεραιότητες των κομμάτων κατά την περίοδο των εκλογών Η περίοδος των εκλογών σίγουρα αποτελεί μια από τις σημαντικότερες διαδικασίες για τα κόμματα, ως προς τον εκλογικό ανταγωνισμό, στη βάση ότι προσπαθούν όλα τα κόμματα να εκθέσουν τις θέσεις τους προς το εκλογικό σώμα και να κερδίσουν προβολή στα μέσα ενημέρωσης με απώτερο στόχο φυσικά να πείσουν και να κερδίσουν τους ψηφοφόρους. Μέσω της προεκλογικής περιόδου, τα κόμματα προσπαθούν, κατά συνέπεια, να θέσουν τα δικά του θέματα το καθένα στην εκλογική θεματολογία ούτως ώστε να επηρεάσουν τα κριτήρια με τα οποία θα ψηφίσουν οι ψηφοφόροι. (Abbe, Goodliffe, Herrnson, & Patterson, 2003: 420) Τα μέσα ενημέρωσης συμβάλλουν σε αυτήν την διαδικασία ιδίως επειδή η προεκλογική περίοδος αποτελεί σημαντικό θέμα δημοσιογραφικής κάλυψης. Η εκλογική διαδικασία αποτελεί μια προσπάθεια καθορισμού και επανακαθορισμού των τοποθετήσεων των κομμάτων πάνω στα διάφορα θέματα που θεωρούν οι πολίτες ως πιο σημαντικά. Μέσω της προεκλογικής εκστρατείας, τα κόμματα επιχειρούν να εστιάσουν στα προβλήματα και στις επακόλουθες λύσεις που προτείνουν σε θέματα τα οποία μπορούν να χειριστούν καλύτερα βάσει ιδεολογικού τους προσανατολισμού ή προσπαθούν να παρουσιάσουν με τον δικό τους τρόπο τα θέματα τα οποία έχουν κυριαρχήσει στον προεκλογική περίοδο ακόμα και αν δεν μπορούν να τα υποστηρίξουν πλήρως. Καταβάλλεται έτσι μια προσπάθεια επανατοποθέτησης της θεματολογίας που θα κυριαρχήσει προεκλογικά σε ζητήματα που θα είναι ευνοϊκά για το κάθε κόμμα. Το ζητούμενο επομένως για το κάθε κόμμα είναι να παρουσιαστεί στην προεκλογική εκστρατεία δίνοντας προτεραιότητα σε κάποιο/α θέμα/τα των οποίων η σημασία κρίνεται σημαντική για την τελική έκβαση. Ένα θέμα προκειμένου να μπορέσει να αποτελέσει τον καταλύτη στην προεκλογική εκστρατεία θα πρέπει να έχει δύο βασικά στοιχεία: α) να είναι εκ των προτέρων σημαντικό ως κοινωνικό ζήτημα και να έχει εμπεδωθεί τούτο στις αντιλήψεις των ψηφοφόρων, και β) να υπάρχει επαρκής υποστήριξη ή συμφωνία των ψηφοφόρων προς μια εναλλακτική πολιτική πρόταση επί του θέματος. (Colomer & Llavador, 2012: 74) Συνεπώς, η ενασχόληση των κομμάτων με θέματα που θα έχουν θετικό αντίκτυπο για εκείνα, ή τουλάχιστον λιγότερο αρνητικό σε σχέση με τα άλλα κόμματα, αποτελεί βασική επιδίωξη κατά την προεκλογική περίοδο. 13

14 Παράλληλα βέβαια, τα θέματα που επιλέγουν τα κόμματα για να αναδείξουν κατά την προεκλογική περίοδο καθώς και ο βαθμός συμφωνίας ανάμεσά τους για τα θέματα αυτά, κρίνουν εν πολλοίς και το βαθμό πόλωσης της προεκλογικής περιόδου. Όταν τα κόμματα δίνουν προτεραιότητα σε ίδια θέματα θα πρέπει να διατυπώνουν ξεκάθαρη θέση επ αυτών. Η προεκλογική όξυνση συνεπώς μπορεί να είναι εντονότερη εφόσον κάθε κόμμα θα έχει αντιτιθέμενες απόψεις. Αντίθετα, εάν τα θέματα που αναδεικνύονται δεν είναι τα ίδια για όλα τα κόμματα, είναι προφανές πως θα επικρατήσει μια πιο ήπια προεκλογική διαμάχη μεταξύ των κομμάτων. Μια επιτυχημένη προεκλογική εκστρατεία καθορίζεται και από τον βαθμό που τα κόμματα μπορούν να επηρεάσουν την θεματολογία των μέσων ενημέρωσης προκειμένου τα δικά τους θέματα να συζητιούνται περισσότερο. (Asp, 1983: 341) Τέλος, τα κόμματα κατά την προεκλογική περίοδο χρησιμοποιούν ιδιαίτερα τα δελτία τύπου πάνω στα θέματα που ανακύπτουν, προκειμένου να εκφράζουν τις απόψεις τους. Μέσα από τα δελτία τύπου τα κόμματα επιχειρούν να επηρεάσουν τα μέσα ενημέρωσης διεκδικώντας μεγαλύτερη κάλυψη και προβολή από αυτά και επομένως ταυτόχρονη μείωση της προβολής των υπολοίπων κομμάτων.(hopmann, ElmelundPraestekaer, Albaek, Vliegenthart, & Vreese, 2012: 178) Από την άλλη όμως, όλα τα κόμματα υποχρεώνονται να εκδίδουν δελτία τύπου και να απαντούν στις θέσεις των υπολοίπων κομμάτων πάνω σε συγκεκριμένα θέματα παρουσιάζοντας με τον δικό τους τρόπο και επιχειρήματα για αυτά, ακόμα και όταν τα θέματα αυτά δεν είναι ιδιαίτερα ευνοϊκά γι αυτά. (Sides, 2007: ) Η ύπαρξη αντιλόγου άλλωστε είναι καλύτερη από την απουσία οποιασδήποτε αντίδρασης για το θέμα που ανακύπτει, γεγονός που θα ευνοούσε τα υπόλοιπα κόμματα στις αναφορές που θα έκαναν τα μέσα ενημέρωσης για αυτά. 2.2 Θεματική Κυριότητα των κομμάτων (Issue Ownership) Η προεκλογική εκστρατεία, όπως διαπιστώσαμε και παραπάνω, αποτελεί μια πολλή σημαντική διαδικασία προκειμένου ένα κόμμα να καθορίσει και να αναδείξει τις θέσεις του, με έναν ανταγωνιστικό τρόπο σε σχέση με τα υπόλοιπα κόμματα, και να πείσει τους ψηφοφόρους. Όλο και περισσότερες μελέτες αποδεικνύουν ότι στον εκλογικό ανταγωνισμό τα θέματα διαδραματίζουν σπουδαίο ρόλο κατά την τελική επιλογή των ψηφοφόρων, μιας που τόσο η κομματική ταύτιση όσο και η ιδεολογική έχουν παύσει 14

15 να αποτελούν έντονες μεταβλητές επιλογής ψήφου. (Borre, 2001, Thomassen, 2005 κ.α.) Συνεπώς καθίσταται εξαιρετικής στρατηγικής σημασίας η επιλογή των θεμάτων που θα αναδείξει το κάθε κόμμα την προεκλογική εκστρατεία, δίνοντας έμφαση και προτεραιότητα σε θέματα που μπορεί να χειριστεί καλύτερα και κατά κάποιον τρόπο του «ανήκουν». Σύμφωνα με την θεωρία, όταν σ ένα κόμμα «ανήκει» ένα συγκεκριμένο θέμα, δηλαδή στη σκέψη των πολιτών είναι σε θέση να το διαχειριστεί καλύτερα από ότι τα άλλα κόμματα, τότε, εάν αυτό το θέμα αναδειχτεί ως το κύριο ή από τα κύρια της προεκλογικής περιόδου, τότε οι πιθανότητες να κερδίσει είναι μεγαλύτερες. (Stubager & Slothuus, 2013: 568) Η πρακτική αυτή ονομάζεται θεματική κυριότητα (issue ownership) και αποτελεί σημαντική προσέγγιση του τρόπου ανάδειξης των θεμάτων κατά την προεκλογική περίοδο κυρίως δε για τις δυτικοευρωπαϊκές χώρες, όπου η θεματική ψήφος συνεχώς και αυξάνεται 1. Σύμφωνα με τον Petrocik (1996), ο οποίος θεωρείται ένας από τους κυριότερους αναλυτές αυτού του φαινομένου, η θεματική κυριότητα είναι η αντίληψη ανάμεσα στους ψηφοφόρους ότι ένα συγκεκριμένο κόμμα ή υποψήφιος είναι ικανότερος να διαχειριστεί και να επιλύσει ένα ή κάποια συγκεκριμένα προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα από ό, τι τα αντίπαλα κόμματα 2. Η αντίληψη αυτή για τις πολιτικές και τα ενδιαφέροντα των κομμάτων εδράζεται στην ιστορική συνέχεια ενός κόμματος και την σύνδεσή του με την έμφαση που δίνει σε ένα συγκεκριμένο θέμα καθώς και με τις πρωτοβουλίες και τις καινοτόμες ιδέες που αναλαμβάνει σε σχέση με αυτά τα προβλήματα, γεγονός που οδηγεί τους ψηφοφόρους να θεωρούν πως διαθέτει μια διαχρονικότητα και άρα συνέπεια για να τα διαχειριστεί. (Petrocik, 1996: 826) Παράλληλα όμως, είναι απαραίτητες και οι συνεχείς αναφορές του κόμματος στο συγκεκριμένο θέμα καθώς επίσης και η ανάδειξη των μελλοντικών 1 Συχνά, το περιεχόμενο των προεκλογικών εκστρατειών των κομμάτων είναι σε θέση να επηρεάζει και τον βαθμό αντιπαράθεσης των κομμάτων ανάμεσα στα θέματα (υψηλό ή χαμηλό ανάλογα με το θέμα) γεγονός που εν πολλοίς οφείλεται και στο διαφορετικό επίπεδο issue ownership του κάθε κόμματος. (ElmelundPraestekaer, 2011: 210) 2 Πολλές φορές η διαδικασία αυτή έχει θεωρηθεί και ως «παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος» (zero sum game) υπό την έννοια ότι ένα κόμμα μπορεί να έχει καλή φήμη, επειδή απλά έχει αρνητική φήμη ένα άλλο κόμμα πάνω στο θέμα. Για παράδειγμα, θεωρούν το κόμμα Α ότι δεν είναι ικανό να διαχειριστεί το θέμα της παιδείας, οπότε ενδεχομένως το κόμμα Β να χαρακτηρισθεί αυτομάτως ως πιο κατάλληλο σε αυτό το θέμα, ακόμα και αν δεν του έχει δώσει ιδιαίτερη έμφαση κατά την προεκλογική εκστρατεία. Η συγκεκριμένη λογική είναι προφανές πως λειτουργεί καλύτερα σε δικομματικά και λιγότερο σε πολυκομματικά πολιτικά συστήματα μιας που στην δεύτερη περίπτωση υπάρχουν περισσότερες επιλογές κομμάτων που θα αναδείξουν με το δικό τους τρόπο το συγκεκριμένο θέμα. (Walgrave et al., 2009) 15

16 του πολιτικών, ώστε να δομήσει έτσι το δικό του ξεχωριστό πολιτικό θεματολόγιο για το συγκεκριμένο θέμα 3. (ElmelundPraestekaer, 2011: 212) Επίσης, εμφανής πηγή της θεματικής κυριότητας αποτελεί και ο βαθμός κομματικής ταύτισης των ψηφοφόρων, μιας που αυτή είναι σε θέση να λειτουργήσει ως ένα «καθοδηγητικό πλαίσιο» μέσα από το οποίο οι ψηφοφόροι αντιλαμβάνονται και κρίνουν τα διάφορα κοινωνικά προβλήματα. (Stubager & Slothuus, 2013: 569) Πολλοί ψηφοφόροι τείνουν έτσι να θεωρούν πως τα κόμματα που υποστηρίζουν είναι αυτά που μπορούν να διαχειριστούν καλύτερα τα θέματα που αναδεικνύουν, μόνο και μόνο λόγω της ενασχόλησης τους με τα συγκεκριμένα. Η κομματική ταύτιση επομένως θα πρέπει να θεωρείται σημαντική μεταβλητή σε σχέση με το ποια θέματα θεωρούν οι ψηφοφόροι ότι μπορούν να διαχειριστεί καλύτερα ένα κόμμα. Από την άλλη μεριά βέβαια, δεδομένου του ότι όλο και περισσότερο οι πολίτες ψηφίζουν βάσει των θεμάτων και λιγότερο βάσει των ιδεολογικών τους ή κομματικών τους ταυτίσεων, είναι πιθανό κάποιος να αποσκιρτήσει από το κόμμα του όταν θεωρήσει ότι κάποιο αντίπαλο κόμμα είναι σε θέση να διαχειριστεί καλύτερα το συγκεκριμένο πρόβλημα. (Herrnson & Curry, 2011: ) Συνεπώς, όσο ασθενέστερη είναι η κομματική ταύτιση κάποιου με ένα κόμμα, τόσο αυξάνεται η πιθανότητα να ψηφίσει κάποιο άλλο κόμμα. Ακόμα, στην διαδικασία της θεματικής κυριότητας γίνεται διάκριση ανάμεσα στην καταλληλόλητα και στην σύνδεση μεταξύ κόμματος και θέματος. Σύμφωνα με τον Petrocik (1996), η καταλληλότητα ενός θέματος συνδέεται με την κομματική ταύτιση μιας που αυτοί που στρέφονται προς ένα κόμμα, πιστεύουν ότι αυτό είναι το καταλληλότερο να χειριστεί το ζήτημα. (Petrocik, 1996: 845) Η «απλή σύνδεση» ανάμεσα σε κόμμα και θέμα είναι η αυθόρμητη σύνδεση ανάμεσα σε θέμα και κόμμα, η οποία έχει προέλθει από την ιστορική ενασχόληση ενός κόμματος με το συγκεκριμένο θέμα και αποτελεί ένα δείκτη της ικανότητας του κόμματος να θέτει με πειστικό τρόπο τις πολιτικές του προτεραιότητες πάνω σε θέματα καθώς και εν γένει το πρόγραμμα του προκειμένου να το θεωρούν οι ψηφοφόροι ως το κόμμα που μπορεί να διαχειριστεί το συγκεκριμένο θέμα. (Petrocik, Benoit, & Hansen, 2015: 601) Κατά 3 Σύμφωνα με τους Sheafer & Weimann, η διαδικασία του Issue ownership έχει κοινά χαρακτηριστικά με την διαδικασία υιοθέτησης ιεραρχημένων κριτηρίων (priming): α) τα κόμματα προσπαθούν να θέσουν τα θέματα που τους «ανήκουν» στην θεματολογίας των μέσων ενημέρωσης, β) τα μέσα ενημέρωσης δίνουν έμφαση σε συγκεκριμένα θέματα, και όχι σε άλλα και γ) τα θέματα που λαμβάνουν την μεγαλύτερη προσοχή των μέσων ενημέρωσης επηρεάζουν τα κριτήρια επιλογής ψήφου των ψηφοφόρων. (Sheafer & Weimann, 2005: 352) 16

17 συνέπεια, το συνδεδεμένο αυτό issue ownership ενεργοποιεί την διαδικασία της προσβασιμότητας, της πληροφοριακής διαδικασίας δηλαδή η οποία προϋποθέτει την εύκολη ανάκτηση πληροφοριών στο μυαλό των ψηφοφόρων, συνδέοντας τα ανάλογα κόμματα με τα αντίστοιχα θέματα. (Walgrave, Lefevere, & Tresch, 2012: 773) Έτσι λοιπόν, είναι προφανές πως ανάλογα με την σύνδεση κόμματος θέματος που θα προκύψει, θα δημιουργηθούν γνωστικές επιδράσεις και κρίσεις στους πολίτες οι οποίες θα αποτελέσουν και σημαντική παράμετρο για την εκλογική διαδικασία. (Aalberg & Jenssen, 2007: 118) Παρ όλα αυτά, η διαδικασία της θεματικής κυριότητας ενέχει μια δυναμική για τα κόμματα η οποία μπορεί να αλλάξει ή να επιβεβαιωθεί ως προς ένα κόμμα, ανάλογα με τις συνθήκες. Εάν δηλαδή οι πρόσφατες επιδόσεις ενός κόμματος πάνω σε ένα θέμα για το οποίο έχει ιστορική συσχέτιση μαζί του, δεν είναι πολύ καλές, τότε είναι πιθανό να ξεχαστεί η διαχρονική καλή παρουσία του πάνω στο θέμα και να ευνοηθεί κάποιο άλλο κόμμα το οποίο να είναι σε θέση να πείσει για την ορθή του διαχείριση στο ζήτημα. (Sides, 2007: 466) Κατά τον Petrocik, η ιδιοκτησία ενός θέματος από ένα κόμμα ίσως να είναι «μικρής διάρκειας ενοίκιο» θεωρώντας πως οι ψηφοφόροι αξιολογούν την επίδοση εμφάνιση την εμφάνιση των κομμάτων που κυβερνούν, και αναλόγως τις συνθήκες και τα αποτελέσματα εμπιστεύονται το κάθε κόμμα. 4 (Petrocik, 1996: 827) Τέλος, το να ασχοληθούν τα κόμματα και οι υποψήφιοι με θέματα που είναι επιζήμια για τους ίδιους και ευνοϊκά για τους αντιπάλους τους, αποτελεί εσφαλμένη στρατηγική κατά την προεκλογική περίοδο. (Herrnson & Curry, 2011: 285) Σύμφωνα και πάλι με τον Petrocik, όταν ένα κόμμα δεν είναι δυνατόν να αποφύγει να ασχοληθεί με κάποιο θέμα που έχει αναδείξει αντίπαλο κόμμα, τότε η καλύτερη πρακτική είναι η παρουσίαση του θέματος αυτού με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να υπογραμμίσει χαρακτηριστικά του θέματος στα οποία να φαίνεται η ανωτερότητα του έναντι του αντιπάλου 5. (Petrocik, 1996: 829) Πολλές φορές βέβαια, κυρίως προς το τέλος της 4 Τα θέματα αυτά ο Petrocik τα ονομάζει «θέματα επίδοσης» (performance issues) μιας που ανάλογα με τον τρόπο που θα τα διαχειριστούν, θα κριθεί εάν θα τους εμπιστευτούν και πάλι οι ψηφοφόροι. 5 Ο Holian (2004) απέδειξε στην έρευνα που διεξήγε πως ο B. Clinton, κατά την περίοδο της προεδρίας του, κατάφερε να μιλήσει και να πείσει τους Αμερικανούς πολίτες για το θέμα της εγκληματικότητας, ένα καθαρά ρεπουμπλικανικό θέμα, αλλάζοντας το πλαίσιο συζήτησης από την τιμωρία του εγκλήματος, στα μέσα πρόληψης αυτού, δίνοντας έτσι π.χ. έμφαση στην αύξηση των αστυνομικών στους δρόμους, επηρεάζοντας παράλληλα τον ευρύτερο τρόπο συζήτησης του συγκεκριμένου θέματος σε μέσα ενημέρωσης και κοινή γνώμη. (Holian, 2004) 17

18 προεκλογικής περιόδου, τα κόμματα έχοντας ανακτήσει τις παλιές τους ιδιοκτησίες πάνω σε συγκεκριμένα θέματα και συνεπώς έχουν συσπειρώσει τους ψηφοφόρους τους, τα κόμματα δεν μπορούν να προσβλέπουν σε πιθανή αύξηση των ψήφων τους απλά και μόνο αν μένουν σε αυτά τα θέματα. Έτσι επομένως, στο τέλος της περιόδου δίνεται κίνητρο στα κόμματα να τοποθετηθούν και σε άλλα θέματα, που δεν αποτελούν ιδιοκτησία, θέλοντας έτσι να προσελκύσουν και ψηφοφόρους άλλων κομμάτων (issue trespassing). (Walgrave, Lefevere, & Nuytemans, 2009: 170) Η διαδικασία αυτή αποτελεί επιτυχημένη στρατηγική ιδίως για τα μεγάλα κόμματα στην πορεία προς την λήξη της προεκλογικής περιόδου. 3. Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και διαδικασία επιλογής θεμάτων (Media Agenda) Τα μέσα ενημέρωσης αποτελούσαν ανέκαθεν την κύρια πηγή πληροφόρησης των πολιτών σε μια δημοκρατική κοινωνία, για τα διάφορα ζητήματα τα οποία ανέκυπταν σε αυτήν. Ο ρόλος της ενημέρωσης, και η συνεχής διάρκειά της άλλωστε, αποτελεί ένα από τα βασικά στοιχεία της δημοκρατίας, μιας που οι ίδιοι οι πολίτες θα πρέπει να ενδιαφέρονται να έχουν συνεχή πληροφόρηση και να εκφράζουν τις απόψεις τους για τα διάφορα θέματα και προβλήματα που δημιουργούνται. (Kaitatzi Whitlock, 2005: 45) Παράλληλα, τα μέσα ενημέρωσης ιστορικά έχουν λειτουργήσει ως φορέας ευρύτερων πολιτικών ιδεών και αιτημάτων της κοινωνίας, κυρίως προς την κατεύθυνση των κοινωνικών δικαιωμάτων και της προόδου προκειμένου να υπάρξει μια ευρύτερη συναίνεση σε βασικές ανθρώπινες ελευθερίες. (Καιτατζή Γουιτλοκ: 2010: 277) Όπως έχει σημειώσει ο McNair, τα μέσα ενημέρωσης επιτελούν πέντε βασικές λειτουργίες σε έναν «ιδεατό τύπο» των δημοκρατικών κοινωνιών: α) πληροφορούν τους πολίτες για το τι συμβαίνει καθημερινά (λειτουργία «παρακολούθησης» ή «επιτήρησης», β) παρέχουν περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα γεγονότα, αναδεικνύοντας έτσι την σπουδαιότητα και την σημασία των θεμάτων, γ) παρέχουν το πλαίσιο προκειμένου να διευκολύνεται η δημόσια πολιτική συζήτηση ενημερώνοντας έτσι την κοινή γνώμη, δ) δίνουν δημοσιότητα σε κυβερνητικούς και πολιτικούς θεσμούς προκειμένου να ενημερωθούν οι πολίτες, και ε) λειτουργούν ως δίαυλοι 18

19 έκφρασης και υπεράσπισης των πολιτικών απόψεων. (McNair, 1998: 44) Έτσι, ο διαμεσολαβητικός χαρακτήρας των μέσων ενημέρωσης προσφέρει στους πολίτες την αναγκαία πληροφόρηση για τα θέματα που βρίσκονται στην επικαιρότητα, επιτρέποντας έτσι στους πολίτες να διαμορφώνουν σκέψεις, απόψεις και κρίσεις για ό,τι συμβαίνει γύρω τους. Σύμφωνα με τον Cohen, τα μέσα ενημέρωσης ενδεχομένως να μην είναι σε θέση να επιβάλλουν στους ανθρώπους «τι να σκέφτονται», αλλά μπορούν να επηρεάσουν «τον τρόπο με τον οποίο θα σκέφτονται», εφόσον η αντίληψη που θα έχουν οι πολίτες για τα γεγονότα εξαρτάται εν πολλοίς από τα μέσα ενημέρωσης τα οποία επιλέγουν να παρακολουθήσουν. (Cohen, 1963: 13) Στην περίπτωση αυτή είναι προφανές πως οι πρωταρχικές πηγές μέσα από τις οποίες σκέφτονται και επικοινωνούν οι άνθρωποι μεταξύ τους είναι τα μέσα ενημέρωσης και επομένως η επιρροή αυτών τόσο στους τομείς της δημόσιας ζωής σε μια κοινωνία όσο και στην ατομική ψυχολογική και κοινωνική συνείδηση είναι ιδιαιτέρως ισχυρή. (Shaw, 1979: 36) Κατά τον Lippmann, tα μέσα ενημέρωσης αποτελούν την πρωταρχική πηγή των εικόνων που είναι δυνατόν να εντυπωθούν στο μυαλό των πολιτών σχετικά με τα διάφορα γεγονότα που συμβαίνουν στον κόσμο, αφού δεν είναι εύκολο να παρακολουθούν όλες τις εξελίξεις. (Lippmann, 1922: 29) Συνεπώς, είναι προφανές πως τα μέσα ενημέρωσης, αναλόγως με τα θέματα που θα επιλέξουν να προβάλουν στο κοινό, είναι σε θέση να καθορίσουν και τα ζητήματα με τα οποία θα ασχολείται η κοινή γνώμη. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται ως «δόμηση της θεματολογίας» (agenda building) και αναφέρεται ακριβώς στην συνολική διαδικασία δημιουργίας της θεματολογίας των μέσων ενημέρωσης. (Berkowitz & Adams, 1990: 723) Η διαδικασία αυτή είναι αμοιβαίως επηρεαζόμενη τόσο από τα μέσα ενημέρωσης όσο και από τους πολιτικούς δρώντες, οι οποίοι προσπαθούν να θέσουν τα δικά τους ζητήματα. Οι Lang & Lang, ερευνώντας τον ρόλο των μέσων ενημέρωσης στο σκάνδαλο του Watergate στις ΗΠΑ, κατάρτισαν ένα μοντέλο με βάση το οποίο τα μέσα ενημέρωσης είναι σε θέση να παρουσιάζουν ένα θέμα δίνοντας του υψηλή σημαντικότητα και κρατώντας το συνεχώς στην κορυφή της θεματολογίας. Το μοντέλο αυτό αποτελούνταν από τέσσερα στάδια: πρώτον, τα μέσα ενημέρωσης επισημαίνουν κάποια γεγονότα, δραστηριότητες, άτομα κτλ τα οποία θεωρούν ότι είναι σε θέση να κεντρίσουν το ενδιαφέρουν του κοινού, 19

20 δεύτερον, αυτά τα στοιχεία τα οποία εν δυνάμει μπορούν να λειτουργήσουν και ως συγκρουσιακά, διαμάχης συνδυάζονται σε ένα κοινό πλαίσιο ή στην περιγραφή κάποιων προβλημάτων ή ανησυχιών, τρίτον, το θέμα αυτό πλαισιώνεται με ευρύτερα σύμβολα τα οποία το αναδεικνύουν σε πολιτικό θέμα, και τέλος τέταρτον, οι παρουσιαστές και οι ειδικοί που σχολιάζουν τα θέματα προσπαθούν να κρατήσουν το ενδιαφέρον του κοινού πάνω σε αυτό το θέμα με σχολιασμούς και κριτικές ούτως ώστε να του δίνουν συνεχώς νέα έμφαση. (Lang & Lang, 1981: 457) Τα μέσα ενημέρωσης επομένως σε αυτήν την διαδικασία διαδραματίζουν, από κοινού με τον πολιτικό παράγοντα, καταλυτικό ρόλο στην πρωταρχική επιλογή ενός θέματος καθώς και την διατήρηση ή ακόμα και αύξηση της σημαντικότητας που ένα θέμα θα λάβει στην ίδια τη θεματολογία των μέσων ενημέρωσης και θα εμπεδωθεί σε επόμενη φάση στην κοινή γνώμη. Η ανάδειξη όμως και η συνεχής επικράτηση ενός θέματος στην θεματολογία των μέσων ενημέρωσης (media agenda) και η συνεπαγόμενη βεβαίως επίδραση, δεν είναι κάτι το αυτονόητο ούτε είναι δυνατόν να συμβεί από ένα μόνο μέσο. Μόνο λοιπόν εάν όλα τα μέσα ενημέρωσης, ή μεγάλο μερος τους έχουν εστιάσει πάνω σε ένα συγκεκριμένο θέμα (focusing), το πλαισιώνουν και το σχολιάζουν με τον ίδιο τρόπο και χαρακτηριστικά (consonance) και ταυτόχρονα το κάνουν αυτό με επιμονή και για μεγάλη χρονική διάρκεια (persistence), είναι πιθανή μια σημαντική επίδραση των μέσων ενημέρωσης τόσο στους πολίτες όσο και στους πολιτικούς δρώντες για ένα συγκεκριμένο θέμα 6 (Walgrave & Van Aelst, 2006: 93) Αυτό βέβαια, από την άλλη, είναι πολλές φορές δύσκολο να συμβεί μιας που η έμφαση του θέματος δεν λαμβάνει την δέουσα προσοχή ανάμεσα στις διάφορες αναφορές, η κάλυψη ενός θέματος από τα μέσα ενημέρωσης είναι εφήμερη και μικρής διάρκειας και επιπρόσθετα δεν πλαισιώνουν όλα τα μέσα με τον ίδιο τρόπο το συγκεκριμένο θέμα. 6 Στην περίπτωση αυτή, έχουμε το φαινόμενο που ονομάζεται intermedia agenda setting, το οποίο σημαίνει πως οι εφημερίδες μεταξύ τους συμπίπτουν ως προς τα θεματολογία τους και υπάρχει ισχυρή συσχέτιση ανάμεσα τους. Παράλληλα, πολλές έρευνες έχουν διεξαχθεί πάνω στο intermedia agenda setting, προκειμένου να καθοριστεί η σχέση που υπάρχει στις αναφορές ανάμεσα σε τοπικά και εθνικά μέσα ενημέρωσης ή εφημερίδων και τηλεόρασης. (Vliegenthart & Walgrave, 2008). 20

21 Ως εκ τούτου έχει διαπιστωθεί πως τα μέσα ενημέρωσης εστιάζουν κυρίως σε θέματα τα οποία μπορούν να απεικονιστούν ως εκτεταμένες καταστάσεις προκειμένου έτσι να υπάρχουν συνεχείς και εν εξελίξει αναφορές πάνω στο θέμα. (Paletz, 1998: 219) Προφανώς βέβαια, ούτε οι δημοσιογράφοι είναι σε θέση να μετατρέψουν όλα τα θέματα σε κρίσεις ούτως ώστε να προσελκύουν τον ενδιαφέρον του κοινού. Για παράδειγμα, μια θεαματική κατάληψη ή κλείσιμο ενός εργοστασίου είναι πιθανόν να κερδίσει περισσότερη δημοσιογραφική κάλυψη από μια γενική αύξηση της ανεργίας. Αυτού του είδους τα γεγονότα αναφέρονται ως «εστιασμένα γεγονότα» (focusing events) μιας που είναι αιφνίδια, σχετικά ασυνήθιστα, μπορούν να θεωρηθούν ή να φανούν ως επικίνδυνα για το παρόν ή το μέλλον και συνήθως αφορούν μια γεωγραφική περιοχή ή μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα, ενώ η απουσία τους επιφέρουν μη ενασχόληση των μέσων ενημέρωσης με ένα συγκεκριμένο θέμα και κατ επέκταση μη απασχόληση του κοινού με αυτό, ακόμα και αν αποτελεί πολύ σημαντικό κοινωνικό ζήτημα 7. (Birkland, 1998: 54) Από την άλλη, θα πρέπει να σημειωθεί πως τα μέσα ενημέρωσης τις περισσότερες φορές ασχολούνται με αυτά τα θέματα λίγο πριν την αντίστοιχη πολιτική παρέμβαση και άρα στο τέλος της διαδικασίας λήψης απόφασης και όχι από την αρχή. Ακόμα, σημαντική πηγή ανάδειξης και προβολής θεμάτων από τα μέσα ενημέρωσης αποτελούν οι αντικειμενικοί δείκτες της πραγματικότητας. Όταν τα στατιστικά δεδομένα ενός κοινωνικού προβλήματος παρουσιάζουν αύξηση ή μείωση σε θεαματικό βαθμό, είναι πολύ πιθανό τα μέσα ενημέρωσης να ασχοληθούν με αυτό και να το ιεραρχήσουν υψηλά στην θεματολογία 8. (Sheafer & Weimann, 2005: 349) Πολύ συχνά, όταν σε ένα γεγονός υπάρχει η εμπλοκή κάποιού θεσμικού οργάνου μπορεί να στρέψει το ενδιαφέρον των ΜΜΕ με μεγαλύτερη ευκολία. Όσο πιο ξεκάθαρη είναι η ευθύνη που έχει ένας θεσμικός ή πολιτικός δρών πάνω σε ένα θέμα, τόση μεγαλύτερη πιθανότητα υπάρχει αυτό το θέμα να καλυφθεί από τα ΜΜΕ με περισσότερη έμφαση έναντι των υπολοίπων. ( Pritchard, 1992: 107) Επιπλέον, τα μέσα ενημέρωσης δίνουν πολλές φορές περισσότερη έμφαση σε θέματα που αναδεικνύονται από κόμματα τα 7 Είναι προφανές πως η έλλειψη τέτοιων γεγονότωνκρίσεων κάνουν τα μέσα ενημέρωσης να μην δρουν ενιαία ως προς την κάλυψη των γεγονότων, αναδεικνύοντας το καθένα τα δικά του θέματα και άρα η συνολική επίδραση προς το κοινό δεν καθίσταται τόσο σημαντική. 8 Για παράδειγμα, οι Behr & Iyengar, σε έρευνα που διεξήγαγαν για την περίοδο στις ΗΠΑ, απέδειξαν πως η δημοσιογραφική κάλυψη είχε επηρεαστεί ιδιαίτερα από τις συνθήκες της εθνικής οικονομίας στους τομείς της ενέργειας, της ανεργίας και του πληθωρισμού. (Behr L. Roy & Iyengar S., 1985: 45) 21

22 οποία μπορούν να διαδραματίσουν έναν σημαντικότερο θεσμικό ρόλο από αυτόν απλά της αντιπολίτευσης, είτε δηλαδή με κόμματα που μπορούν να λειτουργήσουν ως κυβερνητικοί εταίροι σε έναν συνασπισμό είτε κόμματα που παίζουν τον ρόλο του «εκβιαστή» 9 (Hopmann, et al., 2012: 177). Η προσοχή επομένως των μέσων ενημέρωσης εύκολα έλκεται από «ειδησεογραφικές ευκαιρίες» που προέρχονται από κόμματα που μπορούν να προκαλέσουν θεσμικές και πολιτειακές ανατροπές, και λιγότερο από κόμματα τα οποία τα οποία έχουν σταθερή άποψη και δεν είναι πρόθυμα να επιτελέσουν κάποιον επιπλέον θεσμικό ρόλο. Σημαντικό γεγονός προφανώς για τα μέσα ενημέρωσης από το οποίο είναι σε θέση να εξάγουν αρκετές ειδήσεις είναι προφανώς η περίοδος των εκλογικών αναμετρήσεων. Τα μέσα ενημέρωσης χειρίζονται την προεκλογική περίοδο σαν το «κύριο αφήγημα», αναδεικνύοντας έτσι την ημέρα των εκλογών ως τον τελικό στόχο, και έτσι οτιδήποτε διαδραματίζεται κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας τυγχάνει προσοχής μόνο εφόσον αναφέρεται στην προσπάθεια των πολιτικών να φτάσουν στον τελικό τους στόχο. (Lawrence, 2000: 96) Κάθε επομένως καθημερινή αναφορά της εκλογικής ιστορίας, κάθε παράλειψη ή αποκάλυψη αποκτά ιδιαίτερη σημασία αφού συνθέτουν όλα μαζί τα διαφορετικά κομμάτια του παζλ της τελικής εκλογικής επικράτησης. Παράλληλα βέβαια, τα μέσα ενημέρωσης προσπαθούν να καλύπτουν σε πλήρη ανάπτυξη τις προεκλογικές εκστρατείες των κομμάτων. Έτσι λοιπόν δημοφιλείς υποψήφιοι που μπορούν να κεντρίσουν με τις θέσεις τους το κοινό 10, ή συνέδρια και ομιλίες ή ακόμα και τηλεμαχίες (debates) μεταξύ των υποψηφίων που στον απόηχο τους θα προκαλέσουν σχολιασμούς για τις επιδόσεις των υποψηφίων, είναι προφανές πως αποτελούν βασικές πηγές ειδήσεων για τα μέσα ενημέρωσης (Hayes, 2008: 380) Επίσης, σε περιόδους εκλογών υπάρχει η αντίληψη πως τα μέσα ενημέρωσης προσπαθούν να είναι όσο πιο αντικειμενικά γίνεται και να παρουσιάζουν όλες τις απόψεις όλων των κομμάτων, δημιουργώντας έτσι πολιτική ισορροπία ως προς την κάλυψη τους. (Hopmann et al., 2012: 178) Για παράδειγμα, όταν έναν κόμμα εκδίδει 9 O Sartori, αναλύοντας τα κομματικά συστήματα, διακρίνει τα κόμματα σε relevant και irrelevant κόμματα, όπου relevant κόμματα αναφέρει τα κόμματα με πιθανότητα σχηματισμού κυβέρνησης συνασπισμού (είτε κόμματα συμμαχίας είτε κόμματα εκβιασμού) ενώ ως irrelevant αναφέρει τα κόμματα τα οποία δεν έχουν καμιά πιθανότητα σχηματισμού κυβέρνησης με άλλα κόμματα και έχουν μια ανεξάρτητη πορεία εντός βουλής. (Sartori, 2005) 10 Μια περίπτωση δημοφιλών υποψηφίων είναι αυτοί που είναι περισσότερο λαοπρόβλητοι. Για παράδειγμα, κατά την προεκλογική περίοδο του 2003 στο Βέλγιο, αποδείχτηκε πως οι υποψήφιοι οι οποίοι είχαν μια προγενέστερη προβολή και δημοσιότητα πριν κατέβουν στις εκλογές, όπως π.χ. δημοσιογράφοι, αθλητές και προσωπικότητες τις τηλεόρασης λάμβαναν περισσότερη προσοχή από τα μέσα ενημέρωσης σε σχέση με συνυποψήφιους τους. (van Aelst, Maddens, Noppe, & Fiers, 2008) 22

23 κάποιο δελτίο τύπου σχετικά με κάποιο θέμα της προεκλογικής εκστρατείας και αναδεικνύεται από τα μέσα ενημέρωσης, αναμένουμε τα μέσα να απευθυνθούν και σε άλλα κόμματα προκειμένου να ζητήσουν τις απόψεις τους πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα. Παράλληλα, τα μέσα ενημέρωσης στην προσπάθεια τους να βρουν θέματα και γεγονότα που θα διεγείρουν το κοινό τους, ξεφεύγουν σε κάποιες περιπτώσεις από την ουσία της ενημέρωσης που αποσκοπεί στην ορθή πληροφόρηση του κοινού. Αντ αυτής, αντιμετωπίζουν αρκετές φορές την πολιτική ως ένα «παιχνίδι» (game schema) μεταξύ των υποψηφίων και των κομμάτων για το ποιος θα βρεθεί σε πλεονεκτικότερη θέση. (Patterson, 1994: 5758) Έτσι, ενώ οι δημοσιογράφοι ασχολούνται με τις τάσεις των δημοσκοπήσεων και τις διάφορες πολιτικές δηλώσεις ένθεν κακείθεν, δεν δίνεται η απαραίτητη προσοχή στα σημαντικά θέματα και πολιτικά προβλήματα που αφορούν τον κόσμο, κάτι που ενδέχεται να υπονομεύσει την σωστή ενημέρωση των πολιτών και ενέχει παράλληλα τον κίνδυνο του την αποξένωση και αποστροφή των πολιτών για την ίδια την πολιτική. (Lawrence, 2000: 58) Από την άλλη μεριά, βέβαια, τα μέσα ενημέρωσης αναμένεται να μην είναι πάντα αντικειμενικά και ισορροπημένα ως προς την κάλυψη των διαφόρων ειδήσεων και θεμάτων. Έτσι, πολλές φορές υπάρχει μια προδιάθεση προκατάληψη ή μεροληψία πιο σωστά των μέσων (bias) ως προς την κάλυψη τους 11, είτε υπέρ ενός κόμματος είτε υπέρ ενός υποψηφίου, η οποία αναφέρεται στο περιεχόμενο των μέσων ενημέρωσης, μέσω μη αναλογικής αναφοράς όλων των παραγόντων, είτε υποστηρίζοντας την μια πλευρά περισσότερο, είτε χρησιμοποιώντας περισσότερο χρόνο στο να επιτίθενται στους αντιπάλους. (Brandenburg, 2006: 161) Παρ όλα αυτά, προκειμένου τα μέσα ενημέρωσης να μένουν πιστοί στον κανόνα της αντικειμενικής ενημέρωσης χωρίς να θέλουν να δείξουν την εμφανή προδιάθεση τους σε κάτι, μπορούν να δημιουργήσουν «δραματικές» ιστορίες, τις οποίες να παρουσιάζουν με μη ισορροπημένο τρόπο, αναδεικνύοντας την σοβαρότητα του θέματος. Κατ αυτόν τον τρόπο, οι δημοσιογράφοι και τα μέσα ενημέρωσης προσπαθούν να απομονώσουν τους εαυτούς 11 Πολλές φορές μάλιστα έχει αποδειχτεί πως τα κύρια άρθρα (editorial) των εφημερίδων είναι σε θέση να προκαταβάλουν την θέση όλων των υπολοίπων αναφορών μιας εφημερίδας δίνοντάς τους έτσι μια συγκεκριμένη κατεύθυνση και προσανατολισμό. (Kahn & Kenney, 2002: 392) 23

24 τους από οποιαδήποτε ηθελημένη προσπάθεια προκατάληψης υπέρ μιας θέσης, με τον ισχυρισμό ότι είναι απλοί φορείς των αντικειμενικών γεγονότων. (Hayes, 2008: 379) Οι πολίτες με την σειρά τους, βρίσκουν χρήσιμες και σχετικές τις αναφορές αυτές των μέσων ενημέρωσης πάνω στα συγκεκριμένα θέματα προκειμένου να σχηματίσουν μια ολοκληρωμένη αντίληψη ενώ ταυτόχρονα υιοθετούν τις προτεραιότητες των μέσων ενημέρωσης για τα θέματα της ημέρας. (McCombs, 2002: 11) Πολλές φορές μάλιστα οι πληροφορίες που διαχέονται από τα μέσα ενημέρωσης προς τους πολίτες είναι για πολλούς η μόνη επαφή που μπορούν να έχουν με την πολιτική επικαιρότητα μιας που οι πολίτες έρχονται σε επαφή με τις θέσεις και την ρητορική των κομμάτων κατά την προεκλογική περίοδο πριν κάνουν την τελική τους επιλογή. Σκοπός λοιπόν των δημοσιογράφων είναι να θέτουν αυτά τα θέματα στο κοινό και να εξασφαλίζουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερη προβολή τους από τους πολίτες. Προκειμένου να φτάσουν σε αυτό το αποτέλεσμα, οι δημοσιογράφοι πρέπει να είναι ικανοί να παρουσιάζουν τα ζητήματα ως μέρη ενός μεγαλύτερου θέματος δίνοντας έτσι συνεχώς την απαιτούμενη συνεχή ροή και πλοκή στο θέμα. (Cook, 1996: 474) 24