ΠΑΝΕΠ. ΕΤΟΣ ΑΡΙΘΜ. 3360

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ Α ΩΤΟΡΙΝΟΛΑΡΥΓΓΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Μ. ΤΣΑΛΙΓΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΝΕΠ. ΕΤΟΣ 2015-16 ΑΡΙΘΜ. 3360 Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΜΕΓΑΛΟΥ ΒΑΘΜΟΥ ΒΑΡΗΚΟΪΑ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝ ΚΟΧΛΙΑΚΟ ΕΜΦΥΤΕΥΜΑ ΣΕ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΠΑΙΔΙΑ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝ ΑΚΟΥΣΤΙΚΑ ΒΑΡΗΚΟΪΑΣ Πέτρος Β. Σταγιόπουλος Δάσκαλος ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης Επιστημονικός συνεργάτης του Κέντρου Κοχλιακών Εμφυτεύσεων Π.Γ.Ν. Θεσσαλονίκης ΑΧΕΠΑ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΥΠΟΒΛΗΘΗΚΕ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2016 1

Τριμελής συμβουλευτική επιτροπή: Τσαλιγόπουλος Μιλτιάδης, Καθηγητής ΑΠΘ, Α Ω.Ρ.Λ. κλινική, ΑΧΕΠΑ. Βιτάλ Βίκτωρ, Καθηγητής ΑΠΘ, Ω.Ρ.Λ. Κωνσταντινίδης Ιωάννης, Καθηγητής ΑΠΘ, Β Ω.Ρ.Λ. κλινική, Παπαγεωργίου. Επταμελής εξεταστική επιτροπή: Τσαλιγόπουλος Μιλτιάδης, Καθηγητής ΑΠΘ, Α Ω.Ρ.Λ. κλινική, ΑΧΕΠΑ Βιτάλ Βίκτωρ, Καθηγητής ΑΠΘ, Ω.Ρ.Λ. Κωνσταντινίδης Ιωάννης, Καθηγητής ΑΠΘ, Β Ω.Ρ.Λ. κλινική, Παπαγεωργίου. Νικολόπουλος Θωμάς, Καθηγητής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Β Ω.Ρ.Λ. Κλινική, «Αττικό» Νοσοκομείο Αθηνών. Ευάγγελος Παύλου, Επίκουρος Καθηγητής Παιδιατρικής - Παιδιατρικής Νευρολογίας. Β Παιδιατρική Κλινική «ΑΧΕΠΑ». Πολίτης Διονύσιος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ, Τμήμα Πληροφορικής. Κωτόπουλος Τριαντάφυλλος, Επίκουρος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, Παιδαγωγική Σχολή. «Η έγκρισις της Διδακτορικής Διατριβής υπό της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης δεν υποδηλοί αποδοχήν των γνωμών του συγγραφέως» (Νόμος 5343/32, άρθρο 202 2 και νόμος 1268/82, άρθρο 50 8) 2

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ Πρόεδρος του Τμήματος καθηγητής Αλέξανδρος Δ. Γαρύφαλλος ΤΟΜΕΑΣ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ Διευθυντής καθηγητής Σταύρος Α. Δημητράκος 3

4

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Σελίδες Περιεχόμενα 5 Κατάλογος παραρτημάτων 8 Κατάλογος πινάκων 9 Κατάλογος γραφημάτων 10 Κατάλογος διαγραμμάτων 11 Κατάλογος σχημάτων 12 Κατάλογος συντομογραφιών 12 Πρόλογος 13 Περίληψη 17 Summary 19 Α ΜΕΡΟΣ 21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 23 1. Εισαγωγή 23 1.2. Το ανθρώπινο αυτί 23 1.3. Η φυσιολογία του οργάνου της ακοής 24 1.4. Τύποι, συχνότητα και βαθμοί βαρηκοΐας 25 1.5. Ανίχνευση και διάγνωση της παιδικής βαρηκοΐας 28 1.6. Ιατρικές μέθοδοι παρέμβασης για την αντιμετώπιση της βαρηκοΐας: Ακουστικά βαρηκοΐας και κοχλιακά εμφυτεύματα 28 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 29 2. Η εκπαίδευση των βαρήκοων κωφών παιδιών 29 2.1. Τα μοντέλα εκπαίδευσης Κωφών Βαρήκοων παιδιών στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση του Νομού Θεσσαλονίκης 34 2.2. Εκπαιδευτικές παρεμβάσεις σε παιδιά µε βαρηκοΐα-κώφωση 35 2.3. Η ταυτότητα του βαρήκοου-κωφού παιδιού 35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 38 3. Η ανάπτυξη της γλώσσας των βαρήκοων - κωφών παιδιών 38 5

3.1. Οι παράγοντες που επιδρούν στη γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών µε βαρηκοΐα-κώφωση 38 3.2. Η ανάπτυξη του λεξιλογίου σε παιδιά µε βαρηκοΐα-κώφωση 39 3.3. Η μορφοσυντακτική ανάπτυξη του λόγου σε παιδιά µε βαρηκοΐακώφωση 3.4. Η πραγματολογική ανάπτυξη του λόγου σε παιδιά µε βαρηκοΐακώφωση 3.5. Η μαθησιακή και γλωσσική επάρκεια στην κατανόηση και παραγωγή του λόγου 40 40 41 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 45 4. Μελέτες πάνω στα προβλήματα λόγου των βαρήκοων - κωφών παιδιών 4.1. Τα προβλήματα λόγου των βαρήκοων - κωφών παιδιών που χρησιμοποιούν ακουστικά βαρηκοΐας 4.2. Η γλωσσική ανάπτυξη των βαρήκοων - κωφών παιδιών που χρησιμοποιούν κοχλιακό εμφύτευμα 4.3. Σύγκριση της ανάπτυξης και των χαρακτηριστικών του λόγου σε παιδιά με ακουστικά βαρηκοΐας (Α.Β.) και κοχλιακό εμφύτευμα (Κ.Ε.) 45 45 46 47 Β ΜΕΡΟΣ 53 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 55 5. Μεθοδολογία 55 5.1. Ερευνητική υπόθεση 55 5.2. Στόχος της έρευνας 55 5.3. Πότε έγινε η έρευνα 55 5.4. Πληθυσμός της έρευνας 55 5.5. Εργαλεία της έρευνας 57 5.5.1. Το Ψυχομετρικό Κριτήριο Μαθησιακής Επάρκειας, Detroit Τεστ 57 5.5.2. Το Ψυχομετρικό Κριτήριο Γλωσσικής Επάρκειας, Λ-α-Τ-ω 60 5.5.3. Το δομικό μοντέλο ανάλυσης λόγου του Applebee 62 5.6. Πιλοτική έρευνα 65 5.6.1. Έλεγχος αξιοπιστίας και εγκυρότητας 65 6

5.7. Συλλογή δεδομένων 66 5.8. Στατιστικές επεξεργασίες 66 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 67 6. Ευρήματα 67 6.1. Σύγκριση της μαθησιακής επάρκειας των παιδιών που χρησιμοποιούν ακουστικά βαρηκοΐας και των παιδιών που χρησιμοποιούν κοχλιακό εμφύτευμα, σύμφωνα με το ψυχομετρικό κριτήριο Μαθησιακής Επάρκειας Detroit Τεστ 6.2. Σύγκριση της γλωσσικής ανάπτυξης των παιδιών που χρησιμοποιούν ακουστικά βαρηκοΐας και των παιδιών που χρησιμοποιούν κοχλιακό εμφύτευμα, σύμφωνα με το ψυχομετρικό κριτήριο Γλωσσικής Επάρκειας Λ-α-Τ-ω 6.3. Σύγκριση της ανάπτυξης της αφηγηματικής ικανότητας των παιδιών που χρησιμοποιούν ακουστικά βαρηκοΐας και των παιδιών που χρησιμοποιούν κοχλιακό εμφύτευμα, σύμφωνα με το δομικό μοντέλο ανάλυσης λόγου του Applebee 6.4. Σύγκριση των ενδοομαδικών διαφορών της μαθησιακής επάρκειας των βαρήκοων - κωφών παιδιών σε σχέση με τη χρονολογική τους ηλικία και το χρονικό διάστημα χρήσης του ακουστικού βοηθήματος, σύμφωνα με το ψυχομετρικό κριτήριο Μαθησιακής Επάρκειας Detroit Τεστ 6.5. Σύγκριση των ενδοομαδικών διαφορών της γλωσσικής ανάπτυξης των βαρήκοων - κωφών παιδιών σε σχέση με τη χρονολογική τους ηλικία και το χρονικό διάστημα χρήσης του ακουστικού βοηθήματος, σύμφωνα με το ψυχομετρικό κριτήριο Γλωσσικής Επάρκειας Λ-α-Τ-ω 6.6. Σύγκριση των διοομαδικών διαφορών της μαθησιακής επάρκειας των βαρήκοων - κωφών παιδιών σε σχέση με τη χρονολογική ηλικία των παιδιών και το είδος χρήσης του ακουστικού βοηθήματος (Α.Β. - Α.Β. & μετά Κ.Ε. εξ αρχής Κ.Ε.), σύμφωνα με το ψυχομετρικό κριτήριο Μαθησιακής Επάρκειας Detroit Τεστ 6.6.1. Σύγκριση των διομαδικών διαφορών της μαθησιακής επάρκειας των βαρήκοων - κωφών παιδιών σε σχέση με το χρονικό διάστημα χρήσης του ακουστικού βοηθήματος και το είδος χρήσης (Α.Β. - Α.Β. & μετά Κ.Ε. εξ αρχής Κ.Ε.), σύμφωνα με το ψυχομετρικό κριτήριο Μαθησιακής Επάρκειας Detroit Τεστ 6.7. Σύγκριση των διομαδικών διαφορών της μαθησιακής επάρκειας των βαρήκοων - κωφών παιδιών σε σχέση με την ηλικία κοχλιακής εμφύτευσης και το είδος χρήσης του ακουστικού βοηθήματος (Α.Β. & μετά Κ.Ε. εξ αρχής Κ.Ε.), σύμφωνα με το ψυχομετρικό κριτήριο Μαθησιακής Επάρκειας Detroit Τεστ 6.7.1. Σύγκριση των διομαδικών διαφορών της γλωσσικής ανάπτυξης των βαρήκοων - κωφών παιδιών σε σχέση με την ηλικία κοχλιακής εμφύτευσης και το είδος χρήσης του ακουστικού βοηθήματος (Α.Β. & μετά Κ.Ε. εξ αρχής Κ.Ε.), σύμφωνα με το ψυχομετρικό κριτήριο Γλωσσικής Επάρκειας Λ-α-Τ-ω 67 71 75 78 81 85 89 92 95 7

6.8. Σύγκριση των διομαδικών διαφορών της γλωσσικής ανάπτυξης των βαρήκοων - κωφών παιδιών σε σχέση με τη χρονολογική τους ηλικία και το είδος χρήσης του ακουστικού βοηθήματος (Α.Β. - Α.Β. & μετά Κ.Ε. εξ αρχής Κ.Ε.), σύμφωνα με το ψυχομετρικό κριτήριο Γλωσσικής Επάρκειας Λ-α-Τ-ω 6.8.1. Σύγκριση των διομαδικών διαφορών της γλωσσικής ανάπτυξης των βαρήκοων - κωφών παιδιών σε σχέση με το χρονικό διάστημα χρήσης του ακουστικού βοηθήματος και το είδος χρήσης (Α.Β. - Α.Β. & μετά Κ.Ε. εξ αρχής Κ.Ε.), σύμφωνα με το ψυχομετρικό κριτήριο Γλωσσικής Επάρκειας Λ-α-Τ-ω 98 101 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 104 7. Συζήτηση συμπεράσματα 104 7.1. Έλεγχος ερευνητικής υπόθεσης 104 7.2. Συζήτηση 104 7.3. Συμπερασματικές παρατηρήσεις 126 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 132 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 141 Κατάλογος παραρτημάτων 1. Παραδείγματα ανάλυσης αφηγηματικού λόγου σύμφωνα με το δομικό μοντέλο του Applebee 2. Πίνακες (Ενότητας 6.1.) στατιστικής επεξεργασίας σύγκρισης της μαθησιακής επάρκειας των παιδιών που χρησιμοποιούν ακουστικά βαρηκοΐας και των παιδιών που χρησιμοποιούν κοχλιακό εμφύτευμα, σύμφωνα με το ψυχομετρικό κριτήριο Μαθησιακής Επάρκειας Detroit Τεστ 3. Πίνακες (Ενότητας 6.2.) στατιστικής επεξεργασίας σύγκρισης της γλωσσικής ανάπτυξης των παιδιών που χρησιμοποιούν ακουστικά βαρηκοΐας και των παιδιών που χρησιμοποιούν κοχλιακό εμφύτευμα, σύμφωνα με το ψυχομετρικό κριτήριο Γλωσσικής Επάρκειας Λ-α-Τ-ω 4 Πίνακες (Ενότητας 6.3.) στατιστικής επεξεργασίας σύγκρισης της ανάπτυξης της αφηγηματικής ικανότητας των παιδιών που χρησιμοποιούν ακουστικά βαρηκοΐας και των παιδιών που χρησιμοποιούν κοχλιακό εμφύτευμα, σύμφωνα με το δομικό μοντέλο ανάλυσης λόγου του Applebee 5. Πίνακες (Ενότητας 6.4.) στατιστικής επεξεργασίας σύγκρισης των ενδοομαδικών διαφορών της μαθησιακής επάρκειας των βαρήκοων - κωφών παιδιών σε σχέση με τη χρονολογική τους ηλικία και το χρονικό διάστημα χρήσης του ακουστικού βοηθήματος, σύμφωνα με το ψυχομετρικό κριτήριο Μαθησιακής Επάρκειας Detroit Τεστ 6. Πίνακες (Ενότητας 6.5.) στατιστικής επεξεργασίας σύγκρισης των ενδοομαδικών διαφορών της γλωσσικής ανάπτυξης των βαρήκοων - κωφών παιδιών σε σχέση με τη χρονολογική τους ηλικία και το χρονικό διάστημα χρήσης του ακουστικού βοηθήματος, σύμφωνα με το ψυχομετρικό κριτήριο Γλωσσικής Επάρκειας Λ-α-Τ-ω 7. Πίνακες (Ενότητας 6.6. & 6.6.1.) στατιστικής επεξεργασίας σύγκρισης των διομαδικών διαφορών της μαθησιακής επάρκειας των βαρήκοων - κωφών 8 143 147 150 153 155 159 163

παιδιών σε σχέση με τη χρονολογική ηλικία των παιδιών και το είδος χρήσης του ακουστικού βοηθήματος (Α.Β. - Α.Β. & μετά Κ.Ε. εξ αρχής Κ.Ε.), σύμφωνα με το ψυχομετρικό κριτήριο Μαθησιακής Επάρκειας Detroit Τεστ 8. Πίνακες (Ενότητας 6.7. & 6.7.1.) στατιστικής επεξεργασίας σύγκρισης των διομαδικών διαφορών της μαθησιακής επάρκειας των βαρήκοων-κωφών παιδιών σε σχέση με την ηλικία κοχλιακής εμφύτευσης και το είδος χρήσης του ακουστικού βοηθήματος (Α.Β. & μετά Κ.Ε. εξ αρχής Κ.Ε.), σύμφωνα με το ψυχομετρικό κριτήριο Μαθησιακής Επάρκειας Detroit Τεστ & με το ψυχομετρικό κριτήριο Γλωσσικής Επάρκειας Λ-α-Τ-ω 9. Πίνακες (Ενότητας 6.8. & 6.8.1.) στατιστικής επεξεργασίας Σύγκριση των ενδοομαδικών διαφορών της γλωσσικής ανάπτυξης των βαρήκοων-κωφών παιδιών σε σχέση με τη χρονολογική τους ηλικία και το είδος χρήσης του ακουστικού βοηθήματος (Α.Β. - Α.Β. & μετά Κ.Ε. εξ αρχής Κ.Ε.), σύμφωνα με το ψυχομετρικό κριτήριο Γλωσσικής Επάρκειας Λ-α-Τ-ω & σε σχέση με το χρονικό διάστημα χρήσης του ακουστικού βοηθήματος Κατάλογος πινάκων 1. Ποσοτική ταξινόμηση της ακουστικής ικανότητας 27 2. Χαρακτηριστικά των παιδιών του δείγματος με βάση τους στατιστικούς δείκτες της κεντρικής τάσης 3. Πλήθος παιδιών με βαρηκοΐα-κώφωση που παρακολουθούσαν δομές ειδικής εκπαίδευσης στη χώρα μας, σύμφωνα με στοιχεία της Διεύθυνσης Ειδικής Αγωγής του ΥΠΕΠΘ για το σχολικό έτος 2011-12 4. Συνθέσεις του ψυχομετρικό κριτήριο Μαθησιακής Επάρκειας, Detroit Τεστ ανά γνωστική περιοχή 5. Σύγκριση της διασποράς μεταξύ των μέσων όρων (Μ.Ο.) της μαθησιακής επάρκειας ανάμεσα στις δύο ομάδες παιδιών (Α.Β. - Κ.Ε.) 6. Σύγκριση της διασποράς μεταξύ των μέσων όρων (Μ.Ο.) της γλωσσικής ανάπτυξης ανάμεσα στις δύο ομάδες παιδιών (Α.Β. - Κ.Ε.) 7. Σύγκριση της διασποράς μεταξύ των μέσων όρων (Μ.Ο.) της αφηγηματικής ικανότητας ανάμεσα στις δύο ομάδες παιδιών (Α.Β. - Κ.Ε.) 8. Σύγκριση των επιπέδων της αφηγηματικής ικανότητας ανάμεσα στις δύο ομάδες παιδιών (Α.Β. - Κ.Ε.), σύμφωνα με το δομικό μοντέλο ανάλυσης λόγου του Applebee 9. Σύγκριση της διασποράς μεταξύ των μέσων όρων (Μ.Ο.) της μαθησιακής επάρκειας των βαρήκοων - κωφών παιδιών σε σχέση με τη χρονολογική τους ηλικία και το χρονικό διάστημα χρήσης του ακουστικού βοηθήματος, σύμφωνα με το ψυχομετρικό κριτήριο Μαθησιακής Επάρκειας Detroit Τεστ 10. Σύγκριση της διασποράς μεταξύ των μέσων όρων (Μ.Ο.) της γλωσσικής ανάπτυξης των βαρήκοων - κωφών παιδιών σε σχέση με την χρονολογική τους ηλικία και το χρονικό διάστημα χρήσης του ακουστικού βοηθήματος, σύμφωνα με το ψυχομετρικό κριτήριο Γλωσσικής Επάρκειας Λ-α-Τ-ω 11. Σύγκριση της διασποράς μεταξύ των μέσων όρων (Μ.Ο.) της μαθησιακής επάρκειας των βαρήκοων - κωφών παιδιών σε σχέση με τη χρονολογική τους ηλικία και το είδος χρήσης του ακουστικού βοηθήματος (Α.Β. - Α.Β. & μετά Κ.Ε. εξ αρχής Κ.Ε.), σύμφωνα με το ψυχομετρικό κριτήριο Μαθησιακής Επάρκειας Detroit Τεστ 9 171 177 56 57 58 70 74 76 76 80 84 87

12. Σύγκριση της διασποράς μεταξύ των μέσων όρων (Μ.Ο.) της μαθησιακής επάρκειας των βαρήκοων - κωφών παιδιών σε σχέση με το χρονικό διάστημα χρήσης του ακουστικού βοηθήματος και το είδος χρήσης (Α.Β. - Α.Β. & μετά Κ.Ε. εξ αρχής Κ.Ε.), σύμφωνα με το ψυχομετρικό κριτήριο Μαθησιακής Επάρκειας Detroit Τεστ 13. Σύγκριση της διασποράς μεταξύ των μέσων όρων (Μ.Ο.) της μαθησιακής επάρκειας των βαρήκοων - κωφών παιδιών σε σχέση με την ηλικία κοχλιακής εμφύτευσης και το είδος χρήσης του ακουστικού βοηθήματος (Α.Β. και Κ.Ε. Κ.Ε.), σύμφωνα με το ψυχομετρικό κριτήριο Μαθησιακής Επάρκειας Detroit Τεστ 14. Σύγκριση της διασποράς μεταξύ των μέσων όρων (Μ.Ο.) της γλωσσικής ανάπτυξης των βαρήκοων - κωφών παιδιών σε σχέση με την ηλικία κοχλιακής εμφύτευσης και το είδος χρήσης του ακουστικού βοηθήματος (Α.Β. & μετά Κ.Ε. εξ αρχής Κ.Ε.), σύμφωνα με το ψυχομετρικό κριτήριο Γλωσσικής Επάρκειας Λ-α-Τ-ω 15. Σύγκριση της διασποράς μεταξύ των μέσων όρων (Μ.Ο.) της γλωσσικής ανάπτυξης των βαρήκοων - κωφών παιδιών σε σχέση με τη χρονολογική τους ηλικία και το είδος χρήσης του ακουστικού βοηθήματος (Α.Β. - Α.Β. & μετά Κ.Ε. εξ αρχής Κ.Ε.), σύμφωνα με το ψυχομετρικό κριτήριο Γλωσσικής Επάρκειας Λ-α-Τ-ω 16. Σύγκριση της διασποράς μεταξύ των μέσων όρων (Μ.Ο.) γλωσσικής ανάπτυξης των βαρήκοων - κωφών παιδιών σε σχέση με το χρονικό διάστημα χρήσης του ακουστικού βοηθήματος και το είδος χρήσης (Α.Β. - Α.Β. & μετά Κ.Ε. - εξ αρχής Κ.Ε.), σύμφωνα με το ψυχομετρικό κριτήριο Γλωσσικής Επάρκειας Λ-α- Τ-ω 91 94 97 100 103 Κατάλογος γραφημάτων 1. Σύγκριση Τυπικών Βαθμών (Τ.Β.) της μαθησιακής επάρκειας των παιδιών που χρησιμοποιούν ακουστικά βαρηκοΐας και των παιδιών που χρησιμοποιούν κοχλιακό εμφύτευμα 2. Σύγκριση Τυπικών Βαθμών (Τ.Β.) των γλωσσικών συστημάτων των παιδιών που χρησιμοποιούν ακουστικά βαρηκοΐας και των παιδιών που χρησιμοποιούν κοχλιακό εμφύτευμα 3. Σύγκριση Τυπικών Βαθμών (Τ.Β.) των γλωσσικών στοιχείων των παιδιών που χρησιμοποιούν ακουστικά βαρηκοΐας και των παιδιών που χρησιμοποιούν κοχλιακό εμφύτευμα 4. Σύγκριση των επιπέδων της αφηγηματικής ικανότητας ανάμεσα των παιδιών που χρησιμοποιούν ακουστικά βαρηκοΐας και των παιδιών που χρησιμοποιούν κοχλιακό εμφύτευμα σύμφωνα με το δομικό μοντέλο ανάλυσης λόγου του Applebee 5. Σύγκριση Τυπικών Βαθμών (Τ.Β.) της μαθησιακής επάρκειας σε σχέση με τη χρονολογική τους ηλικία και το χρονικό διάστημα χρήσης του ακουστικού βοηθήματος 6. Σύγκριση Τυπικών Βαθμών (Τ.Β.) των γλωσσικών συστημάτων σε σχέση με τη χρονολογική τους ηλικία και το χρονικό διάστημα χρήσης του ακουστικού 69 71 72 77 78 81 10

βοηθήματος 7. Σύγκριση Τυπικών Βαθμών (Τ.Β.) των γλωσσικών στοιχείων σε σχέση με τη χρονολογική τους ηλικία και το χρονικό διάστημα χρήσης του ακουστικού βοηθήματος 8. Σύγκριση Τυπικών Βαθμών (Τ.Β.) της μαθησιακής επάρκειας σε σχέση με τη χρονολογική ηλικία των παιδιών και το είδος χρήσης του ακουστικού βοηθήματος 9. Σύγκριση Τυπικών Βαθμών (Τ.Β.) της μαθησιακής επάρκειας σε σχέση με το χρονικό διάστημα χρήσης του ακουστικού βοηθήματος από τα παιδιά και το είδος χρήσης (Α.Β. - Α.Β. & μετά Κ.Ε. εξ αρχής Κ.Ε.) 10. Σύγκριση Τυπικών Βαθμών (Τ.Β.) της μαθησιακής επάρκειας σε σχέση με την ηλικία κοχλιακής εμφύτευσης και το είδος χρήσης του ακουστικού βοηθήματος 11 Σύγκριση Τυπικών Βαθμών (Τ.Β.) της γλωσσικής ανάπτυξης σε σχέση με την ηλικία κοχλιακής εμφύτευσης και το είδος χρήσης του ακουστικού βοηθήματος 12. Σύγκριση Τυπικών Βαθμών (Τ.Β.) της γλωσσικής ανάπτυξης σε σχέση με τη χρονολογική ηλικία των παιδιών και το είδος χρήσης του ακουστικού βοηθήματος (Α.Β. - Α.Β. & μετά Κ.Ε. εξ αρχής Κ.Ε.) 13. Σύγκριση Τυπικών Βαθμών (Τ.Β.) της γλωσσικής ανάπτυξης σε σχέση με το χρονικό διάστημα χρήσης του ακουστικού βοηθήματος από τα παιδιά και το είδος χρήσης (Α.Β. - Α.Β. & μετά Κ.Ε. εξ αρχής Κ.Ε.) 82 85 89 92 94 98 101 Κατάλογος διαγραμμάτων 1. Σύγκριση Αθροίσματος Τυπικών Βαθμών (Τ.Β.) της μαθησιακής επάρκειας και Πηλίκου Μαθησιακής Επάρκειας (Π.Μ.Ε.) των παιδιών που χρησιμοποιούν ακουστικά βαρηκοΐας και των παιδιών που χρησιμοποιούν κοχλιακό εμφύτευμα 2. Σύγκριση Αθροίσματος Τυπικών Βαθμών (Τ.Β.) γλωσσικής ανάπτυξης και Πηλίκου Γλωσσικής Επάρκειας (Π.Γ.Ε.) των παιδιών που χρησιμοποιούν ακουστικά βαρηκοΐας και των παιδιών που χρησιμοποιούν κοχλιακό εμφύτευμα 3. Σύγκριση των μέσων όρων (Μ.Ο.) της ανάπτυξης της αφηγηματικής ικανότητας των παιδιών που χρησιμοποιούν ακουστικά βαρηκοΐας και των παιδιών που χρησιμοποιούν κοχλιακό εμφύτευμα 4. Σύγκριση Αθροίσματος Τυπικών Βαθμών (Τ.Β.) της μαθησιακής επάρκειας και Πηλίκου Μαθησιακής Επάρκειας (Π.Μ.Ε.) σε σχέση με τη χρονολογική τους ηλικία και το χρονικό διάστημα χρήσης του ακουστικού βοηθήματος 5. Σύγκριση Αθροίσματος Τυπικών Βαθμών (Τ.Β.) γλωσσικής ανάπτυξης και Πηλίκου Γλωσσικής Επάρκειας (Π.Γ.Ε.) σε σχέση με τη χρονολογική τους ηλικία και την ηλικία χρήσης του ακουστικού βοηθήματος 6. Σύγκριση Αθροίσματος Τυπικών Βαθμών (Τ.Β.) της μαθησιακής επάρκειας και Πηλίκου Μαθησιακής Επάρκειας (Π.Μ.Ε.) σε σχέση με την χρονολογική ηλικία των παιδιών και το είδος χρήσης του ακουστικού βοηθήματος 7. Σύγκριση Αθροίσματος Τυπικών Βαθμών (Τ.Β.) της μαθησιακής επάρκειας και Πηλίκου Μαθησιακής Επάρκειας (Π.Μ.Ε.) σε σχέση με το χρονικό διάστημα χρήσης του ακουστικού βοηθήματος από τα παιδιά και το είδος χρήσης (Α.Β. - 11 69 73 75 79 83 86 90

Α.Β. & μετά Κ.Ε. εξ αρχής Κ.Ε.) 8. Σύγκριση Αθροίσματος Τυπικών Βαθμών (Τ.Β.) της μαθησιακής επάρκειας και Πηλίκου Μαθησιακής Επάρκειας (Π.Μ.Ε.) σε σχέση με την ηλικία κοχλιακής εμφύτευσης και το είδος χρήσης του ακουστικού βοηθήματος 9. Σύγκριση Αθροίσματος Τυπικών Βαθμών (Τ.Β.) γλωσσικής ανάπτυξης και Πηλίκου Μαθησιακής Επάρκειας (Π.Μ.Ε.) σε σχέση με την ηλικία κοχλιακής εμφύτευσης και το είδος χρήσης του ακουστικού βοηθήματος 10. Σύγκριση Αθροίσματος Τυπικών Βαθμών (Τ.Β.) γλωσσικής ανάπτυξης και Πηλίκου Γλωσσικής Επάρκειας (Π.Γ.Ε.) σε σχέση με τη χρονολογική ηλικία των παιδιών και το είδος χρήσης του ακουστικού βοηθήματος 11. Σύγκριση Αθροίσματος Τυπικών Βαθμών (Τ.Β.) γλωσσικής ανάπτυξης και Πηλίκου Γλωσσικής Επάρκειας (Π.Γ.Ε.) σε σχέση με το χρονικό διάστημα χρήσης του ακουστικού βοηθήματος από τα παιδιά και το είδος χρήσης (Α.Β. - Α.Β. & μετά Κ.Ε. εξ αρχής Κ.Ε.) 93 96 99 102 Κατάλογος σχημάτων 1. Τονικό ακουόγραμμα µε φυσιολογικούς ουδούς ακουστότητας, αέρινης (ο) και οστέινης (<) αγωγής 2. Δομικό μοντέλο ανάλυσης λόγου του Applebee 63 27 Κατάλογος συντομογραφιών Α.Β. βλ. Ε.Γ.Δ. κ.ά. κ.ε. Κ.Ε. Κ.Ν.Σ. Μ.Ο. ό.π. παρ. σελ. σσ. Τ.Α. Τ.Β. ΩΡΛ Ακουστικά Βαρηκοΐας βλέπε Ειδική Γλωσσική Διαταραχή και άλλα/και άλλων και εντεύθεν Κοχλιακό Εμφύτευμα Κεντρικό Νευρικό Σύστημα Μέσος Όρος όπως προηγούμενα παράγραφος σελίδα σελίδες Τυπική Απόκλιση Τυπικοί Βαθμοί Ωτορινολαρυγγολογία A.S.L. db HL HTL Hz pp. SD American Sing Language decibel Hearing Level Hearing Threshold Level Hertz pages Standard Deviation 12

Πρόλογος Μέσα από την επαγγελματική μου ενασχόληση με τον χώρο της ειδικής αγωγής από το 1985, ως δάσκαλος στην ειδική εκπαίδευση, προέκυψαν μια σειρά ερωτήματα, που αφορούν στις ανάγκες εκπαίδευσης των βαρήκοων - κωφών μαθητών, των οποίων η πολύπλευρη και ουσιαστική υποστήριξη απαιτεί διεπιστημονική προσέγγιση και επιστημονικές απαντήσεις. Εμπειρικά, διαπιστώνεται ότι οι βαρήκοοι-κωφοί μαθητές έχουν δυσκολίες να παρακολουθήσουν και να συμμετάσχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία μέσα στην τάξη. Οι δυσκολίες αυτές οφείλονται στην κατανόηση του λεξιλογίου, στην κατανόηση της σημασίας των προτάσεων, στην ακουστική διάκριση των λέξεων, στην αναγνώριση, κατανόηση και παραγωγή σωστών προτάσεων, στη χρήση του λεξιλογίου, στη χρήση ορθών συντακτικά προτάσεων, στην άρθρωση των λέξεων, στην παραγωγή γραπτού λόγου κ.ά. Ένας βαρήκοος-κωφός μαθητής που φοιτά σε σχολείο και διδάσκεται τη γλώσσα, σε σύντομο χρονικό διάστημα θα αποκτήσει πολλά στοιχεία από την επιφανειακή δομή της γλώσσας και θα μπορέσει να επικοινωνήσει χωρίς ιδιαίτερο πρόβλημα με τους συμμαθητές του και τον εκπαιδευτικό, αναπτύσσοντας την ικανότητα διαπροσωπικής γλωσσικής επικοινωνίας. Όμως, θα αργήσει να αποκτήσει την ακαδημαϊκή γλωσσική ικανότητα που θα του επιτρέψει την επιτυχή συμμετοχή του στην εκπαιδευτική διαδικασία. Σήμερα η ιατρική έχει εξασφαλίσει δύο τεχνολογικά επιτεύγματα για την αποτελεσματική υποστήριξη των βαρήκοων - κωφών παιδιών, τα ψηφιακά ακουστικά βαρηκοΐας και τα κοχλιακά εμφυτεύματα. Τίθεται όμως το ερώτημα ποιοι βαρήκοοικωφοί μαθητές μπορούν να κατακτήσουν αυτήν την ακαδημαϊκή γλωσσική ικανότητα ευκολότερα και γρηγορότερα; Τα βαρήκοα - κωφά παιδιά που χρησιμοποιούν εξ αρχής κοχλιακό εμφύτευμα; Τα παιδιά που χρησιμοποίησαν για ένα διάστημα ακουστικά βαρηκοΐας και στη συνέχεια κοχλιακό εμφύτευμα; Ή τα παιδιά που χρησιμοποιούν μόνο ακουστικά βαρηκοΐας; Στην ερευνητική αυτή εργασία θα γίνει μια προσπάθεια να διαπραγματευτούμε αυτά τα ερωτήματα ως συμβολή σε μια ουσιαστική συζήτηση για την κατεύθυνση της εκπαίδευσης των βαρήκοων - κωφών μαθητών. 13

Η εργασία περιλαμβάνει δύο μέρη, το θεωρητικό και το ερευνητικό. Τα μέχρι σήμερα ερευνητικά δεδομένα, όσα κρίθηκαν αναγκαία για να υποστηρίξουν την ερευνητική υπόθεση και τη μεθοδολογία της έρευνας, παρουσιάζονται στα τέσσερα κεφάλαια του πρώτου μέρους, του θεωρητικού. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μια γενική περιγραφή του προβλήματος της βαρηκοΐας - κώφωσης και των ιατρικών μεθόδων παρέμβασης για την αντιμετώπισή της, τόσο με τα ακουστικά βαρηκοΐας, όσο και με τα κοχλιακά εμφυτεύματα. Στο δεύτερο κεφάλαιο περιγράφεται ο προβληματισμός και οι προσπάθειες που γίνονται στον διεθνή χώρο για την εκπαίδευση αυτών των μαθητών, τα μοντέλα εκπαίδευσης βαρήκοων - κωφών παιδιών προσχολικής, πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα, οι εκπαιδευτικές παρεμβάσεις για την υποστήριξη των βαρήκοων κωφών παιδιών στη γενική εκπαίδευση και η διαδικασία ανάπτυξης της ταυτότητας αυτών των παιδιών. Στο τρίτο κεφάλαιο αναλύεται η ανάπτυξη της γλώσσας των βαρήκοων - κωφών παιδιών, οι παράγοντες που επιδρούν στη γλωσσική ανάπτυξή τους, η ανάπτυξη του λεξιλογίου, η μορφοσυντακτική και πραγματολογική ανάπτυξη και η γνωστική και γλωσσική επάρκεια στην κατανόηση και παραγωγή του λόγου ως στοιχεία του γλωσσικού συστήματος. Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζονται προηγούμενες μελέτες για τα προβλήματα στον λόγο των βαρήκοων κωφών παιδιών και οι έρευνες που συγκρίνουν την ανάπτυξη και τα χαρακτηριστικά του λόγου και της ομιλίας παιδιών που χρησιμοποιούν ακουστικά βαρηκοΐας και παιδιών που χρησιμοποιούν κοχλιακό εμφύτευμα. Στο δεύτερο μέρος, το ερευνητικό, παρουσιάζονται αναλυτικά η μεθοδολογία και τα ευρήματα της έρευνας που πραγματοποιήθηκε σε 140 βαρήκοα - κωφά παιδιά, από τα οποία τα 72 χρησιμοποιούσαν ακουστικά βαρηκοΐας και τα 68 κοχλιακό εμφύτευμα. Στο μέρος αυτό διατυπώνεται αρχικά η ερευνητική υπόθεση, ο σκοπός και οι στόχοι, η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε και στη συνέχεια τα ευρήματα, η συζήτηση, τα συμπεράσματα και οι προτάσεις της έρευνας. 14

Με την ολοκλήρωση της διατριβής μου αισθάνομαι από καρδιάς την ανάγκη να ευχαριστήσω θερμά τον επιβλέποντα καθηγητή κ. Μιλτιάδη Τσαλιγόπουλο, γιατί χωρίς τη δική του συμπαράσταση, τις πολύτιμες επισημάνσεις στη συγγραφή της διατριβής, καθώς και την καθοριστική βοήθεια στην υπέρβαση πολλών δυσκολιών αυτή η ερευνητική εργασία δε θα μπορούσε να ολοκληρωθεί. Ιδιαίτερες ευχαριστίες θέλω να εκφράσω στον καθηγητή κ. Βίκτωρ Βιτάλ και στον καθηγητή κ. Ιωάννη Κωνσταντινίδη, μέλη της συμβουλευτικής επιτροπής για τη συμπαράστασή τους και για την εμπιστοσύνη που μου έδειξαν όλα αυτά τα χρόνια. Επίσης, ευχαριστώ θερμά τον κ. Γιώργο Κυριαφίνη, επιμελητή Α της A Πανεπιστημιακής ΩΡΛ Κλινικής του Γ.Π.Ν.Θ. «ΑΧΕΠΑ» για την πολύπλευρη και καθοριστική βοήθεια, τη συμπαράστασή του σε όλη αυτή τη διαδρομή και τη συνεργασία στο Κέντρο Κοχλιακών Εμφυτεύσεων του Π.Γ.Ν. Θεσσαλονίκης «ΑΧΕΠΑ». Τέλος, θέλω να ευχαριστήσω όλα τα παιδιά και όλους τους γονείς των παιδιών του δείγματος της έρευνας, που φιλότιμα συνεργάστηκαν μαζί μου στη συλλογή των στοιχείων της έρευνας. 15

16

Περίληψη Η τεράστια εξέλιξη που επιτελείται στο χώρο της Ιατρικής και της Τεχνολογίας μας παρέχει δύο επαναστατικά επιτεύγματα, τα ψηφιακά ακουστικά βαρηκοΐας και τα κοχλιακά εμφυτεύματα, τα οποία συνέχεια εξελίσσονται και βελτιώνονται και έχουν αλλάξει ριζικά την εκπαίδευση των βαρήκοων - κωφών παιδιών, ανοίγοντας νέες προοπτικές για την ισότιμη ένταξή τους μέσα στην τυπική εκπαίδευση και προσφέροντας δυνατότητες ώστε να παρακολουθήσουν και να συμμετάσχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία, χωρίς η ακουστική τους ανεπάρκειας να αποτελεί εμπόδιο. Βασική προϋπόθεση για την ουσιαστική συμμετοχή των βαρήκοων - κωφών παιδιών στην τυπική εκπαίδευση αποτελεί η ανάπτυξη του προφορικού και του γραπτού λόγου, που θα συμβάλει στην κατάκτηση της ακαδημαϊκής γλωσσικής ικανότητας δίνοντάς τους τη δυνατότητα για επιτυχή ανταπόκριση στο αναλυτικό πρόγραμμα της τάξης τους. Για να διερευνηθεί η ανάπτυξη του λόγου των παιδιών με μεγάλου βαθμού βαρηκοΐα που χρησιμοποιούν κοχλιακό εμφύτευμα και να συγκριθεί με παιδιά που χρησιμοποιούν ακουστικά βαρηκοΐας, χορηγήθηκαν δύο σταθμισμένα κριτήρια αξιολόγησης, το Ψυχομετρικό Κριτήριο Μαθησιακής Επάρκειας (Detroit Τεστ) και το Ψυχομετρικό Κριτήριο Γλωσσικής Επάρκειας (Λ-α-Τ-ω), καθώς και το δομικό μοντέλο ανάλυσης λόγου του Applebee. Δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 140 παιδιά με μεγάλου και πολύ μεγάλου βαθμού βαρηκοΐα, που παρακολουθούσαν προγράμματα της γενικής εκπαίδευσης και χρησιμοποιούσαν τον προφορικό λόγο για να επικοινωνήσουν. Από αυτά τα παιδιά, τα 68 χρησιμοποιούσαν κοχλιακό εμφύτευμα και 72 χρησιμοποιούσαν ακουστικά βαρηκοΐας. Από τα 68 παιδιά που χρησιμοποιούσαν κοχλιακό εμφύτευμα, τα 35 αρχικά χρησιμοποίησαν για ένα διάστημα ακουστικά βαρηκοΐας και στη συνέχεια κοχλιακό εμφύτευμα, ενώ τα 33 εξ αρχής χρησιμοποιούσαν κοχλιακό εμφύτευμα. Η επεξεργασία των δεδομένων ανέδειξε ότι, ενώ η ομάδα των βαρήκοων - κωφών παιδιών που χρησιμοποιούσαν κοχλιακό εμφύτευμα και η ομάδα των παιδιών που χρησιμοποιούσαν ακουστικά βαρηκοΐας ήταν ισοδύναμες ως προς τη γνωστική και μαθησιακή τους επάρκεια, τα παιδιά που χρησιμοποιούσαν κοχλιακό εμφύτευμα είχαν καλύτερη γλωσσική ανάπτυξη στα τρία γλωσσικά συστήματα (προσληπτικό - οργανωτικό - εκφραστικό) και στα τρία γλωσσικά στοιχεία (φωνολογικό - 17

σημασιολογικό - μορφοσυντακτικό, έναντι των παιδιών που χρησιμοποιούσαν ακουστικά βαρηκοΐας. Τα βαρήκοα - κωφά παιδιά που χρησιμοποιούσαν κοχλιακό εμφύτευμα είχαν καλύτερη επίδοση από τα παιδιά που χρησιμοποιούσαν ακουστικά βαρηκοΐας στην παραγωγή και οργάνωση του γραπτού αφηγηματικού λόγου, σύμφωνα με το δομικό μοντέλο του Applebee. Τόσο η μαθησιακή επάρκεια, όσο και η γλωσσική ανάπτυξη των βαρήκοων - κωφών παιδιών, βάσει του χρονικού διαστήματος χρήσης των ακουστικών βαρηκοΐας ή/και του κοχλιακού εμφυτεύματος, ήταν καλύτερη σε σχέση με τη χρονολογική τους ηλικία, σε όλους τους τομείς της γνωστικής και γλωσσικής τους ανάπτυξης. Ενώ οι ομάδες των βαρήκοων - κωφών παιδιών που χρησιμοποιούσαν εξ αρχής κοχλιακό εμφύτευμα, των παιδιών που χρησιμοποίησαν για ένα διάστημα ακουστικά βαρηκοΐας και στη συνέχεια κοχλιακό εμφύτευμα και των παιδιών που χρησιμοποιούσαν ακουστικά βαρηκοΐας ήταν ισοδύναμες ως προς τη γνωστική και μαθησιακή τους επάρκεια, φάνηκε ότι τα παιδιά με κοχλιακό εμφύτευμα εξ αρχής είχαν καλύτερη γλωσσική ανάπτυξη. Επιπλέον, σε σχέση με την ηλικία κατά την εμφύτευση, τα παιδιά με κοχλιακό εμφύτευμα εξ αρχής είχαν καλύτερη γλωσσική ανάπτυξη, έναντι των άλλων ομάδων. Η γλωσσική ανάπτυξη των βαρήκοων - κωφών παιδιών που χρησιμοποιούσαν εξ αρχής κοχλιακό εμφύτευμα ήταν καλύτερη, τόσο σε σχέση με τη χρονολογική τους ηλικία, όσο και σε σχέση με το χρονικό διάστημα χρήσης, έναντι των άλλων παιδιών. Λέξεις κλειδιά: βαρηκοΐα, κώφωση, κοχλιακό εμφύτευμα, ακουστικά βαρηκοΐας, ανάπτυξη λόγου, γλωσσική ανάπτυξη, γνωστική ανάπτυξη, εκπαίδευση. 18

Summary Cochlear implants and digital hearing aids that constantly develop bring a breakthrough that takes place in the fields of Medicine and Technology. They have brought enormous change in the education of the hard-of- hearing and deaf children, opening new horizons that will allow their successful mainstreaming in the typical education classrooms, enhancing their potential to participate in the educational process without being left behind due to their hearing loss. The main prerequisite for their participation is the development of the oral and written language through which they will acquire the academic language proficiency. Academic language proficiency will give them the opportunity to successfully participate in the academic curriculum. In order to evaluate the linguistic development of children that used cochlear implants and compare it with that of children that used hearing aids the Detroit Test of Learning Aptitude (DTLA-4), the Psychometric Test of Language Acquisition Competence (L-a-T-o) and the Structure Model Analysis of Narratives by Applebee were used. The subjects of the study were 140 children with severe to profound sensorineural hearing loss who were enrolled in mainstream school settings and used oral speech in order to communicate. 68 of them used a cochlear implant, 35 of these children used hearing aids initially and they underwent cochlear implantation later and 33 used a cochlear implant from the beginning. Data analysis revealed that the group of cochlear implant users and the group of hearing aids users were equivalent in terms of learning acquisition competence. However, it was revealed that the cochlear implant users exhibited improved development in the three linguistic systems (reception, organization production) and in the three linguistic forms (semantic, syntactic and phonological) compare to the hearing aids users. The cochlear implant users demonstrated improved competence compare to the hearing aids users in producing and organizing their written narrative language, according to the Structure Model Analysis of Narratives by Applebee. 19

Both learning acquisition competence and linguistic development of the subjects were enhanced compare to their chronological age in all the fields of their cognitive and linguistic development. All groups of subjects, the group that used hearing aids initially and then underwent cochlear implantation, the group that used a cochlear implant from the beginning, and the group that used hearing aids, were equivalent according to their learning acquisition competence. However, it was found that the group that used a cochlear implant from the beginning exhibited improved linguistic development in comparison to the rest of the groups. In addition, although the group that used a cochlear implant from the beginning and the group that used hearing aids initially and then underwent cochlear implantation were similar in terms of the age at the time of cochlear implantation and in terms of learning acquisition competency, it was revealed that the group that used a cochlear implant from the beginning exhibited improved linguistic development compare to the group that used hearing aids initially and then underwent cochlear implantation. The linguistic development of hard of hearing and deaf children, in terms of their chronological age and the time they used the cochlear implant or the hearing aids, was better for the group that used a cochlear implant from the beginning. Key words: hearing loss, deafness, cochlear implant, hearing aids, speech development, linguistic development, learning acquisition competence, education. 20

Α Μέρος 21

22

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1. Εισαγωγή Ο όρος κωφαλαλία συναντάται σε κείμενα του Αριστοτέλη και του Ιπποκράτη. Αφορά στα άτομα µε σοβαρά προβλήματα ακοής που επηρεάζουν την ικανότητα ανάπτυξης του λόγου τους. Το 1692 στο Amsterdam, ο Ελβετός χειρουργός Amman υποστήριξε ότι «στους περισσότερους κωφάλαλους το όργανο της ομιλίας είναι τέλειο». Από τότε θεωρείται ότι η δυσκολία ανάπτυξης της ομιλίας σε άτομα µε παθήσεις του οργάνου της ακοής είναι δευτεροπαθής διαταραχή, που οφείλεται στη μεγάλου βαθμού βαρηκοΐα ή κώφωση, η οποία υπάρχει από τη γέννηση ή από τα πρώτα χρόνια ζωής. Σύμφωνα µε τον ορισμό, ένα άτομο θεωρείται κωφό όταν έχει παντελή έλλειψη ακοής (deafness) (Hinchcliffe, Luxon & Williams, 2001). Στην περίπτωση, όμως, που υπάρχει ακόμα ελάχιστη ακουστική αντίληψη, το άτομο αυτό θεωρείται βαρήκοο. Με τον όρο παιδική βαρηκοΐα δηλώνεται η μείωση της ακοής σε παιδιά, η οποία μπορεί να είναι εκ γενετής ή επίκτητη, μονόπλευρη ή αµφοτερόπλευρη και ο βαθμός της κυμαίνεται από 25-95 db HL (1 db = decibel, HL = Hearing Level). Η απώλεια ακοής διαταράσσει την ανάπτυξη της ομιλίας και της επικοινωνίας µε τον προφορικό λόγο και για την κατάκτησή του είναι απαραίτητη η ενίσχυση των ακουστικών υπολειμμάτων και η υποστήριξη μέσω προγραμμάτων ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης. Με τον όρο παιδική κώφωση δηλώνεται η αµφοτερόπλευρη πλήρης απώλεια της ακοής σε παιδιά. Τα κωφά παιδιά μπορούν να αντιληφθούν ακουστικά ελάχιστα στοιχεία της ομιλίας, οπότε η εκμάθηση του προφορικού λόγου είναι ιδιαίτερα δυσχερής και πραγματοποιείται µε την ενίσχυση των ακουστικών υπολειμμάτων και µε βοήθεια συμπληρωματικών οδών, όπως οπτική και απτική. Σε άλλες χώρες έχουν γίνει μελέτες για τη γλωσσική ανάπτυξη ατόμων με προβλήματα ακοής. Στην Ελλάδα η έρευνα είναι περιορισμένη και οι αναφορές που υπάρχουν αφορούν κυρίως φωνολογικά θέματα. 1.2. Το ανθρώπινο αυτί Το όργανο που εξυπηρετεί την αίσθηση της ακοής, της ισορροπίας και του 23

προσανατολισμού του ατόμου στο χώρο είναι το αυτί. Αποτελείται από ένα τμήμα εκτός του εγκεφάλου, το περιφερικό και από ένα τμήμα εντός του εγκεφάλου, το κεντρικό. Το περιφερικό τμήμα αποτελείται από: το έξω, το µέσο, το έσω αυτί και το αιθουσοκοχλιακό νεύρο. Το κεντρικό τμήμα αποτελούν η αιθουσαία και η ακουστική οδός, η οποία ξεκινά από τους αντίστοιχους πυρήνες του εγκεφαλικού στελέχους και καταλήγει στο φλοιό των ημισφαιρίων του εγκεφάλου. Το κοχλιακό και το αιθουσαίο τμήμα του ακουστικού νεύρου περνούν πρώτα από τον έσω ακουστικό πόρο και καταλήγουν στο ενδοκράνιο. Όταν γεννιέται ο άνθρωπος δεν έχει ολοκληρωθεί η μυελινοποίηση, οπότε υπάρχει µόνο αντανακλαστική ακοή και δεν υπάρχει ερμηνεία των ηχητικών ερεθισμάτων. Το μέγιστο της μυελινοποίησης γίνεται στο διάστημα της πρώτης τριετίας και ολοκληρώνεται κατά την ηλικία των δέκα ετών. Ο ακουστικός φλοιός περιλαμβάνει το φλοιϊκό κέντρο της ακοής, όπου πραγματοποιείται η αναγνώριση και η ανάλυση των ήχων και το ακουστικό κέντρο του λόγου του Wernicke, στο οποίο πραγματοποιείται η κατανόηση των ηχητικών ερεθισμάτων, όπως και η αντίληψη της πηγής απ' όπου προέρχονται (Μέλη ΔΕΠ Α και Β ΩΡΛ Κλινικής Α.Π.Θ., 2008). 1.3. Η φυσιολογία του οργάνου της ακοής Το αυτί αναλαμβάνει την αποστολή των ηχητικών μηνυμάτων στο Κ.Ν.Σ. Τα τρία τμήματα του αυτιού συμμετέχουν στη μεταφορά και επεξεργασία των ηχητικών κυμάτων (το έξω, το µέσο και το έσω αυτί). Το φάσμα συχνοτήτων οι οποίες ερεθίζουν το αυτί βρίσκεται ανάμεσα στα 16 έως 20000 Hz. Το πτερύγιο του αυτιού δέχεται τον ήχο και βοηθάει στον προσανατολισμό για τον εντοπισμό της πηγής του ηχητικού ερεθίσματος. Ο έξω ακουστικός χώρος λειτουργεί ως αντηχείο που ενισχύει και επικεντρώνει τον ήχο πάνω στην τυμπανική μεμβράνη. Η τυμπανική μεμβράνη δονείται και οι δονήσεις μεταφέρονται µέσω της ακουστικής αλύσου και της ωοειδούς θυρίδας στην περίλεμφο του λαβύρινθου (μετασχηματισμός της ηχητικής σε μηχανική ενέργεια). Στη συνέχεια, το ερέθισμα κατανέμεται ανάλογα µε τη συχνότητα των ηχητικών κυμάτων στη βασική μεμβράνη του κοχλία και στο τέλος στα αισθητικά κύτταρα του οργάνου του Corti, όπου και μετασχηματίζεται η μηχανική σε βιοηλεκτρική ενέργεια, η οποία µέσω του ακουστικού νεύρου 24

μεταφέρεται στο Κ.Ν.Σ. (Μέλη ΔΕΠ Α και Β ΩΡΛ Κλινικής Α.Π.Θ., 2008). 1.4. Τύποι, συχνότητα και βαθμοί βαρηκοΐας Τύποι βαρηκοΐας Βαρηκοΐα είναι η μείωση της ακουστικής ικανότητας, που οφείλεται σε παθήσεις του οργάνου της ακοής. Ανάλογα µε το τμήμα του αυτιού που έχει υποστεί βλάβη διακρίνεται σε τρεις ποιοτικούς τύπους βαρηκοΐας: Α. Βαρηκοΐα τύπου αγωγιμότητας Β. Βαρηκοΐα νευροαισθητηριακή Γ. Βαρηκοΐα μεικτή Α. Βαρηκοΐα τύπου αγωγιμότητας Η βαρηκοΐα τύπου αγωγιμότητας είναι αποτέλεσμα βλαβών που διαταράσσουν το μηχανισμό αγωγής του ήχου προς το εσωτερικό αυτί και εστιάζεται στο έξω και µέσο αυτί. Στη βαρηκοΐα αγωγιμότητας οι παθήσεις αφορούν στο εξωτερικό και το µέσο αυτί. Πιθανά αίτια είναι οι δομικές δυσμορφίες, όπως ατρησία έξω ακουστικού πόρου, η παρουσία ξένου σώματος, βύσμα κυψέλης, ρήξη τυμπανικής μεμβράνης κ.ά. Η βαρηκοΐα τύπου αγωγιμότητας θεραπεύεται φαρμακευτικά ή χειρουργικά (Μέλη ΔΕΠ Α και Β ΩΡΛ Κλινικής Α.Π.Θ., 2008). Β. Βαρηκοΐα νευροαισθητηριακή Η νευροαισθητηριακή βαρηκοΐα είναι αποτέλεσμα βλαβών του μηχανισμού αντίληψης του ήχου (κοχλίας και ακουστικό νεύρο). Εκδηλώνεται σε παθήσεις κοχλιακές και οπισθοκοχλιακές ή σε βλάβες του κεντρικού τμήματος της ακουστικής οδού. Η νευροαισθητηριακή βαρηκοΐα διακρίνεται σε συγγενή και επίκτητη. Η συγγενής βαρηκοΐα μπορεί να προκληθεί από κληρονομικούς παράγοντες, από ασθένεια της μητέρας κατά την εγκυμοσύνη, από ιογενείς λοιμώξεις, όπως η ερυθρά, η νόσος του μεγαλοκυτταρικού ιού και η τοξοπλάσμωση, ενδοκρινοπάθειες της μητέρας, όπως υποθυρεοειδισμός, σακχαρώδης διαβήτης, άλλες παθήσεις όπως HIV (Human Immunodeficiency Virus), σύφιλη, νεφρική ανεπάρκεια, καθώς και ακτινοθεραπεία, ή χημειοθεραπεία και χρήση ωτοτοξικών φαρμάκων. Η επίκτητη βαρηκοΐα είναι αποτέλεσμα περιγεννητικών αιτιών, όπως είναι η προωρότητα, η 25

περιγεννητική ασφυξία, η υπερχολερυθριναιµία, καθώς και μεταγεννητικών, όπως είναι οι σοβαρές λοιμώξεις, οι ιογενείς λοιμώξεις, η μηνιγγίτιδα, η χρήση ωτοτοξικών φαρμάκων, τυχόν σοβαροί τραυματισμοί - κακώσεις, όπως και επιπλοκές της οξείας και της χρόνιας μέσης ωτίτιδας (Μέλη ΔΕΠ Α και Β ΩΡΛ Κλινικής Α.Π.Θ., 2008). Γ. Βαρηκοΐα μικτού τύπου Η μικτού τύπου βαρηκοΐα αποτελεί συνδυασμό της βαρηκοΐας αγωγιμότητας και της νευροαισθητηριακής. Οφείλεται σε βλάβες που αφορούν και στο σύστημα αγωγής και στο σύστημα αντίληψης του ήχου (Μέλη ΔΕΠ Α και Β ΩΡΛ Κλινικής Α.Π.Θ., 2008). Συχνότητα Η βαρηκοΐα στην πρώιμη παιδική ηλικία αποτελεί αιτία καθυστέρησης ή αναστολής της ανάπτυξης του λόγου. Σύμφωνα µε τα διεθνή στατιστικά δεδομένα, η βαρηκοΐα στην παιδική ηλικία κυμαίνεται περίπου σε ποσοστό 4-5% του γενικού παιδικού πληθυσμού. Το ποσοστό αυτό αφορά σε όλους τους τύπους και τους βαθμούς βαρηκοΐας, ενώ 1-2 0 / 00 αφορά στη μεγάλου βαθμού αμφοτερόπλευρη νευροαισθητήρια βαρηκοΐα (Μέλη ΔΕΠ Α και Β ΩΡΛ Κλινικής Α.Π.Θ., 2008). Βαθμοί βαρηκοΐας Ο ήχος μετριέται ως προς την έντασή του µε έναν λογάριθμο που λέγεται decibels (db) και ως προς τη συχνότητα μετριέται µε μονάδες που ονομάζονται Hertz (Hz). Η ακοή συνήθως μετριέται σε ένα πεδίο συχνοτήτων που κυμαίνεται από 125 έως 8000 Hz σε εντάσεις από 10 έως 110 db HL. Ουδός ακοής (Hearing Threshold Level-HTL) ονομάζεται η ελάχιστη ένταση του ήχου σε κάθε συχνότητα, κατά την οποία αρχίζει να γίνεται αντιληπτός ο ήχος (Hinchcliffe, Luxon & Williams, 2001). Ουδός πόνου είναι η ένταση του ήχου κατά την οποία προκαλείται η αίσθηση του πόνου στο αυτί. Συνήθως κυμαίνεται στα 120 db HL. Περιοχή ακουστότητας ή πεδίο ακοής είναι το πεδίο που μπορεί να ακούσει το αυτί και βρίσκεται μεταξύ του ουδού ακοής και του ουδού πόνου. Περιλαμβάνει ήχους συχνοτήτων από 20-20000 Hz. Ο βαθμός διαταραχής ακοής συχνά 26

παρουσιάζεται ως ο μέσος όρος των κατώτερων ορίων ή των ουδών ακουστότητας, στις τρεις βασικές συχνότητες που θεωρούνται ως οι πιο σημαντικές για την αντίληψη της ομιλίας: 500, 1000 και 2000 Hz ή 500, 1000 και 4000 Hz (Κυριαφίνης, 2005). Ο ουδός ακοής (Hearing Threshold Level-HTL) για κάθε αυτί σημειώνεται σε ένα τονικό ακουόγραμμα, σχεδιάζοντας τις απαντήσεις του ατόμου για κάθε συχνότητα (Σχήμα 1). Σχήμα 1. Τονικό ακουόγραμμα µε φυσιολογικούς ουδούς ακουστότητας, αέρινης (ο) και οστέινης (<) αγωγής. Η βαρηκοΐα διακρίνεται σε βαθμούς, ανάλογα με το ποσό της ακουστικής απώλειας σε dbhl που εμφανίζεται με βάση τον ουδό ακοής στο τονικό ακουόγραμμα (Πίνακας 1) (Μέλη ΔΕΠ Α και Β ΩΡΛ Κλινικής Α.Π.Θ., 2008). Φυσιολογική Μικρού βαθμού Μέσου βαθμού Μεγάλου βαθμού Πολύ μεγάλου βαθμού Κώφωση 0 έως 20 db 21 έως 40 db 41 έως 60 db 61 έως 80 db 81 έως 95 db >95 db Πίνακας 1. Ποσοτική ταξινόμηση της ακουστικής ικανότητας 27

1.5. Ανίχνευση και διάγνωση της παιδικής βαρηκοΐας Η ακουομέτρηση μπορεί να γίνει µε διάφορες δοκιμασίες, από τις οποίες κάποιες γίνονται µε τη συνεργασία του παιδιού και ονομάζονται υποκειμενικές, ενώ κάποιες άλλες γίνονται δίχως τη συνεργασία του και ονομάζονται αντικειμενικές δοκιμασίες. Μερικές από τις υποκειμενικές δοκιμασίες είναι το τονικό ακουόγραμμα, η φωνητική ακουομετρία ή παιγνιδοακοοµετρία, η ανιχνευτική ακουομετρία κ.ά. Τις αντικειμενικές δοκιμασίες αποτελούν: η ακουομετρία αντίστασης (τυμπανομετρία), η ηλεκτροκοχλεογραφία, τα προκλητά δυναμικά του εγκεφαλικού στελέχους κ.ά. Η καταγραφή και ανάλυση των ακουστικών προκλητών δυναμικών του εγκεφαλικού στελέχους και η μέθοδος ανάλυσης των ωτακουστικών εκπομπών αποτελούν τις πιο αξιόπιστες μεθόδους για την εκτίμηση της ακοής νεογνών και μικρών παιδιών (Μέλη ΔΕΠ Α και Β ΩΡΛ Κλινικής Α.Π.Θ., 2008). 1.6. Ιατρικές μέθοδοι παρέμβασης για την αντιμετώπιση της βαρηκοΐας: Ακουστικά βαρηκοΐας και κοχλιακά εμφυτεύματα Αυτά τα δύο τεχνολογικά επιτεύγματα διαφέρουν ως προς τη λειτουργία και τη χρήση τους. Η εφαρμογή τους εξαρτάται από τον τύπο και το βαθμό βαρηκοΐας. Τα παραδοσιακά ακουστικά βαρηκοΐας τοποθετούνται εξωτερικά και βοηθούν το βαρήκοο άτομο να αυξήσει τα ακουστικά του υπολείμματα. Το κοχλιακό εμφύτευμα είναι εμφυτεύσιμο ακουστικό σύστημα, το οποίο τοποθετείται στο εσωτερικό αυτί, στον κοχλία µε χειρουργική επέμβαση και ενεργοποιείται µε µια εξωτερική συσκευή που φοριέται έξω από το αυτί. Τα άτομα µε νευροαισθητηριακού τύπου βαρηκοΐα είτε φορούν ακουστικά βαρηκοΐας είτε κοχλιακά εμφυτεύματα. Οι βαρήκοοι µε βαθμό βαρηκοΐας από µέσο έως σοβαρό φορούν ακουστικά βαρηκοΐας, ενώ κοχλιακό εµφύτευµα εφαρμόζεται σε πολύ μεγάλη βαρηκοΐα (πρακτικά κώφωση >95 db HL). Η ακουστική και η γλωσσική εκπαίδευση είναι αναγκαία και στις δύο περιπτώσεις, δηλαδή και σε αυτές παιδιών µε ακουστικά βαρηκοΐας και των παιδιών µε κοχλιακό εμφύτευμα. Οι εκπαιδευτές παιδιών µε απώλεια ακοής πρέπει να προτρέπουν για περιοδικούς ελέγχους της οργανικής και της ακοολογικής κατάστασης των παιδιών, ώστε να διορθώνονται τυχόν παθήσεις του έξω και μέσου αυτιού (Κυριαφίνης, 2005). 28

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 2. Η εκπαίδευση των βαρήκοων - κωφών παιδιών Στην Ευρώπη, η αφετηρία της αγωγής των κωφών σηματοδοτείται το 1555 από τον Ισπανό μοναχό Pedro Ponce de Leon, ο οποίος εκπαίδευσε ένα μικρό αριθμό κωφών παιδιών στην ανάγνωση, στη γραφή και στην ομιλία. Το 1620, ένας δεύτερος Ισπανός μοναχός ο Juan Pablo Bonet, ο οποίος συνέχισε την προσπάθεια του Pedro Ponce, έγραψε το πρώτο βιβλίο για την εκπαίδευση των κωφών με τίτλο «Περί της φύσεως των γραμμάτων του αλφαβήτου και της τέχνης της αποδόσεως εις τους κωφούς της ομιλίας», στο οποίο περιγράφει την «προφορική» μέθοδο εκπαίδευσης που χρησιμοποιούσε (Λαζανάς, 1984). Στη Μ. Βρετανία το 1664, ο φιλόσοφος John Bulwer δημοσίευσε το πρώτο βιβλίο στην Αγγλική γλώσσα για την εκπαίδευση των κωφών παιδιών, στο οποίο ανέφερε ότι ήταν πεπεισμένος πως οι κωφοί μπορούν να μάθουν να διαβάζουν τα χείλη (Λαζανάς, 1984). Το 1680 ο George Dalgerno υποστήριξε στο βιβλίο του ότι τα κωφά άτομα έχουν τις ίδιες δυνατότητες μάθησης με τα ακούοντα και εισήγαγε διδακτικές μεθόδους, οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν ευρύτατα από μεταγενέστερους παιδαγωγούς. Το 1767 ιδρύθηκε από τον Thomas Braidwood στο Εδιμβούργο το πρώτο ειδικό σχολείο για κωφά παιδιά όπου χρησιμοποιήθηκε η συνδυαστική μέθοδος με νοηματικά και προφορικά στοιχεία (Τζουριάδου, 1995β). Την ίδια εποχή στην Ολλανδία, ο Ελβετικής καταγωγής John Conrad Amman εφάρμοσε μια ειδική μέθοδο σε μικρό αριθμό κωφών, ευγενούς καταγωγής, η οποία βασιζόταν σε δύο σκέλη, την «άρθρωση» και τη «χειλεοανάγνωση», με στόχο να καθιστά ικανό το κωφό άτομο να αρθρώνει και να κατανοεί τον προφορικό λόγο (Λαζανάς, 1984). Στη Γερμανία την ίδια περίοδο, αναπτύχθηκε από το Samuel Heinicke μια καθαρά προφορική μέθοδος διδασκαλίας κωφών, η οποία έδινε έμφαση στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων της ομιλίας και της χειλεοανάγνωσης. Η μέθοδος αυτή επεκτάθηκε από τον Friedrich Moritz Hill κι αποτέλεσε τη βάση της προφορικής μεθόδου, η οποία έγινε διεθνώς αποδεκτή (Τζουριάδου, 1995β). Στη Γαλλία το 1760 ο Charlses Michel de l Eppe και ο Roch Ambroise Sicard ανέπτυξαν τη νοηματική γλώσσα. Το επικοινωνιακό τους σύστημα αποτελούνταν 29

από έναν συνδυασμό νευμάτων και νοηματικού αλφάβητου. Έδινε επίσης έμφαση στην αγωγή των αισθήσεων και υπήρξε ο προάγγελος της αισθητηριακής εκπαίδευσης (Τζουριάδου, 1995β). Στις H.Π.A. το 1817, ιδρύεται το πρώτο αμερικανικό σχολείο για κωφούς, το American School for the Deaf, στο Hartford του Connecticut από τον Thomas Hopkins Gallaudet. Ο πρώτος δάσκαλος του σχολείου αυτού ήταν ο Laurent Clerc, ένας κωφός Γάλλος. Ο τρόπος επικοινωνίας ήταν η νοηματική και η γλώσσα διδασκαλίας τα Αγγλικά με νεύματα, που βασίζονταν σε μια εκδοχή της γαλλικής νοηματικής. O Gallaudet πήγε το 1815 στην Ευρώπη, προκειμένου να εξετάσει την προφορική μέθοδο της οικογένειας Braidwood στην Αγγλία και τη νοηματική των L Eppe και Sicard στο Εθνικό Ινστιτούτο Κωφαλάλων στο Παρίσι. Η απόρριψη της πρότασης του Gallaudet από τον Braidwood να μάθει τη μέθοδό του σε λίγους μήνες, τον οδήγησε να αλλάξει την αρχική του σκέψη να επιλέξει τα καλύτερα στοιχεία από τις δύο μεθόδους. Επέστρεψε μετά από ένα χρόνο στις ΗΠΑ, αφού είχε εκπαιδευτεί στη Γαλλική νοηματική μαζί με τον Clerc, μαθητή του Sicard, ο οποίος δίδαξε στο νέο σχολείο που ιδρύθηκε. Αρχικά χρησιμοποίησαν μια εκδοχή της γαλλικής νοηματικής. Αφού έμαθε ο Clerc αγγλικά, προσπάθησαν να διαμορφώσουν μια νέα νοηματική προσαρμοσμένη στις δικές τους ανάγκες. Το πρώτο αυτό σχολείο χρησιμοποιούσε αποκλειστικά τη νοηματική για τη διδασκαλία, ενώ είχε και τάξεις για την εκμάθηση του προφορικού λόγου (Lou, 1990). Με την πλήρη απομάκρυνση από τη διδασκαλία του προφορικού λόγου, στη δεκαετία του 1820 τα αμερικανικά δημόσια σχολεία κωφών απομακρύνθηκαν από την απόδοση των Αγγλικών με νεύματα (Signed English) και χρησιμοποίησαν την American Sing Language (A.S.L.) ως γλώσσα διδασκαλίας. Μεταξύ του 1860 και 1900, αυξήθηκε το ενδιαφέρον προς τις προφορικές μεθόδους. O Horace Mann έγραψε μια αναφορά για την επιτυχία των προφορικών μεθόδων αφού επισκέφτηκε σχολεία στη Γερμανία και Βρετανία το 1844. Αυτή η αναφορά σηματοδοτεί το ξεκίνημα του ενδιαφέροντος γύρω από τις προφορικές μεθόδους. Το 1867 ιδρύθηκαν δύο νέα σχολεία. Το σχολείο κωφών Lexington στην Νέα Υόρκη και το σχολείο Clarke στη Μασαχουσέτη. O Gardner Hubbard, ιδρυτής του σχολείου Clarke, θεώρησε ότι το σχολείο αυτό θα εξυπηρετούσε τις ανάγκες των βαρήκοων και μεταγλωσσικά κωφών, αν και δεχόταν και άλλους μαθητές (Lane, 1980). 30

Ο γιος του T. H. Gallaudet, Edward Miner Gallaudet, διευθυντής του Ινστιτούτου Columbia και του Εθνικού Κολεγίου Κωφαλάλων, που αργότερα μετονομάστηκε σε Gallaudet, πρότεινε στους διευθυντές των σχολείων να χρησιμοποιούν την ομιλία και τη χειλεοανάγνωση συμπληρωματικά με τη νοηματική. Έτσι ο Donald Moores (1978) δήλωσε ότι «αν ο T. H. Gallaudet είναι ο πατέρας της εκπαίδευσης των κωφών στις ΗΠΑ, ο Edward Miner Gallaudet είναι ο πατέρας της προφορικής εκπαίδευσης». Στα τέλη της δεκαετίας του 1860, ιδρύθηκαν τα πρώτα «προφορικά» σχολεία και το 1869 τα πρώτα ημερήσια σχολεία. Ο Horace Mann ίδρυσε σχολείο στη Βοστόνη, το οποίο ήταν προφορικό και ημερήσιο. Τα ημερήσια σχολεία χρησιμοποιούσαν προφορικές μεθόδους μέχρι τη δεκαετία του 1960 (Quiglen & Paul, 1984). Η διαμάχη γύρω από τις μεθόδους επικοινωνίας ξεκίνησε τη δεκαετία του 1880, καθώς η αποκλειστικά προφορική προσέγγιση έγινε η μέθοδος που κυριάρχησε. Τη μέθοδο αυτή προώθησε από το 1870-1900 ο A. G. Bell, ο οποίος δίδαξε την οπτικοποιημένη ομιλία, μια μέθοδο άρθρωσης που δημιουργήθηκε από τον πατέρα του. Βοήθησε να οργανωθούν οι εκπαιδευτές προφορικού λόγου, ξεκινώντας το αμιγώς προφορικό κίνημα. Ο Bell πίστευε ότι οι κωφοί μπορούν να μάθουν να μιλούν, να κάνουν χειλεοανάγνωση και να ενσωματωθούν πλήρως με τους ακούοντες. Ήταν ενάντια στον αποκλεισμό, ακόμα κι αν αυτός αποτελούσε επιλογή του κωφού. Υποστήριξε την ένταξη στα σχολεία ακουόντων, παρά τη διαχωριστική εκπαίδευση στα σχολεία Κωφών (Lane, 1980). Η λύση δόθηκε στο 2 ο Παγκόσμιο Συνέδριο για την Εκπαίδευση των Κωφών στο Μιλάνο το 1880, που ήταν θριαμβευτική για τους «προφοριστές». Το Κογκρέσο επιβεβαίωσε την αδιαμφισβήτητη υπεροχή της ομιλίας σε σχέση με τη νοηματική, προκειμένου να οδηγήσει τους κωφούς στην κοινωνική ένταξη και να τους δώσει καλύτερη γνώση της γλώσσας. Επίσης, θεωρώντας ότι η ταυτόχρονη χρήση ομιλίας και νοηματικής τραυμάτιζε την ομιλία και τη χειλεοανάγνωση, καθώς και τη σαφήνεια των εννοιών, το Κογκρέσο δήλωσε ότι πρέπει να προτείνονται οι προφορικές μέθοδοι. Μετά από αυτό, όλες οι ευρωπαϊκές χώρες υιοθέτησαν το προφορικό μοντέλο. Οι Η.Π.Α. ήταν η μόνη χώρα στην οποία δεν εφαρμοζόταν αποκλειστικά το προφορικό μοντέλο και η νοηματική δεν εξοστρακίστηκε, όπως 31

συνέβη σε όλη την Ευρώπη. Παρόλα αυτά, η χρήση της νοηματικής στην εκπαίδευση των κωφών αποδυναμώθηκε (Woodward, 1975). Το έγκαιρο ξεκίνημα των κωφών μαθητών, η ίδρυση ημερησίων προγραμμάτων και η ενταξιακή προσέγγιση ευνόησαν την εδραίωση του «προφορισμού» τις τελευταίες δεκαετίες του 19 ου και 20 ου αιώνα. Στις αρχές του 20 ου αιώνα τα προγράμματα ήταν προφορικά και αποθάρρυναν τη χρήση της νοηματικής, τουλάχιστον στις πρώτες βαθμίδες εκπαίδευσης (Quiglen & Paul, 1984). Το 4 ο Παγκόσμιο συνέδριο έγινε στο Παρίσι το 1900. Ο E. M. Gallaudet προσπάθησε να υποστηρίξει τη συνδυαστική μέθοδο διδασκαλίας, ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε μαθητή. Αν και δήλωνε ότι η προφορική μέθοδος είναι μόνο για ορισμένους βαρήκοους που θα μπορούσαν να επωφεληθούν από αυτή, πίστευε ότι η αρχική διδασκαλία πρέπει να είναι προφορική για όλους (Lane, 1980). Στις αρχές τις δεκαετίας του 1900 έγιναν διαθέσιμα τα ηλεκτρικά ακουστικά και το 1914 o Dr. Max Goldstein, ιδρυτής του Κεντρικού Ινστιτούτου Κωφών, ανέπτυξε την ακουστική μέθοδο, που αφορούσε στην αξιοποίηση των ακουστικών υπολειμμάτων (Evans, 1982). Η κοινωνική θέση της νοηματικής άλλαξε στη δεκαετία του 1960 με την δημοσίευση της γλωσσολογικής μελέτης του Stokoe: «Sign Language Structure: An Outline of the Visual Communication Systems of the American Deaf». Τα ευρήματα έδειξαν ότι τα κωφά παιδιά, κωφών γονέων, που χρησιμοποιούσαν την American Sing Language (A.S.L.) ως μητρική γλώσσα, είχαν καλύτερες ακαδημαϊκές επιδόσεις από τα κωφά παιδιά ακουόντων και ότι η πρώιμη χρήση νοηματικής δεν καθυστερούσε την εξέλιξη του λόγου. Η δεκαετία του 1960 ήταν η περίοδος των κινημάτων για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και οι κινήσεις των μειονοτήτων ενδυναμώθηκαν (Lou, 1990). Στις αρχές της δεκαετίας του 60 η Dorothy Shifflet, μια μητέρα κωφής κόρης που δίδασκε σε ένα γυμνάσιο άρχισε να χρησιμοποιεί μια πολλαπλή προσέγγιση με νοηματική, δαχτυλικό αλφάβητο, ομιλία, χειλεοανάγνωση και ακουστική εκπαίδευση για τους κωφούς μαθητές στο σχολείο της, στο Anaheim της Καλιφόρνιας. Την ονόμασε Ολική Μέθοδο. Το 1968 στην Καλιφόρνια, ο Roy Holcomb, ένας κωφός εκπαιδευτικός και υπεύθυνος προγραμμάτων δημοτικού σχολείου για κωφά παιδιά 3-12 ετών, χρησιμοποίησε την ολική μέθοδο σε όλα τα 32