EULP-512: Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Κράτος και Κοινωνικά Δικαιώματα

EULP-512: Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Κράτος και Κοινωνικά Δικαιώματα Ισότητα στην εργασία (θρησκεία ή πεποίθηση, αναπηρία, ηλικία, σεξουαλικός προσανατολισμός) Δρ. Χριστίνα Ιωάννου-Σιδέρη

Λόγοι Διάκρισης 1. Φύλο, επαναπροσδιορισμός φύλου, οικογενειακή κατάσταση 2. Σεξουαλικός προσανατολισμός 3. Φυλετική και εθνοτική καταγωγή 4. Θρησκεία ή πεποίθηση 5. Αναπηρία 6. Ηλικία 7. Άλλο

Λόγοι Διάκρισης Το φύλο, η φυλετική και εθνοτική καταγωγή είναι χαρακτηριστικά αμετάβλητα και σαφώς αναγνωρίσιμα στον εργοδότη. Στις πλείστες περιπτώσεις είναι χαρακτηριστικά άσχετα με την ικανότητα κάποιου ατόμου να διεξάγει συγκεκριμένη εργασία. Ο σεξουαλικός προσανατολισμός μπορεί να μην είναι αναγνωρίσιμο χαρακτηριστικό, αλλά και πάλι είναι χαρακτηριστικό άσχετο με την ικανότητα κάποιου ατόμου να διεξάγει συγκεκριμένη εργασία Η θρησκεία ή πεποίθηση δεν είναι αναγκαία αμετάβλητα χαρακτηριστικά ούτε και άμεσα αναγνωρίσιμα. Η ηλικία και η αναπηρία μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να επηρεάσουν τις ικανότητες κάποιου ατόμου να διεξάγει συγκεκριμένη εργασία. Το κοινό των χαρακτηριστικών αυτών είναι ότι άτομα που ανήκουν σε αυτές τις ομάδες δύναται να αποκλειστούν από την αγορά εργασίας ή να τύχουν διάκρισης, για λόγους που πολλές βασίζονται σε στερεότυπα και αντιλήψεις, και όχι στις ικανότητες τους.

Φυλετική και Εθνοτική Καταγωγή Οδηγία 2000/43/EΚ - Περί εϕαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης προσώπων ασχέτως ϕυλετικής ή εθνοτικής τους καταγωγής (29 Ιουνίου 2000) Γνωστή και ως Οδηγία για την Φυλετική Ισότητα (Race Discrimination Directive). Η Οδηγία εφαρμόζει την αρχή της ίσης μεταχείρισης προσώπων ασχέτως φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής (Η Οδηγία δεν κάνει αναφορά σε χρώμα). Η Οδηγία πάει πέραν της σφαίρας της αγοράς εργασίας: Εκτός του ότι παρέχει προστασία από τις διακρίσεις στην απασχόληση και την κατάρτιση, καλύπτει επίσης τους τομείς της εκπαίδευσης, της κοινωνικής ασφάλισης, της υγειονομικής περίθαλψης, της πρόσβασης σε αγαθά και υπηρεσίες συμπεριλαμβανομένης και της στέγασης. Η οδηγία περιέχει τον ορισμό της άμεσης και της έμμεσης διάκρισης, της παρενόχλησης και των αντιποίνων.

Οδηγία 2000/43/EΚ - Η έννοια των διακρίσεων Άρθρο 2 Η έννοια των διακρίσεων 1. Για τους σκοπούς της παρούσας οδηγίας, η αρχή της ίσης μεταχείρισης σημαίνει την απουσία άμεσης ή έμμεσης διάκρισης λόγω φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής. 2. Για τους σκοπούς της παραγράφου 1: α) συντρέχει άμεση διάκριση όταν, για λόγους φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, σε ένα πρόσωπο επιφυλάσσεται μεταχείριση λιγότερο ευνοϊκή από αυτήν της οποίας τυγχάνει, έτυχε ή θα ετύγχανε ένα άλλο πρόσωπο, σε ανάλογη κατάσταση β) συντρέχει έμμεση διάκριση όταν μια εκ πρώτης όψεως ουδέτερη διάταξη, κριτήριο ή πρακτική μπορεί να θέσει πρόσωπα συγκεκριμένης φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής σε μειονεκτική θέση συγκριτικά με άλλα πρόσωπα, εκτός εάν η διάταξη, το κριτήριο ή η πρακτική αυτή δικαιολογείται αντικειμενικά από ένα θεμιτό σκοπό και τα μέσα επίτευξης αυτού του σκοπού είναι πρόσφορα και αναγκαία.

Οδηγία 2000/43/EΚ Πεδίο εφαρμογής Άρθρο 3 Πεδίο εφαρμογής 1. Εντός των ορίων των εξουσιών που απονέμονται στην Κοινότητα, η παρούσα οδηγία εφαρμόζεται σε όλα τα πρόσωπα, στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, συμπεριλαμβανόμενων των δημόσιων φορέων, όσον αφορά: α) τους όρους πρόσβασης στην απασχόληση, την αυτοαπασχόληση και την εργασία, συμπεριλαμβανομένων των κριτηρίων επιλογής και των όρων πρόσληψης, ανεξάρτητα από τον κλάδο δραστηριότητας και σε όλα τα επίπεδα της επαγγελματικής ιεραρχίας, συμπεριλαμβανομένων των προαγωγών β) την πρόσβαση σε όλα τα είδη και όλα τα επίπεδα επαγγελματικού προσανατολισμού, επαγγελματικής κατάρτισης, επιμόρφωσης και επαγγελματικού αναπροσανατολισμού, συμπεριλαμβανόμενης της απόκτησης πρακτικής επαγγελματικής πείρας γ) τις εργασιακές συνθήκες και τους όρους απασχόλησης, συμπεριλαμβανομένων των απολύσεων και των αμοιβών δ) την ιδιότητα του μέλους και την συμμετοχή σε μια οργάνωση εργαζομένων ή εργοδοτών ή σε οποιαδήποτε οργάνωση τα μέλη της οποίας ασκούν ένα συγκεκριμένο επάγγελμα, συμπεριλαμβανομένων των πλεονεκτημάτων που χορηγούνται από τέτοιες οργανώσεις ε) την κοινωνική προστασία, συμπεριλαμβανόμενης της κοινωνικής ασφάλισης και της υγειονομικής περίθαλψης στ) τις κοινωνικές παροχές ζ) την εκπαίδευση η) την πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες που είναι διαθέσιμα στο κοινό, και στην παροχή αυτών, συμπεριλαμβανόμενης της στέγασης.

Οδηγία 2000/43/EΚ - Παρεκκλίσεις και Θετική Δράση Άρθρο 4 Ουσιαστικές και καθοριστικές επαγγελματικές προϋποθέσεις Κατά παρέκκλιση του άρθρου 2 παράγραφοι 1 και 2, τα κράτη μέλη μπορούν να προβλέπουν ότι η διαφορετική μεταχείριση που βασίζεται σε ένα χαρακτηριστικό σχετικό με τη φυλετική ή εθνοτική καταγωγή δεν συνιστά διάκριση όταν, λόγω της φύσης των συγκεκριμένων επαγγελματικών δραστηριοτήτων ή του πλαισίου εντός του οποίου διεξάγονται αυτές, ένα τέτοιο χαρακτηριστικό αποτελεί ουσιαστική και καθοριστική επαγγελματική προϋπόθεση, εφόσον ο στόχος είναι θεμιτός και η προϋπόθεση είναι ανάλογη. Άρθρο 5 Θετική δράση Προκειμένου να πραγματωθεί η πλήρης ισότητα, η αρχή της ίσης μεταχείρισης δεν εμποδίζει τα κράτη μέλη να διατηρήσουν ή να θεσπίσουν ειδικά μέτρα με σκοπό την πρόληψη ή την αντιστάθμιση μειονεκτημάτων λόγω φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής.

Υπόθεση Firma Feryn (C-54/07) Στην συγκεκριμένη υπόθεση το Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding, το οποίο αποτελεί τον βελγικό φορέα που έχει ορισθεί, κατ εφαρμογή του Άρθρου 13 της Οδηγίας 2000/43, για την προώθηση της ίσης μεταχειρίσεως, ζήτησε από τα βελγικά δικαστήρια επιλύσεως εργατικών διαφορών να διαπιστώσουν ότι η Feryn, η οποία ειδικεύεται στην πώληση και εγκατάσταση θυρών οροφής και σπαστών θυρών, εφάρμοζε πολιτική προσλήψεων ενέχουσα δυσμενή διάκριση. Το Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding στηρίζεται στις δημόσιες δηλώσεις του διευθυντή της επιχειρήσεως αυτής, σύμφωνα με τις οποίες, κατ ουσίαν, η επιχείρησή του ζητούσε να προσλάβει μονταδόρους, αλλά δεν μπορούσε να προσλάβει «αλλόχθονες», λόγω των ενδοιασμών που είχαν οι πελάτες της επιχειρήσεως προκειμένου να τους επιτρέψουν την πρόσβαση, κατά τον χρόνο των εργασιών, στην ιδιωτική τους κατοικία. Συγκεκριμένα ο εργοδότης είχε δημοσιεύσει ευδιάκριτη ανακοίνωση προσφοράς θέσεων εργασίας, δηλώνοντας δημοσίως τα εξής: «Πρέπει να ικανοποιώ τις απαιτήσεις των πελατών μου. Αν μου πείτε θέλω αυτό το συγκεκριμένο προϊόν ή το θέλω έτσι και έτσι, και εγώ πω δεν το κάνω, οι άνθρωποι αυτοί πάντως θα έλθουν, τότε θα μου πείτε δεν χρειάζομαι αυτή την πόρτα. Τότε θα κλείσει η επιχείρηση. Οφείλουμε να ικανοποιούμε τις απαιτήσεις των πελατών. Δεν είναι δικό μου πρόβλημα. Δεν δημιούργησα εγώ το πρόβλημα στους Βέλγους. Θέλω η επιχείρηση να δουλεύει και στο τέλος του χρόνου να έχω κύκλο εργασιών και πώς θα τον πραγματοποιήσω [...] Πρέπει να τον πραγματοποιήσω όπως θέλει ο πελάτης»

Υπόθεση Firma Feryn (C-54/07) Το Δικαστήριο αποφάσισε: Το γεγονός ότι ένας εργοδότης δηλώνει δημοσίως ότι δεν θα προσλάβει μισθωτούς με ορισμένη εθνοτική ή φυλετική καταγωγή συνιστά άμεση δυσμενή διάκριση κατά την πρόσληψη, υπό την έννοια του άρθρου 2, παράγραφος 2, στοιχείο α, της οδηγίας 2000/43/ΕΚ, του Συμβουλίου, της 29ης Ιουνίου 2000, περί εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης προσώπων ασχέτως φυλετικής ή εθνοτικής τους καταγωγής, δεδομένου ότι τέτοιου είδους δηλώσεις είναι ικανές να αποτρέψουν σοβαρά ορισμένους υποψηφίους από την υποβολή της υποψηφιότητάς τους και, επομένως, να εμποδίσουν την πρόσβασή τους στην αγορά εργασίας. Οι δημόσιες δηλώσεις με τις οποίες ο εργοδότης καθιστά γνωστό ότι, στο πλαίσιο της πολιτικής του προσλήψεων, δεν θα προσλαμβάνει μισθωτούς ορισμένης εθνοτικής ή φυλετικής καταγωγής αρκούν προκειμένου να τεκμαίρεται, υπό την έννοια του άρθρου 8, παράγραφος 1, της οδηγίας 2000/43, η ύπαρξη πολιτικής προσλήψεων ενέχουσας άμεση δυσμενή διάκριση. Στην περίπτωση αυτή, στον εν λόγω εργοδότη εναπόκειται να αποδείξει ότι δεν παραβίασε την αρχή της ίσης μεταχειρίσεως. Μπορεί να το πράξει, μεταξύ άλλων, αποδεικνύοντας ότι η πραγματική πολιτική προσλήψεων της επιχειρήσεως δεν αντιστοιχεί στις δηλώσεις αυτές. Στο αιτούν δικαστήριο εναπόκειται να εξακριβώσει αν έχουν αποδειχθεί τα προσαπτόμενα πραγματικά περιστατικά και να εκτιμήσει αν επαρκούν τα στοιχεία που προσκομίζονται προς στήριξη των ισχυρισμών του εργοδότη αυτού ότι δεν παραβίασε την αρχή της ίσης μεταχειρίσεως. Το άρθρο 15 της οδηγίας 2000/43 επιτάσσει όπως, ακόμη και όταν δεν μπορεί να εντοπισθεί συγκεκριμένο θύμα, το σύστημα κυρώσεων που έχουν εφαρμογή στις παραβάσεις των εθνικών διατάξεων που έχουν θεσπισθεί για τη μεταφορά της οδηγίας αυτής στο εσωτερικό δίκαιο είναι αποτελεσματικό, ανάλογο προς τις παραβάσεις και αποτρεπτικό.

Οδηγία 2000/78/ΕΚ Οδηγία 2000/78/EΚ - για τη διαμόρϕωση γενικού πλαισίου για την ίση μεταχείριση στην απασχόληση και την εργασία (27 Νοεμβρίου 2000) Καλύπτει θέματα: θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας σεξουαλικού προσανατολισμού.

Οδηγία 2000/78/ΕΚ Άρθρο 1 Σκοπός Σκοπός της παρούσας οδηγίας είναι η θέσπιση γενικού πλαισίου για την καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω θρησκείας ή πεποιθήσεων, ειδικών αναγκών, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού στον τομέα της απασχόλησης και της εργασίας, προκειμένου να υλοποιηθεί η αρχή της ίσης μεταχείρισης στα κράτη μέλη. Άρθρο 2 Η έννοια των διακρίσεων 1. Για τους σκοπούς της παρούσας οδηγίας, η αρχή της ίσης μεταχείρισης σημαίνει την απουσία άμεσης ή έμμεσης διάκρισης για έναν από τους λόγους που αναφέρονται στο άρθρο 1.

Οδηγία 2000/78/ΕΚ Πεδίο εφαρμογής Άρθρο 3 Πεδίο εφαρμογής 1. Εντός των ορίων των εξουσιών που απονέμονται στην Κοινότητα, η παρούσα οδηγία εφαρμόζεται σε όλα τα πρόσωπα, στο δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, συμπεριλαμβανομένων των δημόσιων φορέων, όσον αφορά: α) τους όρους πρόσβασης στην απασχόληση, την αυτοαπασχόληση και την εργασία, συμπεριλαμβανομένων των κριτηρίων επιλογής και των όρων πρόσληψης, ανεξάρτητα από τον κλάδο δραστηριότητας και σε όλα τα επίπεδα της επαγγελματικής ιεραρχίας, συμπεριλαμβανομένων των προαγωγών, β) την πρόσβαση σε όλα τα είδη και όλα τα επίπεδα επαγγελματικού προσανατολισμού, επαγγελματικής κατάρτισης, επιμόρφωσης και επαγγελματικού αναπροσανατολισμού, συμπεριλαμβανομένης της απόκτησης πρακτικής επαγγελματικής πείρας, γ) τις εργασιακές συνθήκες και τους όρους απασχόλησης, συμπεριλαμβανομένων των απολύσεων και των αμοιβών, δ) την ιδιότητα του μέλους και τη συμμετοχή σε μια οργάνωση εργαζομένων ή εργοδοτών ή σε οποιαδήποτε οργάνωση τα μέλη της οποίας ασκούν ένα συγκεκριμένο επάγγελμα, συμπεριλαμβανομένων των πλεονεκτημάτων που χορηγούνται από τέτοιες οργανώσεις.

Θρησκεία ή Πεποίθηση Το Άρθρο 4 επιτρέπει παρεκκλίσεις σε σχέση με θρησκευτικά ιδρύματα. Συγκεκριμένα επιτρέπονται εθνικές νομοθεσίες ή πρακτικές στην περίπτωση των επαγγελματικών δραστηριοτήτων των εκκλησιών ή άλλων δημοσίων ή ιδιωτικών ενώσεων, η δεοντολογία των οποίων εδράζεται στη θρησκεία ή τις πεποιθήσεις. «η διαφορετική μεταχείριση που εδράζεται στο θρήσκευμα ή τις πεποιθήσεις ενός προσώπου δεν συνιστά διάκριση όταν, λόγω της φύσης των εν λόγω δραστηριοτήτων ή του πλαισίου εντός του οποίου ασκούνται, η θρησκεία ή οι πεποιθήσεις αποτελούν επαγγελματική απαίτηση ουσιώδη, θεμιτή και δικαιολογημένη, λαμβάνοντας υπόψη τη δεοντολογία της οργάνωσης. Αυτή η διαφορετική μεταχείριση ασκείται τηρουμένων των συνταγματικών διατάξεων και αρχών των κρατών μελών, καθώς και των γενικών αρχών του κοινοτικού δικαίου και δεν μπορεί να αιτιολογεί διάκριση η οποία βασίζεται σε άλλους λόγους. Εφόσον οι διατάξεις της τηρούνται κατά τα λοιπά, η παρούσα οδηγία δεν θίγει συνεπώς το δικαίωμα των εκκλησιών και των λοιπών δημόσιων ή ιδιωτικών ενώσεων των οποίων η δεοντολογία εδράζεται στο θρήσκευμα ή στις πεποιθήσεις, εφόσον ενεργούν σύμφωνα με τις εθνικές συνταγματικές και νομοθετικές διατάξεις, να απαιτούν από τα πρόσωπα που εργάζονται για λογαριασμό τους στάση καλής πίστεως και συμμόρφωσης προς την δεοντολογία τους.»

Θρησκεία ή Πεποίθηση Υπόθεση Θλιμμένου κατά Ελλάδας (no. 34369/97), 6 Απριλίου 2000 Η Ελλάδα καταδικάστηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για παραβίαση του Άρθρου 9 (περί ελευθερίας της σκέψης, συνείδησης και θρησκείας) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Ο Ιάκωβος Θλιμμένος είναι Έλληνας υπήκοος, 45 ετών, κάτοικος Αθηνών και Μάρτυρας του Ιεχωβά. Το 1983, η άρνησή του, λόγω θρησκευτικών πεποιθήσεων, να παρουσιαστεί στο στρατό και να παραλάβει στρατιωτικό ιματισμό είχε ως αποτέλεσμα την καταδίκη του από στρατοδικείο για ανυπακοή. Η καταδίκη αυτή -η οποία πέρασε και στο ποινικό του μητρώο- το Φεβρουάριο 1989 κόστισε στον Ιάκωβο Θλιμμένο την αναγνώρισή του από το σώμα ορκωτών λογιστών και το διορισμό του σε ανάλογη θέση παρά την επιτυχία του στις απαιτούμενες εξετάσεις. Το Δικαστήριο δέχτηκε τον ισχυρισμό του προσφεύγοντα ότι το δικαίωμα στη μη διάκριση παραβιάζεται και όταν τα κράτη, στερούμενα ικανού λόγου, αποτυγχάνουν να μεταχειριστούν με διαφορετικό τρόπο άτομα διαφορετικών καταστάσεων.

Σεξουαλικός Προσανατολισμός Στην υπόθεση Grant (C-249/96) η Lisa Grant, η οποία ήταν ομοφυλόφιλη, άσκησε αγωγή εναντίον του εργοδότη της αφού της αρνήθηκε κάποια ωφελήματα (μειωμένα ναύλα τρένου για την σύντροφο της). Υποστήριξε ότι έτυχε δυσμενούς μεταχείρισης σε θέμα αμοιβής βάσει φύλου, αναγνωρίζοντας ως μέτρο σύγκρισης τους ετερόφυλους άντρες συναδέλφους της που απολαμβάνουν αυτά τα ωφελήματα. Το Δικαστήριο υποστήριξε ότι ο συγκρίσιμος παράγοντας που επέλεξε δεν ήταν κατάλληλος (πιο κατάλληλο θα ήταν να επέλεγε συνάδελφο άντρα ομοφυλόφιλο).

Σεξουαλικός Προσανατολισμός ΥπόθεσηC-267/06 Maruko v. Versorgungsanstalt der deutschen Bühnen Στην Υπόθεση Μaruko, ο Maruko συνήψε σύμβαση καταχωρισμένης συμβίωσης με έναν ενδυματολόγο θεάτρου στις 8 Νοεμβρίου 2001. Ο σύντροφος καταχωρισμένης συμβιώσεως του Τ. Maruko απεβίωσε στις 12 Ιανουαρίου 2005. Ο Μaruko αιτήθηκε να του χορηγηθεί η σύνταξη επιζώντων από την εταιρεία όπου δούλευε ο αποθανών. Η σύνταξη επιζώντων προβλεπόταν βάσει συλλογικής σύμβασης εργασίας. Η εταιρεία απέρριψε το αίτημα για τον λόγο ότι το καταστατικό του δεν προβλέπει αξίωση παροχών επιζώντων για συντρόφους καταχωρισμένης συμβιώσεως. Το ΔΕΕ έκρινε ότι η σύνταξη επιζώντος που χορηγείται στο πλαίσιο επαγγελματικού συστήματος κοινωνικής ασφαλίσεως, όπως είναι ο Versorgungsanstalt der deutschen Bühnen, εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας 2000/78/ΕΚ του Συμβουλίου, της 27ης Νοεμβρίου 2000, για τη διαμόρφωση γενικού πλαισίου για την ίση μεταχείριση στην απασχόληση και την εργασία. Νομοθεσία όπως αυτή, δυνάμει της οποίας ο επιζών σύντροφος καταχωρισμένης συμβιώσεως, μετά τον θάνατο του συντρόφου του, δεν λαμβάνει σύνταξη επιζώντος αντίστοιχη με τη χορηγούμενη στον επιζώντα σύζυγο, μολονότι στο εθνικό δίκαιο η σχέση καταχωρισμένης συμβιώσεως θέτει τα πρόσωπα του ιδίου φύλου σε παρεμφερή κατάσταση με τους συζύγους, όσον αφορά την εν λόγω σύνταξη επιζώντος, προσκρούει στις συνδυασμένες διατάξεις των άρθρων 1 και 2 της οδηγίας 2000/78.

Αναπηρία Βλ. Αρ. Φακ.: Α.Κ.Ι. 37/2008: Έκθεση της Αρχής Ισότητας αναφορικά με δυσμενή μεταχείριση υποψήφιου με μειωμένη οράση.

Ηλικία Κατά παρέκκλιση εκ του Άρθρου 2(2) της Οδηγίας 2000/78/ΕΚ, το Άρθρο 6 της Οδηγίας προβλέπει δικαιολογημένη διαφορετική μεταχείριση λόγω ηλικίας στις εξής περιπτώσεις: α) την καθιέρωση ειδικών συνθηκών για την πρόσβαση στην απασχόληση και την επαγγελματική κατάρτιση, για την απασχόληση και την εργασία, συμπεριλαμβανομένων των όρων απόλυσης και αμοιβής, για τους νέους, τους ηλικιωμένους και τους εργαζομένους που συντηρούν άλλα πρόσωπα, προκειμένου να ευνοείται η επαγγελματική τους ένταξη ή να εξασφαλίζεται η προστασία τους, β) τον καθορισμό ελάχιστων όρων ηλικίας, επαγγελματικής εμπειρίας ή αρχαιότητας στην απασχόληση για την πρόσβαση στην απασχόληση ή σε ορισμένα πλεονεκτήματα που συνδέονται με την απασχόληση, γ) τον καθορισμό ανώτατου ορίου ηλικίας για την πρόσληψη, με βάση την απαιτούμενη κατάρτιση για τη συγκεκριμένη θέση εργασίας ή την ανάγκη εύλογης περιόδου απασχόλησης πριν από τη συνταξιοδότηση.