Πολυεπίπεδη διακυβέρνηση Δρ. Κωνσταντίνος Αδαμίδης
Πολυεπίπεδη διακυβέρνηση -Η έννοια της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης επιχειρεί να συλλάβει τις περίπλοκες σχέσεις ανάμεσα στα διάφορα κυβερνητικά επίπεδα. -Προκύπτει όταν στελέχη διαφορετικών επιπέδων της κυβέρνησης μοιράζονται το καθήκον της διαμόρφωσης ρυθμιστικών κανόνων και χάραξης πολιτικής, συνήθως σε συνεργασία με τις αντίστοιχες ομάδες συμφερόντων. -Ο όρος χρησιμοποιείται ευρέως στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία προσθέτει ένα επιπλέον υπερεθνικό επίπεδο διακυβέρνησης, το οποίο ενισχύει και συμπληρώνει τα υφιστάμενα δίκτυα στο εσωτερικό των κρατών μελών.
Πολυεπίπεδη διακυβέρνηση
Πολυεπίπεδη διακυβέρνηση -Στις φιλελεύθερες δημοκρατίες, διάφορα κέντρα λήψης αποφάσεων και ομάδες συμφερόντων συζητούν, πείθουν και διαπραγματεύονται σε όλα τα επίπεδα, προκειμένου να διαμορφώσουν συγκροτημένη πολιτική στον τομέα της δραστηριότητάς τους. -Η έννοια της «διακυβέρνησης» αντί της «κυβέρνησης» είναι καταλληλότερη για να περιγράψει τις σχέσεις ανάμεσα σε διαφορετικούς θεσμούς.
Πολυεπίπεδη διακυβέρνηση -Π.χ., σε εθνικό επίπεδο, για να χαραχθεί μια ολοκληρωμένη πολιτική για την παιδεία, το Υπουργείο Παιδείας θα πρέπει να είναι σε διαρκή συνεννόηση με: Διευθύνσεις πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Συλλόγους γονέων και μαθητών. Συνδικαλιστικά όργανα εκπαιδευτικών. Προμηθευτές ιδιωτικού τομέα. Ειδήμονες επί εκπαιδευτικών θεμάτων.
Πολυεπίπεδη διακυβέρνηση -Π.χ. σε διεθνές επίπεδο, η χάραξη μίας ολοκληρωμένης παγκόσμιας πολιτικής για το περιβάλλον απαιτεί τη συνεννόηση μεταξύ οργανισμών και φορέων όπως: Η Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο ΟΗΕ. Οι G20. Το ΔΝΤ.
Πολυεπίπεδη διακυβέρνηση -Θετικά στοιχεία πολυεπίπεδης διακυβέρνησης: Ρεαλιστικό ενδιαφέρον για την εξεύρεση λύσεων μέσω διαπραγματεύσεων και αμοιβαίων συμβιβασμών μεταξύ των εμπλεκόμενων συμφερόντων. -Αρνητικά στοιχεία πολυεπίπεδης διακυβέρνησης: Πολύπλοκη μορφή διακυβέρνησης. Ασκείται από ομάδες συμφερόντων που αντιστέκονται στον δημοκρατικό έλεγχο
Φεντεραλισμός -Φεντεραλισμός είναι μορφή πολυεπίπεδης διακυβέρνησης που επιμερίζει την κυριαρχία και όχι μόνο την εξουσία- στα διάφορα επίπεδα εξουσίας στο εσωτερικό του ίδιου κράτους. -Οι ομοσπονδίες και τα συντάγματά τους αποτελούν προϊόντα πολιτικής συμφωνίας. -Στην ομοσπονδία, η νομική κυριαρχία διαμοιράζεται ανάμεσα στην ομοσπονδιακή (ή εθνική) κυβέρνηση και τα συστατικά κράτη (πολιτείες ή περιφέρειες).
Φεντεραλισμός -Κύριο γνώρισμα ενός ομοσπονδιακού συστήματος: κανένα επίπεδο δεν μπορεί να καταργήσει το άλλο. -Η κατοχυρωμένη υπόσταση των πολιτειών αποτελεί την ειδοποιό διαφορά μεταξύ των ομοσπονδιών και των ενιαίων κρατών. -Στα ομοσπονδιακά συστήματα, το Σύνταγμα καθορίζει συγκεκριμένες λειτουργίες για κάθε επίπεδο:
Φεντεραλισμός Κεντρική κυβέρνηση -Εξωτερικές σχέσεις: Άμυνα Εξωτερική πολιτική Μετανάστευση -Ορισμένες κοινές εσωτερικές λειτουργίες: Κυκλοφορία εθνικού νομίσματος Πολιτείες -Εκπαίδευση -Αστυνόμευση -Τοπική αυτοδιοίκηση (είναι δυνατό όσες εξουσίες δεν προβλέπονται από το σύνταγμα να ανήκουν στις πολιτείες, όχι στην κεντρική κυβέρνηση. Π.χ. Γερμανία)
Φεντεραλισμός -Σχεδόν σε όλες τις ομοσπονδίες η εκπροσώπηση των πολιτειών στις κεντρικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων κατοχυρώνεται με την ύπαρξη κάποιας Άνω Βουλής. -Εκεί κάθε πολιτεία εκπροσωπείται ισότιμα (ή σχεδόν ισότιμα) με τις άλλες (π.χ. αμερικανική Γερουσία, δύο γερουσιαστές από κάθε πολιτεία των ΗΠΑ).
Φεντεραλισμός -Θεωρητικά, υπάρχουν δύο δρόμοι για τον σχηματισμό μίας ομοσπονδίας: ο πρώτος καταλήγει στη δημιουργία μίας κεντρικής εξουσίας και ο δεύτερος συνίσταται στην εκχώρηση κυριαρχίας από την υφιστάμενη κεντρική κυβέρνηση στα χαμηλότερα επίπεδα. -Ο φεντεραλισμός μπορεί να υιοθετηθεί είτε για να συσφίξει είτε για να χαλαρώσει έναν προϋπάρχοντα θεσμό. -Ιστορικά, η πρώτη μέθοδος είναι η πλέον διαδεδομένη.
Φεντεραλισμός
Φεντεραλισμός -Κίνητρα για τη δημιουργία μιας ομοσπονδίας: Ο φόβος των συνεπειών που θα έχει η παραμονή στον μοναχικό δρόμο κατισχύει της φυσικής επιθυμίας για ανεξαρτησία (π.χ. Βέλγιο, Κύπρος). Εξασφάλιση των οικονομικών και στρατιωτικών πλεονεκτημάτων που απολαμβάνουν οι μεγάλες χώρες (π.χ. Γερμανία, ΗΠΑ). Οικονομικοί παράγοντες-μια ενιαία αγορά (σπάνιο κίνητρο, οι ελεύθερες ζώνες εμπορικών συναλλαγών αποτελούν μια πιο εύκολη εναλλακτική). Εθνικός φεντεραλισμός-γεφύρωμα πολιτισμικών διαφορών. Υπάρχει όμως ο κίνδυνος οι διαιρέσεις αυτές να ενισχυθούν αντί να γεφυρωθούν (π.χ. Βέλγιο, Ελβετία, Κύπρος).
Φεντεραλισμός Επιχειρήματα υπέρ Αποτελεσματική οργάνωση μεγάλων κρατών Περιορίζει την υπερφόρτωση της εθνικής εκτελεστικής εξουσίας Η ύπαρξη πολλαπλών κέντρων εξουσίας ενθαρρύνει την ανάπτυξη υγιούς ανταγωνισμού και επιτρέπει τους πειραματισμούς. Οι πολίτες και οι επιχειρήσεις έχουν τη δυνατότητα της επιλογής ως προς το πού θα εγκατασταθούν Συνδυάζει τα πλεονεκτήματα μεγάλης κλίμακας (οικονομικά-στρατιωτικά) με την πολιτισμική ποικιλομορφία. Επιχειρήματα κατά Πολύπλοκη-αργοκίνητη διαδικασία λήψης αποφάσεων (π.χ. ρύθμιση δικαιώματος οπλοχρησίας σε ΗΠΑ και Αυστραλία). Δυσκολία στην εφαρμογή δημοσιονομικής πειθαρχίας (κάποιες πολιτείες είναι συχνά πιο σπάταλες).
Η περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης -Τι είναι η ΕΕ; Μία ομοσπονδία ή ένας διακυβερνητικός οργανισμός; Υπάρχουν αρκετά επιχειρήματα για να υποστηρίξει κανείς ότι η ΕΕ αποτελεί μία μορφή ομοσπονδίας. -Π.χ. το στοιχείο του διαμοιρασμού της κυριαρχίας, το οποίο απαντάται στην ΕΕ και αποτελεί βασικό γνώρισμα των ομοσπονδιακών συστημάτων. Η ΕΕ διαθέτει αποκλειστική αρμοδιότητα στον καθορισμό πολιτικών σε αρκετούς τομείς, με δεσμευτικότητα για τα κράτη-μέλη (π.χ. ενιαία αγορά). -Επίσης, η λειτουργία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, που επιλύει διαφορές στα διάφορα κυβερνητικά επίπεδα, όπως ακριβώς και το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ.
Η περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης -Τόσο στην ΕΕ όσο και στις ΗΠΑ οι πολίτες είναι τόσο πολίτες των κρατώνμελών/πολιτειών, όσο και της διευρυμένης κοινότητας. -Σε διεθνές επίπεδο, όπως και ένα ομοσπονδιακό κράτος, η ΕΕ εκπροσωπείται σε κάποιους διεθνείς οργανισμούς ως μία οντότητα (π.χ. Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου), ενώ διαθέτει περίπου 130 διπλωματικές αποστολές. -Υπάρχουν όμως και επιχειρήματα που υποστηρίζουν ότι η ΕΕ δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως μία ομοσπονδία στα πρότυπα των ΗΠΑ (δες επόμενη διαφάνεια).
Η περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης Επιχειρήματα κατά της άποψης ότι η ΕΕ αποτελεί ομοσπονδία όπως οι ΗΠΑ:
Η περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης -Άλλο σημαντικό στοιχείο που διαφοροποιεί την ΕΕ από τα παραδοσιακά ομοσπονδιακά συστήματα είναι η εκτελεστική εξουσία: η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που αποτελεί τον εκτελεστικό βραχίονα της ΕΕ, διαθέτει πολύ διαφορετικές αρμοδιότητες απ ότι μια ομοσπονδιακή κυβέρνηση, ενώ δεν εκλέγεται από το άμεσα εκλεγμένο σώμα της νομοθετική εξουσίας (Κοινοβούλιο), αλλά διορίζεται από τις εθνικές κυβερνήσεις (με τη σύμφωνη γνώμη του Κοινοβουλίου). -Γενικά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αν και επιτελεί ρόλο εκτελεστικού βραχίονα- στην ουσία έχει υποδεέστερο ρόλο σε σχέση με του Συμβούλιο της ΕΕ, που αποτελεί τον εκφραστή της διακυβερνητικής υπόστασης της ΕΕ.
Η περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης Άλλα επιχειρήματα κατά της άποψης ότι η ΕΕ αποτελεί ομοσπονδιακό σύστημα: Δεν φορολογεί άμεσα τους πολίτες της. Τα έσοδά της προέρχονται από τα κράτη μέλη που το καθ ένα ακολουθεί τη δική του φορολογική πολιτική. Η εξωτερική πολιτική και η πολιτική άμυνας και ασφάλειας (που κατά κανόνα υπάγονται στις ομοσπονδιακές κυβερνήσεις των ομοσπονδιακών συστημάτων) παραμένουν σχεδόν αποκλειστικά στην αρμοδιότητα των κρατών μελών. Σε αρκετούς σημαντικούς διακυβερνητικούς οργανισμούς τα κράτη-μέλη μετέχουν ανεξάρτητα (π.χ. ΟΗΕ).
Η περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης -Συμπερασματικά, θα ήταν πιο ακριβές να υποστηρίξουμε ότι η ΕΕ δεν αποτελεί ένα ομοσπονδιακό σύστημα, αλλά ένα οικοδόμημα περιφερειακής ολοκλήρωσης με υπερεθνικά και διακυβερνητικά χαρακτηριστικά. -Τα κράτη-μέλη εκχωρούν μέρος της κυριαρχίας τους στο επίπεδο της ΕΕ. Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ στα πλαίσια ενός πολύπλοκου συστήματος λήψης αποφάσεων (βλέπε σχετική παρουσίαση)- ασκούν αυτή την κυριαρχία εξ ονόματος των κρατών-μελών. Σε κάποιους τομείς η ΕΕ διαθέτει αποκλειστική αρμοδιότητα, σε άλλους την μοιράζεται με τα κράτη-μέλη, ενώ σε κάποιους άλλους ο ρόλος της είναι καθαρά επικουρικός (βλέπε επόμενη διαφάνεια). -Σημαντικότερο όλων: τα κράτη-μέλη ανθίστανται στην ολική εκχώρηση της κυριαρχίας τους, επιθυμώντας να λειτουργούν ανεξάρτητα στα πλαίσια του διεθνούς συστήματος.
Αποκλειστική αρμοδιότητα Μοιρασμένη αρμοδιότητα Βοηθητική αρμοδιότητα Ευρωπαϊκή Τελωνειακή Ένωση περιοχή ελεύθερης αγοράς η ίδρυση κανόνων ανταγωνισμού που είναι απαραίτητοι για τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς νομισματική πολιτική για τα κράτη μέλη των οποίων το νόμισμά τους είναι το ευρώ η διατήρηση των θαλάσσιων βιολογικών πηγών υπό την Κοινή αγροτική πολιτική κοινή εμπορική πολιτική εσωτερική αγορά κοινωνική πολιτική, για τις διαστάσεις που ορίζονται από αυτή τη Συνθήκη οικονομική, κοινωνική και εδαφική ενότητα αγροτική και αλιευτική εξαιρουμένη η αρμοδιότητα της διατήρησης των θαλάσσιων βιολογικών πηγών περιβάλλον προστασία καταναλωτή μεταφορά ενέργεια περιοχή ελευθερίας, ασφαλείας και δικαιοσύνης κοινές ανησυχίες σε ότι αφορά τη δημόσια υγεία, για τις διαστάσεις που ορίζονται προστασία και βελτίωση της δημόσιας υγείας βιομηχανία πολιτισμός τουρισμός μόρφωση και αθλητισμός πολιτική προστασία διοικητική συνεργασία